1_LEKCIYA_ES
.pdf1-lekciya. Intellektual hám ekspert sistemalarǵa kirisiw
Jobası:
1. Intellektual hám ekspert sistemalardıń ayırmashılıqları.
2. Keleshektegi rawajlanıw baǵdarları.
Intellektual hám ekspert sistemalar - bul kompyuter texnologiyalarınıń eń rawajlanǵan tarawlarınıń biri bolıp, insan aqıl-oyınıń ayırım funkciyaların modellestiriw hám ámelge asırıw maqsetinde jaratılǵan programmalıq támiyinlewler esaplanadı. Bul sistemalar maǵlıwmatlardı qayta islew, sheshim qabıl etiw hám mashqalalardı sheshiw processlerin avtomatlastırıw ushın qollanıladı. Olar ádettegi algoritmlik programmalardan ayırmashılıǵı sonda, olar belgili bir tarawda insan ekspertleriniń bilim hám tájiriybesin paydalanıp, quramalıraq hám anıq emes máselelerdi sheshe aladı.
Intellektual sistemalar - bul keń kólemli túsinik bolıp, ol óz ishine jasalma intellekttiń hár qıylı usılların, sonıń ishinde mashinalıq oqıtıw, neyron tarmaqları, tabiyǵıy tildi qayta islew hám kóriwdi qamtıydı. Bul sistemalar úlken kólemdegi maǵlıwmatlardı analizlew, úlgilerdi anıqlaw hám boljawlar islew qábiletine iye. Olar óz-ózin úyreniw hám beyimlesiw múmkinshiligine iye bolıp, waqıt ótiwi menen óz isin jaqsılay aladı.
Ekspert sistemalar bolsa, intellektual sistemalardıń ayrıqsha túri bolıp, olar belgili bir tar tarawda insan ekspertleriniń bilim hám tájiriybesin modellestiredi. Olar bilimler bazası hám qaǵıydalar mashinasınan ibarat bolıp, usı bilimlerge tiykarlanıp, quramalı máselelerdi sheshedi hám sheshimler qabıl etedi. Ekspert sistemalar óz sheshimlerin túsindirip bere aladı, bul bolsa olardı medicina, injeneriya, finans hám basqa da tarawlarda áhmiyetli qural etedi.
Intellektual hám ekspert sistemalardıń ayırmashılıqları.
Intellektual hám ekspert sistemalar arasında bir qatar áhmiyetli ayırmashılıqlar bar. Birinshi ayırmashılıq - olardıń qollanıw kóleminde. Intellektual sistemalar keń kólemli máselelerdi sheshiw ushın dúzilgen bolıp, olar hár qıylı tarawlarda qollanılıwı múmkin. Olar úlken kólemdegi maǵlıwmatlardı qayta islew, úlgilerdi anıqlaw hám boljawlar islew sıyaqlı ulıwma maqsetlerge iye. Al ekspert sistemalar bolsa, belgili bir tar tarawda qollanıladı hám sol tarawdaǵı ekspertlerdiń bilim hám tájiriybesin modellestiredi.
Ekinshi ayırmashılıq - olardıń islew principlerinde. Intellektual sistemalar kóbinese mashinalıq oqıtıw, neyron tarmaqları hám basqa da jasalma intellekt
usıllarına tiykarlanǵan. Olar úlken kólemdegi maǵlıwmatlardı úyreniw arqalı óz isin jaqsılaydı hám jańa jaǵdaylarǵa beyimlesedi. Ekspert sistemalar bolsa, aldın ala belgilengen qaǵıydalar hám bilimler bazasına tiykarlanadı. Olar insan ekspertleri tárepinen dúzilgen qaǵıydalarǵa súyenip isleydi hám óz betinshe úyreniw qábiletine iye emes.
Úshinshi ayırmashılıq - olardıń nátiyjelerin túsindiriw múmkinshiliginde. Ekspert sistemalar óz sheshimlerin adımba-adım túsindirip bere aladı, sebebi olar anıq qaǵıydalarǵa tiykarlanǵan. Bul qásiyet olardı medicina yamasa huqıq sıyaqlı juwapkershiligi joqarı tarawlarda paydalı etedi. Al intellektual sistemalar, ásirese tereń úyreniw usıllarına tiykarlanǵanları, kóbinese "qara qutı" principinde isleydi. Olardıń sheshim qabıl etiw processi anıq emes hám túsindiriw qıyın bolıwı múmkin. Bul olardıń ayırım tarawlarda qollanılıwın shekleydi, biraq basqa jaqtan, olar kútilmegen nátiyjelerdi tabıwda kúshlirek bolıwı múmkin.
Keleshektegi rawajlanıw baǵdarları.
Intellektual hám ekspert sistemalardıń keleshektegi rawajlanıw baǵdarları bir qatar qızıqlı tendenciyalardı kórsetpekte. Birinshi baǵdar - bul eki sistemanıń integraciyası. Keleshekte intellektual hám ekspert sistemalardıń kúshli táreplerin biriktirgen gibrid sistemalar kóbirek rawajlanıwı kútilmekte. Bunday sistemalar mashinalıq oqıtıwdıń kúshli táreplerin ekspert sistemalardıń túsindiriw múmkinshilikleri menen biriktiredi. Bul, óz gezeginde, hám joqarı dárejeli intellektuallıqqa, hám sheshimlerdiń anıq túsindiriliwine iye bolǵan sistemalardı jaratıwǵa alıp keledi.
Ekinshi baǵdar - bul tábiyiy tildi qayta islew texnologiyalarınıń rawajlanıwı. Keleshekte intellektual hám ekspert sistemalar insanlar menen tábiyiy tilde qarımqatnas jasaw múmkinshiligine iye boladı dep kútilmekte. Bul sistemalardıń qollanılıw kólemin keńeytedi hám olardı kóbirek adamlar ushın jetkilikli etedi.
Mısalı, medicina tarawındaǵı ekspert sistemalar pacientler menen tikkeley sóylesip, olardıń simptomların analizlep, dáslepki diagnoz qoyıw múmkinshiligine iye boladı.
Úshinshi baǵdar - bul etikalıq hám juwapkershilikli jasalma intellekttiń rawajlanıwı. Intellektual hám ekspert sistemalar kóbirek tarawlarda qollanıla baslaǵanı sayın, olardıń sheshimleriniń etikalıq tárepine itibar artpaqta. Keleshekte bul sistemalar tek ǵana nátiyjeli bolıp qoymastan, al etikalıq normalarǵa say hám insan qádiriyatların esapqa alıp isleytuǵın boladı dep kútilmekte. Bul, ásirese, medicina, finans hám huqıq sıyaqlı sezgir tarawlarda áhmiyetli boladı. Sonıń
menen birge, bul sistemalardıń sheshimleri ushın juwapkershilik máselesi de keleshekte sheshiliwi kerek bolǵan áhmiyetli máselelerdiń biri bolıp qalmaqta.
Juwmaqlap aytqanda, intellektual hám ekspert sistemalardıń keleshektegi rawajlanıw baǵdarları úlken potencialǵa iye hám biziń jámiyetimizge úlken tásir etiwi múmkin. Bul sistemalardıń integraciyası, tábiyiy tildi qayta islew texnologiyalarınıń rawajlanıwı hám etikalıq usıllardıń engiziliwi jasalma intellekttiń jańa dáwirin baslawı múmkin. Gibrid sistemalar arqalı biz hám kúshli analitikalıq qábiletke, hám anıq túsindiriw múmkinshiligine iye bolǵan qurallarǵa iye bolamız. Tábiyiy tildi qayta islew texnologiyaları bolsa, bul sistemalardı keń jámiyetshilik ushın jetkilikli etedi, bul óz gezeginde kóplegen tarawlarda revolyuciyalıq ózgerislerge alıp keliwi múmkin.
Biraq, bul rawajlanıwlar menen birge, bizler etikalıq máselelerge de itibar qaratıwımız kerek. Jasalma intellekttiń kúshi artqan sayın, onıń juwapkershiligi de artadı. Sonlıqtan, keleshekte biz tek ǵana nátiyjeli emes, al sonıń menen birge etikalıq hám adamgershilik normalarǵa tán bolǵan sistemalardı rawajlandırıwımız kerek. Bul máselelerdi sheshiw ushın texnologiya ekspertleri, etika qánigeleri hám húkimet wákilleri birge islesiwi kerek boladı. Tek usınday kompleksli usıl arqalı ǵana biz intellektual hám ekspert sistemalardıń potencialın tolıq paydalanıp, olardı adamzat paydası ushın xızmet ettire alamız.
BAQLAW SORAWLARÍ
1.Intellektual hám ekspert sistemalardıń integraciyası nátiyjesinde qanday sistemalar payda bolıwı kútilmekte?
2.Gibrid sistemalardıń qanday eki tiykarǵı artıqmashlıǵı bar?
3.Tábiyiy tildi qayta islew texnologiyalarınıń rawajlanıwı qanday ózgerislerge alıp keledi?
4.Medicina tarawında intellektual hám ekspert sistemalar qanday funkciyalardı atqara aladı?
5.Jasalma intellekttiń rawajlanıwında etikalıq máselelerge nege itibar qaratıw kerek?
6.Qanday tarawlarda jasalma intellekttiń etikalıq qollanılıwı ásirese áhmiyetli?
7.Intellektual hám ekspert sistemalardıń sheshimleri ushın juwapkershilik máselesi qalay sheshiliwi kerek?
8.Intellektual hám ekspert sistemalardıń potencialın tolıq paydalanıw ushın qanday usıl kerek?