Qaraqalpaq tiliniń frazeologiyаsı (Yusupova)

Bular nege jılap atır eken, – dep men de qońsı úyge juwırıp bardım. Barsam, balalardıń anası qolına kesew alıp balalarına jekirinip: – Maydanǵa shıǵıń, samalǵa qarap awzıńızdı ashıń, awzıńızdıń ashıǵanı sonda qoyadı, – dep balalarına kiyligip atır eken.

Balalardıń anası sáskelikke dep balalarına jarma pisirgen eken. Jarmaǵa salǵan burıshı kútá ashshı burısh eken. Burıshtıń ashıwına shıdamay balalar shuwlap jılap atır eken.

Úsh bala dalaǵa shıǵıp samalǵa qarap awızların ańqaytıp asha basladı. Awzına samal kirgen balalar awzındaǵı burıshtıń ashıwı basılǵannan keyin tım-tırıs boldı. Olar awzın jumǵannan keyin awzı taǵı ashıdı. Úsh balanıń samalǵa qaray awızların ashıp gezek penen buzawday móńirep jılap turǵanları házirgi orkestr muzıka shertkendey bolǵanı meniń ele esimde bar.

3. Qay bir adamlardıń basına nishter tıǵıp, qan aǵızadı. Maldıń múyizinen islengen múyiz qartıqtıń juwan jaǵın nishter suqqan jerden aqqan qanǵa basıp, múyizdiń jińishke jaǵınan awzın basıp tartıp soradı. Qartıqtı qanǵa toltırıp alıp: – Basıń qanǵa tolıp ketken eken, haram qan shıqsın dep qandı tógip otıradı. Merez awırıwlardıń jaralarına táwip nishterin tıǵıp qanatıp otıradı. 31

SÓZLIK HÁM TÚSINDIRME

basına suw quyıw – joq etiw, bir nárseden ayrılıp qalıw, joǵaltıp qoyıw

dawıs qosıp jılaw – dárti bir bolıw, bir, ortaq nársede dárti, uwayımı, qayǵısı bir bolıw, kóbinese, folklorlıq shıǵarmalarda ún qosısıp jılaw túrinde jumsaladı.

juwırıp barıw – qanday da bir xabardı, jańalıqtı dárhal, tez ekinshi birewge jetkeriw, aytıw ushın jetip barıw (kóbinese, awızeki sóylewde qollanıladı)

maydanǵa shıǵıw – hájet ushın shıǵıw (awızeki sóylewde ushırasadı)

samalǵa (qarap) awzın ashıw – bir nárseden bos qalıw

31 Ayımbetov Q.Xalıq danalıǵı Ótken kúnlerden elesler Qıylı-qıylı qılwalar. Nókis:

Qaraqalpaqstan, 1988. – 237-253-273-b.

121

awzıńızdıń ashıǵanı – bul jerde, ashıw awız quwıslıǵı músheleriniń burıshtıń ashshılıǵı sebepli tásirleniwi, ol adamnıń sezimin bildiretuǵın ashıw sózi menen omonim, - ǵan forması menen –w formasınıń sinonimiyasınan paydalansaq, awız hám ashıw birliklerinde omonimiya payda boladı

ashıwına shıdamay – awızdıń ashıw halatına shıdamaw bolıp, bunda da ashıw sózleri omonim, ashıwına shıdamaw qattı ashıwlanıwǵa baylanıslı islenetuǵın erksiz háreketlerdi de bildiredi

samalǵa (qarap) awızların ańqaytıp ashıw – awzın tolıq ashıw, usı tiykarda:

awzı ańqayıw – tańlanıw, tásirleniw, pánt jew hám t.b. kóp mánili frazeologizm

awzın ashıw – awzı ańqayıw menen frazeologiyalıq variantlar bolıp, sóyley baslaw, tańlanıw hám t.b. mánilerdi bildiretuǵın kóp mánili frazeologizm

ashıwı basılıw – ózine keliw, ashıwı tarqaw

tım-tırıs bolıw – úndey almay qalıw, ásirese, ayıbı betine basılǵanda, tastıyıqlanǵanda yamasa aytılǵanda úndey almay qalıw, sóylewge, ózin aqlawǵa gáp tappay, ishley ayıbın moyınlaw

awzın jumıw – joqarıdaǵı frazeologizm menen mániles, olarǵa qosımsha aytıp atırǵan gápi, pikiri inabatqa alınbay, itibarǵa alınbay qalǵanda, gápi, nahaqlıǵı, ótirigi tastıyıqlanǵanda sóyley almay, úndey almay qalıwǵa baylanıslı aytıladı. Sóyleme degen mánini de bildiredi.

nishterin suǵıw – nishterin tıǵıw – húkimin ótkeriw, azap beriw, hazar beriw, tiykarsız jábirlew mánilerinde keledi.

TEST

1.Erkin sóz dizbegi menen omonim frazeologizmlerdi

tabıń.

1.bas salıw, kózin ashıw, kózin jumıw, bas tartıw, ayta almaw, ish tartıw

2.bas kóteriw, janı ashıw, qolın jayıw, bas suǵıw, kóre almaw, bas iyiw

122

3.bası tasqa tiyiw, bas suǵıw, bas iyiw, kózin jumıw

4.juwaplar qáte.

2. Direktordıń fermanı aralap kiyatırǵanın esitse iymanı bir qısım boladı. (K.N.) Ilgeride sharıq, shıǵırshıq, urlıq paxtaların aldırǵanlardıń janı bir qısım bolıp, jaltaqlasıp, tómen-tómen buqqısı kele berdi. (Sh.S.) Berilgen gáplerdegi frazeologizmlerdi anıqlań.

1. iymanı bir qısım bolıw janı bir qısım bolıw frazeologizminiń sinonimi

2. iymanı bir qısım bolıw, janı bir qısım bolıw – frazeologiyalıq variantlar

3. iymanı bir qısım bolıw– frazeologizm

4. janı bir qısım bolıw frazeologizm emes.

3. Kóz jetpeydi qarasań. (I.Yu.) Frazeologizmniń omonimi qaysı qatarda berilgen?

1. Hesh nársege kózimiz jetpey turıp aldınan urıs penen shıqpayıq. (T.Q.)

2. Qız ústi-ústine oǵıdı da, heshteńe quspay-aq kózlerin ashtı.

(T.Q.)

3. … bası dastıqqa tiyiwden misli óli bolıp uyıqlaǵanınan úyrenshikli tań namazı payıtında ǵana kózin ashtı. (T.Q.)

4. juwaplar qáte.

4. Tańlanıw, hayran qalıw mánilerin bildiretuǵın frazeologizm qollanılǵan gáp qaysı qatarda berilgen?

1.Erteń qartayǵanda usı bala baǵadı dep awzımızdı ashıp otırmız ǵoy. (Awızeki sóylesiwden)

2.Janında jelkesi gújireygen sarı kisi otır. Baǵanadan beri awızın ashqan joq. (K.S.)

3.Bizler bir sorawǵa da awzımızdı ashqanımız joq, biraq, qosımsha sorawdı tas qıldıq. (M.N.)

4.Ózi dım xosh hawaz jigit edi, baqsınıń jolına salıp aytqanda awzımız ashılıp qaladı. (K.R.)

5.Suwpılar qollarına dáret suw ushın qumǵanların alıp, kúyip-janıp, kirse-shıqsa iyshanlardıń gewishin qoyıp páyik bolıp júr. (Q.A.) Gáptegi frazeologizmler – qasılar?

1.kúyip-janıp, kirse-shıqsa, gewishin qoyıp, páyik bolıp júr

123

2.qolına alıp, kúyip-janıp, kirse-shıqsa, gewishin qoyıp, páyik bolıp júr

3.kúyip-janıp, kirse-shıqsa,

4.kúyip-janıp, kirse-shıqsa, páyik bolıp júr

9-Shınıǵıw. Erkin sóz dizbekleri menen omonim hám kóp mánili frazeologizmlerdi tabıń.

1. Al, otırıń, shash alatuǵınday túwe tóbemizde zeńireyise qaldıńız ǵo! – dep otırǵızdı, soń: – Biz sizlerdi mańlayıńızdan sıypaw ushın shaqırıp otırǵan joqbız, raykomda bizlerdiń shańımızdı qaqtı…

–Shańıńızdı qaqpaptı ǵo, aǵa! Ústińiz shań, shala qaqqan…

–Oynama, bala, oynaytuǵın waqıt emes! (Sh.S.) 2. Sonnan kelip, sizlerdiń orıslardı ay bilip, bas iygenińiz jaramaydı, bárshemizde shubha tuwdıradı. (T.Q.) 3. Axun alaqanı menen bas wázirdiń gewishlerin sıpırdı. Ol, óz náwbetinde, axunnıń arqasınıń shańın qaqtı. (T.Q.) 4.Xanǵa búytip til tiygizetuǵın xiywalı biydi kórmegen Asqar biydiń júregi suwlap, abaysızda birew eńsesine qoyıp salǵanday páti qaytıp jım boldı, sóytse de kewli toq. (T.Q.) 5. Birden kózge taslanǵanı jáne sol qoqtasınlı otawlardıń aldında qol jayıp turǵanlar…(T.Q.) 6. Qantqa tilin tiygiziwden awzınan suwı shubırıp sala bergen Aynazardı bılay shaqırıp alıp: «Qunnazar aǵa degen bir bes waq namazı dúziw adam. Ne qılasań sen birewdiń haram qolı menen uslaǵanın jep!» dep keyip-keyip qantın alıp qoydı. (Sh.S.) 7. Qunnazar aqsaqaldıń saqalına ot tiyip, bir jaǵı jılan julǵan qarlıǵashtıń quyrıǵınday shontıyıp qalıptı. (Sh.S.)

8. Muzday tiyer hár aytqan sóziń,

Oho, ashılıptı ǵoy bul ǵáplet kóziń. ( I.Yu.)

9. «Áne, jańa namısqa tartıp, naǵız qańlıǵa usadıń, dárriw Elmurat, Dáwletnazardikine shap!» dep, shala bolsa da hámeldar aytqan soń Nazarbayda jan bar ma, awıldıń bir shetinen «ot tiygizip» shıqtı ma de! (Sh.S.) 10. – Onıń orıslarǵa qarsı urıstan bas tartıwı pútkil elge qaslıǵı, eldi qullıqqa túsireyin degeni. (T.Q.) 11. – Haw, men bılay baratırsam, námnahan adam jılap baratır, «bul ne, ha bul ne?» desem, ókpesi isinip ketken, seniń

124

bergen xorlıǵındı ayta almaydı. (Sh.S.) 12. Lekin, stakanǵa qolım tiyiwi sol eken, tula boyım juw ete qaldı. (M.N.) 13. Ana qızdıń háreketine tańlanıp, at ústinen basınan sıypaladı. (T.Q.) 14. Kelgenlerdiń hesh kimniń úyine túslenbey, Mádiyardıń úyinde julınǵan sháytan tawıqqa da barmay, papkalarınan nan shıǵarıp jegeninen-aq óziniń basınan sıypamaytuǵının bilgen Qunnazar usınday bir qolaysız qısınıspaqtı sezinip, kúni burın moyın bolıp qalǵanlıqtan buǵurlım ózin aldırmadı desek te, sorpa ishken adamday mańlay teri murnınıń ústinen tamıp attı. (Sh.S.) 15. Bas wázir eki qolın kóziniń aldında jayıp, xan aldında dizerledi. (T.Q.)

16.– Mádiyar «túsindiriw jolı menen qoydıramız paxta urlaǵandı, házir sharıq jıynasaq, kolxozǵa kireyin dep turǵanlar-ám basın tartıp aladı» dep qapılta beredi, shunnan hám gáp bolıp pa! (Sh.S.)

17.Qarawıllardıń biri tesikten basın suǵıp turǵanın kózi shalıp:

–Háy, aqıllı qarawıl! – dedi júdá quwanıshlı dawıs penen. – Bizdi kerek qılıwshılar joq pa?

–Tiriligińiz tek túrkiy axunǵa kerek qusaydı, – dedi ol basın ishkerirek suǵıp. (T.Q.)

18. Marhum sheber qızım mına gilemdi,

Pitkere almay jol ortada jumdı kóz. (I.Yu.)

19. Adamıyzat óz aldına bólshek-bólshek el bolıp qálipleskeli beri usı bólsheklengen dúnyanı biriktiriw talay patshalardıń basın awırtqan. (Sh.S.) 20. Ernazar sózden utılsa da, qızdıń sulıw kelbetine toyınbay qarap, talshıbıqtay qara burımların alaqanına salıp sıypaladı. (T.Q.) 21. Birinshi qorazdıń dawısına oyanıp kózin ashtı da, ılashıqta anası menen sóylesip otırǵan Shońqınıń dawısın tanıdı. (T.Q.) 22. Óziń bileseń ǵo, qalalı jerde birewbirewdiń úyine bas suǵa bermeydi…(M.N.)

23. Dedi

Kózimdi ashtıń,

Ustaz boldıń sen maǵan. ( I.Yu.) 24. Olardıń órre-órre tikeyip, dawıl menen qıysayǵan bir qıytaq biydayday japırıla bas iygenine sırtlay mázi-mayramlılıq keyip tutqanı menen, beti qalqıńqıraǵan edi, hámme qorqıp tur. (T.Q.) 25. Qızdıń júzi burıshtay qızarıp barıp, birden kózlerin jumdı. (T.Q.) 26. Diywanalardıń Eshbaydı maqtasqan, oǵan duwa qılǵan sesleri

125

shayxananı ele basına kóterip atır edi, Sayımbet bulmannan alıslaǵansha asıqtı. (Sh.S.)

27.Bilim berip kózin ashqan birazdıń Húrmetine alǵıs bolsın ustazdıń. (I.Yu.)

28.Biraq, ol kelemen degenshe, bunıń janı shıǵıp ketpese, qorıyın dese, qol bos emes, qorımayın dese, mına peshshe iyttey ulıtıp atır, ulıǵanı sol, dawısın shıǵarıp jıladı, tap usıǵan juwap berip atırǵanday, anaw jardıń astınan sozıp-sozıp, ekshep-ekshep, bóri ulıdı, Nazekeńniń way-wayı endi jer jara basladı… (Sh.S.)

29.Aysultan basın bir kóterip qarasa, bunıń balası Dániyardı úgitlep atır shulǵınıp. (Sh.S.) 30. Sol qabaǵan Basar sebepli me yamasa ırastan da kem sózli, tımırıqlıǵı ushın ba onıń esigin ashıp qatnas qılatuǵın jiyeni Máwlen sarıdan basqalar joqtıń qasında. (T.Q.) 31. Hayal arzısın ayta almay eńirep jılap jiberdi (Sh.S.) 32. Ornına jatqannan keyin jótelip bası awırdı. (T.Q.) 33. – Ernazar aǵa, men Shońqıman ǵoy, – dedi ol ilge kelip. (T.Q.) 34. Sol ushın da, qaraqalpaq awıllarında da qol jayǵan qálender bolıp júrgende, Qumar analıqtıń mehrinen paydalanıp, úyinde eki mártebe qondı. (T.Q.)

SORAWLAR

1. Frazeologiyalıq omonimiya qubılısınıń ózgeshelikleri nede?

2.Frazeologizmlerdiń turaqlı sóz dizbekleri menen omonimiyası qanday boladı hám ol ne dep ataladı?

3.Frazeologizmlerdiń erkin sóz dizbekleri menen omonimiyası qanday ózgesheliklerge iye hám ol ne dep ataladı?

4.Frazeologizmlerdegi kóp mánililik (polisemiya) hám omonimiya qubılısın ajıratıwdıń qıyınshılıǵı nege baylanıslı?

5.Frazeologizmlerdegi kóp mánililik (polisemiya) ne menen sıpatlanadı?

6.Basqa da túrkiy tillerde frazeologizmlerdegi kóp mánililik (polisemiya) hám omonimiya qubılısı qalay úyrenilgen?

7.Frazeologizmlerdegi kóp mánililik penen sózlerdiń awıspalı mánileri ortasında qanday baylanıs bar?

126

§ 5. Frazeologiyalıq antonimiya

Temanıń oqıw maqseti: Qaraqalpaq tilindegi frazeologizmlerdiń leksika-semantikalıq ózgeshelikleriniń biri sıpatında qarama-qarsı mániler menen tanıstırıw

Bilim beriwshi: Frazeologizmlerdiń jáne bir mánilik ózgesheligin kórsetip beriw arqalı onıń qospalı birlik ekenligi haqqındaǵı bilimlerin jetilistiriw

Tárbiya beriwshi: Studenttiń óz pikirin sóylew barısında anıq, ótkir hám tásirli jetkerip beriwinde frazeologiyalıq antonimlerdiń múmkinshiliklerinen ónimli paydalanıwına úyretiw

Rawajlandırıwshı: Frazeologizmlerdiń mánilik ayrıqshalıqlarınıń kóp túrliligi haqqındaǵı túsiniklerin ondaǵı antonimiya qubılısı tiykarında jáne de tolıqtırıw

Frazeologizmlerdegi antonimiya – onıń semantikalıq ózgeshelikleriniń biri. Qaraqalpaq tilindegi frazeologizmler bir qansha semantikalıq ayrıqshalıqlarǵa iye bolıw menen birge mánilik jaqtan bir-birine qarama-qarsı bolıp ta keledi. Mısalı: Kóp sóylew mánisin bildiretuǵın awzı gójedey qaynaw frazeologizmi menen úndemew mánisindegi awzına qatıq uytıw frazeologizmleri mánilik jaqtan bir-birine qarama-qarsı. Frazeologizmlerdiń komponentleri de antonim bolıp keledi: basına miniw (bassınıw, tıńlamay ketiw, óz bildiginshe ketiw t.b) – basına túsiw (qanday da qıyınshılıqqa ushıraw, bastan keshiriw t.b). Bunday jaǵdaylarda olardıń frazeologiyalıq mánileri hár qıylı boladı. Bul másele sıpatı jaǵınan frazeologiyalıq antonimiyadan geypara ózgesheliklerge iye, yaǵnıy frazeologizmniń quramında antonim sózlerdiń keliwi arqalı antonimiya payda boladı.

Qaraqalpaq tiliniń frazeologiyalıq qurılısında antonim bolıp keletuǵın frazaologizmler kóplep ushırasadı. Olar pikirge ótkir tús beredi, tildiń mánilik jaqtan ıqsham hám tujırımlı sıpatın asırıp, tásirlilik dóretiw ushın xızmet etedi.

ANTONIM FRAZEOLOGIZMLER SÓZLIGI ayında-jılında – qudaydıń qutlı kúni

bası baylawlı – bası ashıq, bası bos

127

bir jerde turmaw – tepse tebirenbes bir sózli – eki sóylew

em-dári – iyt ırqın

júregine as batpaw – janı jay tabıw qolı qısqa – qolı uzayıw

qolınan kelmeytuǵını joq – otırǵan ornı óziniki qoyan júrek – júrek jutqan

kúyip-pisiw – dárya tassa tobıǵına kelmew sózinde turıw – tal shaynaw

tiygenge tiyip, tiymegenge kesek atıw – qoy awzınan shóp almaw

iyt ólgen jer – mınaw turǵan jer

TEST

1.Qarama-qarsı mánilerge iye frazeologizmler qaysı qatarda berilgen?

1.tawdan piship alǵanday – tıqqan tulıptay

2.tis jarmaw – tisi batıw – tisinen shıǵarmaw

3.kesken gellektey – ash árwaqtay

4.esin jıyıw – esine eniw – esine túsiw – esinen tanıw

2. Quramında antonimler bar frazeologizmlerdi tabıń.

1. aq degeni alǵıs, qara degeni qarǵıs, awzınan aq iyt kirip, qara iyt shıǵıw

2. aq taban bolıw, qara suw, qara ter bolıw

3. tilinen tabıw, tiline baspaw, tili baylanıw

4. jıńǵıl dese qırǵın dew, shash al dese bas alıw

3. Komponentleri antonim bolatuǵın frazeologizmler qaysı qatarda berilgen?

1.…Xiywaǵa kire bergende, bes-altı atlı qamalap uslaptı da, urıp-urıp esinen tandırıp, usı zindanǵa ákelip taslaptı. (T.Q.)

2.Suwıp qalmaslıǵı ushın hayalı chaynekke jawıp ketken súlginiń ushı áteshtandaǵı úyilgen shoqqa tiyip, shúberek iyisi sasıy baslaǵanda esine engen ol súlgini aldı da, jańaǵı aǵıp sińip ketken chayǵa basıp óshirdi. (Sh.S.)

3.Frazeologizmlerdiń komponentleri basqa sózler menen antonim bolmaydı.

4.1,2 durıs

128

4. Awzı bir (awız birshilik) frazeologizmine antonim bolatuǵın frazeologizmdi kórsetiń.

1.Awılǵa urıwshıllıq illetin darıtıp, alawızlıq tuwdırǵan sizsiz, shaplıqpay-aq qoyıń, Esbergen joldas, bizde bul tuwralı maǵlıwmat bar. (Sh.S.)

2.Sawatıń bar, jaǵdaydı bilip turıp tergew alǵıń keledi, – dep ókpe-giyne sózdi basımnan úyedi. (G.E.)

3.«Shtampovka salıptı» dep

Abısınlar dawlasadı. (I.Yu.)

4.Bizlerdiń namısımızǵa óytip tiymeseńá endi! (D.A.)

5.Jaw jaǵadan alǵanda,

Iyt etekten aladı.(naqıl) Naqılda antonim frazeologizm bar ma?

1.bar

2.joq

3.jaw jaǵadan alǵanda

4.Naqılda frazeologizm bolmaydı.

6. Tilegendi oqıtqan iyshanı da sawatı barlı-joqlı eken, tek ata balası dep, atası iyshan bolǵan soń, iyshan atası ólgende «iyshan ákeńniń ornına iyshan bol» dep ákesinen qalǵan ıs basıp qap-qara bolǵan sállesin buǵan kiygize qoyǵan eken. (Q.A.) Birlikti anıqlań.

1.frazologiyalıq antonim

2.frazeologizm

3.antonim

4.frazeologizm berilmegen.

SORAWLAR

1.Frazeologizmlerdegi antonimiya degende neni túsinesiz?

2.Antonim frazeologizmler sóylewde qanday xızmet

atqaradı?

3.Quramında antonim sózler ushırasatuǵın frazeologizmler qanday mánilik ózgeshelikleri menen ayrılıp turadı?

4.Frazeologizmlerdiń semantikalıq ózgeshelikleri arasında frazeologiyalıq antonimiya qanday orın tutadı?

5.Frazeologiyalıq antonimler qaysı stilde ónimli qollanıladı?

129

§ 6. Frazeologizmlerdiń mánilik toparları

Temanıń oqıw maqseti: Frazeologizmlerdi mánilik toparlarǵa bóliniwin úyretiw, olardıń ózgesheliklerin túsindirip beriw

Bilim beriwshi: Qaraqalpaq tili frazeologiyasınıń leksikasemantikalıq ayrıqshalıqların múshe atamaları, tábiyat qubılısları, reńler, sanlar hám t.b. sózler dógereginde payda bolǵan frazeologizmler toparı tiykarında kórsetip beriw

Tárbiya beriwshi: Hár bir topardaǵı frazeologiyalıq birliklerdi olardıń ózi ańlatqan mánilerine say, toparlarına baylanıstırıp, máselen, tábiyat qubılısı haqqında aytpaqshı bolsa usı topardaǵı frazeologizmlerdiń múmkinshiliklerinen paydalanıw arqalı pikirin sheber, orınlı jetkerip beriwge baǵdarlaw

Rawajlandırıwshı: Tábiyat hám adam, jámiyet qatnasları tiykarında olardıń tiykarın birlestiretuǵın tildegi kórinisi yaǵnıy frazeologizmler hám olardıń mánilik toparlarınıń ózgeshelikleri menen studenttiń bilim dárejesin artırıw

Qaraqalpaq tiliniń bay frazeologiyalıq múmkinshilikleri olardıń mánilik jaqtan kóp túrli bolıp keletuǵının dáliylleydi. Olardı arnawlı izertlew, klassifikaciyalaw zárúr. Qaraqalpaq tilindegi frazeologizmler adamnıń dene músheleriniń atamalarına, reń-tús bildiretuǵın sózlerge, haywan, ósimlik hám qus atamalarına, tábiyat qubılıslarına, sanlarǵa hám t.b baylanıslı bolıp kelip, hár qıylı sezim, is-háreket, minez-qulq hám t.b. bildiredi. Bunda usı atamalar uytqı sóz xızmetin atqaradı.

Frazeologizmniń quramında oraylıq orında turıp, onıń dúziliwinde tiykarǵı xızmet atqaratuǵın, bir neshe frazeologizmlerdiń jasalıwında tiykarǵı tirek sóz sıpatında keletuǵın birlikler uytqı sózler boladı. Olar frazeologizmniń payda bolıwınıń uytqısı esaplanıp, semantikalıq jaqtan oray sıpatında ayrıqsha ayrılıp turadı. Mısalı, júrek sózi bir neshe frazeologizmlerge uyıtqı boladı:

130