12-lekciya PT-A
.pdf12-lekciya. Programmalıq támiynat ónimi arxitekturasın proektlestiriw.
JOBASÍ:
1.Programmalıq ónim arxitekturası
2.Arxitekturanı proektlestiriw principleri hám usılları
3.Arxitekturanı bahalaw hám talqılaw
4.Arxitekturanı ámelge asırıw hám rawajlandırıw
1. Programmalıq ónim arxitekturası. Programmalıq támiynat ónіmi arxitekturası – bul programmalıq ónimniń tiykarǵı strukturası, onıń komponentleri hám olardıń arasındaǵı qatnastı anıqlaytuǵın joba. Bul arxitektura programmalıq ónimniń sapasın, isenimliligin, ónimdarlıǵın hám texnikalıq xızmet kórsetiwin anıqlaydı. Durıs proektlestirilgen arxitektura programmalıq ónimniń rawajlanıwın tezletip, onıń ózgerislerge beyimlesiwin jeńillestiredi.
Arxitekturanıń áhmiyeti mınalardan ibarat:
Sapanı támiyinlew: Arxitektura programmalıq ónimniń sapasın anıqlaydı. Durıs proektlestirilgen arxitektura ónimniń isenimli, ónimdar hám qáwipsiz bolıwın támiyinleydi.
Texnikalıq xızmet kórsetiwdi jeńilletiw: Jánede programmalıq ónim arxitekturası onıń texnikalıq xızmet kórsetiwin jeńillestiredi. Durıs proektlestirilgen arxitektura ónimniń ózgerislerge beyimlesiwin jeńillestiredi hám onıń rawajlanıwın tezlestiredi.
Komandanıń jumısın shólkemlestiriw: Arxitektura komandanıń jumısın shólkemlestiriwge járdem beredi. Durıs proektlestirilgen arxitektura komandanıń jumısın anıq hám túsinikli etip, onıń ónimdarlıǵın arttıradı.
Arxitekturanıń túrleri:
Monolit arxitektura: Bul arxitekturada barlıq komponentler bir programmada jaylasadı. Bul arxitektura ápiwayı hám tez islep shıǵarıladı, biraq ol ózgerislerge beyimlesiwi qıyın hám ólshemliligi sheklengen.
Mikroservistik arxitektura: Bul arxitekturada ónim kishi, erkin servislerge bólinedi. Bul arxitektura ózgerislerge beyimlesiwi jeńil hám ólshemliligi joqarı, biraq ol kompleksligi joqarı hám texnikalıq xızmet kórsetiwi qıyın.
Komponentlik arxitektura: Bul arxitekturada ónim qayta paydalanıwǵa bolatuǵın komponentlerden qurıladı. Bul arxitektura ózgerislerge beyimlesiwi ortasha hám ólshemliligi ortasha, biraq ol qayta paydalanıwǵa jaramlılıqtı támiyinleydi.
Klient-server arxitekturası: Bul arxitekturada ónim klient hám serverge bólinedi. Klient paydalanıwshı interfeysin kórsetedi, al server informaciyalardı saqlaydı hám qayta isleydi. Bul arxitektura keń tarqalǵan hám ólshemliligi joqarı.
Arxitekturalıq kózqaraslar:
Logikalıq kózqaras: Bul kózqaras komponentlerdi hám olardıń arasındaǵı qatnastı anıqlaydı.
Process kózqarası: Bul kózqaras processlerdi hám aǵımlardı anıqlaydı. Rawajlanıw kózqarası: Bul kózqaras modullerdı hám paketlerdi anıqlaydı.
Fizikalıq kózqaras: Bul kózqaras jaylastırıwdı hám infrastrukturanı anıqlaydı. Bul kózqaraslar arxitekturanı tolıq túsiniwge hám onı durıs proektlestiriwge járdem beredi.
2. Arxitekturanı proektlestiriw principleri hám usılları
Arxitekturanı proektlestiriw – bul programmalıq ónimniń tiykarǵı strukturasın jaratıw processi. Bul process programmalıq ónimniń talapların talqılawdan baslanadı hám arxitekturalıq sheshimlerdi qabıl etiw menen dawam etedi.
Tiykarǵı principleri:
Bóliniw hám modullik: Bul princip programmalıq ónimdi kishi, jeke modullerge bóliwdi maqset etedi. Bul moduller óz aldına rawajlandırıladı hám sınawdan ótkeriledi. Bóliniw hám modullik programmalıq ónimniń kompleksliligin azaytıp, onıń texnikalıq xızmet kórsetiwin jeńillestiredi.
Abstrakciya hám inkapsulyaciya: Abstrakciya – bul programmalıq ónimniń tiykarǵı elementlerin anıqlaw processi. Inkapsulyaciya – bul informaciyalardı hám funkciyalardı bir jerge toplaw processi. Abstrakciya hám inkapsulyaciya programmalıq ónimniń kompleksliligin azaytıp, onıń qáwipsizligin arttıradı.
Qayta paydalanıw: Bul princip programmalıq ónimniń komponentlerin basqa ónimlerde de paydalanıwdı gózleydi. Qayta paydalanıw programmalıq ónimdi islep shıǵarıwdı tezletip, onıń sapasın arttıradı.
Ǵárezlilikti basqarıw: Bul princip programmalıq ónimniń komponentleriniń arasındaǵı ǵárezlilikti azaytıwdı gózdeydi. Ǵárezlilikti basqarıw programmalıq ónimniń ózgerislerge beyimlesiwin jeńillestiredi.
Arxitekturalıq stiller hám úlgiler:
MVC (Model-View-Controller): Bul stil programmalıq ónimdi úsh bólekke bóledi: model (maǵlıwmatlar), kórinis (paydalanıwshı interfeysi) hám kontroller (logika). MVC stili programmalıq ónimniń kompleksliligin azaytıp, onıń texnikalıq xızmet kórsetiwin jeńillestiredi.
REST (Representational State Transfer): Bul stil veb-servislerdi qurıw ushın paydalanıladı. REST stili programmalıq ónimniń ólshemliligin arttırıp, onıń basqa sistemalar menen integraciyalanıwın jeńillestiredi.
Pub/Sub (Publish-Subscribe): Bul úlgi programmalıq ónimniń komponentleriniń arasındaǵı qatnastı ápiwayılastıradı. Pub/Sub úlgisi programmalıq ónimniń ózgerislerge beyimlesiwin jeńillestiredi.
Arxitekturalıq sheshimlerdi qabıl etiw processi:
Talaplardı talqılaw: Bul etapta programmalıq ónimniń talapları anıqlanadı. Talaplardı talqılaw arxitekturalıq sheshimlerdi qabıl etiw ushın tiykar boladı.
Arxitekturalıq sheshimlerdi bahalaw: Bul etapta arxitekturalıq sheshimler bahalanıp, eń jaqsı sheshim tańlanadı. Bahalawda talaplar, qáwipsizlik, ónimdarlıq hám basqa faktorlar esapqa alınadı.
Arxitekturalıq hújjetti jaratıw: Bul etapta arxitekturalıq sheshimler hújjetlenedi. Arxitekturalıq hújjet programmalıq ónimniń rawajlanıwı hám texnikalıq xızmet kórsetiwi ushın áhmiyetli.
Bul principleri hám usılları programmalıq ónimniń durıs arxitekturasın proektlestiriwge járdem beredi.
3. Arxitekturanı bahalaw hám talqılaw
Arxitekturanı bahalaw hám talqılaw – bul programmalıq ónim arxitekturasınıń sapasın, isenimliligin hám ónimdarlıǵın anıqlaw processi. Bul process arxitekturalıq sheshimlerdiń durıslıǵın tekseriwge hám qáwiplerdi anıqlawǵa járdem beredi.
Arxitekturalıq bahalawdıń maqsetleri:
Arxitekturanıń sapasın anıqlaw: Bahalaw arxitekturanıń talaplarǵa sáykes keletuǵının, onıń isenimli hám ónimli ekenligin anıqlaydı.
Qáwiplerdi anıqlaw: Bahalaw arxitekturadaǵı qáwiplerdi anıqlap, olardı sheshiw jolların kórsetedi.
Arxitekturalıq sheshimlerdiń sáykesligin tekseriw: Bahalaw arxitekturalıq sheshimlerdiń talaplarǵa sáykes keletuǵının tekseredi.
Bahalaw usılları:
Arxitekturalıq tekseriw: Bul usılda arxitekturalıq hújjet tekseriledi hám arxitekturalıq sheshimler talqılanadı.
Scenariylerdi qollanıw: Bul usılda programmalıq ónimniń paydalanıw scenariyleri jaratıladı hám arxitekturanıń bul scenariylerge sáykes keletuǵını tekseriledi.
Arxitekturalıq ólshemlerdi qollanıw: Bul usılda arxitekturanıń sapasın anıqlaw ushın ólshemler paydalanıladı. Mısalı, ólshemlerge komplekslilik, ǵárezlilik hám qayta paydalanıwǵa jaramlılıq kiredi.
Arxitekturalıq talqılaw quralları:
UML diagrammaları: UML (Unified Modeling Language) diagrammaları arxitekturanı modellestiriw ushın paydalanıladı. UML diagrammaları arxitekturanı túsinikli etip kórsetiwge hám onı talqılawǵa járdem beredi.
Arxitekturalıq modellestiriw quralları: Bul qurallar arxitekturanı modellestiriw hám talqılaw ushın paydalanıladı. Mısalı, ArchiMate hám TOGAF sıyaqlı qurallar bar.
Arxitekturanı bahalaw hám talqılaw processi:
1.Arxitekturalıq hújjetti jaratıw: Arxitekturalıq sheshimler hújjetlenedi.
2.Bahalaw jobasın jaratıw: Bahalaw maqsetleri, usılları hám quralları anıqlanadı.
3.Bahalawdı ótkeriw: Bahalaw usılları hám quralları paydalanıladı.
4.Bahalaw nátiyjelerin talqılaw: Bahalaw nátiyjeleri talqılanıp, arxitekturalıq sheshimlerge ózgerisler engiziledi.
5.Bahalaw hújjetin jaratıw: Bahalaw nátiyjeleri hújjetlenedi.
Bul process arxitekturanıń sapasın arttırıp, qáwiplerdi azaytıwǵa járdem beredi.
4. Arxitekturanı ámelge asırıw hám rawajlandırıw
Arxitekturanı ámelge asırıw hám rawajlandırıw – bul arxitekturalıq sheshimlerdi programmalıq ónimde ámelge asırıw hám onı uzaq múddetli rawajlandırıw processi. Bul process arxitekturanıń talaplarǵa sáykes keletuǵının támiyinlewge hám onıń ózgerislerge beyimlesiwin jeńilletiwge járdem beredi.
Arxitekturanı ámelge asırıw jobası:
Komponentlerdi rawajlandırıw: Bul etapta arxitekturada anıqlanǵan komponentler baǵdarlamalastırıw tillerinde islep shıǵarıladı.
Integraciya hám testlew: Bul etapta komponentler bir-biri menen integraciyalanıp, olardıń durıs jumıs isleytuǵını tekseriledi.
Jaylastırıw hám konfiguraciya: Bul etapta programmalıq ónim serverlerde jaylastırıladı hám konfiguraciyalanadı.
Arxitekturanı rawajlandırıw processi:
Ózgerislerdi basqarıw: Bul etapta programmalıq ónimge engizilgen ózgerisler basqarıladı. Ózgerislerdi basqarıw arxitekturanıń sapasın saqlap qalıwǵa járdem beredi.
Arxitekturalıq refaktoring: Bul etapta arxitekturanıń ishki qurılısı jaqsılanadı. Refaktoring arxitekturanıń iykemliligin arttırıp, onıń texnikalıq xızmet kórsetiwin jeńillestiredi.
Texnikalıq minnetti basqarıw: Bul etapta arxitekturadaǵı texnikalıq kemshilikler sheshiledi. Texnikalıq minnetti basqarıw arxitekturanıń sapasın saqlap qalıwǵa járdem beredi.
Arxitekturalıq hújjetti qollap-quwatlaw:
Arxitekturalıq sheshimlerdi hújjetlestiriw: Bul etapta arxitekturalıq sheshimler hújjetlestiriledi. Hújjetlew arxitekturanı túsiniwge hám onı rawajlandırıwǵa járdem beredi.
Arxitekturalıq ózgerislerdi hújjetlestiriw: Bul etapta arxitekturaǵa engizilgen ózgerisler hújjetlestiriledi. Hújjetlew arxitekturanıń ózgerislerge beyimlesiwin qadaǵalawǵa járdem beredi.
Arxitekturanı ámelge asırıw hám rawajlandırıw ushın qurallar: Versiyanı basqarıw sistemaları: Git, SVN
Úziliksiz integraciya hám jetkiziw quralları: Jenkins, GitLab CI/CD
Konteynerlestiriw quralları: Docker, Kubernetes Monitoring hám log jazıw quralları: Prometheus, ELK Stack
BAQLAW SORAWLARÍ:
1.Programmalıq ónim arxitekturasınıń anıqlaması ne? Onıń áhmiyeti nede?
2.Arxitekturanıń qanday túrlerin bilesiz? Hár birine mısal keltiriń.
3.Arxitekturalıq kózqaraslar degen ne? Olardıń qanday túrlerin bilesiz?
4.Arxitekturanı proektlestiriwdiń tiykarǵı principleri qanday? Hár birine túsinik beriń.
5.Arxitekturalıq stiller hám úlgilerge mısal keltiriń. Olardıń áhmiyeti nede?
6.Arxitekturalıq sheshimlerdi qabıl etiw processi qanday etaplardan turadı?
7.Arxitekturalıq bahalawdıń maqsetleri ne?
8.Arxitekturanı bahalawdıń qanday usılların bilesiz?
9. Arxitekturanı ámelge asırıw jobası qanday etaplardan turadı?
10. Arxitekturanı rawajlandırıw processinde qanday máselelerge dıqqat awdarıw kerek?