Т. Бгмбегвнн «көк теңгсин көвәһәр» гидг романа тускар

«Жнрһлин ксрг — революид цсрглхд бәәпә, талдап күсл эн вдрмүдт уга боях знвтә» — гиҗ А. М. Горький бичлә. Тегод шин үүдси советск литератур ллдр пролетарок бнчәчиц тср зааврар бийән агсж, җирһлин кергиг революц- дан неродгдсн баатр уүлдврт тохраж. магтла, Тиигхүр жирһл бийнь — Алдр Октябрь, Совстнп йосн, түрүп тавад җилмүд, гражданок болн Төрскән харсгч дон -- мана бнчәчнрнг омгшаспь лавта,

Баатр, зөрмг хамгпг илдкҗ бичдг күн гиҗ бичәчнрин дунд Бембин Тимо- феннг, Хальмг комсомолын Эрдпи Деликовиц нертә мөрән лауреат бичәчиг эаах кергтә, Җнрһл дотрас баатр, зөрмг йовдл олж, терүнэ омгшагч күчинь илдкж үзүллһн — эн бнчәчин йилһән авц. Деер келгдснә герчнь — энүнә үүдәврмүднь. Эднь бнчәч ямр кергәр төр кеж, ямр тоолврта, ямр седкл-ухата бәәдгинь, энү- нә үүдәгч хәл.эц юунд тусдгинь, терүгән яһҗ тодлад, ямаран кевәр бичҗ үзү- лдгннь медүлнә.

Бембин Тимофейин үүдәгч билгинь авад хәләхлә, мана өмн советск әмтнә кесг-кесг дүрмүд тодрха үзгднә. Тедн көгшн-баһарн, заң-бәәрэрн, хөв-жирһләрн чнгн тегш эс болвчн, цуһар алдр Ленина партии күцлиг җирһлд тохрахар зүтк- нә.

Болв Бембин Тимофейин үүдәсн олн дүрмүд дундас негинь онцлж, «Бамб цецг» романа һоллгч болен, Партизанск комиссар Адучин Бадмин дүриг тодлҗ заахар седләв. Терм учрта, юңгад гихлә, эврәннь социалистическ Төрскндэн со­ветск күн болһн цань угадурта болдг эркн авгиг бийдән шингрүлж, хурасн төләдән, бичәчин оньг эзлж,, седкл-ухаһинь авлж, тедү мет баатр, зөрмг үндста хамгиг 'бичҗ үзүлхднь эк татсндан эн дүр йир таасгдна.

Шин «Көк теңгсин көвәһәр» нертә романд бичгдҗәх тоот земгә олн учр- утхта. Көк теңгсин көвэһәр XIX зууна чилгчәр болн XX зууна эклцәр болен урн үгин литературт болхла, нам орад уга төр хаһлгдҗана. Социал-демократическ жисән Әәдрхнд эк татж, делгрснэ тууж, чигн, теегүр марксизм орҗ ирснә, халь- ' мг көдлмшч класс үүдҗ, Әәдрхнә пролетариатын үлмәд багтҗ; төлҗх хаалһ- дан орад, эврәннь дундас кесг баһ наста революционермүд өгснә туск илдкл ’ гих кергтә.

Романд орсмуд болн хальмгуд, хасгуд боли маңһдмуд хоорндан иньглҗ, да- ■ җрачнрин өмнәс ни-негн кевәр ноолдҗ йовсна тускар өргәр үзүлгдсн бәәнә. Цуг ; тер тоот, Иҗлүр дала болен сала, һорьх, бичкн һолмуд гүүҗ ордг мет, нег ।

ормур — Әәдрхн тал туугдж, ирсн профессиональн революционермүд Мельнн- ^! ков. Книпович, Дубровинский ахта бәәсәр орж. ирнә, юңгад гихлә, эдн цуг көд- лмшчнриг негдүлҗ, ноолдаһинь һардҗ, балһснд түрүн марксистск кружокуд бүрдәһәд, теднь өсзд,' өргҗәд, РСДРП-н багд болн Әәдрхнә комитетд хөөннь ^; тохрад, цуг революционн үүлдвриг залҗана.

Мельников, Книпович, Дубровинский, Крупская, Аристов, үр Николай болн нань чигн революции туужд нернь орсн үүрмүдин дүрмүд тер цага материалмуд өргәр олзлҗ, бичәч билгәрн күцәснь алдг уга, Тедү дүигә тууҗла ирлцигү лав болчкад төв. Бас нег эркн гиж, йилһхм — тер нер туурсн революционермүдло зергләд, теднәс заавр, сурһмҗ, авч энгин улс — Мефодьич, һәрә, Маца, Катя, Хохал боли нань чигн үүрмүд революц кех ноолдана сурһуль дасҗ, тер хаалһар хаҗил уга йовснд бәәнә. Теднә һарас пег мөслсц залу-зөрмгин болн үнн цаһан

254

седклин тугиг авч, улм өөдән делскж, цааранднь, күсл болгч иргчүр эдн орж ирснь дегд байрлулна.

Бичәч романам эрк биш бәәсн тоотла, лавта болен, учрсн керг, үүллә ирлцү- лҗ, аль чигн хамгиг шуд тууж бәрлдүлҗ үзүлҗ, Бичжәх цаган, һазран, кергән болн җирһл-бәәдлиг бийинь лавтаһар медж,. тер тоотан мел өз-бий.эрнь, кевәрнь үзүлх төрин эркнинь, даавртаһинь сәәнәр ашлсна учр гиж келх кергтә.

Романа һоллгч дүр болснь — баахн көдлмшч Хохал Җалыков. Эн эврәннь итклтә багшнрин, социал-демократнрла өөрхн залһлдата орс Новиков болн ха- льмг Будаев хойрин сурһмҗар өсж, төлҗәд, сурһуль дасад, революционн керг үүлд эклҗ орлцад, нам салга көдлмшчнр, заһсчнр толһалад, тоомсрта нег һар- дачнь болна. Зуг үүнә түрүн ишкдлнь невчк хорсн-эмәсн болен, эәрмдәп нам эн- дү-хаҗһрта чигн бәәснь, терүгинь бичәч нул уга, ясл уга үзүлснь таасгдна. Тер угаһар юн чигн юмн эс болдгнь лавта, эндү уга юмн уга гидг. Үлгүрләд келх- ла, бичкдүд яһна, һарад гүүхәсн урд кедү унҗ босна?

Болв Хохал Җалыков эврэннь цаһан седкләрн, мек-тах уга чик тоолврарн, ааль-җиил уга үнн үгәрн, хурдн сүвтә залу-зөрмгәрн күүнә седкл авлна. Тегәд хальмг улсин эркн гисн үрдин негнь болҗ Советск Хальмгиг өндәлһж, делгрү- лҗ йовсп. цуг олнд темдгтә Хохал Җалыковиг, эн романа дүрәр урдаспь бодж, үзж болхмн.

М. Иванов, туужип помин доктор, профессор.

255

ҺАРГ

I хүв . . . ' .

II хүв • з

Бембин Тимофейин «Көк теңгсин көвәһәр» • 140

гидг романа тускар

• • 254