13-lekciya PT-A
.pdf13-lekciya. Programmalıq támiynat arxitekturasınıń sapa atributları.
Jobası:
1.Sapa atributları túsinigi
2.Tiykarǵı sapa atributları hám olardıń anıqlamaları
3.Sapa atributlarınıń arasındaǵı qatnas hám olardıń prioritetlerin anıqlaw
4.Sapa atributların bahalaw hám talqılaw usılları
Sapa atributları – bul programmalıq támiynat arxitekturasınıń sapasın anıqlaytuǵın xarakteristikalar. Olar programmalıq támiynattıń isenimliligin, ónimdarlıǵın, qáwipsizligin hám basqa da áhmiyetli aspektlerin kórsetedi. Sapa atributları arxitekturalıq sheshimlerdi qabıl etiwde tiykarǵı rol oynaydı, sebebi olar programmalıq támiynattıń uzaq múddetli sapasın hám iykemliligin támiyinleydi.
Sapa atributlarınıń túrleri kóp hám olardı klassifikaciyalawdıń bir neshe usılları bar. Eń keń tarqalǵan klassifikaciyalardıń biri ISO/IEC 25010 standartına tiykarlanǵan. Bul standart sapa atributların segiz kategoriyaǵa bóledi: funkcionallıq sáykeslik, ónimdarlıq, isenimlilik, paydalanıwǵa jaramlılıq, qáwipsizlik, texnikalıq xızmet kórsetiw, portativlilik hám sáykeslik.
Arxitekturalıq sapa atributları programmalıq támiynat rawajlanıwında áhmiyetli rol oynaydı. Olar programmalıq támiynattıń talaplarǵa sáykes keletuǵının, onıń uzaq múddetli sapasın hám iykemliligin támiyinleydi. Durıs anıqlanǵan hám esapqa alınǵan sapa atributları programmalıq támiynattıń tabıslı rawajlanıwına járdem beredi.
2. Tiykarǵı sapa atributları hám olardıń anıqlamaları
Isenimlilik (Reliability) – bul programmalıq támiynattıń belgili bir waqıt aralıǵında belgilengen funkciyalardı orınlaw qabileti. Isenimlilik programmalıq támiynattıń qátelerge shıdamlılıǵın hám olardıń payda bolıw itimalın azaytıwdı gózleydi.
Ónimdarlıq (Performance) – bul programmalıq támiynattıń belgili bir waqıt aralıǵında belgilengen tapsırmalardı orınlaw tezligi hám ónimdarlıǵı. Ónimdarlıq programmalıq támiynattıń resurslardı ónimli paydalanıwın hám paydalanıwshılardıń talapların qanaatlandırıwın támiyinleydi.
Qáwipsizlik (Security) – bul programmalıq támiynattıń ruqsatsız kiriwden, informaciyalardıń buzılıwınan hám basqa da qáwip-qáterlerden qorǵanıw qabileti. Qáwipsizlik programmalıq támiynattıń informaciyalardıń konfidenciallıǵın, pútinligin hám qoljetimliligin támiyinleydi.
Paydalanıwǵa jaramlılıq (Usability) – bul programmalıq támiynattıń paydalanıwshılar ushın túsinikli, ápiwayı hám qolaylı bolıwı. Paydalanıwǵa
jaramlılıq programmalıq támiynattıń paydalanıwshılardıń talapların qanaatlandırıwın hám olardıń jumıs ónimdarlıǵın arttırıwın támiyinleydi.
Ózgerislerge beyimlesiw (Modifiability) – bul programmalıq támiynattıń talaplardıń ózgeretuǵınına ańsat beyimlesiw qabileti. Ózgerislerge beyimlesiw programmalıq támiynattıń rawajlanıwın tezletip, onıń texnikalıq xızmet kórsetiwin jeńillestiredi.
Ólshemlilik (Scalability) – bul programmalıq támiynattıń júklemeniń artıwına ańsat beyimlesiw qabileti. Ólshemlilik programmalıq támiynattıń kóp paydalanıwshılarǵa xızmet kórsetiwin hám úlken kólemdegi informaciyalardı qayta islewin támiyinleydi.
Texnikalıq xızmet kórsetiw (Maintainability) – bul programmalıq támiynattıń qatelerdi dúzetiw, ózgerisler engiziw hám jaqsılaw ushın ápiwayı hám túsinikli bolıwı. Texnikalıq xızmet kórsetiw programmalıq támiynattıń uzaq múddetli sapasın hám iykemliligin támiyinleydi.
Portativlilik (Portability) – bul programmalıq támiynattıń basqa platformalarǵa hám ortalıqlarǵa ańsat kóshiriliw qabileti. Portativlilik programmalıq támiynattıń keń tarqalıwın hám paydalanıwshılardıń talapların qanaatlandırıwın támiyinleydi.
3. Sapa atributlarınıń arasındaǵı qatnas hám olardıń prioritetlerin anıqlaw
Sapa atributlarınıń arasındaǵı qatnas kompleksli hám kóp tárepli bolıwı múmkin. Ayırım sapa atributları bir-birine unamlı tásir etedi, al basqaları unamsız tásir etedi. Mısalı, ónimdarlıq hám qáwipsizlik arasında unamsız qatnas bolıwı múmkin, sebebi qáwipsizlik sharaları ónimdarlıqtı tómenletiwi múmkin.
Sapa atributlarınıń arasındaǵı kelispewshiliklerdi sheshiw ushın arxitekturalıq sheshimlerdi qabıl etiwde olardıń prioritetlerin anıqlaw kerek. Prioritetler programmalıq támiynattıń talaplarına hám paydalanıwshılardıń máplerine tiykarlanıp anıqlanadı. Mısalı, eger programmalıq támiynattıń isenimliligi áhmiyetli bolsa, onda oǵan joqarı prioritet beriledi.
Arxitekturalıq sheshimlerdi qabıl etiwde sapa atributlarınıń prioritetlerin anıqlaw ushın arxitekturalıq taktikalar hám arxitekturalıq úlgiler paydalanıladı. Arxitekturalıq taktikalar – bul sapa atributların jaqsılaw ushın paydalanılatuǵın texnikalar. Arxitekturalıq úlgiler – bul sapa atributların jaqsılaw ushın paydalanılatuǵın qayta paydalanıwǵa bolatuǵın sheshimler.
4. Sapa atributların bahalaw hám talqılaw usılları
Sapa atributların bahalaw ushın bir neshe usıllar bar. Eń keń tarqalǵan usıllarǵa scenariyler, arxitekturalıq tekseriwler hám modellestiriw kiredi.
Scenariyler – bul programmalıq támiynattıń paydalanıwshılar tárepinen qalay paydalanılatuǵının kórsetetuǵın mısallar. Scenariyler sapa atributların bahalaw ushın paydalanıladı, sebebi olar programmalıq támiynattıń talaplarǵa
sáykes keletuǵının hám paydalanıwshılardıń máplerin qanaatlandıratuǵının kórsetedi.
Arxitekturalıq tekseriwler – bul arxitekturalıq sheshimlerdiń sapasın hám sáykesligin tekseriw ushın paydalanılatuǵın tekseriwler. Arxitekturalıq tekseriwler arxitekturalıq sheshimlerdegі qátelerdi hám kemshiliklerdi anıqlawǵa járdem beredi.
Modellestiriw – bul programmalıq támiynat arxitekturasın modellestiriw hám onıń sapasın bahalaw ushın paydalanılatuǵın usıl. Modellestiriw arxitekturalıq sheshimlerdiń ónimdarlıǵın, isenimliligin hám basqa da sapa atributların bahalawǵa járdem beredi.
Sapa atributların talqılaw ushın arxitekturalıq taktikalar hám arxitekturalıq úlgiler paydalanıladı. Arxitekturalıq taktikalar – bul sapa atributların jaqsılaw ushın paydalanılatuǵın texnikalar. Arxitekturalıq úlgiler – bul sapa atributların jaqsılaw ushın paydalanılatuǵın qayta paydalanıwǵa bolatuǵın sheshimler.
Sapa atributların jaqsılaw ushın arxitekturalıq sheshimlerdi qabıl etiwde arxitekturalıq taktikalar hám arxitekturalıq úlgiler paydalanıladı. Mısalı, eger programmalıq támiynattıń ónimdarlıǵın jaqsılaw kerek bolsa, onda keshirovanie, júklemeni teńlestiriw hám asinxronlıq baylanıs sıyaqlı arxitekturalıq taktikalar paydalanıladı. Eger programmalıq támiynattıń isenimliligin jaqsılaw kerek bolsa, onda qaytalanıw, qátelerdi basqarıw hám monitoring sıyaqlı arxitekturalıq taktikalar paydalanıladı.
Sapa atributların bahalaw hám talqılaw processi uzaq múddetli hám iterativli bolıwı kerek. Bul process programmalıq támiynattıń rawajlanıw ciklınıń barlıq etaplarında orınlanıwı kerek. Sapa atributların bahalaw hám talqılaw programmalıq támiynattıń uzaq múddetli sapasın hám iykemliligin támiyinlewge járdem beredi.
Sapa atributların bahalaw hám talqılaw programmalıq támiynat rawajlanıwınıń áhmiyetli bólegi bolıp tabıladı. Bul process arxitekturalıq sheshimlerdiń durıslıǵın tekseriwge, qáwiplerdi anıqlawǵa hám programmalıq támiynattıń uzaq múddetli sapasın támiyinlewge járdem beredi.
BAQLAW SORAWLARÍ:
1.Sapa atributlarınıń anıqlaması ne? Olardıń arxitekturalıq sheshimlerdi qabıl etiwde áhmiyeti nede?
2.Sapa atributlarınıń qanday túrlerin bilesiz? Olardı qalay klassifikaciyalawǵa boladı?
3.Isenimlilik hám ónimdarlıq sapa atributlarınıń anıqlamaları ne? Olardıń arasında qanday qatnas bolıwı múmkin?
4.Qáwipsizlik hám paydalanıwǵa jaramlılıq sapa atributlarınıń anıqlamaları ne? Olardı qalay jaqsılawǵa boladı?
5.Ózgerislerge beyimlesiw hám ólshemlilik sapa atributlarınıń anıqlamaları ne? Olardıń programmalıq támiynattıń rawajlanıwına qanday tásiri bar?
6.Texnikalıq xızmet kórsetiw hám portativlilik sapa atributlarınıń anıqlamaları ne? Olardıń uzaq múddetli sapaǵa qanday tásiri bar?
7.Sapa atributlarınıń arasında qanday qatnas túrlerin bilesiz? Olarǵa mısal keltiriń.
8.Sapa atributlarınıń arasındaǵı kelispewshiliklerdi qalay sheshiwge
boladı?
9.Sapa atributların bahalaw ushın qanday usıllar paydalanıladı? Olardıń áhmiyeti nede?
10.Sapa atributların talqılaw ushın qanday usıllar paydalanıladı? Olardıń arxitekturalıq sheshimlerdi jaqsılawǵa qanday tásiri bar?