1-lekciya PT-A

1-lekciya. Kirisiw. Programmalıq támiynat arxitektura dizaynına kirisiw (PT arxitektura dizayn).

Jobası:

1.Programmalıq támiynat arxitekturasınıń tiykarǵı túsinikleri

2.Programmalıq támiynat arxitekturasınıń komponentleri

3.Programmalıq támiynat arxitekturasınıń stilleri hám úlgileri

1. Programmalıq támiynat arxitekturasınıń tiykarǵı túsinikleri.

Programmalıq támiynat arxitekturası - bul programmalıq sistemanıń tiykarǵı strukturasın, onıń komponentlerin, olardıń óz-ara baylanısların hám sırtqı ortalıq penen qarım-qatnasın anıqlaytuǵın joqarı dárejeli dizayn. Ol programmalıq támiynattı jobalawdıń eń áhmiyetli basqıshlarınıń biri bolıp, sistemanıń ulıwma strukturasın, jumısshı principlerin hám rawajlanıw baǵdarın belgileydi. Programmalıq támiynat arxitekturası tek ǵana texnikalıq sheshimlerdi emes, al sonday-aq biznes talapların, ónimdarlıq hám sapa talapların da esapqa aladı.

Programmalıq támiynat arxitekturasınıń áhmiyeti onıń bir qatar tiykarǵı wazıypalarında kórinedi. Birinshiden, ol sistemanıń masshtabın keńeytiw múmkinshiligin támiyinleydi, yaǵnıy sistemaǵa jańa funkciyalar qosıw yamasa onı úlkeytiw imkaniyatın beredi. Ekinshiden, arxitektura sistemanıń iseniwshiligin hám turaqlılıǵın arttıradı, óytkeni ol komponentler arasındaǵı baylanıslardı hám olardıń jumıs islew principlerin anıq belgileydi. Úshinshiden, jaqsı jobalanǵan arxitektura programmalıq támiynattı texnikalıq xızmet kórsetiw hám modifikaciyalawdı ańsatlastıradı, bul bolsa uzaq múddetli perspektivada waqıt hám resurslardı únemlewge alıp keledi.

Programmalıq támiynat arxitekturası menen dizayn arasındaǵı ayırmashılıqtı túsiniw áhmiyetli. Arxitektura - bul sistemanıń ulıwma strukturası hám koncepciyası haqqında bolsa, dizayn - bul usı koncepciyanı ámelge asırıwdıń konkret usılları haqqında. Mısalı, arxitektura sistemanıń qaysı tiykarǵı modullerden ibarat bolatuǵının hám olar qalay óz-ara tásir etetuǵının anıqlasa, dizayn usı modullerdiń hár biriniń ishki strukturasın hám olardı qalay ámelge asırıw kerekligin belgileydi. Arxitektura strategiyalıq sheshimlerdi qabıl etse, dizayn taktikalıq máselelerdi sheshedi.

2. Programmalıq támiynat arxitekturasınıń komponentleri

Programmalıq támiynat arxitekturasınıń komponentleri sistemanıń tiykarǵı qurılıs blokları bolıp, olar birge islesip, programmalıq ónimniń ulıwma strukturasın quraydı. Bul komponentler úsh tiykarǵı kategoriyaǵa bólinedi: strukturalıq, qatnasıq hám konceptual komponentler. Hár bir kategoriya óz gezeginde

arxitekturanıń belgili bir aspektin sáwlelendiredi hám sistemanıń jumıs islewinde óziniń unikal rolin oynaydı.

Strukturalıq komponentler programmalıq támiynattıń fizikalıq qurılısın anıqlaydı. Olarǵa moduller, klasslarlar, obektler, bazalar hám serverler kiredi.

Mısalı, veb-qollanba arxitekturasında frontend, bekend hám maǵlıwmatlar bazası tiykarǵı strukturalıq komponentler bolıwı múmkin. Bul komponentler sistemanıń qalay bóleklerge bólingenin hám usı bóleklerdiń qanday wazıypalardı atqaratuǵının kórsetedi. Strukturalıq komponentler sistemanıń masshtabın keńeytiw múmkinshiligine, ónimdarlıǵına hám qollap-quwatlanıwına úlken tásir etedi.

Qatnasıq komponentler strukturalıq komponentler arasındaǵı baylanıslardı hám óz-ara tásirlesiw usılların anıqlaydı. Olarǵa interfeysler, protokollar, API ler hám kommunikaciya kanalları kiredi. Mısalı, mikroservislik arxitekturada hár qıylı servisler arasındaǵı xabar almasıw protokolları qatnasıq komponentler bolıp esaplanadı. Bul komponentler sistemanıń qáwipsizligin, ónimdiriwshiligin hám integraciyasın támiyinlewde áhmiyetli rol oynaydı. Jaqsı jobalanǵan qatnasıq komponentler sistemanıń turaqlılıǵın arttıradı hám onı keńeytiwdi ańsatlastıradı.

Konceptual komponentler bolsa, sistemanıń ulıwma dizayn principlerin, shablonların hám abstrakciyaların óz ishine aladı. Olarǵa arxitekturalıq stiller (mısalı, qatlamlı arxitektura yamasa mikroservisler), dizayn shablonları (mısalı, MVC yamasa MVVM) hám biznes logikasınıń abstrakciyaları kiredi. Konceptual komponentler sistemanıń ulıwma strukturasın hám jumıs islew logikasın anıqlaydı. Olar programmalıq támiynattıń rawajlanıwı dawamında turaqlılıqtı hám izbe-izlikti támiyinleydi, sonday-aq sistemanıń ózgerislerge beyimlesiwin ańsatlastıradı. Jaqsı jobalanǵan konceptual komponentler sistemanıń uzaq múddetli turaqlılıǵın hám keńeytiliwin támiyinleydi.

3. Programmalıq támiynat arxitekturasınıń stilleri hám úlgileri

Programmalıq támiynat arxitekturasınıń stilleri hám úlgileri - bul programmalıq támiynattı jobalawda qollanılatuǵın ulıwma qabıl etilgen sheshimler hám strukturalar. Olar programmistlerge sistemalardı dúziwde tiykar bolıp xızmet etedi hám belgili bir máselelerdi sheshiwde tájiriybeden ótken usıllardı usınadı. Eń keń tarqalǵan arxitekturalıq stillerge qatlamlı arxitektura, klient-server, mikroservisler hám oqıwǵa baǵdarlanǵan arxitektura kiredi. Mısalı, qatlamlı arxitektura sistemanı funkcional qatlamlarǵa bóledi, al mikroservisler úlken qollanbalardı kishi, ǵárezsiz xızmetlerge bóledi.

Arxitekturalıq úlgiler bolsa, belgili bir máselelerdi sheshiw ushın qollanılatuǵın qayta qollanıwǵa bolatuǵın sheshimlerdi usınadı. Olar programmalıq támiynattı jobalawda jiyi ushırasatuǵın máselelerge standart sheshimler beredi. Eń keń tarqalǵan arxitekturalıq úlgilerge Model-View-Controller (MVC), Model-

View-ViewModel (MVVM), hám Repository úlgileri kiredi. Mısalı, MVC úlgisi qollanbanı úsh tiykarǵı komponentke bóledi: model (maǵlıwmatlar hám biznes logikası), kóriniw (paydalanıwshı interfeysi) hám kontroller (model menen kóriniw arasındaǵı baylanıs).

Arxitekturalıq stiller hám úlgilerdi tańlaw hám qollanıw programmalıq támiynattıń sapasına, qollap-quwatlanıwına hám keńeytiliwine úlken tásir kórsetedi. Durıs tańlanǵan arxitektura sistemanıń ónimdarlıǵın, masshtablanıwın hám qayta qollanılıwın jaqsılaydı. Biraq, hár bir jobanıń ózine tán talapları hám sheklewleri bar bolǵanlıqtan, arxitekturanı tańlawda usı faktorlardı esapqa alıw kerek. Sonlıqtan, programmalıq támiynat arxitektorları hár bir joba ushın eń qolaylı stiller hám úlgilerdi tańlaw ushın tereń bilim hám tájiriybege iye bolıwı kerek.

BAQLAW SORAWLARÍ:

1.Programmalıq támiynat arxitekturasınıń tiykarǵı túsinigi ne?

2.Programmalıq támiynat arxitekturasınıń qanday tiykarǵı komponentleri bar?

3.Programmalıq támiynat arxitekturasınıń qanday stilleri hám úlgileri bar?

4.Programmalıq támiynat arxitekturasınıń áhmiyeti nede kórinedi?

5.Programmalıq támiynat arxitekturası ne ushın jobalawdıń eń áhmiyetli basqıshlarınıń biri bolıp tabıladı?

6.Programmalıq támiynat arxitekturası qanday talaplardı esapqa aladı?

7.Programmalıq támiynat arxitekturası sistemanıń qanday múmkinshiliklerin támiyinleydi?

8.Programmalıq támiynat arxitekturası sistemanıń qanday qásiyetlerin arttıradı?

9.Programmalıq támiynat arxitekturası programmalıq támiynattıń qanday proceslerin ańsatlastıradı?

10.Programmalıq támiynat arxitekturası qanday qatlamlardan ibarat?