2-lekciya PT-A

2-lekciya. UML 2.0 diagrammasınıń ulıwma kórinisi. Programmalıq támiynattıń modelleri hám procesleriniń ómirlik ciklı.

Jobası:

1.UML haqqında ulıwma túsinik

2.UML 2.0 versiyasınıń áhmiyeti

3.UML 2.0 diagrammasınıń ulıwma kórinisi, diagrammaları

4.Programmalıq támiynattıń modelleri

5.Programmalıq támiynat procesleriniń ómirlik ciklı

6.UML diagrammaların programmalıq támiynat ómirlik ciklında qollanıw

1. UML haqqında ulıwma túsinik

UML (Unified Modeling Language) - bul programmalıq támiynat sistemaların jobalaw, vizualizaciyalaw hám hújjetlestiriw ushın qollanılatuǵın standartlastırılǵan vizual modellestiriw tili. 1990-jıllardıń ortasında Grady Booch, Ivar Jacobson hám James Rumbaugh tárepinen islep shıǵılǵan UML, házirgi waqıtta Object Management Group (OMG) tárepinen basqarıladı hám rawajlandırıladı. Bul til programmalıq támiynat arxitekturasın, sistemanıń qurılısın hám minez-qulqın súwretlew ushın bir qatar diagrammalar hám belgilerdi usınadı.

UML diagrammaları eki tiykarǵı kategoriyaǵa bólinedi: strukturalıq hám minez-qulıq diagrammaları. Strukturalıq diagrammalar, mısalı klass diagrammaları, komponent diagrammaları hám obekt diagrammaları, sistemanıń statikalıq qurılısın kórsetedi. Minez-qulıq diagrammaları, sonıń ishinde háreket diagrammaları, izbe-izlik diagrammaları hám halat mashinaları diagrammaları, sistemanıń dinamikalıq minez-qulıqın hám waqıt ótiwi menen ózgeriwin súwretleydi. Bul hár túrli kóz-qaraslar programmistlerge, arxitektorlarǵa hám mápdar táreplerge sistemanıń hár qıylı aspektlerin túsiniw hám analizlew imkaniyatın beredi.

UML programmalıq támiynat injeneriyasında keń qollanıladı, sebebi ol quramalı sistemalardı túsiniwdi ańsatlastıradı, komandalar arasındaǵı kommunikaciyanı jaqsılaydı hám jobanıń ulıwma sapasın arttıradı. Ol programmalıq támiynattı rawajlandırıw processiniń hár bir basqıshında, talaplardı analizlewden baslap jobalaw, ámelge asırıw hám testlewge shekem qollanılıwı múmkin. UML diagrammaları kod generaciyası ushın tiykar sıpatında da xızmet etiwi múmkin, bul rawajlandırıw processin tezletedi hám qáteler itimallıǵın azaytadı. Sonıń menen birge, UML óziniń universallıǵı sebepli tek programmalıq támiynat tarawında emes, al biznes-processlerdi modellestiriw hám sistemalıq injeneriya sıyaqlı basqa tarawlarda da qollanıladı.

2. UML 2.0 versiyasınıń áhmiyeti

UML 2.0 versiyası, 2005-jılı shıǵarılǵan, UML tiliniń áhmiyetli jańalanıwı boldı. Bul versiya aldıńǵı versiyalarǵa salıstırǵanda bir qatar jaqsılanıwlardı hám jańa múmkinshiliklerdi óz ishine aldı. UML 2.0 programmalıq támiynat sistemaların modellestiriwdiń kúshli hám qolaylı quralına aylandı, bul onıń házirgi kúnge shekem keń qollanılıwın támiyinledi.

UML 2.0 diń tiykarǵı jańalıqlarınıń biri - diagrammalar sanınıń kóbeyiwi boldı. Jańa diagramma túrleri, mısalı, paket diagramması, tayming diagramması hám óz-ara tásir diagramması qosıldı. Bul jańa diagrammalar programmalıq támiynat arxitektorlarına hám dizaynerlerine sistemanıń hár qıylı aspektlerin anıǵıraq hám tolıǵıraq súwretlew imkaniyatın berdi. Sonıń menen birge, bar bolǵan diagramma túrleri de jetilistirildi, olarǵa jańa elementler hám qásiyetler qosıldı.

UML 2.0 diń jáne bir áhmiyetli jańalıǵı - metamodeldiń jaqsılanıwı boldı. Jańa metamodel UML tiliniń formal anıqlamasın anıǵıraq hám izbe-iz etti, bul UML quralların islep shıǵıwshılar ushın áhmiyetli boldı. Bunnan tısqarı, UML 2.0 profiller hám stereotipler mexanizmin keńeytti, bul UML di arnawlı tarawlarǵa hám qollanıw jaǵdaylarına beyimlewdi ańsatlastırdı. Bul jańalıqlar UMLdiń qollanılıw shegarasın keńeytti hám onı hár qıylı tarawlarda qollanıw imkaniyatın berdi.

3. UML 2.0 diagrammasınıń ulıwma kórinisi, diagrammaları

UML 2.0 diagrammasınıń ulıwma kórinisi, programmalıq támiyinattı modellestiriwdiń keń qamtıwshı hám kóp tárepleme usılın usınadı. Bul versiyada diagrammalar eki tiykarǵı kategoriyaǵa bólinedi: strukturalıq hám minez-qulıq diagrammaları. Strukturalıq diagrammalar sistemanıń statikalıq qurılısın súwretleydi, al minez-qulıq diagrammaları sistemanıń dinamikalıq háreketin kórsetedi. Bunday bóliniw programmistlerge hám arxitektorlarǵa sistemanı hár tárepleme analizlew hám jobalastırıw imkaniyatın beredi.

Strukturalıq diagrammalar qatarına klass diagramması, obekt diagramması, komponent diagramması, paket diagramması, qurılıs diagramması hám jaylastırıw diagramması kiredi. Olardıń arasında klass diagramması ayrıqsha orın iyeleydi, sebebi ol sistemanıń tiykarǵı qurılısın, klasslar arasındaǵı baylanıslardı hám olardıń qásiyetlerin kórsetedi. Komponent hám jaylastırıw diagrammaları bolsa sistemanıń fizikalıq qurılısın hám onıń ornalasıwın súwretleydi, bul sistemanı ámelge asırıw hám ornatıw processinde áhmiyetli.

Minez-qulıq diagrammalarına háreket diagramması, izbe-izlik diagramması, halat mashinası diagramması, sheriklik diagramması, tayming diagramması hám paydalanıw jaǵdayları diagramması kiredi. Bulardıń ishinde izbe-izlik diagramması obektler arasındaǵı xabar almasıwdı kórsetiw ushın keń qollanıladı,

al háreket diagramması processlerdiń aǵımın súwretlew ushın paydalanıladı. Paydalanıw jaǵdayları diagramması bolsa sistemanıń funkcionallıǵın paydalanıwshı kóz-qarasınan kórsetedi, bul talaplardı analizlew basqıshında ayrıqsha áhmiyetke iye.

4. Programmalıq támiynattıń modelleri.

Programmalıq támiynattıń modelleri - bul programmalıq ónimniń qurılısın, islew principlerin hám funkcionallıǵın súwretleytuǵın abstrakt kórinisler. Olar programmalıq támiynattı islep shıǵıw processiniń hár qıylı basqıshlarında qollanıladı hám programmistler, dizaynerler hám basqa da qatnasıwshılar arasındaǵı kommunikaciyanı jaqsılawǵa járdem beredi. Modeller programmalıq támiynattıń quramalılıǵın azaytıw hám onı túsiniwdi ańsatlastırıw ushın qollanıladı, sonıń menen birge olar sistemanıń hár qıylı aspektlerin analizlew hám jobalastırıw ushın qolaylı qural bolıp tabıladı.

Programmalıq támiynattıń modelleriniń bir neshe túrleri bar. Mısalı, konceptual modeller sistemanıń tiykarǵı túsiniklerin hám olardıń arasındaǵı baylanıslardı súwretleydi. Bul modeller kóbinese talaplardı analizlew basqıshında qollanıladı hám sistemanıń ulıwma strukturasın túsiniwge járdem beredi. Arxitekturalıq modeller bolsa sistemanıń komponentlerin hám olardıń óz-ara tásirin kórsetedi. Olar sistemanıń ulıwma dizaynın jobalastırıw ushın paydalanıladı hám sistemanıń masshtabın hám quramalılıǵın basqarıwǵa járdem beredi.

Minez-qulıq modelleri sistemanıń dinamikalıq aspektlerin, yaǵnıy onıń waqıt boyınsha qalay isleytuǵının súwretleydi. Bul modeller sistemanıń hár qıylı jaǵdaylarda qalay juwap qaytaratuǵının kórsetedi hám onıń funkcionallıǵın testlew ushın paydalanıladı. Implementaciya modelleri bolsa sistemanıń texnikalıq detalların, sonıń ishinde kod strukturasın hám maǵlıwmatlar bazasınıń sxemasın súwretleydi. Bul modeller sistemanı ámelge asırıw basqıshında programmistlerge járdem beredi hám kodtıń sapasın hám qayta qollanılıwın jaqsılawǵa múmkinshilik beredi.

5. Programmalıq támiynat procesleriniń ómirlik ciklı.

Programmalıq támiynat procesleriniń ómirlik ciklı - bul programmalıq ónimniń payda bolıwınan baslap, onı paydalanıwdan shıǵarıwǵa shekemgi barlıq basqıshlardı óz ishine alatuǵın kompleksli process. Bul cikl ádette bir neshe tiykarǵı basqıshlardan ibarat boladı: talaplardı anıqlaw, jobalastırıw, islep shıǵıw, testlew, engiziw hám qollap-quwatlaw. Hár bir basqısh óz aldına áhmiyetli bolıp, olardıń hár biri programmalıq támiynattıń sapasına hám tabıslılıǵına tásir etedi.

Ómirlik cikldiń birinshi basqıshı - talaplardı anıqlaw. Bul basqıshta klienttiń qálewleri hám sistemaǵa qoyılatuǵın talaplar anıqlanadı. Keyin jobalastırıw

basqıshı keledi, bunda sistemanıń arxitekturası hám dizaynı islenip shıǵıladı. Islep shıǵıw basqıshında programmistler jobalastırıw nátiyjelerine tiykarlanıp, sistemanıń kodın jazadı. Testlew basqıshında bolsa sistemanıń durıs isleytuǵını hám barlıq talaplarǵa juwap beretuǵını tekseriledi.

Engiziw basqıshında tayar ónim klientke jetkerilip, onıń ámeliy ortalıqqa ornatılıwı ámelge asırıladı. Sońǵı basqısh - qollap-quwatlaw, bunda sistemanıń islewi baqlanıp turıladı, zárúr bolǵan jaǵdayda qáteler dúzetiledi hám jańa funkciyalar qosıladı. Ómirlik cikldiń bul modelin biliw programmalıq támiynattı islep shıǵıw processin sistemalı túrde basqarıwǵa, resurslardı nátiyjeli paydalanıwǵa hám joqarı sapalı ónim jaratıwǵa járdem beredi.

6. UML diagrammaların programmalıq támiynat ómirlik ciklında qollanıw.

UML (Unified Modeling Language) diagrammaları programmalıq támiynat ómirlik ciklınıń hár bir basqıshında áhmiyetli orın iyeleydi. Olar programmalıq támiynattıń hár qıylı aspektlerin vizuallastırıw, analizlew hám jobalastırıw ushın paydalanıladı. UML diagrammaları programmalıq támiynat arxitekturasın, sistemanıń qurılısın, obektler arasındaǵı baylanıslardı hám processlerdi kórsetiwge múmkinshilik beredi. Bul diagrammalar programmalıq támiynat ómirlik ciklınıń barlıq basqıshlarında qollanılıp, baǵdarlamashılar, dizaynerler hám klientler arasındaǵı kommunikaciyanı jaqsılaydı.

Talaplardı anıqlaw hám analizlew basqıshında UML diagrammaları, ásirese use case diagrammaları hám aktivlik diagrammaları keń qollanıladı. Use case diagrammaları sistemanıń funkcionallıǵın hám onıń paydalanıwshılar menen ózara tásirin kórsetedi. Aktivlik diagrammaları bolsa biznes-processlerdi hám sistemadaǵı logikalıq aǵımlardı súwretleydi. Bul diagrammalar klientler menen baǵdarlamashılar arasında sistemanıń talapları hám funkcionallıǵı boyınsha ulıwma túsinik payda etiwge járdem beredi.

Jobalastırıw hám islep shıǵıw basqıshlarında klass diagrammaları, obekt diagrammaları hám izbe-izlik diagrammaları keń qollanıladı. Klass diagrammaları sistemanıń statikalıq qurılısın, yaǵnıy klasslar arasındaǵı baylanıslardı kórsetedi. Obekt diagrammaları sistemanıń belgili bir waqıttaǵı halatın súwretleydi. Izbe-izlik diagrammaları bolsa obektler arasındaǵı xabar almasıwdı hám sistemanıń dinamikalıq háreketin kórsetedi. Bul diagrammalar programmalıq támiynattıń arxitekturasın jobalastırıwda, kod qurılısın anıqlawda hám sistemanıń háreketin modellestiriwde úlken áhmiyetke iye.

BAQLAW SORAWLARÍ:

1.Programmalıq támiynat arxitekturasınıń tiykarǵı túsinigi ne?

2.Programmalıq támiynat arxitekturasınıń qanday komponentleri bar?

3.Programmalıq támiynat arxitekturasınıń qanday stilleri hám úlgileri bar?

4.Programmalıq támiynat arxitekturasınıń áhmiyeti nede kórinedi?

5.UML ne ushın qollanıladı?

6.UML diagrammaları qanday eki tiykarǵı kategoriyaǵa bólinedi?

7.Strukturalıq diagrammalarǵa qanday diagrammalar kiredi?

8.Minez-qulıq diagrammalarǵa qanday diagrammalar kiredi?

9.UML diagrammaları programmalıq támiynat ómirlik ciklınıń qaysı

basqıshlarında qollanıladı?

10.Use case diagrammaları ne ushın qollanıladı?

11.Aktivlik diagrammaları ne ushın qollanıladı?

12.Klass diagrammaları ne ushın qollanıladı?

13.Izbe-izlik diagrammaları ne ushın qollanıladı?

14.Arxitekturalıq stiller menen úlgilerdi tańlaw nege tásir etedi?

15.Programmalıq támiynat arxitektorları qanday talaplarǵa juwap beriwleri kerek?