Nasoslar hám hawa uzatıw stanciyaları

Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilim

Ministirligi

Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti

«Ulıwma qurılıs» kafedrası

5080400 «Injenerlik kommunikaciyalar qurılısı» qánigeligi studentleri ushın

“Nasoslar hám hawa uzatıw

stanciyaları”

páninen lekciya materialları toplamı

doc. Baymanov K.I

Nókis – 2007

1

Mazmunı:

Kirisiw .

I.Gidravlikalıq mashinalar haqqında ulıwma maǵlıwmatlar

1.1.Gidravlikalıq mashinalardıń qollanılıwı.

1.2.Qalaqlı gidravlikalıq mashinalardıń dúzilisi hám islew principi

1.3.Kólemli gidravlikalıq mashinalardıń dúzilisi hám islew principi.

1.4.Struyalı gidravlikalıq mashinalardıń dúzilisi hám islew principi.

1.5Hár túrli tiptegi nasoslardıń artıqmashlıǵı hám kemshiligi.

II. Qalaqlı gidravlikalıq mashinalardıń jumıs atqarıw principi hám

tiykarǵı teńlemesi.

2.1. Qalaqlı gidravlikalıq mashinalardıń islew principı.

2.2. Qalaqlı gidravlikalıq mashinalardıń tiykarǵı teńlemesi.

2.3. Nasoslar teoriyasında qollanılatuǵın tiykarǵı anıqlamalar.

2.4. Oraydan qashıwshı kúsh penen tásir etiwshi nasoslar (OQKN).

2.4.1. OQON klassifikaciyası.

2.4.2. OQKN dıń tiykarǵı teńlemesi.

2.4.3. Jumıs dóńgeleginiń qalaqları diffuzor hám nasostıń baǵdarlarınıń apparatı.

2.5. Nasoslardıń jumısshı grafikleri hám olardı qurıw usılları.

III.Kólemli gidravlikalıq mashinalardıń jumıs atqarıw principi.

3.1.Kólemli gidromashinalardıń tiykarǵı kórsetkishleri.

3.2.Porshenli nasoslardıń dúzilis sxeması hám jumıs atqarıw qubılısı.

3.3.Porshen nasoslardıń suw quyıw grafigi.

3.4.Ratorlı – porshenli gidromashinalardıń dúzilisi hám jumıs islew principi.

Paydalanǵan ádebiyatlar.

2

Kirisiw

Biziń Ózbekistan Respublikamızda prezidentimiz I.Karimovtıń basshılıǵında keleshegimiz bolǵan jaslardı tárbiyalawǵa hám oqıtıwǵa joqarı dárejeli insan kadrlar bolıp jetilistiriwge úlken itibar kórsetilmekte. Bulardıń dáliyli retinde “bilimlendiriw haqqındaǵı nızam”kadrlar tayarlaw boyınsha milliy baǵdarlamalardı alıwǵa boladı. Bul baǵdarlamada bir neshe márte aldıńǵı pedogogikalıq texnologiyalardı qollanıw máseleleri atap ótilgen. Amudáryanıń tómengi jaǵalawın da jasawshı xalıqlardıń jaǵdayın jaqsılaw sapalı awıl xojalıǵı ónimleri menen támiynlew, birinshi náwbette, egislik jerlerdiń meliorativlik jaǵdayın jaqsılawǵa hám waqtında belgilengen normada suw menen támiynlewge tikkeley baylanıslı.

Ózbekistan Respublikası húkimeti bul máselelerdi sheshiwde úlken ǵamxorlıq kórsetip

Tuyamuyun-Nukus-Taxtakópir vodovodın,

Taxiatash-Xojeli-Kungrad-Beynew vodovodların qurıp iske túsiredi. Bul vodovodlardıń úzliksiz jumıs islewinde nasos stanciyalarınıń ornı júdá gúrewli sanaladı, sebebi joqarı biyiklikke nasoslar járdeminde suw shıǵarıladı hám jetkerip beriledi.

Keyingi jılları Amudáryanıń suw muǵdarınıń júdá keskin kemeyip ketiwi bayqalmaqta.

Bunday suwdıń az keliw jaǵdaylarında magistral hám xojalıq ara kanallardaǵı suw betiniń qáddi suwǵarılatuǵın atızlardıń qáddinen tómen bolǵanlıqtan suwdı gidravlikalıq mashinalar (nasoslar) járdeminde kóterip jetkerip beriw qollanıladı. Sonlıqtan nasos agregatların injenerlik esaplawlarǵa tiykarlanıp ornalastırıw hám olardı durıs paydalanıw instrukciyası boyınsha ekspluataciyalaw talap etiledi. Sebebi nasos agregatlarınıń buzılıp toqtap qalıwı bir jaǵdayda, awıl xojalıq eginleriniń ólip ketiwine, al ekinshi jaǵdayda, olardıń ónimdarlıǵınıń tómenlewine alıp keledi.

Xojalıq, rayonlıq hám awıllıq jerlerde jasawshı xalıqlardı hám óndiris kárxanaların sapalı suw menen támiynlewde, pataslanǵan suwlardı kanalizaciya tarmaqları arqalı shıǵarıp taslawda nasos stanciyalarınıń ornı júdá girewli esaplanadı. Sonlıqtan bul stanciyalar ushın tiykarǵı hám járdemshi nasos agregatların durıs tańlaw hám úzliksiz islewin támiynlew talap etiledi.

Suw menen támiynlew tarmaqlarlarında kópshilik jaǵdaylarda, oraydan qashıwshı kúsh penen tásir etiwshi nasoslar, al kanalizaciya tarmaqlarında bolsa fekal tipindegi nasoslar qollanıladı.

Awıl xojalıq eginlerin suwǵarıw ushın úlken tiptegi nasos stanciyaları keńnen qollanıladı.

Bularda, talap e tiletuǵın suwdıń muǵdarına, suwǵarılatuǵın jerlerge

3

tiyisli biyiklikke (naporǵa) hám dáryadaǵı suw qáddiniń ózgeriwine baylanıslı hár túrli tiptegi nasos agregatları tańlanıp alnadı. Bul jaǵdayda qalaqlı hám kósherli nasoslar, kólemli nasoslar qollanıladı.

Solay etip, nasos agregatlarınıń konstrukciyasın, islew rejimin hám texnikalıq sıpatlamaların durıs tańlap biliw hám ózlestiriw “Gidravlika hám gidravlikalıq mashinalar” pánin úyreniw arqalı iske asırıladı. kólemli hám qalaqlı nasoslar ushın gidravlikanıń tiykarǵı nızamlıqları qollanıladı.

Mısalı, Bernulli teńlemesi jumıs dóńgelegi átirapındaǵı suyıqlıq háreketi nızamın sıpatlaw beriw ushın qollanıladı. Qalaqlı nasoslardaǵı kavitaciya qubılısın izertlewde de qollanıladı. Mashina qubılısında, kólemli nasoslar gidravlikalıq presslerdiń tiykarǵı úskenesi bolıp sanaladı.

Kólemli gidravlikalıq mashinalardıń jumıs rejelerin, nızamlıqların úyreniw awıl-xojalıǵınıń óndiristiń mashina qurılısınıń máselelerin sheshiwde úlken áhmiyetke iye.

4

I. Gidravlikalıq mashinalar haqqında ulıwma

maǵlıwmatlar.

1.1.Gidravlikalıq mashinalardıń qollanıwı

Gidravlikalıq mashinalar dvigateldiń mexanikalıq energiyasın qozǵalıstaǵı suyıqlıqtıń energiyasına aylandırıw ushın xızmet etedi.

Nasoslar háreketlendiriwshi dvigateldiń mexanikalıq enegiyasına aylandırıp suyıqlıqtı belgili biyiklikke kóteredi, hám onı kerekli bolǵan aralıqqa jetkerip beredi yamasa suyıqlıqtı jabıq sistemada cirkulyaciya etiwge májbúrleydi.

Nasoslar joqarıda kóterilgen funkciyalardıń birewin yamasa birneshewin orınlap, nasos stanciyalarınıń úskeneleriniń quramına kiredi. Gidravlikalıq mashinalar qalıńlı hám kólemli mashinalar bolıp bólinedi.

a)Qalıńlı gidromashinalarǵa oraydıń qashıwshı kúsh penen tásir etiwshi hám kósherli nasoslar, gidravlikalıq trubnkalar kiredi.

b)Kólemli gidromashinalar suyıqlıqtı kısıp shıǵarıw principi menen isleydi.

Olarǵa porshenli rotorlı h.t.b. nasoslar kiredi.

Gidravlikalıq mashinalarǵa taǵıda hár qıylı qurılmalardı kirgizedi.

1.Gidravlikalıq taran – bul gidravlikalıq soqqı nátiyjesinde alınatuǵın basımdı paydalanıw principine tiykarlanǵan

2.Elektorlar (suw atar nasoslar) bunda kinetikalıq energiyadan paydalanıw

nátiyjesinde suyıqlıq kóteriledi.

3. Erliftler burınǵılardan qısılǵan hawa menen suw shıǵaratuǵın qurılma. Taranlar dvigatellersiz avtomat túrde suw shıǵaradı.

Taranlarda suw shıǵarıw ushın gidravlikalıq soqqı energiyasın paydalanıladı. Suw atar qurılmalar dinamik tereńligi 75 metrgeshe bolǵan trubalı hám shaxta qudıqlarınan suw shıǵarıw ushın isletiledi.

Markaları: - VN – 2 –V, VN – 2 – C – 6; VN – 2 – SH h.t.b.

Erliftler qálegen burǵı qudıqlardan, hátte qıysıq qazılǵan hám ornatpa trubalardıń diametri kishi bolǵan qudıqlardıńda suw shıǵarıw ushın isletiledi.

5

Gidravlikalıq mashinalardıń klassifikaciyası.

Gidravlikalıq nasoslar konstrukciyaları boyınsha hám háreket e tiw principi

Насослар

boyınsha 1.1. súwrette kórsetilgendey bolıp klassifikaciyalawǵa bólinedi.

1.1-súwret. Gidravlikalıq nasoslardıń háreket etiw principi boyınsha kdassifikaciyası.

Nasoslardıń konstrukciyalarınıń barlıq tipleriniń háreket etiw principleriniń ayırmashılıǵınıń kóp bolıwına qaramastan tómendegi talaplar orınlanıwı kerek:

-Bekkemligi hám uzaq múddette islewi;

-Ekspluataciyalawǵa qolaylıǵı hám ekonomlıǵı:

-úlken paydalı tásir koefficentin saqlaǵan jaǵdayda jumıs kórsetkishleriniń keń aralıqta ózgeriwin támiynlewi;

6

-awırlıǵınıń hám ólshemleriniń minimal jaǵdayda bolıwı;

-quramınıń ápiwayılıǵı hám detallarınıń bir-biri menen tolıq almasıwı

-montajlaw hám demontajlaw jaǵdayınıń qolaylılıǵı.

Barlıq konkret jaǵdaylar ushın nasoslardıń tiplerin tańlaw, kórilip atırǵan nasos stanciyalarınıń texnologiyalıq xızmetin qanaaatlandıratuǵın konstrukciyalıq hám eksplutaciyalıq sapalıǵın esapqa alǵan jaǵdayda qabıllanadı.

1.2.Qalaqlı gidravlikalıq mashinalardıń dúzilis sxeması

hám islew principi.

Óndiriste seriyala shıǵarılıp atırǵan qalaqlı nasoslarǵa: oraydan qashıwshı kúsh penen tásir etiwshi nasoslar hám kósherli nasoslar kiredi. Qalaqlı mashinalardıń tiykarǵı bólegi jumıs dóńgelegi bolıp, ol iymek qalaqlardan ibarat. Dóńgelek dvigatel menen yamasa potenciyallıq hám kinetikalıq energiya zapasına iye bolǵan suw aǵımı menen aylanısqa keltiriledi. Olarda energiyanıń ózgeriwi jumıs kolcası qalaqlarına aǵıs kúshi menen tásir etiwi nátiyjesinde boladı. Biraq joqarıda keltirilgen tiptegi nasoslardıń bir-biri menen tásir etiwshi mexanizmi hár túrli sonlıqtan olardıń konstrukciyaları hám ekspluataciyalıq kórsetkishleri hár túrli boladı.

Oraydan qashıwshı kúsh penen tásir etiwshi nasoslar.

Bul nasoslardıń tiykarǵı jumıs organı bolıp korpustıń ishinde erkin aylanıwshı valǵa bekitilgen kolca esaplanadı. (1.2-súwret).

1.2-súwret

1.2-súwret). Oraydan qashıwshı kúsh penen tásir etiwshi nasoslardıń dúzilisi:

7

1. kolco; 2- qalaqlar: 3-val; 4-korpus; 5-sorıwshı patrubak; 6-sorıwshı trubaprovod; 7-naporlı

patrubak; 8-naporlı trubaprvod.

Oraydan qashıwshı kúsh penen tásir etiwshi nasoslar (OQKN) basım dárejesi sanına, valdıń jaylasıwına jumıs dóńgeleginen nasos korpusına qaray suyıqlıq aǵımınıń jaǵdayına hám t.b. qarap bólinedi.

Bul nasoslardıń tómendegi tipleri bar.

1.Bir stupenli, eki stupenli hám kóp stupenli. Suyıqlıq bul nasoslarda izbe-iz

ornalasqan jumıs dóńgelekleri arqalı ótip basım belgili dárejege shekem kúsheyttiriledi.

2.Eki tárepleme kirerligi bar nasoslar. Bul nasoslarda basım birdey bolǵan jaǵdayda

da bir tárepleme kirerligi bar nasoslarǵa salıstırǵanda ónimdarlıq kóp boladı.

3.Gorizontal hám vertikal valǵa iye nasoslar.

4.Baǵdarlawshı apparatqa iye hám iye emes nasoslar. Bunday kurılmalar suyıqlıqtıń nasos korpusına kiriw jaǵdayın jaqsılaydı.

Sonıń menen qatar OQKN hám áste aylanıwshı ortasha aylanıwshı hám tez aylanıwshı bolıp

bólinedi.

Spiral kameraǵa iye bolǵan hám dvigatel menen tikkeley baylanısqan gorizontal valǵa iye nasoslar óndiriste keńnen qollanıladı. Olar joqarı paydalı jumıs koefficenti menen sıpatlanadı.

Kósherli nasoslar.

Kósherli nasoslardıń rabochiy kolsası vtulkadan turıp oǵan bir qansha qalaqlar qaytarıladı.

8

mufta arqalı jalǵanadı. Nasos agregatları vertikal, gorizontal yamasa qıya vallar menen soǵıladı. Zavodlardan islep shıǵarılatuǵın nasoslardıń quyatuǵın suwınıń sarpı 0,5 ten 45 m3/s ǵa shekem, napordıń shaması 25 – 27 m ge shekem boladı.

1.3. Kólemli gidravlikalıq nasoslardıń dúzilis sxeması hám islew

principi.

Kólemli nasoslar konstrukciyasına, xızmetine jumıs islew jaǵdayına baylanıslı tómendegishe klassifikaciyaǵa bólinedi;

-ilgermeli qayıtpalı:

-aylanıwshı qozǵalıstaǵı jumıs organlı;

Birinshi gruppaǵa; porshenli, plunjerli hám diaragmenli nasoslar kiredi. Ekinshi gruppaǵa; shesternyalı hám vintli nasoslar kiredi:

Bir tárepli hárekettegi porshenli nasos korpustan hám onıń ishinde sorıwshı hám naporlı klapanlı jumıs kamerası taǵıda ilgermeli qayıtpalı qozǵalıska iye porshen menen cilindr ornalasqan. Korpuska sorıwshı hám naporlı trubaprovodlar jalǵanǵan (1.4-súwret)

9