личенко «Мини гем» гисәр Сельгиковур хәләж, толһаһан дорагшан гекв.

Хур зогсв. Нарна толянд модна кек хамтхсд гилвклдәд, саржндган уурв. Ацмуд һоорад, негл «биди бас» гилдсәр деегшән сунлдв. Брянский ө-шуһу модн хальмг баатриг партьд иигҗ орулж авсна бас нег герчнь мвн.

♦♦♦

МУУТАН ДОРҖ

У седкл

Келвр.

Үвлзңгин өмн бийднь бәәх шифер ората цаһан герәс һуч һарсн наста, хар-улан күүкд күн һарч ирәд, хашаһас тедүкнд өвс иджәсн ход тал хәләһәд зогсв.

Нег агчмд тиигәд зогсҗаһад, толһа деерк бор альчуран ясҗ бооһад, хөөнүр адһад һарв.

Ах хөөч Баатр нөкдтәһән хоюрн хөөдтән өвс цацҗ өгчәлә. Адһсн бәәдлтәһәр аашх гергән тедүкнәс үзәд, «нөкд болхар йовна билтәл эн»,— гиҗ ухалчкад, Баатр, өвсиг цан деерәс бииләр хатхҗ авад, хөд дундаһур цацад йовв.

Цанин өер ирҗ зогсад, тер күүкд күн залуһан дуудв.

— Баатр, наарлтн,— гиҗ дуудчкад, залунь өөрдәд ирхлә: «Ода Элстин радио келв»,— гичкәд, залуһурн хәләв.

— Ю келв? Келхнчн...

— Эндр асхлад догшн салькн кедлхмҗ, цасн орн шуурхмҗ,— гиж радио зарлв.

— Тер саамла нөкд хөечнь Борис чигн һартан биилән бәрсн күрч ирв.

— Борис, шуурһн шуурхмҗ,— гиҗ Баатр келв.

— Яһҗ медвт?

— Радио келсиг Байр соңсҗ.

һурвулн дегц деегшән хәләлдв.

— Не, тиим биш. Хөд овсән иигәд идҗәтхә. Чи, Байр, эдниг хәләҗә. Кедү хонг аюл болхинь яһж медхв, нег цөөкн тергн өвс катг талан зөөҗ авхмн,— гиҗ Баатр эврә шиидврән медүлв.

— Скирд хол биш. Та, Баатр, совхоз орхмн болвзгот?—гиж Байр сурв.

— Яахмб?

— Яах билә, эндр субботлм, мана көвүн школасн хәрж ирх зөвтә- лм. һанцарн ‘һарад, шуурһнд төөрхлә... яһнат?

Баатр үг келсн уга. Зөвәрт тагчг зогсҗаһад, арһул келв.

— Чи, Байр, эн хеөдиг хәләҗәһәд, бүрүл болад ирхлә, катгур орул. Би Бористә хоюрн шулуһар хаша тал нег цөөкн тергн өвс зөөҗ авна- видн. Үвлзцгәс овалһата өвсн күртл ятхдан дөрвн зун ишкм болх.

— Баһар тәвсн бийнь — дорвн зун,— гиҗ, н&кднь дөңнв.

— Тегәд, та кезә совхоз орхмт?— гиҗ, Байр дәкн сурв.

— Багшнр бас радио соңссн болх. Тиигхлә, күүкдиг интернатас тәвхн уга гиҗ меднәв.

Тиигҗ келн, хойр хөөч цан деерән сууҗ авад, овалһата өвсән темцв. йовж. одсн залусин ардас хәләҗәһәд, «ода эн даңгин иигнә, мал гихлә, өрк-бүлән, һанцхн көвүһән мартх бәадлтә...», гиһәд, гейүрсн бәәдлтәһәр зогсв.

Тер саамд мөрнә жола бәрҗ йовсн Баатр көвүнәни тускар санад, «экин седкл үрнд»,—гидгнь мел үнн,—гиҗ Байрин зовлңгиг бас дотран тодлв.

24

Баатр Борис хойр тавн цан өвс күргсн цагла, салькн экләд кедлв... Дәкҗ цан деер евс ачҗ болшго болв. Баатр мерән хашаднь орулчкад Байр тал ирв. Эдн һурвулн хөөдән баглад, хаша талнь залад, дулан катгурнь тууһад орулв.

Асхн шидр теңгр һазр хойр негдж одснла әдләр, юн чигн узгддгән уурв. Нам хашан өмн хөр һар метрт бәәх хеөчнрнн герәс үвлзңгин ба- рань чигн харгдхш.

Байр түрүләд герүрн орҗ ирв. Энүнә һарт юн чигн бәргджәхш. Терз тус зогсад, теңгрин аюлин бәәдл хәләҗәһәд, экләд асхна хотан кев.

Бүрүлин гегән тасрсн хеөн, Баатр Борис хойр бәәсн бийснь толһа- һасн авн көл күртлән цасн болен орҗ ирцхәв.

Сексн үүд дахад, киитн салькн һазаһас орҗ йовх улсин көллә орал- дад, агчмин зуур герт буд-татад оркв.

— Сәәхн бәэһә бәәж, яһҗах теңгрв энчн! һаза юнчн үзгдхш, таг сохр,— гиҗ келәд, Баатр девлән тәәлв. Тагчг болен гергән үзчкәд, энү- нә седкләрн зовҗах бәәдлинь медәд Баатр нань үг келсн уга.

— Долан хонгин суббот болһниг хәрҗ ирхәр күләдг кевүн, шуурһн эклхәс урд һарсн болвзго гиһәд әаһәд бәәнәв. Ода мел зүркм..,— гиҗ келҗ йовхлань, залунь хәврһәснь:

— Санаһан бичә зовад бәәһич. Багшнр тәвсн уга болх. Нам за- нятьнь чиләд, хәрәд һарсн болвчн салькн эклтл күрч ирх билә. Нәәмн дууна һазт юн бәәнә...— болад Баатр, Байриг әәтрүлв.

— Кемҗәнә йир. Йир зүркм овдәд бәәнә.

Байр тагчг босад, асхн хотан стол деер тәвб. Олн үг-күр угаһар цу- һар тагчг хотан уулдв. Зуг Байрин амнд юн чигн оржахш. Столин өөр суусн бийнь энүнә чикнь салькна шуукрлһ чиңнәд, нүднь үүднүр хә- ләһәд бәәснь үзгднә. Генктн һаза нохас яңшад хуцв.

— Иим цаг биш цагла кен ирҗ йовдг болхмб? — гиһәд, Байр үкс гиж. босад терзәр хәләв. Нохасин дун улмар икдв. Баатр хувцан өмсәд, һазаран һарв...

Тер даруньгерүр орҗ йовх улсин дун чуланд соңсгдв.

Бәәсн бийнь цасн болен, киитн салькнд чирәнь уласн Байрин дү көвүн Бата орҗ ирв.

— Менд бәәцхәнт! һаза таг сохр, нам хаалһ үзгдхш, хошитн әрә — гиҗ олҗ ирүв — гиҗ келн, Бата пальтоһан тәәләд, үүдн хоорнд өлгв.

— Чи, Бата, альдас йовҗ йовнач? Мана көвүн яһв?— гиҗ Байр сурв.

— Цецен ирәд угай?

— Уга. Терчн танад... тенд совхозд угай?..

— Би гертән уга биләв. Салькн эклҗ көдлхәс урд һарч одсн билә. Тегәд би яһҗ күрсинь медхәр һарч ирүв,— гиҗ бийән гемшәсн бәәдлтә- һәр Бата келв.

— һанцарһинь юңгад тәвбт? Ода альд йовдг болхв тер?— гиж, кел- чкәд, хойр нүдндән күч-күрч чадад, Байр экрәд уульв.

Батан келен үгинь соцсчкад, Баатрин зүркнь бае пард гиһәд одв. «Саахна өдрәр Байрин келсәр би юңгад эс йовүв?» — гиҗ, дотран бийнь бийдән уурлад, Баатр чигн зовньв. Эдн цуһар тагчг боллдв, зуг нанла мейәркдг арһ таднд бәәнү? — гих бәәдлтәһәр салькн һаза шуукрснь терз һатцас соңсгдна.

Зовлңгнь дегд ик болчкад, Байр яахан медҗ чадад, негт босад, терз тус зогсад, негт орна өмн одҗ сууһад, ууляд бәәнә.

— Не, болх ода. Бичә му йор дурдад бәәһич! — гиж Баатр зөвәр шүрүһәр келв.

— Танла әдл чолун зүрктә бишв. һанцхн көвүһән...— гиһәд келж новад, күдц келҗ чадлго, бәәсн бийнь салдаһад унад ирв. һурвн залу дегц боелдад, Байриг ергәд, орн деернь кевтүлв...

Баатр босад шкафас эм авад, Байрт уулһв.

25

— Бата Борис хойр үүнд бәәҗәтн. Чи, Борис, һарад хөөдән хәләжә. Би һәрән хош орад ирнәв. Цецн хәрҗ йовад шуурһн эклхлә һәрәнур чигн хаҗиһәд орсн болх. Би дарунь ирхув,— гиж Баатр келэд, босад хувцлв.

— Та эврән теорхн угайт?

— Дөрвн дууна һазрт күн тоөрәд бәэдв. Тиигчкәд, эн һазричн би сәәнәр меднэв...— гиҗ келн, Баатр һарч одз.

һәрән үвлзңгнь совхоз ордг хаалһас дууна шаху һазрт, Баатрин бригадас дорвн километр билэ. Эн хоорнд Баатр кесг зу дэкж йовсн болх, тегэд чигн шуурһнас әл уга һарснь тер.

Мөрән катгас |һарһж авад, һәрән хош бәәх аюһинь хәләҗэһәд, эн көндрәд'һарв...

Баатриг һарсн хөөн, зөвәрт тагчг кевтжәһәд, Байр нүдән секәд, босхар седв.

— Эгч кевттн, кевтхлә сән болх, — гиж. өөрнь суусн Борис келв.

— Баатр яһла? Хөвһән хәләхәр һарву?

— Уга. Баатр һәрән хош орҗ одв.

— Дәрк... дәрк... Өдраһә мини келсэр болен болхла иим йовдл һарш- го бәәсмн. Көөрк... көөрк... Цецн минь альд йовдг болхв?— гиҗ түңшәд, Байр дәкнәс уульв.

— Байр, та бичә бийән зоваһад бәәгн. Цецн ирх, яһвчн залу күн шуурһнд диилгдхн уга, — гиж Бата хөрв.

— Гемин икнь чамд бәәнә. Юнгад чи терүг тәвбч, Бата?—гиж Байр дүүһән гемшәв.

— Байр, би гертән уга биләв. Шуурһн эклсн хоөн хәрҗ ирхләм, «Цецн орад-һарч одв» — гиҗ келхләнь адһад нааран һарсм эн,— гиҗ, Бата цәәлһв. Борис кесг дәкж һарад, ход бәәх катгур орад, малинни бәәдл хәләһәд, Баатриг күләһәд һаза чигн зогсжаһад орҗ ирҗәв. Болв, салькна шуукрлһнас нань юн чигн соңсгдхш.

Зуг сөөни орәл давен хөөн Баатр ирв.

— Яһвт? Яһж йовҗ ирвт? — гилдҗ, герт суусн Байр, Бата, Борис һурвн дегц сурлдв.

— Нәәмн җилд малд көдлҗәнәв. Болв, иим ик аюл үзәд угав. Теңгр цоорч одсн бәәдлтә, һаза юнчн үзгдхш. һазр сәәнәр меддгтән олад ирув...— гнһәд, хувцан тәәлв.

— Яһвт? һәрән үвлзнд күрвт аль угай?— гиҗ, Байр давтҗ сурв.

— Күрвв. Ирсмн уга. Хаалһас хол биш, овалһата бәәх өвснүр чигн одув...— гиж Баатр келәд, хойр һарарн толһаһан бәрәд суув.

Күләҗәсн нег ицгнь хәрү уга болснд, Байр улм икәр зовньв. Баат­рин бәәдлиг үзсн күүнд чигн энүнә дотрк зовлңгнь медгдв...

Баатр Байр хойрин һурвн үрнәс үлдснь Цецен. Тегэд чигн Баатр һанцхн көвүһән гееҗәхдән, өцклдүр шуурһн эклхәс урд совхоз орҗ эс йовсндан бийән гемшәһәд, гергән соңслго бәәсндән бийдән уурлад, зовняд суув.

Бата чигн эврә гемән медсн мет тагчг бәәв. Тер се күн унтсн уга. Иирин ут сө бүкл җил болҗ эднд медгдв. Герин чулаг дахад тосхгдсн катгт бәәх эр така хәәкрхлә, Борис босад «һарв. «Альдаран одж йов- нач?» — гиж күн энүнәс сурсн уга.

— Удлго өр цәәх бәәдлтә. Салькн номһрн гиҗәх кевтә .Хашан үүдиг көр дарҗ оркҗ..,— гиҗ, Борис келв.

— Хөөдтән өвсинь өгчкәд, би дәкәд йовнав. Борис, цаачн чуланд күрзс бәәхмн. Өр цәәхлә, һарч тер цасинь хайж, хашан үүдинь секх кергтә... гиһәд, Баатр босад хувцлв.

— Би чигн таднд дон болнав,— гиж Бата келв.

Өр цәәхлә һурвн залу гертәс һарцхав. Арднь үлдсн Байр зовэрт кевтҗәһәд, бас боев...

Баатр Борис хойр уудн хоорнд хурсн кор-цасиг эклэд цеврлв.

26

— Цаачн хашан уру бийднь евсн бәәнә. Өцкүлдүр нааран зеөләвдн. Цасн дарчксн болх. Чи, Бата одад цаснас цеврллчн. Бидн эн үүд сулд- хад, катгуд орад, хөөдән хәләчкәд, чамур ирнәвдн, гиҗ Баатр Борист келв.

Х&өдән хәлэһәд өвс хайҗ өгх ормсинь белдчкәд, Баатр, Борис хойр цас хайҗасн Батаһур ирцхәв.

— Яһҗ, цасн икәр хурҗий?— гиҗ эдн тедүкнәс сурцхав.

Цасн дала,— гиҗ келн, тернь нурһан һоолад, чиихлтсн келсән ар- чад зогсв. ’’

Болв, үүнд хурсн көриг һурвулн дарунь цеврләд, өвсиг тевр-теврәр катгур зөөһәд, хеөдтән өгцхәв. Хаша-хаацан хааһад, гер тал һарлдв.

Байр цәәһән чанчксн, эдниг күләҗәсн бәәҗ. Залус һазаһас орж ирхлә, буру хандҗ нүдән арчад, тагчгар ааһ-саван стол деер тәвб. С&өни дуусн нөр уга, һашун нульмсндан күч күрч чадлго бәәсндән Бай- рин чирәнь хүврәд, хойр нүднь улаҗ. һазр деер хәләсн һанцхн көвүнь иим теңгрин аюлын цагла альд йовхинь эс медҗәх Баатрт чигн хоолднь хот орҗахш. Негл сеңсн халун цә ууҗ авад, эн босв.

— Салькн невчк номһрҗана. һәрән үвлзңгин ца хаалһ сална. Негнь нааран һархла, наадкнь барун һарур «Ленинә герәсәр» — гидг совхоз тал оддмн. Би тер хаалһ көөһәд йовад ирнәв..,— гиж. Баатр келв.

— Би бас йовнав, зуг талдан үзгүр,— гиһәд Бата бас босв.

Борис чигн үг келхәр седв.

— Чи Борис, үлдәд, Байрт баран болад, хө&һән хәләжә. Үдлә дә- кәд өвс хайҗ өг,— гиҗ, Баатр некдтән заавран өгв.

Эн саамла һазаһас Байр орҗ ирв.

— Би өцкүлдүрәс нааран кесг дәкҗ һарчанав. Урднь юмн медгд- җәсн уга билә. Ода һарад, герин уру бийд зогсад чиңнхләм. «а... а...»— гиһәд күн хәәкрсн болад одв..,— гиҗ, ицсн дууһар эн келв.

— Хама?

— Күүнә дун әрә соңсгдсн болна.

Эдн цуһар гертәс адһад һарцхав. Болв, шуукрсн «ода нанла мейәрк- дг арһ бәәнү?» — гисн салькна әәһәс давҗ, нань юн чигн соңсгдхш. Тер бийнь дөрвүлн кесгтән тагчг чиңнәд зогсцхав.

— Уга. Мел лавта күүнә дун болҗ медгдлә..,— гиһәд, Байр дәкн- дәкн чикән өгәд зогсв.

— Күүнә дун болхла, мана өрү бийәсн соңсгдх. Би сальк өрәд йовсв, та, Баатр, саахна келҗәсәрн йовнт, яһнт?— гиҗ, Бата Баатрур хәләв,

— Тиигхм... тиигхм,— гив тернь.

Удл уга эдн йовж, одцхав. Арднь үлдсн Борис Байр хойр зевәрг һаза зогсцхав.

— Байр герүрн орхмн болвзгот?— гиҗ, бийнь даарад ирхләрн, Бо­рис дуудв.

— Юн гинәч?—гиҗ сурчкад, Борис келен үгәя давтхлань, үг келл уга Байр өрвәд герүрн орв...

Үвлзң эргндк һазртнь хамань хотхр, цомг бәәхинь меддг Баатр кир- цәд, хаалһ цаснд даргдсн болвчн, чигләд уралан йовад йовв. Хаалһнь күнд, өмннь юн үзгдхинь, бийинь юн күләҗәхиг эс медвчн, энүнә зүркнә нег өңцгтнь «Санл олдх эрүл-менд йовдг болх» — гих ухан толһаһаснь һархш. Болв, кемрҗән кеер көрч одсн болхла, яахмб? Уга... уга... Тиим сана ухалх эөв угав, му йор,— гиҗ чееҗләрн гүвдлдәд йовна.

Уралан йовх кергтә, юн болвчн арһ уга...— гиҗ тоолна. Баатр барун һартнь бәәх ик хар толһа үзчкәд, һазрин кирцәһәр шинҗләд, «һәрән хош өөрдҗ йовх бәәдлтә, эднәһүр дәкәд нег орлһта»,— гиҗ санад, эн адһв...

Сальк өрәд, һазрин бүтүһәр һарсн Батад йовхд күчр. Болв «залу күн заңһсн талан...» гиҗ келдг, ташр дурта зе ковүнь иим йовдлла харһ-

27

снд адһад, Бата теңгрин аюлла ноолдад, зәрм һазртнь мернәсн бууһад, йовһар чигн йовв.

Кесгтән йовчкад, һартан йовсн часан хәләхләнь, арвн хойр эклж. оркҗ.

— Хойр час шахуд йовҗ йовна билтәлм. Тәмк нерҗ авх кергтэ, — гиҗ санад, мөрнәнни уру бийднь һарад, хустган шатав. Генткн...

— А... а... а... а...— гиен дун Батан чикнд хадгдв.

— Күүнә дун..,— гиҗ, өөрнь күн бәәхм кевтә зөвәр чаңһар келчкәд» папиросдан һал кеҗ авчкад, өмәрән ишкв...

Зөвәрт йовад орксн цагт, энүнә ’өмн гүн сала харһв. Урднь үвлзң эргхләрн Бата эн һазрар кесг дәкҗ йовсн бәәсмн. «Чонин салад күрәд ирҗив...» — гиҗ санад, амн деернь тотхад, «альдаһурнь һатлхла сән болна гилчи?» гиҗ тоолад зогсхла, барун бийднь сала дотр баран үзгд- сн болад одв. Бата тииглән адһв. Тер дарунь толһа-толһаһан өгәд, зогс- җах хөөдиг көндәҗ йовх күн үзгдв.

Эҗго эрм цаһан кодәд күүнлә харһхн угав гиҗ санҗасн хөр һарсн наста гирлг үүрсн кевүн хөөдән хайчкад, Батаһур өердв.

— Менд,— гиҗ Бата келәд мөрнәсн буув.

— Менд!— Би альд йовнав,— гиҗ эн сурв.

— Энтн «Уралан» — гидг совхозин -һазр. Ода Чонин салад бәәнәч. Үүнәс хол биш Очра Баатрин үвлзң бәәнә. Чи альдасвч.

— Би «Ленинә герәсәр» — гидг совхозин хойрдгч фермин хөөчв.

— Яһад эн салад ирснчн энв?

— Тәмк бәәхнь өглтн. Өцкүлдүр шуурһн эклхәс урд хө хәрүлҗ йовлав. Генткн салькн көдләд, хошдан күрч чадсн угав. Отарин өрәлнь өцкүлдүр асхн тасрад һарч одв. Ода альд йовхинь медҗәхшив,— гиҗ келәд, Батан өгсн папиросиг ут-утар кииләд татв.

— һанцарн йовнчи?—гиҗ Бата сурв.

— һанцарн. Ах хөөч өцклдүр өрүн райцентр орад хургт одла. Сөө- нии дуусн эн хоөдиг ормднь зогсалго залад йоввув. Ода салаһур орж, ирчкәд, <һарч огхш. Кевтхәр седсинь босхад йовнав,— гиҗ келн.

— Нернчн кемб?

— Бадм.

Не, Бадм, нег көвү геечкәд, хәәҗ йовнав. Чи юм-күм үзсн уга болх- говч?

Уга, йир уга.

— Не, Бадм, эн хөодичн көндәһәд, Баатрин үвлзңгүр туухмн. Шуур- һн зогстл тенд бәәхч,— гиҗ келәд, Бата хөд тал һарв.

— Та яһҗ йовад намаг олҗ аввт? Мини ду соңсвт?— гиҗ Бадм сур- сн уга.

— Шуурһнд төерсн күүнд нөкд болх кергтә. Эн талдан совхозин хөд болвчн, олна малиг харсҗ авх кергтә.., — гиҗ Бата келн йовна.

Әрә гиҗ хөөдиг ормаснь көндәһәд, эдниг хоюрн тууһад һарцхав. Өдрин гегәтә Баатрин үвлзнд күрцхәв. Хөд тууһад ирҗ йовх бийсинь тосад аашх эгчән үзчкәд, Баатр ирәд угаһинь Бата медв.

Бадмин хеөдинь хашад орулад, өвс хаяд *өгчкәд, цуһар герт орцхав. Киитнд көлдсн хойр халхднь туулан өөк түркәд, кус-дундур суткд гил- тә кеер йовсн көвүнд халун хот өгв. Зуг, хот амлҗ авн толһаһан дерд күргн, Бадм унтҗ одв.

* ♦ ♦

Баатр, һәрән тал орҗ ирхлә, яөечнр цуһар гертән сууцхаҗ. Энүг альдаран одж. йовхинь медчкәд, һәрә хам-хоша бәәх үүринни зовлң хувалцад, Баатриг дахв.

Совхоз ордг хаалһар һарад, зөвәрт йовчкад, «Ленинә герәсәр» — гидг совхоз ордг хаалһ саллһнд күрцхәв.

28

— Эн хаалһар йовад, хәврһәрнь бәәх овалһата өвсдт хәләхмн гиҗ санҗаназ,— гиж. Баатр келв.

— Би чигн тиигж тоолжанав,—гиж, һәрә дөңнв. Шуурһн зогсх бәәдл һарчахш. Теңгр һазр хойр негдҗ одсн мет, эңдән цәәхәс биш нань юн чигн үзгдхш...

— Цаг кеду болен бәәдлтә?— гиж, ухандн^ орҗ йовх олн-зүсн сана- һан сольхар, Баатр һәрзһәс сурв.

— Үд давҗ йовх бәәдлтә.

Генткн хаалһин хажуд хойр скирд өвсн үзгдв. Эдн тиигәлән хаҗив. Өөрнь юн чигн уга. Тагчг цааранднь давцхав. Хол биш бас нег баран күрив. Терүн тал өөрдәд ирхлә, уру бийднь хөд бәәсинь үзцхәв.

— Аальта юмби? Кенә ход болхв?—гиж, һәрә алңтрв. Баатр үг келсн уга.

Хөөдиг эргәд хәләхлә, күн үзгдхш. Овалһата өвснә уру бийднь өвс суһлад бәәсн орм үзгдв. һәрә үкс гиһәд еөрдв. Бийдән болм нүк һарһж авад, бичкн хар сумкан толһа доран тәвәд, тоһшлад унтсн көвүг үзв.

— Баатр... Баатр... наартн,— гиж, кевтсн зәрм хөөдинь босхҗ йовсн Баатриг һәрә дуудв.

Унтсн көвүг эдн әрә гиҗ серүлв. Өмннь зогсҗах эцгән үзчкәд, Цецн бир тәвәд уульв.

— Яһвч? Даарвч?— гиһәд, нам ю сурхан, яахан медлго, уульҗах көвүһән өрчдән шахад, Баатр эвлв. Цецниг сүүвдәд цасн дер буулһв...

Асхн шидр эдн хөедиг тууһад, һәрән хошт күрцхәв. Кедү толһа бәәхинь тоолад, хөөдиг һәрән бригадин хашад орулчкад, Баатр Цецниг сундлҗ авад хәрв.

Бичкн хар сумкан далвшлад орад ирҗ йовх иөвүһән үзчкәд, кевтсн Байр хурдлҗ босад, киитнд уласн хойр халхарнь селҗ үмсәд, хойр нүднәсн һарчах байрин нульмсан асхрулн бәәҗ кесгтән өрчдән шахад зогсв...

Хувц-хунран тәәлчкәд, бийнь дуладад ирхләрн, ода ирж муурсн өлс- ■сән Цецн медв.

— Аак... аак нег көлинм хурһд, барун һар хойрм чим-чим гиһәд бәәдмб? — гиҗ, Цецн гиңшв.

— Дәрк... дәрк... энчн көлдж одсн болвзго,— гиһәд барун һаринни, зүн квлинни зәрм хурһднь көкрж одсинь эк-эцгнь үзчкәд әәмсцхәв. Болв, терүгән Цецнд медүлсн уга.

Көлдсн хурһдтнь туулан-өөк түркәд боочксна хөөн, Цецн унтж одв.

— Маңһдуртан теңгр ямаран бәәдл һарвчн, эн көвүг больницд күргх кергтә,— гиж шиидцхәв.

— Би хәрнәв. Цецниг авад йовнав,— гиҗ Бата келв.

Энүнә келсн үгднь цуһар багтцхав. Бата альд күрсән, яһҗ «Ленина герәсәр» — гидг совхозин ход олҗ авсан Баатрт цәәлһв.

— Манд овсн бәәнә. Шуурһн гиитл, хаалһ һартл эн хөөч көвүн хоөдтәһән бәәтхә,— гиж Баатр зөвшлв.

Майһдур өрүнднь босхла, салькн зогсв, «Ода би танд ю келәв», — гих бәәдлтәһәр теңгр чилмәв.

Көл-һарнь өвдәд, тер сөөһән Цецн сәәнәр унтҗ чадсн уга. Зуг өрүн өмн духуцад, унтв. Совхоз орх болад, нарн өөдләд һарчксн кемлә энүг серүлцхәв.

— Юңгад урҗ өдр һанцарн һарвч?—гиһәд уурлхла Цецн эврә йов- длан цәәлһв.

— Урок чилсн хөөн, наһцхинүр ирәд хувцан сольчкад, сумкан авад, хәрү интернатурн ирүв. Бииһин кружокин занятьд орув. Тендәс һархлам эрт болҗ медгдв. Тегәд, йовһар һарад йовв. Зөвәр йовчксн цагла, саль­кн оклад көдлв, шуурһн шуурв. Би эндүрәд талдан хаалһар һарчив, Соктун бор толһад күрчкәд хаҗһр йовж йовхан медүв. Тер толһаһас мана гер альд бәәхинь меддг биләв. Шулуһар күрх седклтәһәр, бү-

29