ERIKSON E

shaxsiyatning shakllanishini tushunish uchun kalit" (Popov, 2007. 11 p.).

Ijtimoiy va madaniy sharoitlarning shaxsiy rivojlanishga ta'sirini tan olishning ahamiyati, shuningdek, shaxsiy o'sish jarayonlarini keng o'rganishni qo'llab-quvvatlaydigan gumanistik psixologiyaning asosiy tamoyillariga mos keladi. Ushbu paradigmada asosiy e'tibor shaxsiy va jamoaviy rivojlanishni chuqurroq tushunishga imkon beradigan tarixiy voqealar va o'zgarishlar nuqtai nazaridan shaxsning faoliyat ko'rsatish shakllarini aniqlashga qaratilgan. Tarixiy kontekstlarni hisobga olgan holda, Erikson nazariyasi madaniy o'zgarishlarning identifikatsiya jarayonlariga qanday ta'sir qilishini tahlil qilishda ishtirok etadi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, "gumanistik psixologiya doirasida shaxsni rivojlantirish masalalari ko'rib chiqiladi, bu esa tarixiy jarayonlarda shaxsning faoliyat ko'rsatish naqshlarini aniqlashga imkon beradi" (Karpenko, 2007. 12 p.).

Erikson nazariyasi yangi ijtimoiy sharoitlarga moslashish jarayonida ham o'zining dolzarbligini ko'rsatadi, bu uning hayotiy tsiklning har bir bosqichida ijtimoiy inqirozlarning hal qiluvchi roliga

21

urg'u berishi bilan ta'kidlanadi. U ijtimoiy-madaniy muhitdagi o‘zgarishlar shaxsning shakllanishi va rivojlanishiga qanday ta’sir qilishini tahlil qilish vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Ushbu o'zaro ta'sirlarga jiddiy e'tibor turli madaniy va tarixiy sharoitlarda moslashish usullari va shaxsiyat rivojlanishidagi umumiy naqshlarni va individual farqlarni o'rganish imkonini beradi. Shunday qilib, Eriksonning yondashuvi zamonaviy dunyoda doimiy o'zgarishlar va madaniy xilma-xillik sharoitida shaxsning qanday munosabatda bo'lishini va o'zgarishini tushunishning muhim elementiga aylanadi.

3. Erikson nazariyasining zamonaviy tadqiqotlari va talqini.

Madaniy farqlar shaxsning rivojlanish bosqichlarini idrok etish va rivojlanishiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi, chunki ular har bir shaxsning o'ziga xosligini belgilaydi. Oilaviy an’analar, til va tarix kabi omillar ta’sirida shakllangan etnomadaniy o‘ziga xoslik o‘z taqdirini o‘zi belgilash jarayonida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Ayniqsa, globallashuv sharoitida bu jihatlarni hisobga olish muhim. Bizning davrimizda

22

aloqaning rivojlanishi masofalarni sezilarli darajada qisqartirdi va turli etnik guruhlar va shaxslar o'rtasidagi farqlarni kamaytirdi. Bu, o'z navbatida, identifikatsiya inqiroziga olib kelishi mumkin, chunki globallashuv sharoitida ba'zi odamlar o'zlarining madaniy va etnik o'ziga xosligini yo'qotishi mumkin (Guryanchik, Makeeva, 2024. 5 p.).

Globallashuvning madaniy identifikatsiyaga ta’siri madaniy an’analarni asrab-avaylash va ularni kelajak avlodlarga yetkazishga alohida e’tibor qaratishni taqozo etadi. Etnomadaniy o'ziga xoslikni shakllantirish jarayonida ta'lim, turli ijtimoiy ekologiya va ommaviy axborot vositalarida yashash ham muhim rol o'ynaydi. "Etnomadaniy o'ziga xoslik turli omillar, jumladan, oilaviy an'analar, yashash joyi, ta'lim, til, tarix va ommaviy axborot vositalari ta'siri ostida shakllanadi" (Guryanchik, Makeeva, 2024. 10 p.). Ushbu omillarni tan olish bizga boshqa madaniyat elementlariga duch kelgan odamlarning qalbida yuzaga keladigan ichki ziddiyatlarni yaxshiroq tushunishga imkon beradi. Bu farqlarni tan olish va individual o'ziga xoslik va madaniy o'ziga xoslikni yo'qotmasdan ularni kundalik hayotga qo'shish yo'llarini topish muhimdir.

23

Biroq, madaniyatlararo hurmat va tushunish masalasi muhimligicha qolmoqda. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, madaniyatlar o'rtasidagi farqlarni hurmat qilish va tushunish o'ziga xoslikni shakllantirish uchun muhim bo'lgan yanada uyg'un va inklyuziv jamiyatni yaratishga yordam beradi (Guryanchik, Makeeva, 2024. 9 p.). Bunday qabul qilish va xabardorlik odamlarga nafaqat o'zlarining madaniy o'ziga xosligini saqlab qolish, balki boshqa madaniyat vakillari bilan qadriyatlar va tajriba almashish orqali uni boyitish imkonini beradi. Shunday qilib, madaniy xilma-xillikni qo'llabquvvatlash va o'zaro hurmat globallashgan dunyoda shaxsiy va ijtimoiy o'sishning asosi bo'lib, bu

24

Xulosa

Erik Eriksonning sotsiogenetik yondashuviga bag'ishlangan ishini yakunlab, shaxsiyat rivojlanishidagi biologik va ijtimoiy omillarning o'zaro ta'sirini tahlil qilish asosida bir nechta asosiy xulosalar chiqarish mumkin. Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, shaxsiy o'sish dinamikasi nafaqat shaxsning ichki xususiyatlari, balki hayotning barcha bosqichlarida muhim rol o'ynaydigan tashqi ijtimoiy sharoitlar bilan ham belgilanadi. Eriksonning psixoanaliz va bixeviorizm elementlarini o'zida mujassam etgan yondashuvi ijtimoiy kontekst va madaniy me'yorlar shaxsning o'ziga xosligi va jamiyatda moslashuviga qanday ta'sir qilishini chuqurroq tushunish imkonini beradi.

Sotsiogenetik yondashuv shaxsiyat rivojlanishidagi muhim nuqtalarga e'tiborni qaratadi, bu inqirozlar deb nomlanadi, ular biologik jarayonlar va ijtimoiy kutishlar o'rtasidagi ziddiyatlarni hal qilish orqali shaxsiy o'sishga yordam beradi. Ushbu yondashuv doirasida olib borilgan tadqiqotlar har bir inqirozning o'zgarish va o'z-o'zini kashf qilish katalizatori sifatidagi ahamiyatini ta'kidlaydi. Bu nafaqat shaxsiy rivojlanishning individual xususiyatlarini aniqlashga,

25

balki insonning turli madaniy va tarixiy sharoitlarda moslashuvini tushunish uchun muhim bo'lgan umumiy qonuniyatlarni topishga imkon beradi.

Ko'rib chiqilayotgan mavzuning dolzarbligi zamonaviy globallashuv sharoitida ortib bormoqda, bu, bir tomondan, shaxsiy o'zaro ta'sir doirasini kengaytiradi, lekin boshqa tomondan, madaniy ildizlarning yo'qolishi tufayli o'ziga xoslik inqiroziga olib kelishi mumkin. Etnomadaniy o'ziga xoslikni saqlash va madaniy farqlarni hurmat qilish muhimligi moslashuv muvaffaqiyati va shaxsiy o'sishning barqarorligiga ta'sir qiluvchi asosiy jihatlar sifatida belgilangan. Ushbu omillarni tan olish va kundalik hayotga integratsiya qilish ko'p madaniyatli jamiyatlarda yanada uyg'unroq yashashga yordam beradi.

Keyingi tadqiqotlar uchun Erikson nazariyasi doirasida muayyan ijtimoiy va madaniy o'zgarishlarning inqirozlar mexanizmiga ta'sirini chuqur o'rganish mumkin. Bu tez o'zgaruvchan dunyoda shaxsiy rivojlanishni qo'llab-quvvatlashga qaratilgan strategiyalarni batafsil ishlab chiqish uchun foydali bo'lishi mumkin. Shunday qilib, Erikson nazariyasi ijtimoiy kontekstda shaxsiyat

26

shakllanishining murakkab jarayonlarini tahlil qilish va tushunishda muhim vosita bo'lib qolmoqda va kelajakdagi tadqiqotlar uchun qimmatli yo'l-yo'riqlar beradi.

27

Foydalanilgan adabiyotlar

1 . IJTIMOIY PSIXOLOGIYA (N.ABDULLAYEVA , N.ISlOMOVA ) Toshkent 2013 yil ;

2.PSIXOLOGIYA TARIXI ( N.S.JO’RAYEV,

D.A.SALIYEVA, N.A.SULTONOVA ) Toshkent

“NOSHIR” 2019 yil ;

3.RIVOJLANISH PSIXOLOGIYASI ( Z.T.NISHANOVA, N.G.

KAMILOVA, D.U.ABDULLAYEVA, M.X.XOLNAZAROVA )

TOSHKENT “O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati” 2018 YIL ;

4.PEDAGOGIK PSIXOLOGIYA (H.HAYDAROVA ,

N.SHOMUROTOVA) ANDIJON “HAYOT” nashriyoti

2018 yil ;

5.www INTERNET tarmog’i .

28