Qaraqalpaq tiliniń frazeologiyаsı (Yusupova)

33. Haw, Jurıntaz, Jurıntaz, Alayın ba janıńdı, Aǵızayın ba dalaǵa,

Suwlar kibi qanıńdı. («Alpamıs») 34. – Bunıń bári ógizdiń ssorı-ı, mańlayı qattı ógizdiń sorı… (Sh.S.) 35. – Awzıma túyeniń tabanı, al qoydıq. (Sh.S.) 36. Ketemiz ǵoy bizler, onnan soń mına minberge shıǵıp sóyle de tur ishiń pıtırlap baratırsa!.. (Sh.S.)

37. Dedi de górdiń ishinde,

Qaytıp únin shıǵarmay,

Gúm boldı Jurıntazıńız. («Alpamıs») 38. – Pay-pay, qudayı bergen jaq eken, onda qazıwı joq ǵoy! (Sh.S.) 39. – Qáne, tınısh, joldas, bul ne, qosatlasıp shawa bereseń?! (Sh.S.) 40. – Taǵı ne taptıń, saǵan kelip payda etpey turmız? – dep edi, qolına bir qaǵazdı uslata qoydı. (Sh.S.) 41. Biraq, jer tońlasa da, sońǵı procentler ushın ele ǵorek teriw isi dawam etip atır, bunı hesh kim qoy dep atırǵan da joq, mal jaysań gelleń menen juwap bereseń.

(Sh.S.)

42. Atqa mingen palwan qaytıp túser me,

Ashıwlansań kelleń keter, dilbarım. («Alpamıs») 43. «Endi bunıń ne jolı bar, kesellenip, jatıp alsambeken, kim inanadı, ómirimde ıńq etip kórmegen sorlıman!..» (Sh.S.) 4. «Tap usı aytıp otırǵanın óz qolı menen ǵana isletsem, xalıq jeti jinindey kórmespeken, sóytpesem, bul házir taǵı abırayın tiklep kiyatır! Anıq ayaǵıńnan shalatuǵının bildiń be, burın shalıp qal!..» (Sh.S.) 45. Bir neshe kúnlerden soń ekewiniń qatını da júkli boldı. («Alpamıs»)

46. Qarajanǵa sol waqıtta,

Quday berip qaldı. («Alpamıs») 47. – Halıńdı bilmey ishe ber, há shirkin. (Sh.S.) 48. Duzımızdı iship, duzlıǵımızǵa túpirgeni nesi-áy bul ǵana shirkinniń! (Sh.S.) 49. Ishim janıp baratır-aw, inim, janıp baratır! (Sh.S.) 50.Sen altınlı qutını kerilip zıńǵıtqan kúniń she, sol kúni Nazekeń ólimnen qaldı. (Sh.S.) 51. Áne soǵan ishi órtenip ketip, awırıp qalǵan Nazekeń. (Sh.S.) 52. Sudya tura berse qoyırtpaǵı aǵaberejaǵın bildi de, atına qamshı basıp, bul «albaslı qatınınan» uzaqlasqansha asıqtı. (Sh.S.) 53. Shaqamandaǵı aǵayinleri menen urısıp, qolın bir silkip ketkeli

181

kelip, usı Xalqabad MTSında islep atır. (Sh.S.) 54. Attı ádettegishe Ámettiń esiginiń awzına qańtarıp atırǵanda shılt jańa shayı kóylekte ashılǵan gúldey qızarıp, Zubayda sırtqa shıqtı hám bunıń ústine shashırarlıq dárejede lágennen suw serpti de, sudyaǵa «keldiń be de, kettiń be, sirá adambısań da» demesten jinin tırıstırıp mısqıllı bir kúldi de, ishke kirip ketti. (Sh.S.) 55. Tergewshi óz járdemshisine shaǵınǵanday etip, Sayımbet degen teris ayaǵı bar eken, barıp turǵan haywan! – dedi álle bir qaǵazlardı taqlastırıp atırıp. (Sh.S.) 56. Mádiyardıń aldınan eki dúńge suw toltırıp, eshekke teńlegen Pátpa pátátiw – Izbasqan gellesin qaǵıp ketken Sıdıq mollanıń eltisi she, sol shıqtı. (Sh.S.)

57. Uslap alıp, mańlayıńdı ol buzar,

Tayaq urıp, qanatıńnan qayırar. («Qırıq qız») 58. Bay namısqa buwlıqtı. (T.Q.) 59. Balalıǵında úlken kisiler qurttay buǵan sol attı nám-naǵan kórip kempirler bunı qayım dep, ras atın ayta almaǵan kelin-kepshikler: «Ábdiresi ádira qalsın, aytıwǵa dım qıyın!» desip, onıń sol atınıń «shit»in Shúyit dep aytıp ketken. (Á.Á.) 60. – Ernazar, zamannıń rabayın túsinetuǵın jigit kórineseń, jer iyiskeme..! (T.Q)

2. Kitabıy stillerge tán frazeologizmler. Kitabıy stillerdiń ayrıqsha túri sıpatında qaralatuǵın (geypara ilimpazlar óz aldına bólek stil túrinde alıp qaraydı) kórkem ádebiyat stilin frazeologizmlerdiń eń ónimli hám sheber qollanılıw deregi dep esaplawǵa boladı. Ráńbe-reń mánilik ayrıqshalıqlar, túrli emocional-ekspressivlik boyawlar, reńkler, jeke-avtorlıq frazeologizmler jaratıw hám paydalanıw usılları, stillik, kórkemlik ózgeshelikler hám t.b. kórkem ádebiyat stilindegi bay frazeologiyalıq qatlamnıń bolatuǵının belgileydi. Onda barlıq stillerge tán frazeologizmler túrli stillik xızmetlerde jumsaladı hám óziniń sıpatına sáykes shıǵarma tiliniń obrazlı, kórkem, tásirli bolıwına xızmet etedi.

Frazeologizmlerdiń ilimiy stilde, sonday-aq rásmiy is qaǵazları stilinde funkcionallıq ajıralıp qollanılıwı ayqın kózge túsedi.

Házirgi dáwirde publicistikalıq stilde frazeologizmlerdiń ónimli qollanılıwı, ásirese, hár qıylı jollar menen, sonday-aq

182

ózlestiriliw arqalı ónimli payda bolıwı yaǵnıy frazeologizatsiya procesi ayqın seziledi. Mısalı, ruwxıy azıq alıw, imkaniyatlar esigi ashılıw hám t.b. sıyaqlı ayırım shtamp sıpatındaǵı birliklerde oǵada jiyi qollanılıwı arqalı turaqlasıw procesiniń ótip atırǵanı seziledi. Waqıttıń ótiwi menen olarda frazeologiyalıq sıpatlar jetilisiwi múmkin. Bunday jaǵdayda olardıń mánileri basqa boladı.

Frazeologizmler belgili bir stillik maqsetlerde qollanılıwı jaǵınan ózgesheliklerge iye. Bunda astarlı mániler ayqın kózge túsedi. Mısalı: Biziń jerimizge zorlıq qılıp sepken gúnjisiniń ústine burshaq septik, gúnji jańa kógerip shıǵıp óse baslawdan bizlerdiń ekken burshaǵımız da kógerip gúnjiniń basına órmelep, gúnjiniń «alqımınan buwdı». (Q.A.) Degen menen, bul úyde hesh kim «óz barmaǵın ózi kese almadı». (E.Ó.) Bunda frazeologizmlerdiń stillik, mánilik ózgeshelikler menen paydalanılǵanı kórinedi. Demek, frazeologizmlerdi de tildiń basqa da birlikleri sıyaqlı hár qıylı mániler júklep qollana beriwge boladı. Bul tásirsheńlik jaratıwdıń ózine tán bir usılı boladı.

Kórkem shıǵarmada, ásirese, poeziyalıq shıǵarmalarda stillik maqsetlerde frazeologizmlerdiń komponentleri orın almasıp qollanıladı. Mısalı:

Arıwxan, qımbatlım, isen sózime,

Shóp salıp bola ma yardıń kózine. (I.Yu.) Hámme sam-saz, suw quyǵanday únlerge,

Qoramızǵa urı túsken túnlerde… (G.D.) Ullı boldı, aydarınan jel ósken,

Qızlı boldı, diydarına gúl ósken, Mehir nurın teńdey tókti anası,

Túynek dushshı, pálek ashshı demesten. (G.D.)

Folklor frazeologiyası ózine tán sıpatlı belgileri menen ajıralıp turadı. Onda janrlarǵa baylanıslı da frazeologiyalıq ózgesheliklerdi kóriwge boladı. Erteklerde kóbirek jumsalatuǵın yamasa dástan ya tolǵawlar ushın tán bolǵan frazeologiyalıq birliklerdiń qollanılıwı seziledi. Degen menen, olardıń kópshiligine ortaq frazeologiyalıq birlikler kóp. Bunday frazeologizmler házirgi dáwirde ónimli qollanılsa, ayırımları

183

gónerip qollanılıw órisiniń tarayıp qalǵanlıǵı seziledi. Máselen, qaraqalpaq xalıq awız eki dóretpeleri tilinde, dástanlarda, erteklerde, tolǵawlarda hám basqa da janrlardıń til qurılısında qızıl tilin jallaw, qoyday shuwlatıw, uzaǵına at jollap, jaqınına xat jollap, zawqı-sapa súriw, baǵrı kábap bolıw, kúnniń júzin kórsetpew, insapqa kiriw, óziń ólimdar, malıń patshalıq, paymanası tolıw, aqır zaman qurılıw, aqsha júzi solıw, bir-bir bayan etiw, badabat urıw, ash-áptada bolıw, on tórtten tuwǵan ayday, tánin baǵısh etiw, haq nekesin qıyıw, murad-maqsetine jetiw, ǵalawıt túsiw, mańlayı qara, zikir salıw, duwa oqıw, tórt túlik mal, tórt túligi say, kún keshiriw hám t.b. frazeologizmler qollanıladı.

Folklorlıq shıǵarmalar tilindegi ortaq frazeologiyalıq birliklerge tómendegi mısallardı kórsetiwge boladı: 1. Kóz tigip ot basına qarasa, kózleri máshtey arqası qozǵan, toppısı tozǵan, eki dizesi qulaǵınan ozǵan bir mástan mamanı kórdi. ( «Gúlzámze»)

2. Qalmaqtıń xalqında bir kempir bar edi:

Toppısı tozǵan,

Kellesi qozǵan,

Eki dizesi qulaǵınan, Zordan ǵana ozǵan, Kózleri mashtay, Shandırı tastay,

Qattı bir quw kempir edi. («Alpamıs» dástanı)

«Alpamıs» dástanınıń tilin arnawlı izertlegen ilimpaz A.Abdiev bunday birliklerdi sintaksislik formulalar sıpatında kórsetedi: «Alpamıs» dástanınıń tilinde de belgili dárejede turaqlasqan qosıq qatarları – stilistikalıq formulalar kóplep ushırasadı. Bul stilistikalıq formulalar dástan tiliniń bezewi esaplanadı, dástannıń syujeti hám ritmin turaqlı hám talap dárejesinde uslap turadı. Qosımsha stilistikalıq kórkemlew quralı sıpatında jırawǵa ilham baǵıshlaydı, atqarıw barısında qosıq qatarlarınıń izbe-iz quyılıp keliwine, pikirlerdiń tolısıp bir-birine birigip ketiwine járdem etedi. Dástandı jırlaw barısında jırawlarǵa pikirlerdiń jılawın qolda uslap turıwına járdem etip, ruwxlandırıp turadı. Sonıń ushın da, stilistikalıq formulalardıń qollanılıwı

184

dástanlardıń poetikası menen baylanıslı qubılıs esaplanadı hám onı atqarıw barısında belgili dárejede kórkem estetikalıq xızmet atqaradı. Solay etip, biziń izertlew jumısımızda stilistikalıq formulalar degen termin arqalı dástanlar tilinde formalıq jaqtan turaqlasqan hám keń túrde qollanılatuǵın ayırım sóz dizbekleri hám gápler ańlatıladı. Máselen, Toppısı tozǵan, gellesi qozǵan,

Eki dizesi qulaǵınan zordan ǵana ozǵan, Kózleri máshtey, shandırı tastay,

Qalmaqtıń xalqında bir kempir bar edi (Ó,46)

Joqarıdaǵı berilgen stilistikalıq formulalar dástannıń sózlik quramında tayar halında turatuǵın, turaqlasqan qosıq qatarları bolıp tabıladı. Olardıń ayırımları basqa da qaraqalpaq dástanlarında ushırasadı. Máselen, Toppısı tozǵan, gellesi qozǵan, eki dizesi qulaǵınan ozǵan mástan kempir basqa da dástanlarda ushırasadı.»42

Folklor frazeologiyasınıń janrlarǵa baylanıslı qollanılıwı ertekler tilinde ayqın kórinedi. Erteklerdiń óziniń baslanıw stili bolıp, onda tómendegi turaqlasqan birlikler paydalanıladı: 1. Bir bar eken, bir joq eken, burınǵı ótken zamanda Qulamergen degen palwan bolıptı. («Qulamergen») 2. Burınǵı ótken zamanda, din musılman amanda, Gudarı shanıń elinde, qur toǵaydı jaylaǵan, qulan atı oynaǵan, qur toǵaydıń ishinde ań tuqımın qoymaǵan, qara tulpar astında, sur jebesi qolında, Sarı jayı iyninde, quralaydı kózge atqan Arıq mergen degen bar eken. («Arıq mergen») 3. Bir bar eken, bir joq eken, burınǵı ótken zamanda bir patsha bolıptı. («Arpamádiyan») Olar bir bar eken, bir joq eken túrinde de yamasa tek burınǵı ótken zamanda birligi menen de baslanadı. Ayırım turaqlı sóz dizbekleri házir qollanılmaydı yamasa júdá ónimsiz jumsaladı. Mısalı: 1. Janındaǵı eki joldası zikir saladı, adam tiriltetuǵın duwa oqıydı. («Abat batır») 2. Sonnan soń qız «tánimdi baǵısh ettim» deydi, sol waqıtta Abat batır qızdı jiberedi. («Abat batır»)

42 Abdiev A. T. «Alpomish» dostoni tilining leksik-semantik va stilistik xususiyatlari. Filol.fanl. nomz.ilmiy darajasini olish uchun taqdim etilgan dissertaciyasi. – Nukus: 2011. –71- 74-betler.

185

Folklorlıq shıǵarmalar tilinde ónimli qollanılatuǵın frazeologizmlerdiń ayırımları qospa gáp túrinde kelip, qosıq qatarları sıpatında qáliplesip ketken.

1.– Balam, meniń nemdi soraysań? Bararǵa jerim joq, batarǵa kólim joq, men bir júrgen ǵárip kempirmen, – deydi. («Qulamergen»)

2.Ol-ol bolsın, ol bolsın,

frazeologizmlerdiń mánileri ózgeriske ushırap, házirgi dáwirde basqa mánilerdi bildiredi: 1. Patsha bala-shaǵaların kórip jılap kórisip, el-jurtın jıynap, altın qabaq attırıp toy beredi. («Abat batır») 2. Eger, ákele almasań, óziń ólimdar, malıń patshalıq, tuqımqurt qılaman! – dedi patsha qáhárlenip. («Gúlzámze») Kóbinese, házir altın qabaq attırıw frazeologizmi soraw mazmunlı aytılıp, qanday da bir nárseni islewge, orınlawǵa baylanıslı altın qabaq attırıp isleyseń be túrinde, óziń ólimdar, malıń patshalıq frazeologizmi tapsırmanı, buyrıqtı orınlaw májbúr ekenligi názerde tutılıp paydalanıladı. Demek, bul frazeologizmlerde azıkem mánilik ózgerislerdiń bolǵanlıǵı seziledi.

Ulıwma, folklorlıq shıǵarmalar tili frazeologiyasınıń ózine tán sıpatlı belgileri, ózgeshelikleri kóp, olardı ilimiy kóz-qarastan talqılaw, arnawli izertlew qaraqalpaq tili frazeologiyasınıń bay dereklerin, múmkinshiliklerin ashıp beredi.

Jeke-avtorlıq frazeologizmler tildiń frazeologiyalıq úlgisi tiykarında ayırım sóz sheberleri tárepinen dóretilgen frazeologiyalıq sóz dizbekleri bolıp, olar da belgili dárejede kórkem-súwretlewdiń ózine tán usılı hám olar til obrazlılıǵı ushın paydalanıladı. Til sheberleri tárepinen dóretilgen jeke-avtorlıq frazeologizmlerdi xalıq tilin bayıtıwǵa qosılǵan úles sıpatında bahalawǵa boladı. Ayırım sóz ustaları ulıwma xalıq tilindegi frazeologizmlerdi sonday sheberlik penen paydalanadı, olar tilde burınnan qollanılıp kiyatırǵan frazeologizmler me yamasa frazeologiyalıq úlgiler tiykarında jazıwshı ya shayırdıń ózi

186

dóretken be – onı ajıratıw qıyın bolıp qaladı. Óz sheberligi menen, óz sózi, óz bayanlaw usılı menen frazeologiyasın xalıq tiline sonday qarıstırıp jibergenlikten ájayıp kórkem súwretlewler menen jaratılǵan jeke-avtorlıq frazeologizmler xalıqlıq frazeologiyalıq sóz dizbekleri menen úylesip onı bayıtıwdıń deregi bolıp baradı. Sonday-aq, frazeologizmlerdi jeke stillik

ózgerisler menen paydalanıw da ayrıqsha kórkem sóz úlgilerin dóretedi. Óytkeni, frazeologizmlerdiń ózindegi máni ótkirligi, astarlılıǵı, obrazlılıq sóylewshi menen jazıwshınıń sóz qollanıw uqıplılıǵı, qábileti, sheberligi menen jáne bayıp, túrlenedi hám ózine tán tákirarlanbas sóz qollanıw úlgilerin payda etedi. Mısalı: Bul Ótemuratovıń sumlıqqa qarasa túyeni túgi menen, gúbini túbi menen, arbanı júgi menen jutatuǵın adam eken. Bunda jazıwshınıń xalıq tilinde burınnan tayar túrinde qollanılıp kiyatırǵan túyeni túgi menen jutıw frazeologizminiń úlgisi menen gúbini túbi menen, arbanı júgi menen (jutatuǵın) seslik uyqasıqlarǵa tiykarlanǵan komponentlerin qosıp, usı frazeologizmdi dóretkenligi kórinedi. Bunday birlikler, kóbinese, awızeki sóylew stili menen kórkem shıǵarma tilinde jiyi ushırasadı.

TAPSÍRMA

(frazeologizmlerdiń kórkem ádebiyat stilinde qollanılıwın úyreniw ushın)

1.Só-óytip, bul qalpaǵı ǵana eme-es, – dep sozdı biybala, – mańlayı da qara qaraqalpaqtan usı kárada bir atım nasıbayday ǵana el qalıp edi, húriyadtan arqasın quyash qaǵıp, quwjıńlasıp, buǵurlım shańaraq kóterip, pitegene boy tiklegende, úyiń jańǵır

Esberge-en, saqalı kúnge aǵarǵan Qudayberge-en! – dedi birimbirim mańlaylarına suq barmaǵın kúyine shoshaytıp. – Bul xalıqtıń usı kúnin de kóp kórip, qalǵan bir atımına da bılǵalaqtı salıp, birińiz qańlıǵa, birińiz bessarıǵa, taǵı birińiz qazayaqlıǵa, taǵı birińiz taǵı bir góristanǵa tartıp joq etpekshimisizler, há, úyiń jańǵırlar!!! (Sh.S.)

2.Endi bası bos, ayaq-qolı uzın, qoy deytugın xoja, áy deytuǵın áje joq, kórgen-bilgeni jalǵız qatını, ákeden qalǵan mal-

187

múlk bolıp, ákesiniń ornın basıp, Kók ózek – Dáwqaranıń ana basınan mına basına shıǵıp shalqıdı. (Ó.X.)

3.Dosbergenlerdiń ústinen qaraytuǵın murab bir ebeteysiz erbekey, jumısqa uqıpsız, ózi sóleket, esersoq, áper baqan, urda jıqtıń adamı edi, ol seniń wáj-pájińdi tıńlamaydı, birew hayt dese, qoyanǵa juwırǵan tazıday ala shabatuǵın shabarmannıń dál ózi edi, sonıń ushın da qazıwshılar onı jaman kóretuǵın edi. (A.B.)

4.Bir balası bar edi,

Ottay úpik sarı edi, Ózi jılan qabırǵa, Jáne sirke san edi, Bay balası demeseń,

Áytewir tiri jan edi. (A.D.)

5. Birazdan soń hayaldıń dawısı shańqıldap shıqtı.

– Qayaqtasız, júwernemekler?! Aparıń mına qamıstı úyge. Sen similtir!.. – dep birewge kúyinip topıldı. – Ne betiń menen kisiniń úyine qıdırıp barasań? Kózime kúyik bolǵansha, ákeń qusap dońızday kólde ólseń bolmay ma. Sizlerdi tuwǵansha tas nege tuwmadım.

Hayal qamsıqtı ma, úni pitip qaldı. Qádirdiń tula boyı shımır etti. Mańlayınan suwıq ter shıqtı. Qalshıldap otırıp, kózinen jas parlap ketti. Solıǵın basa almay, shubatılıp ornınan turdı. Óz úyine kiriwge bata almay súmireyip qarańǵı tasaǵa kirdi.

Júregi qabına sıymay tuwlap baratır. Kewliniń hásiretin kóziniń jasınan aldı. Buwlıǵıp botaday bozladı. Iygendey qayıstı.

Delbedey teńseldi.

Elden shıǵınıp ketkeli hayalı menen balalarınıń qansha hásiret uwına záhárlenip, qan jutıp, matam tutqanın, sherli jolbarıstay qabırǵasın sógip, ah urǵanın, ǵazaplı sepkil júzlerin kórip, júregi tas tóbesine shıqqanday boldı. Húreyi ushtı.

«Kórmeyin!» dep kózin tastay qıstı. Dáryada ıǵıp kiyatırǵan salday teńseldi. Balaları: «Bizdi baxıtsız ettiń!» dep qarǵıs atqan ákesin quwıp kiyatırǵanday júregi háwlirdi. Onıń izinen «arımdı ayaqqa bastıń, haramzada» dep aybaltasın ala juwırǵanday, zárresi ushıp, júregi kúyip janıp kiyatır. (K.S.)

188

TEST

1. Xalqımnıń ıǵbal atı kóp súringen,

Doynaq qızıp shapqanday jollar kerek.

Baslar kóriner me bir jaǵadan,

Bir jeńnen shıǵatuǵın qollar kerek. (X.D.) Frazeologizmdi anıqlań.

1.stillik jaqtan ózgerisler menen qollanılǵan

2.inversiyalanǵan

3.awıspalı mánide jumsalǵan

4.juwaplar qáte.

2.Frazeologizmler qaysı kórkemlew qurallarınıń xızmetinde jumsaladı?

1.troplardıń túrlerinde

2.metafora xızmetinde

3.teńew hám metonimiya xızmetinde

4.kópshilik kórkemlew qurallarınıń xızmetinde jumsaladı.

3. 1) Qarajannıń at ústinde Alla degen dawısı

Toyda turǵan qalmaqtıń

Qulaǵın jarıp baradı. («Alpamıs»)

2) Qattı jelge jatıq jalın taraydı,

Kisneydi at, sesti jerdi jaradı. («Alpamıs»)

3) Jazlıq, arpa piskeli, xalqı ne sóylep, ne qoyǵanın bilmeydi. (Sh.S.) Mısallardaǵı frazeologizmler troptıń qaysı túrine qatnaslı?

1. metafora; 2.metonimiya; 3.litota; 4.giperbola

4. – Sol máhálleri men kelmegenimde, bul ol mańlayı qattını urıp óltirip qoyatuǵın edi. Chayxanadaǵı ǵawırlı birden suw serpkendey basılıp qaldıdaǵı, … (Sh.S.) Frazeologizm qaysı kórkemlew quralınıń xızmetinde kelgen?

1. metafora hám teńew

2.metonimiya hám teńew

3.sinekdoxa hám metafora

4.sinexdoxa hám teńew

189

5. Eger sen aspandı tursań da tirep,

Attan túsip sálem bermegiń kerek. (I.Yu.)

Frazeologizmniń xızmetin anıqlań.

1. antiteza; 2.oksimoron; 3.antonim; juwaplar qáte

6. «… Bul ne kórgensizlik, toba! Hár murnında batpan samal…» Dep bayaǵı ata-baba

Awnap túsip jatqan shıǵar… (I.Yu.) Frazeologizmniń qollanılıw ózgesheligin anıqlań.

1.Quramına stillik maqsette ózgerisler kirgizilgen.

2.Frazeologizmlerdiń quramına sózler kirgiziwge bolmaydı.

3.Orınlı islengen inversiya bar.

4.Durıs juwap berilmegen.

7.Shalǵayına namaz oqıytuǵın hadal, turaqlı, wádege opalı Nurjamalday qızlardıń ıssı nanǵa alǵısız bir máńgúrge tap bolatuǵınına hayran-hásiretler qalaman. (G.E.) Frazeologizm qanday xızmette jumsalǵan?

1.portret jasaw ushın

2.peyzaj jasaw ushın

3.xarakter, portret jasaw ushın

4.obraz jasaw ushın

8.Giperbolalıq mánide kelgen frazeologizmdi kórsetiń.

1. Kózimniń jası kól boldı,

Jaǵamdı juwıp sel boldı. («Alpamıs»)

2.Men qasına barayın, táńir sálemin bereyin, sálemimdi alsa, qádimgi perzentim dep, qushaǵın ashıp juwırsa, men sıylayın basın. («Alpamıs»)

3.Sál esin jıyıp, ján-jaǵına qolın sermep, pútkilley basqa orında jatqanın sezdi. (T.Q.)

4.«Kórip ólsem» deyseń. (Sh.S.)

9. Assonans qubılısı tán bolǵan frazeologizmlerdi kórsetiń.

1.awzın aranday ashıw, adımın altı ashtırmaw, awzı ashılıw

2.salısı suwǵa ketiw, jerden jeti qoyan tapqanday

3.sanı bar da, sapası joq

4.qara suw, qara ter bolıw, qan sorpa bolıw

190