һазр уласд хойрм һал цәклһәр төөмдәтә, һазр, усн хойрм һарлцсн үрдләрн холвата.

Шин цага уласдм Ширгәмр цө бүрәстә, Шүд хазж ирснднь Шатшго берк гүрәстә!

Уласдинм уңгнь бат Урһмл цәкүр мет, Уласдим цәкдг кет Урчуд кеһәд угат!

Цәкүрим цәксн цагт Цальград очд асхрх, Очд болһнь уңһдж Орчлңгд герләр асх!

Хәәртә һазрим ишксән Хортн хөөннь медх, — Эвәр бәәхмн — гиҗ Экрж көлд мөргх!

Шүрвсән сунтл заргдад Шим-шүүсәрн асрсн, Шугшҗ өсгсн ээждән Шүлгәрн бумб делднәв!

һалвр зандым нәәхлүлм һалв бичә болтха!

Мөңгн уласдим шурдулм Мөндр бичә ортха!

Тег минь, теегм Тежәлтә сәәхн ээжм, Эңкр ээлтә чамаһан Экән гиж сөгднәв!

САҢҺҖИН БОСЯ

Бамба шургучиевна тимошкаева

Цаг уралан ишкәд ца-цаагасн кесг зун җил- мүд давад ирх. Тер кемд олн әмтнә иргч үйнр, соньн сәәхн җирһлтә Советск төрскн нутгтан бахтҗ, экн түрүн эн жирһлин револю- ционн ноолдана гүдүд элдү тәвц улинь тосх- сн, алдр улсин туск туужар аштнь тедн сонь- мсхнь лавта. Кен гидг залу зөрмг баатр улс иим тууж үүдәсмб, теднә седкл-ухань, жирһ- лин хәләцнь, алдр ноолдань, цуг бәәдл-бәрцнь ямаран бәәсмб гиж давен олн жилмүд сергәж тууж уудлх. Теднә өмнәс олн келн әмтнә омг- та барта үүдәвртә баатрмудин негнь болен хальмг күүкн үрн — Бамба Шургучиевна Ти- мошкаеван тускар келхәр седжәнәв.

Хальмг теегин элвг аһугар эргәд олн әмтн- ллә харһад, эрдм — герлин болн эрүл мендин туск эклц тууҗ сергәж гихлә, терүнд Бамба Шургучиевна нериг орулл уга күүндвр кеж болш уга. Юңгад гихлә терүнә кесн ач-туснь кезәд чигн залһлдата. 1920-4 жил хальмг теегт Советск йосн тогтаж, угатя — яду улс кезәни күсл кеҗ йовсн гегән-герлин захас һаран суңһж татхар йовтлнь, Бамба Шургучиевна хальмгиннь нег захднь Манычск улусд багшлж түрүн дөңгән күргсмн.

Бамба Шургучиевна Тимошкаева 1901-ч жил Маныческ улусин Орһахн әәмгт угатя-

яду Шуургчин Петуга гидг күүнә өрк-бүлд йисдгч үрнь болҗ төрсмн. Эцк-экднь чигн, күүкнд бийднь чигн кишг-жирһл тер цагт учрх гиж санхд түрү бәәсмн. «Кү заясн теңгр, күмс чигн заядг», — гиһәд кезәнә эк-эцкнь күүкдән учрсн хүвднь даалһчкад, элдү хату цагин зо- калд зөвшәрдг бәәсмн. Болв, күүкнә жирһлд күүнә уханд орад уга, зүүднд үзгдәд уга тууж үүдв. Тернь —эклц болж ах-дү болгч зәрм орс эрдм-сурһульта улсин, хальмгт көдлжәсн эмчнрин болн багшнрин, дөңгәр, дарунь Со­ветск йосн Әрәсәд тогтсна хүв-кишг бәә- смн.

Тер жилмүдт, 1894-4 жил Казанск универ­ситет чиләһәд ирсн, баһ наста Семен Рафаи­лович Залкинд Маныческ улусд эмчәр көдл- җәсми. Хальмг әмтнә харңһу болн гем-шалтгт бәргдҗәх бәәдлиг орс эмч үзчкәд, зуг эмчип туск көдлмшән биш, эрдм-сурһуль дасхкин төлә халунар орлцж цәәлһврин болн өөдән йосна өмн некврин олн көдлмш бүрдәв. Тед- нә негнь, хальмг теегт күүкд улсин школ бүр- дәх неквр болв. Тиигхд Цаһан хаана хатн Ма­рия Федоровна Романова эврәннь нерән әмтн дунд күндтә болтха гиһәд, зәрм балһсдар эв- рәннь мөңгәр, теткврәр күүкд улсин школ сек- смн. Тиигәд, тиим школ хальмгт бас секты

31

Дарунь һурвн җил болад Бамба Шургучиевна тавн җилд дасх номиг йилһән сәәнәр шунж дасад, тер школан төгсәв. Ним арһта билгтә күүкиг эн кевтнь үлдәхлә, өрәл-дөрвнә сур- һуль болж һарх гиһәд, Залкинд цааранднь күүкнд күтц сурһуль дасххин туск эвинь хәәв. Дәкн Залкинд Петербург балһс орад һарв.

Тиигхд Әәдрхн балһсн деер гимнази гиһәд бәәсмн. Тер гимназиднь зуг байн-нойн, сәәчүд улсин күүкд, көвүд сурдг зөвтә билә. Дәкәд болхла, гимназид орсн күүкд доран пансионд бәәһәд, җилдән һурвн зун җирн арслңг мөңг өгч дасдмн. Тиим ик мөңгн угатя улсин үрд- үдт өгдг арһ уга бәәсмн. Цухрлт угаһар Зал­кинд көөлдә йовҗ Петербургас гимназийд хойр күүк орулх зөв авад ирв. Мария Федо­ровна дәкәд хальмгудт сә кесн болад, тер хойр күүкнә жил болһн өгх һурвад зун җирн арслңг мөңгинь дааҗ авб. Тиигәд, 1912-ч жил Бамба Шургучиевна Лола деер күүкд улсин школан чиләчкәд, 1913-4 җил хажудан Цаһан Эренценова гидг күүктә хоюрн Әәдрхн балһ- снд гимназид ирж орв. Эклцин школд эсв- омг авчксн орс келтә, олн сәәчүдин күүкдәс ухан-билгэрн тату биш күүкн, шин сурһулиг өмнкәсн үлүһәр шамдҗ дасад, кесгинь шар- мад ардан хаяд, адһж нүүртнь һарв. Балһсн һазрин ке-кеемсг бәрц-авциг баахн күүкн бий- дән шингрәҗ дасв. Орс алдр нертә олн бичәч- нрин бичсн үүдәврмүдиг негл-авдрта алт олж авсн мет арднь орж чеежән дүүргж чинринь давтв. Зуг харңһу жирһлтә хальмг әмтән са- над оркхла, халун цусн зүркәр деврҗ һундл төрәдг бәәсмн. Болв, Бамба Шургучиевна ха­льмг әмтнә үрдүд бас кенә чигн келн әмтнәс тату бишәр эрдм дасж чадхм гисн ухаһан иткж, тер арһан шишлңг чадмгтан үзүлс гиж нег үлү шамдв. Тер гимназидан Бамба Шур­гучиевна дөрвн җилд даранднь таслвр уга да­сад,, айта кевәр шүүврән өгәд чиләв. Бүкл долан җилдән эрдм-сурһуль дасад авчксн кү- үкн хальмг теегтән дүүвр медрлтә, түрүн но- мтнрин негнь болҗ хәрж ирв. Тер кемлә кесг улус, аймак болһар күүкд болн көвүд сурдг школмуд секгдж йовсн цаг билә.

Бамба Шургучиевнаг Әәдрхнәс Элстүр ирм цацулань 1918-г жил эврәннь төрскн аймак- дан көвүд сурдг интернатн школ секж багш- лтн гиж илгәв. Терүнд нег шавр гер султхҗ авад, әмтнд ик өврмж болад аймакдан түрүн школ Бамба Шургучиевна секв. Школд сурх көвүд мел угатя-яду улсин үрдүд бәәсмн. Ха- җуд бәәх байн-нойн улсин үрдүд бас сурхар седдг болв чигн, тедниг эк-эцкнь му улсин кү- үкдин хажуд зерглүлҗ нерән һуташ угад бо­лн, сурһуль эрдм эс дасв чигн бәәсн мал-мөң-

32

Эднә өргмҗтә җиврнь, өмннь харңһу бәәсн теегәр иим хүв-кишг учрҗ ик үнтә билә.

Бамба Шургучиевна хальмг совпарт школд дасхҗасн хойр предметәрн, Әәдрхнә совпарт школыг сурснд зөвән өгч тенд бас багшар кө- длҗәв. Болв багшиг энүнәс талдан нег соньн ухан авлв. Кесг дәкҗ тер ухаһан кирцәд, то- олад аш сүүлднь нег мөслв. Энүнә авлгдсн ухань иим билә. Ода хальмг теегәр багшнр болн советск-партийн көдләчнр йирин элвхнь лавта. Эдн, өцклдүр малч йовсн улс эндр сур- һульчнр, маңһдур ямаран чигн биидән даал- һсн олн-әмтнә көдлмшиг таңһчдан күцәж чад- хмн. Зуг негл күн болһна медрләс иршго эр- дм бәәнә. Терүнд нәрн номта, сән орс келт$ күн кергтә. Тер олн зүсн оралцта номиг күн болһн һанцхн санаһарн дасҗ чадшго —гиҗ ухалв. Тернь — эмчин эрдм бәәсмн. Нег үлү тер җилмүдт гем-шалтг гидг хортн теегәр де- гд элвг билә. Цоохр гем, халун өвчн, ханядн нань олн зүсн гемәр бүкл хотн, селән хажар хадсн мет уга болҗ оддг бәәсмн. Тиим зовлң- гд күргх ач-тусин арһинь меджәх Бамба Шур­гучиевна бийән бәрж чадсн уга. Нег мөслсн ухан энүг Әәдрхнә эмчин институтд авч ирв. Тер жиләсн авн Бамба Шургучиевна хойр совпарт школд көдлн бәәж бас эмчин инсти­тут дасв.

Җилмүд давад ирв. Совпартшколд соньн болн цецн күүкд, көвүд ард-ардасн ирэд чилэ- һәд һарад бәәцхәв. Түрүнк чиләснь теегәр тарад өөдән дааврта көдлмшт орад көдләд йо- вцхав. Зәрмнь деегшән институт, академии чигн орад сурцхав. Хамань болвчн тедн Со­ветск йосна ицгтә түшгнь болв. Теднә сурһм- жар теегин олн харчуд уралан зүткҗ шин хү- втэ йосан батрав. Эн байр Бамба Шургучиев- над улм чидл урһаһад, урмтинь гүүдүләд бэ- әв. Удлго ардаснь эврән 1928-4 жил эмчин ин- ститутиг арднь орҗ чиләһәд, эмч нерән зүү- һәд теегүрн ирв. Наснь баахн, өөдән медрлтэ, зөргтә эмч альднь түрү һазр бәәнә, тигәрән илгәтн гиж келв. Хальмг таңһчин эрүл-мендин ахлач бәәсн доктр Душан халунар эмч күүкиг йөрәһәд, Яшкульд Улан гер сскгдсн бәәнә те­нд сән эмч кергтә гив. Бамба Шургучиевна зөвән өгәд, Яшкуль орад һарв. Яшкульд, тии- гхд дөчн жил хооран әмтн тару хоша-хотар бәәдг бәәсмн. Тедн хоор-хооридан зун, хошад зун үлү дуунад бәәдг. Тер цагт машин само­лет гих көлгн уга, цар тергн, темән тергн һол- та хая зуг эмәлтә мөрн учрдг бәәсмн.

Бамба Шургучиевна Яшкульд ирн бийәрн Улан герин көдлмшиг әмтнд иткүләд, гемтә- шалтгта улсинь хаҗуднь үзүлжәһәд эмнәд, эдгәһәд шин йосна шин җирһлин сән-сәәхнинь

3 Свет в степи, № 3 (37)

33

нег эмчәр дутх уга, би эн эрдмән сольх зөвтәв гиж нег мөслв. Дарунь Бамба Шургучиевна сансн санаһан күцәһәд, рентгент көдлдг эрд- мин нәәрүл дасв. Эмчиннь көдлмшән күцән бәәж олн-зүсн дегтрмүд олзлад сүв-селвгүд соңсад, кесг эв-арһ медв. Тер хоорндан Ле­нинград балһс орад, рентгент көдлх эрдминнь тускар курсд орад хәрж ирв. Ик балһснас шин медрл авад ирхләнь, Элст деер респуб­ликанок больниц тосхжасн, терүнд рентгенка- бинетин ахлачд илгәгдв. Бамба Шургучиевна эн дасж ирсн көдлмшнь ик тусан гемтә улст болн эмчнрт күргв. Дотр гемтэ улсиг ода та- авр уга, герлтә шилд хәләһәд геминь һарин тавн хурһн мет зурж, бичҗ өгәд туста эмнл- һинь: кехд күн өврм дөңг болв. Хальмг теегин эмчнр дунд Бамба Шургучиевна рентгена эр- дмиг түрүн болҗ эклемн. Эн көдлмш эврэ эр- үл-мендт хорлтта болхин тускиг бас эмч медэ бээсн бийнь, әмтнә төлә эврэ эмэн эрвлемн биш.

Бамба Шургучиевна Элстд 1932-4 жилэс авн 1941-4 жил күртл таерлтан уга рентген- кабинетд болн эмчин нань кесг даавр күцә- һәд көдләд бәәсмн. Эн жилмүдин туршар олн әмтнд күргсн ач-тусинь үгәр кемҗәлж келхд түрү. Терүнә кемжән олн-әмтнә йөрәл ханлт хойр.

1941-4 жил. Төрскни дән эклв. Фронтин тү- рүн нүүрт салдсмудла хамдан эмчнр бас һа- рч йовх зөвтә болв. Запасд бәәсн лейтенант Бамба Шургучиевна 1941-4 җилин сентябрь сарла Элст балһсн деерәс Юго-западный фро- нтд илгәгдв. Тер фронтин эвакогоспитальд ре- нтгенкабинетд ахлачнь болҗ элвг дамшлтта, залу наста эмч Бамба Шургучиевна көдлв. Бамба Шургучиевна һанцхн эн рентгенкаби- нетин өөдән даалһврта көдлмшәрн чигн бищ, наадк эмчнрлэ хамдан шавта салдсмудт дөң- гэн болн сүв-селвгән өгч церглв. Баһ наста дәәни көлд шинкн ирсн салдсмудиг зөргтә баатр болтха гиһәд Бамба Шургучиевна гүн номиннь сургмжарн болн эврэ нэрн бэрцэрн. цецн амн үгәрн, цегэн сээх экч элгнэ седкл- әрн тедниг сурһад чигн, сергәһәд чигн күндж чаддг билэ.

Дарунь Северо-Кавказск фронтд әвртә кү- нд дэн болж йовен цагла Бамба Шургучиевна ач-тусинь күндләд «Красная звезда» гидг ор- денэр ачлхд командовань деегшэн бичж заас- мн. Бамба Шургучиевна дәәнә түрүн нүүрт кесг сай Советск эмтн мет диилврәр күцл кеж йовемн. 1944-ж жил Закавказск фронтд йо- вад бичкн ач көвүндән илгэсн нег бичгнь иим: «Мини терскн энкр ачм! Эндр сентябрь са- рин 9-д чини төрсн одр! Чи ода тавн наста

34

дән нер зүүлгв. Эн нерн цуг хальмг әмтнә ба­йр йөрәл хойраг багтаҗ Бамба Шургучиев- над зүүгджәнә. Энүнәс нань бүкл дөчн жил- дән көдлжәх эмчин ачлгдсн медальмуд болн ханлт олн. Болв, Бамба Шургучиевнад бас нег ханлт өргх учр әмтнд бәәнә. Тер учрнь болх- ла, төрскн олн-әмтндән йоста белг өгсн үрнь-- Эльза Санҗиевна. Эльза Санжиевна Тимош- каева хальмг таңһчд биш терүнәс һатц эрүл- мендин халхар олн әмтнд темдгтә. Терүнә ит- кл болж 1966-4 жил Эльза Санжиевнад Со­ветское правительство хамгин өөдән ачллһарн «Ленинә орден» зүүлһсмн. Кесг жилин тур- шарт мана республикд өөдән даалһврта көд- лмшт —республиканск поликлиникин ах эмч болж көдлжәнә. Эльза Санҗиевна мана халь­мг күүкд улс дунд түрүн болҗ иим күндтә ачллһ авсн күүкд күн. Эннь Бамба Шургучи­евна күүкндән өгсн сурһмҗнь лавта.

Бамба Шургучиевна 1967-ч жиләс нааран республиканск санавиац һардж көдлҗәнә. Эн көдлмштән өмнкләһән әдл оньгта болн күцәм- һә. Кезә чигн баһ насталань чигн медәтәләнь чигн теднә ухан медрллә ирлцңһү кевәр сүв- селвгән ховацж чадна. Коллектив дундан нег үлү күндтә, тоомсрта. Наснь болхла ода хол жир һарч одсн күн. Бамба Шургучиевна ода бүкл дөчн жилд эмч болж, арвн негн жил ба- гш болж көдлсн ут җирһлтә. Терүнә тавн жи- лнь дәәнд орлцв. Болв, Бамба Шургучиевна эврәннь күцәсн йовдлмудиннь тускар йир ах- рар болн һольшгар келнә. Тернь таньлдхар седсн күнд төрүц баһ биш. Ачта эмчин, медә- тә багшин, дүүвр дәәчин нег үлү Бамба Шур­гучиевна соньн гүн ухата, медрлтә, серглңг, маасхлзсн зүстә, күүкд күүнә һольшг бәрц, советск күүнә чинр, эн хамг дутвр уга зүүцж, цуг күцмжсинь күүнә өмнәс иткүлнә. Ода Ба­мба Шургучиевна көдлмшән үлдәһәд гертән чигн сууж чадхмн. Зуг эс суух нег йовдл бәә- нә. Тернь Бамба Шургучиевна — «Советск йо- сна нилчәр угатя-ядү күүнә йисн үрнә не- гинь, намаг Советск йосн иим медрлтә болн эрдмтә кеснднь, кезә чигн Төрскндән, орн-нут- гтан күргсн ачинь хәрүлхдән көгшрлт угав»,— гиж бийдән үгән өгсмн.

Ода Бамба Шургучиевна медрлнь күцәд цецрсн кемнь. Энүнә баһчудт өгх үнтә селвгнь дала. Хальмг олн-әмтнә ачта эмч, дәәнә капи­тан нертә, советск олн келн-әмтнә дүүвр эк- чнр-дүүнр үрдин негнь Бамба Шургучиевна Тимошкаевад үнн седкләсн халун зүркнәннь ханлтан хальмг әмтн өргнә.

1968 жил.

3*

35