Седкл туссн эрдм

_К

олхозин конторас хер шаху кевүд шууглдсн, инәлдсн һарч ирцхәв. Эд- нә кесгнь герин еер зогсад, тамкдан һал кеж авчкад, герои темцлдв. Зуг

тавн-зурһан күн үлдв.

— Ода хамаран одцхай?—гиж, утаһан утар книлн, негнь сурв.

— Йовцхай! Сурһулян тегсосн улс, ода эн өдрән темдглцхәй.

— Бидн буру гижәхшивдн...— гилдв цу- һар.

Зуг эн күүндвриг Сарң дөңнсн уга:

— Кевүд, тадн йовтн, нанд цол уга,— гив.

— Не, йовцхай. Йовшго кү юуһинь ду- удад бәәнәт? Энтн гергн талан адһжадг болх,— гиһәд шогч Бадм инәв.

— Тиим чигн болх, зуг чини Любаг күн хулхалхн уга...— болад, Борис бас мусг- мусг гив.

— Хүрмән кеһэд уга боаҗ гергнәннь тавг дор орна гидг эн,— гиж Бадм келәд, үүрмүдән дахулад һарв.

Сарң ормдан үлдв. Үүрмүдиннь ардас хәләжәһод, хавтхасн папирос һарһж авад, һал орулчкад, герои темцв.

Бадм, Борис эднлә хамдан, Сарңгин итклто үр Цецн йовла. Бадм Борис хойр шоглад, Сарңгар наад кеһод боохлә, Цецн хойр һурв дәкж хөрчкәд, докж үг келсн уга било. Зуг үүрнь арднь һанцарн үлдхлә, «ода юн болад одв? Дөрвн-тавн хонгас нааран йир атхр бәәһәд бәәв. Сән үр бо- лнав, яһад атхр энүг бәәсинь медсн уг- ав»,—гиҗ Цецн дотран санад, бийнь бий- дән уурлв.

— Аяртан зрк биш герүрнь одлхта,— гиҗ Цецн дотран санв...

Сарңгин гергн Люба залуһан орж ирх- лә, буру ханьдад зогсв.

— Люба, нааран хәләлчн би курс тег- сәсн, тракторист гих свидетельством авч ирүв,— гиж Сарң гергән дуудв.

Люба үг келсн уга.

— Халун хот бәәнү?

— Уга. Чини свидетельств нанд кергтә биш.

— Яһжахмчи? Юн болв?

— Юн болх билэ! Чамаг эн курст би­ча ор гиж би келлолм!

— Механизатор болхар орлав. Тракто­рист, комбайнер болхар.

— Чамд сан, нанд му.

— Хойрдгч бригад деер хер шаху гер- мүд боонә. Бүкл селом. Чамд чигн кедлмш олдх. Колхозд кедлмшчнр кергтэг эврон меда баэдг болхч,— гиһад Сарн эвлв.

Люба хажиһад бир тэвэд уульв.

— Тендчн би ю кехмб? Эмтнд хот ке- хв? Тадна дегдто хувц уһахв? Не, кел! Ямаран кедлмш олҗ егнәч? — гиҗ , хәәк- рад, Люба Сарн тал эргв.

— Люба, ямаран кедлмш болвчн күү- на җирһл сәахрүлдмн.

— Ю келжахан би меда баонов. Чамаг дахж тег оршгое. Мадн хойрин седкл, хо- лац ирлцжахш,— гиһад, столик ард, хойр һар деерән толһаһан уңһаһад, улм чацһар уульв.

Сарңгин бахлурнь боогдад, нам үг ке- лҗ чаджахш. «Ода яһдм болхв» —гнж дотран санҗаһад, гергн талан еердв.

— Люба... Люба болхл ода. Нааран хололчн, чини седкллә харһсн кедлмш ол­дх...—гиһәд, Сарн эвлв.

— Би балһснас ода йовшгов. Балһснд баәх седклтаһар чамаг дахж*.. чамд ирлав. Бригадт баах болхла, би эвраннь селандон , баәҗ чадх бнлав. Херн жилд селанд баавв. Болх! Намаг арх күргд чигн била. Ода мини седкл медж ав...— гиһад, чееҗдән ха- дһлжасн тоотан Люба келж орке.

Ним үг соңссн Сарнгин зүркнь кнрд гиһәд одв.

— Медхд үг кел, мергнд герое шах, ги­дг үлгүр баодмн. Мини келсиг медх боэдл угач! Чини седклнг меду в. Ханжанав. Хойр-һурвн хонгас би бригад орҗанав. Күч-келснн шин эрдмарн би кедлнов. Бо­лв, чи ухал саонар,—гиһэд, Сарн хооран эргв.

Люба ду һарсн уга;

— Таннг хамаран авч одхмб?

— «Тег» гидг ресторанур.

Шофер дакж үг келсн уга. Сард тагчг суув. Любан келҗ-келҗ орксн үгмүд энү- на толһаһас һарлго бәәв. «Чидл-цаган, эв- арһан әрвлл уга дурта кедлмшан кеһәд, седкл негдсн үүртаһан хоюрн насни тур- шарт бәәж, сан-му хойриг хамдан дааж йовхар седдг сананчн яһла, Сарн? Хәәмнь, хаәмнь Сарң яһснчн энв? Любала җнрһ- лан, негдүлхларн эндүрсн болхийч? Люба зөвтә болвзго? Балһснд кедлмш олдх. Нам тракторар эс көдлвчн, аца зееһәд то- схлтд кедлж болх...—гих кесг ухан орад, дотран бийнь бийләһан күүндад, санандан днилгдхларн, кезә машин ирҗ зогссннь оньһсн уга.

— Хәрүһэрнь чн тәмк авч тат.

Сарнгиг һарсн хөөн Люба һанцарн ке- сгтән тагчг суув. Генткн үүд цоксн ә соц- сгдв.

— Ортн...—гиж келчкад, нам эргҗ үүд- нүр хәләсн чигн уга.

— Люба, һанцарн бончи?

— Э. э...

Медатовр күүкд күн Боова орж ирв.

39

гндг хальмг үлгүр бәәдмн. Тоолвр угаһар мейәркәд, тааста иньгәсн хаһцдг болвзгоч, хәәмнь... гиж келчкәд, Боова эднә хораһас һарв.

Адһм угаһар хотан ууҗ авад, Сарң ре- сторанас һарв. Машинд суулго, йовһар ба- лһсна уульнцар ервәд һарв. Гер күртлән һанцарн, олн-зүсн уха дотран тоолад эн йовв. Энүг гертән күртлнь зевәр ора бо­лж одв.

Люба хувцта-хунртаһан орн деерән ке- втж.

Сарц орҗ ирәд, орн деер гергнәннь өөр суув.

— Люба унтж кевтнчи? — гиж сурчкад, ду эс һархлань эзмәснь татв.

— Минн унтсн эс унтсн чамд юн керг?

— Юңгад тиигж келнәч?

— Хооран һар!

Күн үүд цокв.

— Ортн! — гиҗ келн, Сарң босад сто- лын өер одад суув. һазаһас Цецн орж ирв.

— Гертән бәнч, Сарн? Люба, чи яһжа- хмч едрәр унтад бәәх? Сеедән ю кехмч?— гиһәд, Цецн агчмин зуур кесг сурвр өгәд, эврә цецнсн дууһарн эднә бичкн хораһинь дүүргәд оркв.

— Люба, бос! — гнж, Сарң гергнүрн хәләв.

— Бос, бос! Би билет авч ирүв, кинод одхмн...— болад, Цецн Любан ээмәснь сег- срв.

— Тадн кинод одтн.

— Болх, болх! Шулуһар бос!

— Цецн, үнәр келжәнәв.

— Би нам алң болҗанав. Урднь болх­ла, кино гихлә сеенн өрәллә болвчн йовх- дан дурта биләч. Ода яһжахмч?

— Күн сура бәәтл босх кергтәлм,—ги- һәд Сарң жөөлнәр келв.

Люба үг келсн уга.

— Сарң Люба хойр таднд мана эк өелжәнә!

— Яһад? — гичкәд, Сарң ормлзв.

— Яах бнлә, гер-мал болснас авн ма- наһур ирдгән уурвшч, Сарң.

— Цол уга биләлм, эврән меднәлмч.

— Воскресеньд ирж чадхшлмт? Нег амрлһна өдртән ирхләтн, мини эк байрлх биләлм.

— Терчн чик. Танаһур эс одсн мана буру,— гиһәд Сарң бийән гемшәв.

— Не, Люба, босшгоһар бәәвзгоч? Би чирәд чигн босхкув,—болад Цецн орн тал еөрдв.

— Болх, болх. Боснав,— гиһәд Люба һаран сажв...

— Цецн, чи бас байрта бәәхговч? — гив Люба.

— Юунд?

— Курсан төгсәсн, сән эрдм дассн күн байрллго яахм бнләч?

— Тиим.

— Би байрлхн уга биләв.

— Юңгад?

— Арвн класс төгсәчкәд, тракторист болна гидг нкл байр болҗахгов!

40

Хавр еердж йовх цаг билә. Машиднь нурһлж ясгдж оркла, болв ода бийнь ду- усгдад уга бәәсмн. Тер учрар эдл-ахун һардачнр шин трактористнриг бригадмудур йовулх болж шиидцхәлә.

Сарң ик эрт босв. Авч йовх хувц-хук* ран өмн өдрнь бел кеһәд авчкла. Хот-хо- олан ууж авад, һарад йовҗаһад, Любаг серүлв.

— Люба, не, бн йовжанав. Дарук вос- кресеньд ирхүв. Менд бә,—гиж келәд, ек- әһәд үмсхәр седв. Болв, гергнь хойр аль- харн чирәһән халхлхлань, гилгр хар үс- әрнь үмсв.

— Ода юуһинь уульнач? Тенд патьр авхвдн. Хамдан бәәхвдн...—гиһәд, сүл өд- рмүдт келәд бәәсн үгмүдән Сарң давтв.

— Иов, йов. Зуг намаг бригад орх гиҗ бичә сан. Нанла бәәх седклтә болхла, үүнд үлд! — гиж, уульн бәәж гергнь келв.

— Тиигҗ болшго. Би чамд кесг дәкҗ келвшв. Не, менд бә, Люба,— гиж келәд, гилгр хар үсинь илжәһәд, дәкәд үмсчкәд, Сарн сумкан авад һарв. Люба нам толһа- һан өндәлһсн уга.

һарч йовхлань, күүкд күн Боова харһв.

— Мендвт, Боова!

— Менд, менд! Иим эрт яһҗ йовхмч, Сарң? — гиҗ келн, Сарңгиг дахад һазаран һарв.

— Бригадурн йовж йовнав. Көдлх Наз- ран хәләхәр, машиһән авхар йовжанавдн.

— Кезә ирхмч?

— Меджәхшив. Долан хонгин амрлһна өдрт иргдх гиж санжанав.

— Люба йовх болву?

— Бригад оршгов гинә. Балһснд үлд- хәр келнә.

— Урж вдр би басл болмарн келүв.

— Тенд патьр авчкад, би Любаг ирж авнав. Тиигтл танад бәәтхә. Та, юн гиҗ саннат?

— Гем уга, бәәтхә. Би юңгад буру гих биләв.

— Не, менд бәәтн, Боова.

— Менд йовж нрич, хәәмнь, Иовен ха- алһчн сонр болҗ кесн тоотчн күцәңһү бо- лтха.

— Ханжанав,— гиж келэд, Сарн үкс- үкс ишкэд, колхозин правлень тал хәләһәд һарв.

Тер өдрин бийдиь көвүд брнгадтан кү- рцхэв. Сарн Цецн хойрт бригаднь тааегдв. Хойр уульнц һарһад з ел л эд тоехгден би- чкн цаһан гермүд, теднә өөгүрнь суулһг- дсн модд кевүдин седклиг байрлулв.

Механизатормуд бәәдг общежитьднь унтх орман заалһад авчкад, Сарң Цеци хойр түрүләд салдсин йосар оран шинәс ясад, деринь көвкәлһәд, көнҗлннь тинил- һәд оркв.

Ирен одр —эн Сарн Цецн хойр трак- тормудан заалһж авб.

Намрар ясврт орад һарсн, кесг жилд көдлчксн ДТ-75 гидг машин Сарнд күртв.

— Энчн үвлин дуусн көдллә. Ода невчк зогсаһад, зәрм әцгсинь сольхла сән болх- мн,—гиж, Сарнд медәтә тракторист Санҗ келв.

41 *

асгджану? — болад, Сарнгин емн нк цаһан тәрлкд хот тәвә йовҗ, Боова кесг сурвр өгв.

Сарц хувцан сольж өмсәд һарч йовад:

— Боова, нааран мини үр Цецн ирсн цагт, намаг һарч одла гичктн, бичә күләт- хә,— гив.

— Келнәв, желнәв.

Сарң өрвәд, балһсна уульнцар йовв. Зуг энүнә толһаһас Люба һарлго бәәв. «Альдаран одсн болхв? Кенәд бәәдг гил- чн»,— гиһәд, чееҗләһән күүндәд, балһсна парк темцв...

Асхн болҗ йовх цаг билә. Сарң паркур ирәд, скамейксин неги деернь суув. «Лю­ба, паркар йовҗ йовад үзгддг болвзгоэ— гиж дотран санад, өөгүрнь давад һарлд- җах көвүд-күүкдиг хәләһәд, тәмк татад, кесгтән суув. Зуг Люба үзгдсн уга...

Зөвәр ора, арвн неги час эклчксн цагла, Сарң хәрҗ ирв. Эврә хораһурн орад, амрх седклтәһәр хувц-хунран тәәләд кевтв.

Нөр күрчәхш. Люба уханас һархш.

...Сарң цергәс нрчкәд, селәнд бәәх экч- үрн золһҗ одла. Долан хонгт бәәчкәд, сүл асхнь нәәмн час болж йовхла кинод одхар һарв. Каст билет уга бәәҗ.

«Нам сан болвш, өрүндән автобусар Эл- ст орх күн амрч авлһта,— гиж санад, кас­сии терзәс зааград һарлһнлань, нег хо ца- һан күүкн «танд билет кергтәй?* — гиҗ сурв.

— Кергтэ.

— Нанд үлү нег билет бээна,— болв.

— Үлү болхла, нанд өгтн,— гиҗ келлһ- нлә, хоңх җиннв.

— Шулуһар орхмн, энтн сүл хоңхнь.

Сарң күүкиг дахад клубур орад, орман олад суулһнлань кино эклв.

— Танд би икәр ханҗанав. Билет уга болхлань, хәрхәр седҗ йовлав,—гиж Са- рнг һарч йовад келв.

— Би үр күүкндән авлав. Зуг терм од­сн уга.

— Хамдан кино хәләввдн, болв таньлд- сн угавдн. Таньлдх «ергтә. «Сарң> —гиҗ келәд, һаран өгв.

— Люба. Та маңһдур хәрҗәнт?

— Маңһдур. Яһҗ медвт?

— Мана селән балһсн биш, бидн нсг- негән цуһар меддвдн. Тана эгчиг би сәәнәр таньдув.

— Сән. Гертн альд бәәнә? — Би таниг күргҗ орксв.

— Ханҗанав.

Түүнә хеөннь Сарн Люба хойр бичг ав- лцад бәәцхәв. Өдр нрвәс Люба Сарцд таасгдад бәэв. Генткн Люба Сарң тал ба- лһснур күрч нрв. Люба нрхлә, Сарң бай- рлв.

— Чамаг угаһар бәәҗ чадшго болад бәәв, тегәд күрч ирүв...— гиҗ тиигхд Лю­ба келлә. Энүнд дуран өгчәхән чнгн медв. Люба ирсн хөен, нег цөөк хонжаһад, эди ханьцснь тер билә.

— Сарң, чи йир болһаһич, эн күүкн де-

42

Өвс хадлһн гургүдэн орв. Сарң трактор- тан прицеп чирәд, хадад шахчксн евс ке- ерэс саалин фермүр зеөх даалһвр авад Ка­ре. Өөрэн хойр күүтә евс хаджасн һазрур эдн ирцхәв.

Тюктә өзсдиг түүж ачад, үд шидр фе­рм тал ирәд, өвсн овалгдх һазртнь ткжмү- дән буулһцхав.

— Кевуд, орад цә ууһад һартн,—гиҗ малч Бамба эдннг дуудад, хашан өөр бэ­эсн цаһан герин нег хораһурнь авч ирв.

— Кермн, эн көвүдт цә кеҗ өг, адһҗ йовцхана,— гиһэд, герт бэәсн көркхн хар улан күүкнд Бамба келв.

Сарң уралан һарад, столын өөр одад суув. Стол деер бәэсн дегтрмүд хәлэһэд, эд- ниг кен умшжахинь күүкнэс сурв.

— Мини дегтрмүд, Ниднэһә 10-гч класс

төгсэләв. Дассан мартшгоһар, суя цагтаи хәләдүв...—гиж Кермн келв.

— Институтд орхар бәнт?

— Санатав.

— Ямаран?

— Селәнэ эдл-ахун. Нааран сууһад цэ уути.

О да юунд көдлжәнәт?

— Саальчв.

— Школан тегсэчкәд, цааранднь сур- һуль сур гихлә, көдлнәв гиһәд үлдсн күи болҗана. Ода баһчуд эк-эцгиннь үг соцс- дган уурад ирв,—гиһэд, Бамба зовлңгам медүлв.

— Баав, болхл ода. Ода би белджәнә- лм. Кедлэ бәэҗ сурхар седжәнәв,—гиһәд, Кермн хәрүцв.

— Гем уга, седкл бәәхлә сурһуль сурх цаг олдх,— болад хәврһәс Сарц харсв. Эн- үт соңссн Кермн бийннь деннснд байрлад, Сарң тал бүлән нүдәр хәләв.

Цәәһән уучкад, көвүд бослдв.

— Тана нернтн Кермний? —гиж һарч йовад Сарң сурв.

— Кермн.

— Сәәхн нерн. Институтд орх күцләм күцх болтн. Менд бэәтн, гичкәд һарв.

ж- Ханжанав,— гнсн жеолн дун арднь сонсгдв.

— Хойр едр өвс зоелһнд көдлчкэд, Са­рн талдан көдлмшт йовулгдв. Удан цаг боллго тәрә хадлһн эклв. Сарн едр-се уга гилтә көдлдг болв. Урдк кевтән механиза- тормуд дунд нүүрлгч орм эзлжэв.

Бүкл зунин туршарт. Сарңд негл дәкж балһс орх учр харһв. Бәәсн герүрн ирхл- әнь, Боова эврә көвүһән үзсн мет байрлв.

— Бичг угай, Боова?

— Угал, хәэмнь. Көдлмшчн яһж йовна?

— Му биш. Тэрэ хураҗанавдн.

— Сонслав.

Не, менд бәәтн!

— Менд йовж ир.

Түүнэ хөөн Сарн Любаһас бичг күлэд- гән уурв.

Зуни көдлмш төгсәд, намрин тэрә тэр- лһн, һазр хаһллһн эклв. Сарцгин машин зогслтан угаһар йовҗав.

Удлго сар давен хөон, «тана документ­ен™ авувдн, ирҗ шүүврэн өгтн» —гих ца- ас Сарң авб. Сарң экләд шүүвртән белдв...

Нәэмн часла Сарң зууран Цецнэр дэв- рэд хоюрн институтур күрч ирцхәв. һурвн, дөрвн кун ирчксн бәәж. Тедн дунд бээся Кермниг үзәд, Сарн өөрдв.

— Кермн, мендвт!

— Мендвт! Та, бас шүүврән өгхэрирвт?

— Э... э... Эн мини үр — Цецн. Таньл- дтн.

— Кермн,—гиҗ ксләд, күүкн һараи өгн, шүүвртэн сээнәр белдж авцхавт? — гив.

— Энҗл күчр догшн кодлмш болв. Цол болжасн уга. Неочк умшув.

— Тадн кезә школан тегсэлэт?

— Цергт мордхасн урд, дөрвн җил хо- оран арвдгчиг төгсэләвдн.

43

Зуг сүл эсвнь һарч еглго Сарңгиг кесгтәв зовав.

Класст тавн-зурһан күн үлдсн цагла, Сарн көдлмшән өгәд, бас һарв. Энүг дах- лдн Цецн чигн чирәнь уласн һарад ирв. Кермн эдниг күләһәд коридорт зогсҗаҗ.

— Не, көвүд яһвт? Цугтнь кевт?

— Кесн болувдн, зуг сүл эсвнь чикәр кегдсн эс кегдсннь меджэхшив.

— Альков, хәрүнь кедү болв?

Иигж күүндәд, эдн институтас һарцхав, Ода ирж Сарңг хавтхдан Любаһас ирсн бичг хадһла йовхан санв...

көктән элдә

ЗАГ УГА ЗҮРКН

Поэм

НЕРӘДЛҺН

Хун үүрән хәәж Холин бара тосдг, Хальгсн зүркн хәәльҗ Халун седкләр асдг.

Тер метэр Саглр Тоссар Санлла харһҗ Ленин балһсн тал Лавтрха нтклтә һарһҗ.

Хальмгин тег эднд Хаалһин сәәг зааж, Хөөннь дәәнә утанд Хорсх йовдл учрҗ.

Дурна күцл Санлнь Дәәнд мордх болна, Уйһн күүкн Саглрнь Ууляд арднь үлднә.

Күүнә ик балһсн Кееркүг үрән гинә, Дәәнә элч доһлсн Дарунь ирж гинә.

Саглрнн әрүн седклинь Санл сәәхн меднә, Наснь турштан иткхнь Нухмл алтнаһар шатна.

ТЕГ

Олн ахнр дундан Отхн дүнь болдг, Саглр күүкиг хотндан Сәәхн гиҗ келдг.

Өрун асхни серүнд Өөрин баһчудла шуугла, Үүрнр дотран эн Үг-күүрәрн йилһрнә.

Дал,— ээминнь урһцнь Дайлад йовхлань уйдла, Чеежиннь хойр товчнь Чирмсн болҗ чичрлә.

Хойр хар күклән Холвж ээмүрн хайла, Холин хара хәләсәр Харвад өмнән йовла.

Саглрин зеегтә нүдн Сальк кесгднь орулла, Седклин киләсн болһж Сөеһин оддуд тоолулла;

Өрчднь бульглсн зүркнь Өердхд сорнцд хүврлә,

Көвүдин көркн ХӘЛЖНЬ Күүкнә дүр авлла.

Төгрг цаһан чирәнь Теркә үүрнриг авлла, Теенрсн хойр халхнь Тачалта кевәр хәләлһлә.

•

Саглр үүршг күүкн, Саглр эңкрлсн үрн;

Багшин номан дасчкад Бичкн күүкд сурһла.

Мешкәч Харин Бор Мууд бийән тоолхш, Залусла әдл эрдмтә, Зүүднәснь Саглр һархш.

Үүлд бәәх нерәрн Үлүрхг невчкн саната, Тернь үкрин өврт Тәрә цацсн мет.

Үнүгинь сонссн Саглр

Үзуртә үгәр сиилнә: «Коөрсн күүнәс сагл — Кегжрсн әәрг»,— гинә.

һанцхн эн биш Һарль уга өңгтә, Харин Бор гндгтн Худлч болчкад, заңгта...

Хар гөрәр кү Хуухлхдан яхлш уга, Зөв хәләж иньчкәд Зорхнд дакад хулдх;

Итксн халун зүркнг Ичәхдән хармнш уга, Бузр юм һарһж Буру хәләш уга.

44

— Кевүн күүкнд седклән Күргәд келсн бәәҗ, Бәрск эврәннь итклән Бүтх гиҗ санҗ.

Болв Саглр терүг Басад оркж гихлтә, Сән йивгәлтә күүриг Салвлад орксн өцгтә.

Залуһинь сәнь толһаднь Зүркнә күчн бииднь; Сәәхн чирә гидг — Седвсн хувцн болдг

— Эн көвүг тадн Эврән медж бәэхт, Биидән зөв сурһульта, Бас хурц сүвтә—...

Анҗаг үгән төгсгтл Ааһд цәәг кевә, Йерәл тәвәд уутл Йовдлин учр медгдвә.

Улан зандн цә, Учр күргх өрк — Күүриг цааранднь уттхва, Келиг улм бүлүдвә:

— Талхм таттлнь магтх Терчн юн күмби?

Күүкд, көвүдин хоорнд Кен ода орлцдви?

Дакад авһнь ачдан Дерәцүлх үгтә ирдви? Эврә дү күүкндәк Элч болсар баралхдви?

Әрк уух авһнь Әрк зөөдгнь юмб?

Хальмгт уга йос Хамаһас авч ирвчи?—

Игҗ ахнь сурад Икрхг дүүһән хөрвә, Тернь сурврннь тәәләд Таар хәәҗ зервә:

Терүг кен гинәт?

Терүг та тәннәт. Тер Харин Бор, Терүнә туск күр...

— Ач күүкнәсчн өөрхн Аһинч садн сәнҗ, Тиигхлә цааранднь ода Төрән таслҗ авйа.

'ь

— Харин Бор көвүн Хадм ахимм үрн, Санжнн Доржин күүкн Сәәхн ачм мен.

Тиигхлә би яһад Терт эс орлцдви?

Күүкд, кевүдин төрәс Кен цухрж йовла?

— Терт тер бәәдг. Темриг жеелң иддг; Цагт цаг бәәдг, Цецниг соңс гидг.

«Орнд кевтсн евгнәс Орчлң эргсн көвүн...» «Кегшә кегшржт»,— гндг, «Күүкдтн сундлг»,— гидг...

— Күүрнн захиг соңсчкад Килһсн арһмж делжт, Күүкдиннь өлмәд орчкад Кегшрх уха зүүҗт.

Би болхла, танд, Болм үг келүв, Баһчудтан ода манд Байр үзүлхиг санув.

Харин көвүн Бортн Хоома залу биш, Нутгин нег мешкәч. Нертә-турта күн;

Цааранднь прокурор боях, Цаглаһан зарһч, харсач...

Үүл-төр бәрсн Үрлт уга күн.

— Сурһуль гидг юмнд Сән му уга;

Багшин, эмчин эрдм Бас сәәхн ном.

Ямаран медрлтә болвчн Юмна гүрм толһад;

Яһнач, чини дурн, Ю келхим мсд:

Кергтә цагт мөшкәч Келвр угаһар ирх, Арһ бәәхлә күүнд Аврх харсач олдх;

Мини эмгнд прокурор Мел керг уга, Зовлцг ирсн цагт Зарһч үүлиг хаһлх....

һооднь келхлә терчн һәльг уга бәәдлтә, Хала-бала гисн Хәңкнсн ик дуута.

Кен ю келнә, Кевтнь терүг дуулсн Эврә гих йир Эсв уга болен,

Хоома-му седклтә Ховч күн боллта, Толһань гиигн гихлтә. Тоолвр татунь лавта.

Болв, би Бориг Басхар седж бәәхшв.

45

...Тер хәрин күүнд Туслкг иньг бәәж* Үрн-садк үнд, Үлгүрһь, бәәдг болх.

Игж сансн санан Иткл кедхәр седснйи? Эн дурлсн дуран Эврән днилх гнснйи?

Өмнк хөөтк хойран Өдрин өңгәс сольснйи? Тәньлдх үүрин күр Таасгдх гиҗ санснйи?

Келнә номин аспирант Күр эклхмн гивә, Соньн соңсхвр сонсхар Суусн улс тагчгрва.

Тер Санл гидг Түмнәхнә күн гивә. Саглрт түүнә нерн Сән тодрхаһар ирвә.

Шарин Санл кесг Шүлг барлсн күн, Баһчудин седкл сергәсн Байрта дуудин эзн.

Эндр Саглр үүнә Өрчәрнь орх саната. Теөнрсн нег шүлгнь Төмр һаснд уята:

«Иньг сансар ирхиг Иткх йир хату. Дурна хурц ириг Давтҗ мухалх хату.

Үүрнрин хаалһ йерәһит, Үгднь сүв орулит;

Хойр иньгин йивгәлд Хорлт бичә болит.

Күүкн түрүн дуран Кенд егх гннәт, Көвүн альдас ирхиг Керә бөелх болһнт...»

Шүлгиг күүкн санчкад, Шарин Санлур хәләвә, Саглр үүнә өрчд Седклән дүрхәр хәәльвә.

Хальмгин тууҗиг Санл Хол Алтаһас эклвә, Гүрәр һарсн тохман Гүүлгәд эн келвә.

Санлин келсн үг Сәәнәр Саглрт соңсгдва, Болв талдан сүҗг Балвлад терүгинь эвдвә:

«Хәр һазрас чигн Харһсн иньг болг, Хол болв чигн Хойр седкл харһг.

Хоома болх уга, Халун зүркс цоктха. Хойр иньгин күүрт Харш бичә болтха...»

46

Күүкнә туульсн зүркиг К^ен басхар седсмб?

Түрүн дурна зөргиг Тәньх улс олдсмб?

Баһчудин нәр-наадн, Бн, дун һарна, Күүкд, көвүд дала, Кеерәд ирсн сууна.

Ноһан бертә Санл Нег айсд биилвә, Саглр терүгинь үзчкәд Семҗн үүлнәһәр урсва.

Болв, цаг селгәтә, Байр Саглрур хәләвә, Ноһан Санлла үүг Нүр хаһлҗ таньлдулва.

Түүнә хөөн үүрнр Таарад биилҗ эргвә.

Кесг сурвр, хәрү, Күүндхлә эврән һарва.

— Сурһуль сурҗ бәәнт? — Сурһуль сурҗ бәәнәв. — Сурһуль сурһҗ бәәнт? — Сурһулнн багш нертәв.

Болв, насм баһ Бас сурх санатав. — Манахнур сурһульд иртн, Мана Ленин балНснд...

— Та, тенд бәәдвт, Тигәрән кезә одлат? — Тавн җнл болув, Түүнә емн Шартуд

Нег җил давуд Ном дасҗ йовлав, Түүнәс цааран давшад Тигәрән күрсм тер...

Саглр мрх болҗ Санлд үгән өгнә, Өндрәс авн үнд Өмнк хаалһднь үзгднә.

Сөөһин серүн салькн Седклинь аадрулад йовна. Нег сән күр Нүр хаһлад авва.

ХААЛҺ

Сөөнь өрәл күртл Санл Саглрла күүндлә, Үүнә үүрнннь тууҗ Үлгүр болҗ медгдлә.

Тиньгр теегин көдәһәс Тенсн көвүг авад, Өргн һолин көвәдк Өнчнә школд егч.

Эн үндән бәәһәд Эрдм-сурһуль дасҗ, Цааранднь номан гүүдүлх Цаһан хаалһур агсҗ.

Шарту балһснур һарх Шин хаалһд орна, Иҗл һолин усиг Ирәд керм өемнэ.

һарсн һазр холҗхла, һолта зүркнь көглнә;

Харвад хәләһәд оркхлавь Хальмгнь хоцрад үлднә.

Бичкндк эврә хотнчн Бииләлчн ширлдсн болла, Халун салькн көдлхлә, Харшмг герчн сангдла.

Өдр сөөһән сольна, Өмәрән йовад йовна, Олн үүрнрлә хамдан Омг чамд нрнә.

Хееннь чинн өмн

Хаалһ хальгад хатрна, Нутг-нурһич орулад Наснчн авад һарна.

Энд бәәнәв гнсәр Элст бийән бардмнла, Кецәс ургшан орхла, Көвүнә зүркн бульглла.

Нутг-нурһнчн ормдан Налаһад сәәхн үлдлә, Эс таньдг бийнь Эврәхнә кү хәләлһлә.

«Манахнас ирҗ>,— гнчкәд Маш байрта йовнач, Кенә кен гидгинь Күүнәс сурҗ авнач.

Тер хоома йовдлч Теркә баһин учр, Күүнә һазрин улс Күндлсн цагт медвч.

Дөрвн үзгәс цуглрад Дала үүрнр хольгдна, Тедн дундас негн Туульсн зүркнчн авлна.

КҮҮ^КН көвүн хойр Кенәхнәһән эс мартсний, Хар уга седклән Хувацад эс йовсний?..

Эңкр иньгиннь өөр Эн цугтаһинь мартен, Энд кесг үүрнрнь Ээмән өгәд дүүрсн.

Тедн ода энд Төрл-саднла әдл, Дуран өгсн нньгнь Дуунаннь айсд орся.

Залу насна цагт Зөрх хаалһ учрна. Төмр арнзлар эрлзүләд Төрскн дундаһарн һарна.

Меҗәһән харсхар йовад Москва дундаһар гүүлгкәч> Манурсн Хальмгурн хәләхләрн

Меекә зүркән бәрнәч.

47

Москвад баһчуд хурлдад Мел харһлдад бәәнә, Кенэхнәһән энд сурлдад Көвүд тәньл болна.

Укранн, Белорусе, гилднә, Ууҗңһу Молдавас боллдна, Литва, Эстонь хойрас, Латвас бас ирлднә.

Цуһар цуглрҗ авлдад Церглх һазрурн белднәч, Кесг зүсн айсд Келәд, бииләд йовнач.

Уралан машин шудрна, Урал давад оркна. «Бндн Европас» боллпж Барун һаран атхлдна.

«Менд бә, Европ! Менд бәнч, Азия?..> Харулчнр игҗ келчкәд Хол Востокур еөрднә.

Өмнчн хортна меҗә, Өргн дорчн әәмшг.

Ардчн эңкр Терскн— Алтнас тер үнтә.

Цергчнр болһна зүркнд Цәклсәр цусн падрна, Кень болв чигн Күндтә Терскнәннь үрн.

Сурһульд одхиниь емн Саглр нег дакҗ Санлин келсн үг Санад ухалҗ сууна.

«Тер Шартвас цааран Ики холд одҗ,

Ленина нертә балһснд Ирәд номан сурҗ».—

Күүкиг игҗ санхла, Күүрг зүркнь хәәльвә, Үнн ухан гисәр Үүрнртән Саглр келвә:

— Шин сурһулин җиллә Шартв орх санатав, Нег цөөкн җилд Ном дасхар бәәнәв.

Харин Бор бас Хальгад гүүһәд бәәвә, Шүүвр одҗ өгхәр Шартв орад һарва.

Саглриг балһснд хәәһәд Сахняд Бор бәәвә.

Сурһулин җил эклвә, . Саглр күүкн уга...

Цаарандкнь царук но- мерт барлгдхмн.

♦ ♦ ♦