— Чи маниг му кслхәр нрсн биш болхуговч? Иим наадан хай, залус өөлх...

— Нә, бп причал орнав, Иван Михайлович, оч мендлнәв, хар- мудлаһан, — гиһәд Хохал адһад, һарад йовхларн, Оксаниг нам мартчкҗ.

— Хохал Манжиевич, би таниг...

— Оксаночка, гем мини, бичэ өөлич, — гиһәд Хохал күүкн тал ирәд, — гемән сурҗанав, дәкҗ тиим алдг һарһхшв гиж. үгән өгчәнәв.

Эн хойр инәлдәд, причал орад һарна.

Зурһадгч бөлг

Далвң. Эн, нутга цутхлң болвчн, икд орх селән биш. Орс ха- льмг хойр семрү бәәнә. Альд, кен бәәхинь келвр угаһар, дегд амрар медҗ болхмн. Орсмудын герин һаза негн, хойр болвчн мо- дн көкрәд, терз туснь ю-кү ноһарад одхла, хальмгудын — хоосн, нам болм дүңгә хаша-хаац чигн уга. Кеер, нүүһәд йовдг авъясан алдад уган аш. Зуг хая-хаяд һазаһан зелтә, шитмтә һарнь харһ- хас биш, хальмгуд нурһлҗ цәәһин үс кех неҗәд үкртә. Нег үкр уйх орм эс олдхм биш, тиигхлә юн дала хаша-хаац кергтәв?

Гермүднь энд мел нег иҗл: хулен шавр хойрар күчләд бәрсн маштакас. Зуг цөн гермүд йилһрнә. Модар кесн, өндр, ик-ик тер- зтә, һазаһин үзлнь гем уга. Хамгин икнь — нутга парвлян, школ, больниц хойр терүнәс баһ. Цугиннь залмҗ болҗ нутга ахлач бәә- дг гер дүңгәнә. һолын көвә тал, көк модн дотр, бәәрнь чигн ай- та, бийнь чигн земгә.

Минь эн селәнд Екатерина Романовна ирсн, таньдг күн бәәхш, парвлян секгдхиг күләҗ сууна. «Мацан бәәсн герүр оч болхмн, Хо­хал хайгинь өглүс, зуг... Юн гиҗ келхв? Кемб гихв?.. Энд үлдәх- лә, учр оңдан, нам зөв гихләнь бәәх чигн биләв, — гиҗ күүкн санв. Цаг дала, уханднь кесг юмн орад тодлгдна, саак давен ху- рг бас. Багшнрин хургт келснә хөөн, энүг Баянов наар гилһнә. Ирхләнь суулһад, та йир чик үг келвт гиҗ магтна. Тегәд таниг эк татад, хальмг селәдәр йовҗ багшлх көвүд, күүкдт үлгүр болх гиҗ бидн икәр нәәлҗәнәвдн. Зөв гихләтн таниг, Екатерина Рома­новна, хол биш нутгур, Яндһа-Мацг тал йовулхар. Өөрхн, бәәҗ- бәәҗәһәд, ирҗ чигн болҗана гиҗ селвглсн... Үгән өгсн күн йов- хшв гидг арһ уга.

Парвлян секгдәд, көдләчнр орм-ормарн суулдсна дару, күү- кн сурһуль-эрдмин халх һарддг залу тал орад ирв. Мендлҗәнә.

— Та нан талий? — гиҗ цаадкнь мендин орчд сурна.

— Би балһснас ирләв, багшлтха гиҗ намаг йовулла.

— Нернтн кемб?

— Подосинникова Екатерина Романовна.

— Ах, Подосинникова? — гиһәд ахлач соньмссн болад одна,

239

хәләҗәсн цаасан хооран кечкәд, күүкиг шинҗлҗәнә. — Подоси- нникова... Кемб гинтә?

— Екатерина Романовна.

— Болҗана, болҗана, Екатерина Романовна, — гиҗ келн бәәҗ, «ним чөткр бәәҗлмч, Подосинннкова гиҗ ухална, нутга ахлачд балһснас бачм, шишлң цаасн ирснд, саг бәәтн, хәләҗәтн гиҗлм. Танахн тал әәмшгтә күн йовҗана гисн, эн болҗана. Сов- деплә залһлдата, күчр келтә, амта, дегд баһчуд дунд тоомсрта чигн... орс, хальмг, маңһд гиҗ йилһдг уга, цуһаралань тегш үүр- лдг... Тегәд чпгн одак туугдҗ ирәд өңгрдг Будаевла өөрхн бәәсн болхгов!»

Күүкн, бпйән мартен гиһәд хоолан ясад, докъя өгнә.

— А, Екатерина Романовна, суухнта уралан һарад, — гиҗ ахлач невчк эмәсәр келнә. — Альд зогсвта, кенәд?

— Мел нааран ирәд бәәсм эн. Зогсх, бәәх патьр өгдвт эсий тадн?

—■ Өгнә гихәс, Далвң деер нег чигн сул орм уга. Таниг бидн Ик ДАалзн тал, һучн дуунад бәәх селәнүр йовулхар...

— Школнь ямаран?

—• Ямаран болхинь та медх болҗанат, Екатерина Романовна, — ахлач мусхлзад, аман бирчилһсн болад одна, — школ тендтн уга, секх кергтә.

— Секх гинтә?

— Түүнәс давхла, белн гер чигн уга.

— Та шоглҗахм биш болхговт?

— Уга, юн шог бәәх билә. Таниг әвртә шамдһа, чадмг гиһәд, цуг балһснахн магтад цань уга, — гин, ахлач нүднә булңгар шин- җләд бәәнә, — дор ормднь гер олад, школ секәд, сурһад бәәх кергтә. Бичә үргтн, бичә сүрдтн, әәмг нөкд болх. Будаев гиһәд, нег багш ирсн, тенд школ секнәв гиҗ сурсн бийнь, зөв эс өгсн- дән ода һундҗанав. Белн школ бәәх билүс!.. Та, Екатерина Ро­мановна, үдин хөөн күрәд иртн. Тиигтл манахс цаас-мааситн бел кех.

— Сән, — гиһәд күүкн һарад одв. Дарунь гилтә Мацан бәәсн гер заалһад, күрч ирнә. Хашан үүдиг секн, сарсхр модна сүүдрт, стол һацц суусн эмгәрг кү үзнә. Мендләд, орх зөв сурҗана.

— Ор, күүкн, ор, — гиҗ эмгн келәд боев, — су нааран...

— Ханҗанав, — болад күүкн суув. Невчк сана авсн болҗа- һад: — Мацаг танад бәәлә гилднә, тегәд орҗ ирүв...

—• Бәәлә. Чамаг, күүкн, мел үүд секлһнләчн танюв, — гиһәд эмгн чиихлдсн нүдән саамлад арчҗана. Зургчн, күүкн, стол дее- рнь даңгин бәәдг билә. Муурн гиҗәһәд... — Эмгн дәкн нүдән арч- җана. — Зөвүрнь зөвәр чаңһрад, әмсхәд, әңкләд бәәсн бийнь, на- маг һарарн наар гиһәд дуудҗ авчкад, чини зург зааҗана, ас ги- җәнә. Авад өгүв. Кесгтән хәләҗ-хәләҗ, чамасн салҗаснь тер бәәҗ кевтәлә, хәрү өгвә. Удсн уга, әмнь һарад бәәснь тер...

240