Programmalıq injiniringge kirisiw / 2-ameliy PI_K
.pdf
2-ámeliy sabaq. Ámeliy jumıslardı analizlew. Máselelerdi analizlew hám kózqaras payda etiw.
Jumıstıń maqseti: Bul ámeliy sabaqtıń maqseti – studentlerge programmalıq támiynat injeneriyasındaǵı máselelerdi analizlew usılların úyretiw, máselelerdi sistemalı túrde izertlew kónlikpelerin qáliplestiriw hám olardı sheshiw ushın optimal kózqaraslar payda etiw. Studentler máselelerdi identifikaciyalaw, analizlew hám olardı sheshiw ushın izbe-izli hám strukturalanǵan kózqaraslardı islep shıǵıw metodların meńgeriwi kerek.
Ámeliy bólim:
Ámeliy jumıslardı analizlew. Máselelerdi analizlew hám kózqaras payda etiw.
Máselelerdi analizlew tiykarları. Programmalıq támiynat injeneriyası tarawında máselelerdi analizlew – bul máseleni tolıq túsiniw, onıń sebeplerin hám tásir etiwshi faktorların anıqlaw, sonday-aq optimal sheshim tabıw ushın zárúr bolǵan process. Máselelerdi analizlew barısında sistemalı kózqaras paydalanıladı, bul sheshimlerdi ónimli hám effektivli túrde islep shıǵıwǵa múmkinshilik beredi.
Máselelerdi analizlew usılları
Programmalıq támiynat injeneriyasında máselelerdi analizlew ushın bir qatar usıllar qollanıladı:
1.Sebep-nátiyje analizi – máseleniń sebepleri menen nátiyjeleri arasındaǵı baylanıslardı anıqlaw. Bul usıl máseleniń túp ózegin tabıwǵa járdem beredi.
2.SWOT-analiz – másele kontekstindegi kúshli tárepler (Strengths), hálsiz tárepler (Weaknesses), múmkinshilikler (Opportunities) hám qáwipqáterlerdi (Threats) anıqlaw.
3.Pareto-analiz – máselelerdi olardıń áhmiyetlilik dárejesi boyınsha sortlaw hám eń áhmiyetlilerin anıqlaw (80/20 qaǵıydası).
4.Dekompoziciya – úlken máseleni kishirek, sheshiliwi ańsat bolǵan bóleklerge bóliw.
5.Aqılǵa hújim (Brainstorming) – kreativ ideyalardı generaciyalaw ushın toparlı jumıs usılı.
6.Salıstırmalı analiz (Benchmarking) – basqa analogiyalıq proektlerdi hám olardıń sheshimlerin izertlew.
7.Háreketlerdi izertlew (Root Cause Analysis) – másele sebebin anıqlaw ushın bir neshe ret "nege?" sorawın qoyıw.
Máselelerdi analizlew basqıshları
Máselelerdi analizlew processi tómendegi basqıshlardı óz ishine aladı:
1.Máseleni identifikaciyalaw – máseleniń bar ekenligin anıqlaw hám onıń belgilerin anıqlaw.
2.Máseleni formulirovkalaw – máseleniń anıq hám túsinikli formulirovkasın jaratıw.
3.Informaciyalardı jıynaw – másele menen baylanıslı barlıq informaciyalardı jıynaw.
4.Informaciyalardı analizlew – jıynalǵan informaciyalardı sistemalı túrde izertlew.
5.Gipotezalardı formulirovkalaw – máseleniń múmkin bolǵan sebepleri haqqında gipotezalar jaratıw.
6.Gipotezalardı tekseriw – formulirovkalanǵan gipotezalardı tekseriw hám olardı tastıyıqlaw yaki biykarlaw.
7.Juwmaqlar islew – analiz nátiyjelerinen juwmaq shıǵarıw hám máseleni sheshiw ushın usınıslar islep shıǵıw.
Programmalıq támiynat injeneriyasındaǵı máselelerdi analizlew
Programmalıq támiynat injeneriyasında máseleler hár túrli bolıwı múmkin: texnikalıq, shólkemlestiriwshilik, kommunikativlik hám t.b. Tómende úsh túrli máseleni analizlew mısalı keltirilgen.
Texnikalıq máseleni analizlew mısalı
Másele: Programmalıq támiynat sisteması belgili bir jaǵdaylarda islenbey qaladı.
Analiz basqıshları:
1.Máseleni identifikaciyalaw: Sistema belgili bir operaciyalardı orınlawda toqtap qaladı.
2.Máseleni formulirovkalaw: Sistema paydalanıwshı bir waqıtta kóp resurs talap etetuǵın operaciyalardı orınlawdı soraǵan jaǵdayda islenbey qaladı.
3.Informaciyalardı jıynaw: Sistema jurnalları (logları), paydalanıwshılardıń háreketleri tariyxı, sistema monitoringi informaciyaları, operaciyalıq sistema informaciyaları.
4.Informaciyalardı analizlew: Jurnallardan másele payda bolǵan waqıtta operativ yadtıń tolıp ketkenligi anıqlandı.
5.Gipotezalardı formulirovkalaw:
o Sistema yadı menen islewde kemshilikler bar o Yadtıń aǵıp ketiwi (memory leak) bar
oSistema resurslardı optimal paydalanbaydı
6.Gipotezalardı tekseriw: Kod analizi waqtında kóp resurs talap etetuǵın obektler yadı bosatılǵannan keyin de yadta qalıp qoyıwı anıqlandı.
7.Juwmaqlar hám usınıslar: Yadtıń aǵıp ketiwi sebebinen másele payda boladı. Sistemanıń bir bólegin qayta jazıw hám obektlerdi yadta basqarıw mexanizmin ózgertiw kerek.
Shólkemlestiriwshilik máseleni analizlew mısalı
Másele: Proektler qoyılǵan múddetlerde tamamlanbay qaladı.
Analiz basqıshları:
1.Máseleni identifikaciyalaw: Sońǵı úsh proekt jobalanǵan múddetlerden keshigip pitken.
2.Máseleni formulirovkalaw: Proektler jobalanǵan múddetlerden ortasha 30% keshigip pitedi.
3.Informaciyalardı jıynaw: Proektler múddetleri, komanda aǵzaları menen intervyuler, jumıs processin baqlaw, proektler planları.
4.Informaciyalardı analizlew: Proektler jobalanǵan múddetlerden keshigip pitiwiniń tiykarǵı sebepleri – talaplardıń úziliksiz ózgeriwi, resurslardıń jetispewi hám táwekelliklerdiń jetkilikli dárejede esapqa alınbawı.
5.Gipotezalardı formulirovkalaw:
o Proektlerdi jobalastırıw processi jetkilikli dárejede effektivli emes o Komanda aǵzaları arasında kommunikaciya kemshilikleri bar
oBuyırtpa beriwshiler talaplardı úziliksiz ózgertip turadı
6.Gipotezalardı tekseriw: Proektler dokumentaciyasın izertlew arqalı buyırtpa beriwshilerdiń talaplardı úziliksiz ózgertip turıwı tastıyıqlandı. Bunday ózgerisler proektke kesent beriwi proekt komandası aǵzaları menen intervyulerde de tastıyıqlandı.
7.Juwmaqlar hám usınıslar: Proektler múddetleriniń keshigiwiniń tiykarǵı sebebi – talaplardıń úziliksiz ózgeriwi. Máseleni sheshiw ushın Agile metodologiyasına ótiw, talaplardıń ózgeriwin basqarıw processin jaqsılaw hám proektlerdi jobalastırıw processin ózgertiw kerek.
Kommunikativlik máseleni analizlew mısalı
Másele: Programmalıq támiynat sisteması paydalanıwshılardıń talaplarına juwap bermeydi.
Analiz basqıshları:
1.Máseleni identifikaciyalaw: Paydalanıwshılar sistemanı paydalanıwda qıyınshılıqlarǵa ushıraydı hám sistemanıń funkcionallıǵına qanaatlanbaydı.
2.Máseleni formulirovkalaw: Programmalıq támiynat sisteması paydalanıwshılardıń anıq talapların qanaatlandırmaydı, bul paydalanıwshılardıń qanaatlanbawı hám sistemanı paydalanıwdan bas tartıwına alıp keledi.
3.Informaciyalardı jıynaw: Paydalanıwshılar menen intervyuler, paydalanıwshılardıń pikirleri, sistema paydalanılıwı statistikası, sistema talapları specifikaciyası.
4.Informaciyalardı analizlew: Paydalanıwshılardıń talapları sistema talapları specifikaciyasında jetkilikli dárejede sáwlelenbegen. Sistema jaratıwshılar menen paydalanıwshılar arasında kommunikaciya kemshilikleri bar.
5.Gipotezalardı formulirovkalaw:
o Talaplardı jıynaw processi jetkilikli dárejede effektivli emes
o Paydalanıwshılar talaplardı formulirovkalawda qıyınshılıqlarǵa ushıraydı
oProgrammalıq támiynat jaratıwshılar paydalanıwshılardıń talapların durıs túsinbegen
6.Gipotezalardı tekseriw: Talaplar specifikaciyasın izertlew hám paydalanıwshılar menen intervyuler arqalı paydalanıwshılardıń talapları jetkilikli dárejede detallı izertlenbegenligi hám sistema jaratıwshılar tárepinen durıs túsinilmegenligi anıqlandı.
7.Juwmaqlar hám usınıslar: Máseleniń tiykarǵı sebebi – paydalanıwshılar menen programmalıq támiynat jaratıwshılar arasındaǵı kommunikaciya kemshilikleri. Máseleni sheshiw ushın paydalanıwshılar menen kóbirek birge islesiw, prototiplerdi paydalanıw hám talaplardı jıynaw hám analizlew processin jaqsılaw kerek.
Kózqaras payda etiw. Máselelerdi analizlewden keyin, olardı sheshiw ushın kózqaras payda etiw kerek. Kózqaras payda etiw – bul máseleni sheshiw ushın strukturalanǵan hám ózgeshe kózqarastı islep shıǵıw processi.
Kózqaras payda etiw basqıshları
Kózqaras payda etiw processi tómendegi basqıshlardı óz ishine aladı:
1.Máseleni analizlew nátiyjelerin juwmaqlaw – máseleni analizlew nátiyjelerin juwmaqlaw hám tiykarǵı sebeplerdi anıqlaw.
2.Maqsetlerdi anıqlaw – máseleni sheshiw nátiyjesinde kiriwge baǵdarlanǵan maqsetlerdi anıqlaw.
3.Alternativli sheshimlerdi generaciyalaw – máseleni sheshiwdiń múmkin bolǵan alternativli usılların generaciyalaw.
4.Alternativli sheshimlerdi bahalaw – hár bir alternativli sheshimniń artıqmashılıqları hám kemshiliklerin bahalaw.
5.Optimal sheshimdi tańlaw – alternativli sheshimler arasınan optimal sheshimdi tańlaw.
6.Sheshimdi islep shıǵıw – tańlanǵan sheshimdi detallı islep shıǵıw.
7.Sheshimdi implementaciyalaw planın jaratıw – sheshimdi implementaciyalaw ushın detallı plandı jaratıw.
Kózqaras payda etiw usılları
Kózqaras payda etiw ushın tómendegi usıllar qollanıladı:
1.Aqılǵa hújim (Brainstorming) – kreativ ideyalardı generaciyalaw ushın toparlı jumıs usılı.
2.Analogiyalar usılı – basqa tarawlarda yaki jaǵdaylarda qollanılǵan sheshimlerdi izertlew hám olardan ideyalar alıw.
3.Scenariyler usılı – hár túrli scenariylerdi islep shıǵıw hám olardıń nátiyjelerin bahalaw.
4.Ekspert bahalawı – tájiriybeli ekspertlerdiń pikirlerin alıw hám olardı esapqa alıw.
5.Protokollaw – máseleni sheshiw ushın qollanılǵan usıllar hám proceduralardı jazıp alıw.
6.Sistemalı analiz – máseleni sheshiw ushın sistemalı kózqarastı qollanıw.
7.Simulyaciya – máseleni sheshiw ushın qollanılǵan usıllardı simulyaciya qılıw hám olardıń nátiyjelerin bahalaw.
Kózqaras payda etiw mısalı
Tómende joqarıda aytılǵan texnikalıq máseleni sheshiw ushın kózqaras payda etiw mısalı keltirilgen:
Másele: Programmalıq támiynat sisteması belgili bir sharayatlarda islenbey qaladı.
Analiz nátiyjeleri: Yadtıń aǵıp ketiwi sebebinen másele payda boladı. Sistemanıń bir bóleginde obektler yadı bosatılǵannan keyin de yadta qalıp qoyadı.
Kózqaras payda etiw basqıshları: 1. Maqsetlerdi anıqlaw:
oSistemanıń turaqlı islewin támiyinlew
oYadtıń aǵıp ketiwi máselesin sheshiw
oSistemanıń ónimdarlıǵın arttırıw
2.Alternativli sheshimlerdi generaciyalaw:
oSistemanıń bir bólegin qayta jazıw
o Yadtı avtomatlı túrde basqarıw mexanizmin engiziw o Yadtı basqarıw ushın qosımsha qurallardı qollanıw
oYadtı úziliksiz monitoring qılıw sistemasın engiziw
3.Alternativli sheshimlerdi bahalaw:
oSistemanıń bir bólegin qayta jazıw – joqarı effektivlilik, biraq kóp waqıt talap etedi
o Yadtı avtomatlı túrde basqarıw mexanizmin engiziw – ortasha effektivlilik, ortasha waqıt talap etedi
o Yadtı basqarıw ushın qosımsha qurallardı qollanıw – tómen effektivlilik, az waqıt talap etedi
o Yadtı úziliksiz monitoring qılıw sistemasın engiziw – ortasha effektivlilik, az waqıt talap etedi
4.Optimal sheshimdi tańlaw: Yadtı avtomatlı túrde basqarıw mexanizmin engiziw eń optimal sheshim dep tabıldı, sebebi ol joqarı effektivlilikti támiyinleydi hám onı implementaciyalaw ushın kóp waqıt talap etilmeydi.
5.Sheshimdi islep shıǵıw:
oYadtı avtomatlı túrde basqarıw mexanizmin jobalaw
oObektlerdiń yadta basqarılıwın avtomatlastırıw
oYadtıń aǵıp ketiwin anıqlaw hám baqlaw ushın testler jazıw
6.Sheshimdi implementaciyalaw planın jaratıw:
oYadtı avtomatlı túrde basqarıw mexanizmin jobalaw (2 kún)
oMexanizmdi implementaciyalaw (5 kún)
oTestlerdi jazıw hám ótkeriw (3 kún)
oSheshimdi sistema tiraj versiyasına engiziw (1 kún)
Real proektlerde máselelerdi analizlew hám kózqaras payda etiw
Real proektlerde máselelerdi analizlew hám kózqaras payda etiw processi tómendegi nızamlılıqlarǵa ámel qılıwı kerek:
1.Máseleni anıqlaw hám túsiniwge jetkilikli waqıt ajıratıw – máseleni durıs anıqlaw hám túsiniw onı sheshiwdiń yarımı.
2.Informaciyalardı jıynaw hám analizlew ushın sistemalı kózqarastı qollanıw – informaciyalardı jıynaw hám analizlew processi sistemalı hám strukturalanǵan bolıwı kerek.
3.Máseleni sheshiw ushın komanda aǵzaların tartıw – máseleni sheshiw ushın hár túrli kózqaraslardı alıw hám komanda aǵzalarınıń bilimlerin paydalanıw.
4.Máseleni sheshiw ushın bir neshe alternativli kózqaraslardı islep shıǵıw
– máseleni sheshiw ushın bir neshe alternativli kózqaraslardı islep shıǵıw hám olardıń hár birin bahalaw.
5.Máseleni sheshiw ushın tańlanǵan kózqarastı hújjetlestiriw – máseleni sheshiw ushın tańlanǵan kózqarastı hám onı tańlaw sebeplerin dokumentlestiriw.
6.Máseleni sheshiw ushın qollanılǵan usıllardı hám processti qaytadan qaraw hám jetilistiriw – máseleni sheshiw ushın qollanılǵan usıllardı hám processti qaytadan qaraw hám jetilistiriw ushın nátiyjelerdi analizlew.
Real proektlerde máselelerdi analizlew hám kózqaras payda etiw mısalı
Proekt: Onlayn satıw platforması
Másele: Paydalanıwshılar satıp alıw processin pitkermey, sayttan ketip qaladı.
Analiz basqıshları:
1.Máseleni identifikaciyalaw: Satıp alıw processin tamamlaǵan paydalanıwshılar úlesi (konversiya) tómen.
2.Máseleni formulirovkalaw: Satıp alıw processin baslaǵan paydalanıwshılardıń tek 30% ǵana onı pitkeredi, bul satıwlardıń tómen bolıwına alıp keledi.
3.Informaciyalardı jıynaw: Sayt statistikası, paydalanıwshılar háreketleri tariyxı, paydalanıwshılar menen intervyuler, satıp alıw processin baslaǵan, biraq pitkermegen paydalanıwshılar menen sorawnama.
4.Informaciyalardı analizlew: Sorawnama hám intervyuler nátiyjelerine muwapıq, paydalanıwshılar satıp alıw processin pitkermewiniń tiykarǵı sebepleri – satıp alıw processiniń quramallılıǵı, process dawamında payda bolatuǵın qosımsha shıǵınlar hám tólem usıllarınıń sheklengenligi.
5.Gipotezalardı formulirovkalaw:
o Satıp alıw processi júdá quramalı o Tólem usılları jetkilikli emes
o Qosımsha shıǵınlar (jetkerip beriw, xızmet kórsetiw haqısı) paydalanıwshılardı satıp alıwdan bas tartıwǵa májbúr etedi
6.Gipotezalardı tekseriw: Satıp alıw processin analizlew hám paydalanıwshılar menen intervyuler arqalı satıp alıw processiniń quramalılıǵı hám qosımsha shıǵınlardıń paydalanıwshılardı satıp alıwdan bas tartıwǵa májbúr etiwi tastıyıqlandı.
7.Juwmaqlar hám usınıslar: Máseleniń tiykarǵı sebepleri – satıp alıw processiniń quramalılıǵı hám qosımsha shıǵınlardıń paydalanıwshılarǵa kútilmegen bolıwı. Máseleni sheshiw ushın satıp alıw processin ápiwayılastırıw hám barlıq shıǵınlardı processtiń basında kórsetiw kerek.
Kózqaras payda etiw basqıshları: 1. Maqsetlerdi anıqlaw:
o Satıp alıw processin pitkergen paydalanıwshılar úlesin arttırıw o Paydalanıwshılar tájiriybesin jaqsılaw
o Satıwlardı arttırıw
2. Alternativli sheshimlerdi generaciyalaw:
o Satıp alıw processin qayta jobalaw hám ápiwayılastırıw o Tólem usılların kóbeytiw
o Barlıq shıǵınlardı processtiń basında kórsetiw
oPaydalanıwshılarǵa satıp alıw processin pitkeriw ushın bonuslar usınıw
3.Alternativli sheshimlerdi bahalaw:
oSatıp alıw processin qayta jobalaw hám ápiwayılastırıw – joqarı effektivlilik, ortasha waqıt talap etedi
o Tólem usılların kóbeytiw – ortasha effektivlilik, az waqıt talap etedi
oBarlıq shıǵınlardı processtiń basında kórsetiw – joqarı effektivlilik, az waqıt talap etedi
oPaydalanıwshılarǵa satıp alıw processin pitkeriw ushın bonuslar usınıw – ortasha effektivlilik, az waqıt talap etedi
4.Optimal sheshimdi tańlaw: Satıp alıw processin qayta jobalaw hám ápiwayılastırıw, sonday-aq barlıq shıǵınlardı processtiń basında kórsetiw eń optimal sheshim dep tabıldı. Bul sheshim paydalanıwshılardıń narazılıǵınıń eki tiykarǵı sebebin joq etedi hám konversiya kórsetkishin arttırıwǵa múmkinshilik beredi.
5.Sheshimdi islep shıǵıw:
oSatıp alıw processin qayta jobalaw, basqıshlar sanın azaytıw
o Paydalanıwshı interfeysin jaqsılaw, ápiwayılastırıw
oBarlıq shıǵınlardı (jetkerip beriw, xızmet kórsetiw haqısı) processtiń basında kórsetiw mexanizmin jaratıw
oPaydalanıwshıǵa satıp alıw processi dawamında progress indikatorın kórsetiw
6.Sheshimdi implementaciyalaw planın jaratıw:
oJańa satıp alıw processin jobalaw (3 kún)
o o
o o o
Paydalanıwshı interfeysin jańalaw (5 kún)
Barlıq shıǵınlardı processtiń basında kórsetiw mexanizmin implementaciyalaw (2 kún)
Jańa sistemanı testlewden ótkeriw (3 kún) Jańa sistemanı engiziw (1 kún)
Nátiyjelerdi monitoring qılıw hám bahalaw (2 hápte)
Máselelerdi analizlew hám kózqaras payda etiw - programmalıq támiynat injeneriyasındaǵı áhmiyetli processler. Bul processler máselelerdi sistemalı túrde izertlewge hám olardı sheshiw ushın optimal jollardı tabıwǵa múmkinshilik beredi.
Máselelerdi analizlew hám kózqaras payda etiw processinde tómendegi áhmiyetli nárselerdi este tutıw kerek:
1.Máseleni anıqlaw hám túsiniwge jetkilikli waqıt ajıratıw
2.Informaciyalardı jıynaw hám analizlew ushın sistemalı kózqarastı qollanıw
3.Máseleni sheshiw ushın komanda aǵzaların tartıw
4.Máseleni sheshiw ushın bir neshe alternativli kózqaraslardı islep shıǵıw
5.Máseleni sheshiw ushın tańlanǵan kózqarastı dokumentlestiriw
6.Sheshimdi implementaciyalaw nátiyjelerin úziliksiz monitoring qılıw hám bahalaw
Bul ámeliy jumısta siz máselelerdi analizlew hám kózqaras payda etiw usılları hám processleri menen tanıstıńız. Bul bilimler hám kónlikpeler keleshekte programmalıq támiynat jaratıw processinde payda bolatuǵın máselelerdi effektivli sheshiw ushın járdem beredi.
Ámeliy tapsırmalar
Tapsırma 1
Programmalıq támiynat jaratıw processinde tez-tez payda bolatuǵın máseleni anıqlań. Bul máseleni analizlew ushın joqarıda aytılǵan basqıshlardı qollanıń hám onı sheshiw ushın kózqaras payda etiń.
Tapsırma 2
Topar bolıp islesiń (3-4 adam). Siz jumıs islep atırǵan programmalıq támiynat jaratıw jobasındaǵı máseleni anıqlań. Bul máseleni analizlew ushın "Aqılǵa hújim" (Brainstorming) usılın qollanıń hám onı sheshiw ushın bir neshe alternativli kózqaraslardı islep shıǵıń.
Tapsırma 3
Mobil qosımsha jaratıw jobasın kóz aldıńızǵa keltiriń. Qosımsha paydalanıwshılar tárepinen jaqsı qabıl etilmedi hám júklep alıwlar sanı tómen. Bul máseleni analizlew ushın SWOT-analiz usılın qollanıń hám onı sheshiw ushın kózqaras payda etiń.
Tapsırma 4
Veb-qosımsha jaratıw jobasın kóz aldıńızǵa keltiriń. Qosımsha kesh islenbey qaladı hám paydalanıwshılar onıń jumısına narazı. Bul máseleni analizlew ushın Pareto-analiz usılın qollanıń hám onı sheshiw ushın kózqaras payda etiń.
Ádebiyatlar
1.Wiegers, K., & Beatty, J. (2013). Software Requirements. Microsoft Press.
2.Pressman, R. S., & Maxim, B. (2014). Software Engineering: A Practitioner's Approach. McGraw-Hill Education.
3.Sommerville, I. (2016). Software Engineering. Pearson.
4.Brooks, F. P. (1995). The Mythical Man-Month: Essays on Software Engineering. Addison-Wesley.
5.DeMarco, T., & Lister, T. (2013). Peopleware: Productive Projects and Teams. Addison-Wesley.