Programmalıq injiniringge kirisiw / 13-ameliy PI_K
.pdf13-ámeliy sabaq. Keleshektegi talaplardı jetilistiriw hám olardı birlestiriw. Programmalıq támiynat talapların islep shıǵıw hám olardı tastıyıqlaw.
Jumıstıń maqseti: Ámeliy sabaqtıń maqseti studentlerdi programmalıq injiniringde talaplardı anıqlaw, jetilistiriw, birlestiriw hám tastıyıqlaw processleri menen tanıstırıw. Ámeliy sabaq dawamında studentler talaplardı jıynaw metodları, talaplardı hújjetlestiriw, talaplardıń klassifikaciyası, talaplardı basqarıw hám olardı tekseriw boyınsha ámeliy kónlikpelerdi alıwı tiyis. Sonıń menen qatar, studentler
ámeliy tapsırmalardı orınlap, talaplar injeneriyası processin túsiniw hám tájiriybede qollanıw qábiletlerin rawajlandıradı.
Ámeliy bólim
Programmalıq támiynat talapları túsinigi hám olardıń áhmiyeti. Programmalıq támiynat talapları – bul programmalıq sistemadan kútiletuǵın funkcionallıq hám sapa kórsetkishlerin anıqlaytuǵın shártler hám múmkinshilikler jıyındısı. Talaplar programmalıq támiynat islep shıǵıw processiniń tiykarın quraydı hám proekttiń tabıslı bolıwında úlken áhmiyetke iye.
Talaplar islep shıǵıw processi tómendegi basqıshlardan turadı:
1.Talaplardı anıqlaw (Requirements Elicitation)
2.Talaplardı analizlew (Requirements Analysis)
3.Talaplardı hújjetlestiriw (Requirements Documentation)
4.Talaplardı tekseriw (Requirements Validation)
5.Talaplardı basqarıw (Requirements Management)
Talaplardı anıqlaw metodları. Talaplardı anıqlaw programmalıq támiynat islep shıǵıw processiniń birinshi hám eń áhmiyetli basqıshlarınan biri bolıp tabıladı. Tómende talaplardı anıqlawdıń birneshe metodları keltirilgen:
Intervyu alıw
Intervyu – bul buyırtpa beriwshi hám mápli táreplerden talaplardı anıqlawdıń eń kóp qollanılatuǵın metodlarınan biri. Intervyu processin tabıslı ótkeriw ushın tómendegi usınıslar berilgen:
Intervyudi aldın-ala jobalań: Sorawlar dizimin hám kún tártibin tayarlań
Ashıq sorawlardı qollanıń: "Qalay?", "Nege?", "Qanday?"
Intervyu alınıwshınıń juwapların tıńlań hám kerekli sorawlardı sorań
Intervyu nátiyjelerin dokumentlestiriń hám buyırtpa beriwshi menen birge tekseriń
Mısalı intervyu sorawları:
1. Programmalıq támiynattıń eń áhmiyetli funkciyaları qaysılar?
2.Sistemanıń jumıs islewiniń qanday sheklewleri bar?
3.Siz sistemada qanday paydalanıwshı interfeysin kórgińiz keledi?
4.Sistemanı kim paydalanadı hám qanday maqsette?
5.Sistemanıń ónimliligi boyınsha qanday talaplar qoyılıwı múmkin?
6.Siziń kóz-qarasıńızda, proekttiń tabısqa erisiwi ushın qanday kriteriyler áhmiyetli?
Sorawnama hám anketa toltırıw. Sorawnama hám anketalar kóp sanlı mápli táreplerden maǵlıwmat jıynaw ushın paydalanıladı. Bul metod ásirese úlken auditoriyaǵa iye bolǵan proektler ushın qolaylı. Sorawnamalardı dúzgende:
Anıq hám túsinikli sorawlar qoyıń
Jabıq hám ashıq sorawlardı aqılǵa muwapıq aralastırıń
Shkala boyınsha bahalaw sorawların qollanıń (1-5 yamasa 1-10)
Sorawlardı tematikalıq toparlarǵa bóliń
Sorawnama mısalı:
Sistemanıń interfeysi boyınsha talaplar:
1.Sistemanıń interfeysi qanday bolıwı kerek? (ashıq soraw)
2.Tómendegi interfeys elementleri sistemada qanshama áhmiyetli (1-5 shkalası boyınsha):
-Basqarıw paneli (Dashboard)
-Tolıq ekran rejimi
-Mobil interfeys
-Tema tańlaw múmkinshiligi
3.Sistemada qanday basqa interfeys elementleri bolıwı kerek dep oylaysız? (ashıq soraw)
Baqlaw (Observation). Baqlaw metodı paydalanıwshılardıń háreketlerin hám jumıs alıp barıw processlerin baqlaw arqalı talaplardı anıqlawǵa imkaniyat beredi. Bul metod ásirese paydalanıwshılar óz talapların anıq ayta almaǵan jaǵdaylarda áhmiyetli. Baqlaw metodın qollanıw jolları:
Paydalanıwshını jumıs islew processinde baqlaw
Baqlaw nátiyjelerin jazıp alıw hám dokumentlestiriw
Paydalanıwshınıń háreketlerin analizlew hám talaplar shıǵarıw
Fokus-gruppalar (Focus Groups). Fokus-gruppa metodı birneshe mápli táreplerdi bir jerge toplap, proekt boyınsha pikir almasıw hám talaplardı anıqlaw ushın qollanıladı. Fokus-gruppanı ótkeriw tártibi:
6-10 adamnan ibarat topar dúziń
Jaqsı moderator tańlań
Sessiya maqsetlerin anıq belgileń
Dodalasıwdı baslaw ushın sorawlar tayarlań
Nátiyjelerdi dokumentlestiriń hám analizleń
Talaplardıń túrleri hám klassifikaciyası. Talaplar birneshe túrlerge bólinedi, olardı túsiniw hám durıs basqarıw áhmiyetli bolıp tabıladı:
Funkcionallıq talaplar.
Funkcionallıq talaplar programmalıq támiynat sistemasınıń neni islewi kerekligin, qanday funkciyalardı orınlawı kerekligin anıqlaydı. Bul tek sistemanıń imkaniyatların emes, al sonday-aq mápli táreplerdiń quralların qanaatlandırıw ushın sistemanıń qalay jumıs islewi kerekligin de anıqlaydı.
Funkcionallıq talaplar mısalı:
FR-1: Sistema paydalanıwshıǵa dizimnen ótiw hám kiriw imkaniyatın beriwi kerek.
FR-2: Sistema paydalanıwshıǵa óz profilin jaratıw hám ózgertiw imkaniyatın beriwi kerek.
FR-3: Sistema paydalanıwshıǵa ónimlerdi izlew hám filtrlew imkaniyatın beriwi kerek.
FR-4: Sistema paydalanıwshıǵa ónimlerdi satıp alıw hám tólem ámelge asırıw imkaniyatın beriwi kerek.
FR-5: Sistema administratorǵa paydalanıwshılardı basqarıw imkaniyatın beriwi kerek.
Funkcionallıq emes talaplar. Funkcionallıq emes talaplar sistemanıń sapa kórsetkishlerin, sheklewlerin hám atqarıw shártlerin anıqlaydı. Olar programmalıq támiynattıń qalay islewi kerekligin anıqlaydı.
Funkcionallıq emes talaplar qatarına tómendegiler kiredi:
Ónimlilik talapları: Sistemanıń tezligi, ótkiziw múmkinshiligi, juwap beriw waqtı
NFR-1: Sistema eń kem degende 1000 bir waqıttaǵı paydalanıwshını qollawı kerek.
NFR-2: Sistema sorawǵa 2 sekundtan kem waqıt aralıǵında juwap beriwi kerek.
Isenimlilik talapları: Sistemanıń isenimliligi, mútájligi, qáte jaǵdaylardan qálpine keliw múmkinshiligi
NFR-3: Sistema jumıs waqtınıń kem degende 99.9% aralıǵında jumıs islewi kerek. NFR-4: Sistema qáte jaǵdaylarda maǵlıwmatlardı joǵaltpawı kerek.
Qáwipsizlik talapları: Sistemanıń qáwipsizligi, autentifikaciya, avtorizaciya
NFR-5: Sistema paydalanıwshı parollerin shifrlap saqlawı kerek.
NFR-6: Sistema áhmiyetli operaciyalardı orınlaw ushın eki faktorlı autentifikaciyanı talap etiwi kerek.
Qollanıwshılıq talapları: Paydalanıwshı interfeysiniń qolaylılıǵı, úyreniw qolaylılıǵı
NFR-7: Sistema jańa paydalanıwshılar ushın túsinikli hám qolaylı bolıwı kerek. NFR-8: Sistema túrli qurılmalarda (kompyuter, planshet, telefon) jumıs islewi kerek.
Biznes talaplar. Biznes talaplar kompaniyanıń strategiyalıq maqsetlerin, viziyasın hám biznes processlerin qollaytuǵın talaplar bolıp tabıladı. Olar joqarı dárejeli talaplar sıpatında qaraladı hám funkcionallıq hám funkcionallıq emes talaplar ushın negiz bolıp xızmet etedi.
Biznes talaplar mısalı:
BR-1: Sistema satıwlar kólemin 20% ǵa arttırıwǵa kómeklesiwi kerek.
BR-2: Sistema klientler menen baylanıstı jaqsılawı hám klientler sadıqlıǵın arttırıwı kerek.
BR-3: Sistema kompaniyaǵa jańa bazarlarǵa shıǵıw imkaniyatın beriwi kerek.
Paydalanıwshı talapları. Paydalanıwshı talapları paydalanıwshınıń sistemadan neni kútetuǵının hám qanday máselelerdi sheshiwi kerekligin anıqlaydı. Bul talaplar kóbinese paydalanıwshı "waqıyaları" (user stories) yamasa paydalanıw jaǵdayları (use cases) túrinde beriledi.
Paydalanıwshı waqıyası mısalı:
US-1: Klient sıpatında, men ónimlerdi kategoriyalar boyınsha kóre alıwım kerek, sonda men ózime kerekli ónimlerdi tez taba alaman.
US-2: Administrator sıpatında, men ónimlerdi qosıw, ózgertiw hám óshiriw múmkinshiligine iye bolıwım kerek, sonda men ónimler katalogın jańartıp turaman.
US-3: Klient retinde, men onlayn tólem ámelge asıra alıwım kerek, sonda men
ónimlerdi qolaylı túrde satıp ala alaman.
Talaplardı dokumentlestiriw. Talaplardı hújjetlestiriw – bul anıqlanǵan talaplardı formallıq túrde jazıp shıǵıw hám saqlaw processi. Bul process aqırǵı nátiyjede talaplar specifikaciyaların jaratıwǵa alıp keledi.
Talaplar specifikaciyası (SRS – Software Requirements Specification).
Talaplar specifikaciyası – bul programmalıq támiynatqa qoyılǵan barlıq talaplardı tolıq táriyipleytuǵın dokument. IEEE 830 standartı boyınsha SRS dokumenti tómendegi bólimlerden ibarat bolıwı kerek:
1) Kirisiw
o Maqset
o Qollanıw tarawı
o Anıqlamalar, qısqartıwlar
oSiltemeler
oSholıw
2)Ulıwma táriyiplew
oÓnim perspektivası
oÓnim funkciyaları
oPaydalanıwshı xarakteristikaları
oSheklewler
oBoljawlar hám ǵárezlikler
3)Specifikaciyanıń detalları
oSırtqı interfeysler talapları
o Funkcionallıq talaplar o Ónimlilik talapları
o Logikalıq baza talapları
o Programmalıq támiynat sapası atributları o Basqa talaplar
SRS dokumenti mısalı:
Programmalıq támiynat talaplar specifikaciyası (SRS)
Onlayn satıw sisteması
1. Kirisiw
1.1. Maqset
Bul dokument onlayn satıw sistemasınıń talaplar specifikaciyasın táriyipleydi.
1.2. Qollanıw tarawı
Bul dokument sistemanıń funkcionallıq hám funkcionallıq emes talapların, sonıń ishinde paydalanıwshı interfeysi, sistema arxitekturası hám bazalıq funkciyalardıń detalların qamtıydı.
2. Ulıwma táriyiplew 2.1. Ónim perspektivası
Onlayn satıw sisteması kompaniya ónimlerin elektron túrde satıw hám klientler menen baylanıstı jaqsılaw ushın jaratılǵan.
2.2. Ónim funkciyaları
-Paydalanıwshılardı dizimge alıw hám basqarıw
-Ónimlerdi kórsetiw hám basqarıw
-Satıp alıw hám tólem funkciyaları
-Esaplawlar hám statistika
3. Detallı talaplar
3.1. Funkcionallıq talaplar
FR-1: Sistema paydalanıwshıǵa dizimge alıw hám kiriw imkaniyatın beriwi kerek. FR-2: Sistema paydalanıwshıǵa ónimlerdi kategoriyalar boyınsha kóriw imkaniyatın beriwi kerek.
...
3.2. Funkcionallıq emes talaplar
NFR-1: Sistema eń kem degende 1000 bir waqıttaǵı paydalanıwshını qollawı kerek.
NFR-2: Sistema sorawǵa 2 sekundtan kem waqıt aralıǵında juwap beriwi kerek.
...
3.3. Sırtqı interfeysler talapları
UI-1: Sistema zamanagóy hám qolaylı interfeyske iye bolıwı kerek.
UI-2: Sistema mobil qurılmalar ushın adaptivli interfeyske iye bolıwı kerek.
...
Paydalanıw jaǵdayları (Use Cases). Paydalanıw jaǵdayları – bul paydalanıwshı hám sistema arasındaǵı interakciyanı táriyipleytuǵın scenariyler. Olar sistemanıń funkciyaların paydalanıwshı kóz-qarasınan táriyipleydi. Paydalanıw jaǵdayı tómendegi elementlerden ibarat bolıwı múmkin:
Ataması: Paydalanıw jaǵdayınıń qısqasha ataması
Aktyorlar: Interakciyada qatnasatuǵın paydalanıwshılar yamasa sistemalar
Maqset: Paydalanıw jaǵdayınıń maqseti
Shártler: Aldınǵı hám keyingi shártler
Tiykarǵı scenariy: Interakciyanıń izbe-izligi
Alternativ scenariyler: Tiykarǵı scenariydiń múmkin bolǵan variantları
Qáte jaǵdaylar: Qáte júz beriwi múmkin bolǵan jaǵdaylar
Paydalanıw jaǵdayı mısalı:
Paydalanıw jaǵdayı: UC-1 - Ónimdi satıp alıw
Aktyorlar: Klient
Maqset: Klientke sistemada ónimdi tańlaw hám satıp alıw imkaniyatın beriw
Aldınǵı shártler:
-Klient sistemaǵa kirgizilgen
-Sistemada bir neshe ónimler bar
Tiykarǵı scenariy:
1. Klient ónimler katalogın ashadı
2.Klient kerekli ónimdi tabadı hám tańlaydı
3.Klient ónimdi sebetke qosadı
4.Klient sebetke ótedi
5.Klient jetkeriw mánzilin kirgizedi
6.Klient tólem usılın tańlaydı
7.Klient buyırtpanı tastıyıqlaydı
8.Sistema buyırtpanı qabıl etedi hám klientke tastıyıqlaw xabarın jiberedi
Alternativ scenariyler:
- Eger klient tólemdi ámelge asıra almasa, sistema qáte haqqında xabar beredi hám klientke basqa tólem usılın tańlaw imkaniyatın beredi
Keyingi shártler:
-Buyırtpa sistemada saqlanǵan hám islew ushın tayar
-Klient buyırtpa haqqında tastıyıqlawdı alǵan
Talaplardı tekseriw hám tastıyıqlaw. Talaplardı tekseriw hám tastıyıqlaw – bul anıqlanǵan hám dokumentlestirilgen talaplardıń durıs, tolıq hám qaramaqarsılıqlardı óz ishine almaytuǵınına isenim payda etiw processi. Bul process programmalıq támiynattı islep shıǵıwǵa ótpesten aldın orınlanadı.
Talaplardı tekseriw metodları. Talaplardı tekseriw ushın qollanılatuǵın metodlar:
Sholıw (Reviews): Talaplar dokumentlerin mápli tárepler hám ekspert toparları menen birge qarap shıǵıw
Inspekciya (Inspections): Talaplar dokumentlerin formallıq túrde tekseriw
Prototiplew (Prototyping): Sistemanıń prototipin jaratıw hám onı mápli táreplerge kórsetiw
Talaplar trassirovkası (Requirements Tracing): Talaplar arasındaǵı baylanıslardı tekseriw
Talaplardı tastıyıqlaw kriteriyleri. Talaplar tómendegi kriteriyler boyınsha tastıyıqlanıwı múmkin:
Durıslıq (Correctness): Talaplar mápli táreplerdiń haqıyqıy kerekquralların kórsete me
Tolıqlıq (Completeness): Barlıq kerekli talaplar anıqlanǵan ba
Bir mánililik (Unambiguity): Talaplar bir mánili hám túsinikli me
Birlik (Consistency): Talaplar arasında qarama-qarsılıqlar joq pa
Tekseriliwshilik (Verifiability): Talaplar tekseriliwi múmkin be
Modifikaciyaǵa qolaylılıq (Modifiability): Talaplardı ózgertiw jeńil me
Trassirovka (Traceability): Talaplar arasındaǵı baylanıslar anıq pa
Talaplardı basqarıw (Requirements Management). Talaplardı basqarıw – bul programmalıq támiynattıń ómirlik cikli dawamında talaplardıń ózgeriwin basqarıw
processi. Bul process talaplardıń ózgeriwin, olardı birlestiriwdi hám trassirovkasın anıqlawdı óz ishine aladı.
Talaplardıń ózgeriwin basqarıw. Talaplardıń ózgeriwin basqarıw processi tómendegi adımlardı óz ishine aladı:
1.Ózgerislerdi anıqlaw
2.Ózgerislerdi analizlew
3.Ózgerislerdi bahalaw
4.Ózgerislerdi realizaciyalaw
5.Ózgerislerdi tekseriw hám tastıyıqlaw
Ózgerislerdi basqarıw forması mısalı:
Talaplardı ózgertiw forması
ID: CR-001
Ataması: Mobil tólem funkciyasın qosıw Dárejesi: Joqarı
Táriyiplew: Sistema mobil tólem usılların (Apple Pay, Google Pay) qollawı kerek. Sebep: Mobil tólemler ataqlılıǵı artıp barmaqta hám klientlerge qosımsha qolaylılıq payda etedi.
Tásir: FR-4 (Tólem funkciyası) talabın ózgertiw kerek boladı. Baha: 3 jumıs kúni
Status: Tastıyıqlanǵan
Talaplar trassirovkası. Talaplar trassirovkası – bul talaplar arasındaǵı baylanıslardı anıqlaw hám saqlaw processi. Bul process tómendegi trassirovka tiplerin óz ishine aladı:
Alǵa trassirovka (Forward Traceability): Talaplardan dizayn, kod hám test jaǵdaylarına
Keri trassirovka (Backward Traceability): Dizayn, kod hám test jaǵdaylarınan talaplarǵa
Gorizontal trassirovka (Horizontal Traceability): Talaplar arasında
Trassirovka matricası mısalı:
Talaplar trassirovka matricası
| Talap ID | Biznes talap | Dizayn dokumenti | Kod moduli | Test keysi |
|---------- |
|-------------- |
|------------------ |
|------------ |
|------------ |
| |
| FR-1 |
| BR-1 |
| DD-1 |
| MOD-1 |
| TC-1, TC-2 | |
|
| FR-2 |
| BR-1, BR-2 |
| DD-2 |
| MOD-2 |
| TC-3 |
| |
| FR-3 |
| BR-2 |
| DD-3 |
| MOD-3 |
| TC-4, TC-5 | |
|
| NFR-1 |
| BR-3 |
| DD-4 |
| MOD-1 |
| TC-6 |
| |
Keleshek talaplardı jetilistiriw hám birlestiriw. Programmalıq támiynattı islep shıǵıw processi dawamında talaplardı úyreniw, jetilistiriw hám birlestiriw
áhmiyetli orın iyeleydi. Bul process durıs jolǵa qoyılǵan jaǵdayda, proekt tabıslı juwmaqlanadı.
Keleshek talaplardı jetilistiriw metodları. Keleshek talaplardı jetilistiriw ushın tómendegi metodlar qollanıladı:
1) Úziliksiz keri baylanıs
oMápli táreplerden hám paydalanıwshılardan úziliksiz pikir jıynaw
oJańa kerek-qurallar hám ózgerislerdi anıqlaw
oSistema funkcionallılıǵın úziliksiz jetilistiriw
2)Analitikalıq monitoring
oSistema qollanılıw statistikasın jıynaw
o Paydalanıw patternlerin analizlew
oJańa funkcionallıq talaplar ushın imkaniyatlardı iske túsiriw
3)Qaytalanıwshı iteraciyallar
oQısqa iteraciyalarda sistema funkcionallılıǵın jetilistiriw
o Hár bir iteraciyada jańa ózgerislerdi engiziw o Mápli táreplerden tez keri baylanıs alıw
Ámeliy tapsırmalar
1-tapsırma: Talaplardı jıynaw metodların qollaw
Tapsırma shártleri:
Óz tańlawıńızda bir biznes domen saylań (mısalı, studentlik menedjment sisteması, onlayn kitap dúkanı, medicinalıq xızmet platforması)
Tómendegi 3 talap jıynaw metodın qollań:
Intervyu:
Minimum 3 potencial paydalanıwshı menen intervyu ótkeriń
Intervyu sorawların aldın-ala tayarlań
Intervyu nátiyjelerin jazıp alıń
Sorawnama:
10-15 sorawdan ibarat onlayn/qaǵaz sorawnama dúziń
Sorawnama arqalı minimum 10 adamnan maǵlıwmat jıynań
Sorawnama nátiyjelerin statistikalıq túrde analizleń
Baqlaw metodı:
Bir paydalanıwshını anıq biznes processin orınlaw waqtında baqlań
Paydalanıwshınıń háreketlerin, qıyınshılıqların jazıp alıń
Baqlaw nátiyjelerin dokumentlestiriń
Tapsırmanıń juwmaǵı:
Intervyu protokolı
Sorawnama nátiyjeleri
Baqlaw esabatı
Alınǵan talaplardıń qısqasha rezyumesi
2-tapsırma: Talaplardı klassifikaciyalaw
Tapsırma shártleri:
1-tapsırmada jıynalǵan maǵlıwmatlar tiykarında tómendegi talap túrlerin anıqlań:
Funkcionallıq talaplar:
Sistemanıń anıq funkciyaları
Minimum 5-7 funkcionallıq talap
Hár bir talapqa qısqasha túsindirme
Funkcionallıq emes talaplar:
Ónimlilik, qáwipsizlik, qollanıwshılıq talapları
Minimum 5-7 funkcionallıq emes talap
Hár bir talapqa ólshem kriteriylerin qoyıń
Biznes talaplar:
Kompaniya maqsetleri hám strategiyasına baylanıslı talaplar
3-5 biznes talap
Hár bir talapqa biznes nátiyje kórsetiń
Paydalanıwshı talapları:
User Story formatında jazılǵan talaplar
4-6 paydalanıwshı talabı
Hár bir talapta paydalanıwshı perspektivasın kórsetiń
Tapsırmanıń juwmaǵı:
Talaplardıń klassifikaciya matricası
Hár bir talap túri boyınsha dokument
Talaplardıń prioritetler kestesi