рәд нрв. Цәәг самрад, зандрулад оркв. Боорцг авч ирәд тәвчкв. Тоста шүүрмг бас бәәнә. Нег ик шаазңгиг мелмлзүләд авад ааш- на — үснә ӨН.ГТӘ. «Кумыс гидгнь эн жахан? — болад, гиичин до- тр төөнрәд одна. — Энүгинь кезә, кедү уухла, сән болҗ туслдв гилчи?».

Терүгинь тааһад медчксн кевтә, генткн тосҗ авад, Бадаш кел- җәнә: — Ав өөркән, Ювенал, арһта болҗ, шуд нег кииһәр уучк... туслхас биш, тушаһан хальдашго...

— Әрлһәхнтә өвгн, — болҗ эмгнь орлцҗана, — таслад чигн, бнчк-бичкәр, мах идн бәәҗ чигн уутхала...

Мельников шаазңгиг хойр һардҗ авад, амсҗ үзҗәнә: невчк иссн амтта, сенр болчкад киитн... Тиигҗәһәд, эн зөрәд, нег кии- һәр өрәлдүләд оркна. Геснь ирвлзәд, халу дүрсн болад йовна:

— Ай, энтн әркәс тату биш кевтәлә, а?

— Яахм билә, тегәд? — өвгн маасхлзад, нер уга, мах һарһад, деернь көшглсн мәңгрстә шүүс кеһәд, гиичин өмн тәвжәнә. — Ид, ид, икәр ид...

Тегәд, земгә кевәр цадад, алькинь чигн әврә сенркҗ амсад, йир икәр хансн Ювеналий Дмитриевичин хойр халхднь цусн орад, альмн мет улалдсн, тиим. Зөвәр болсна хөөн өвгн намчлад заль- врчкад, дор ормасн боев. Мельников бас дахн босв: — Ханҗанав, күчр сенр...

— һарад сергий-яһий Ювенал? — гиҗ келәд, Бадашиг һаза- ран һархла, ардаснь гиич дахлдв. — Тер бичкн довң деер одад сууһад, невчк көлсән хагсахм.

— Эврән медтн, Бадаш ах...

Эн хойр үрвәд, күүндә йовҗ, довң деер күрч ирнә. Эргндән харвхнь — басл сәәхн! Дөрвн үзгтән делгү үзгднә. Аһарнь гнхлә — келәд керг уга: цевр болчкад серүвр. Теегин каңкнсн үнриг гегәд күн барҗ эдлнә гидг!

Довң деер зергләд суух хойр күчр кевәр таарч күүнджәнә! Эс көндәх төр гиҗ йир уга. Йос, ямас наадксинь кевтнь эдн хаһлҗа- на. Цаарлх дутман күр улм икдәд, гүүдхәс биш, баһрх, гөңгрх бәәдл мел уга. Көдлмшч, крестьян улс ямр түрү бәәхин тускар, тедн ямр ноолда кесн, бас чигн кехин тускд орлдад ирнә. Өвгн дотран ю санҗахнь кемҗәнә, болв ду һархш, буру чигн гиҗәхш, тагчг чиңнәд сууна.

— Та, Бадаш ах, хальмгуд ямаран бәәхинь келхнт, — гпҗ генткн Мельников сурҗана. — Балһсар хәләхнь сән биш...

— Ямаран гихв чамд, Ювенал, — өвгн саналдад, хуухан маа- җҗана, — тегш биш... Бәәхтән өлкәдәд, яахан олҗ эс чадҗахнь чигн бәәнә. Өр цәәхәс урд өкәсн кевтән, харңһу сө күртл өндәһәд угань, нар эс үздгнь бас бәәнә. Иимнь — нурһлҗ. Негнь зарна, наадкснь заргдна.

— Энтн альд чигн бәәх йовдл.

2. Бембеев

17

— Хәләлч, тср тема үзҗәнчи? — болҗ, хаҗуһар һарси хаалһ тал өвги зааҗана. — Хальмг өрк нүүҗ йовна.

— Өрк гисн, Бадаш ах?

— Темән деер йовх невчкн хурда —үнтә, кергтә хамг болһа- дпй? — Цуг зөөрнь тер: ор-дер, хапр-җапр... Хотн-хошадан зар- гдҗ-заргдҗ, юмн эс болхла, тегәд балһс темцдгнь. эн. Чи «балһ- сар хәләхнь сән биш» гинәч. Теегт — хол дор. Байнд заргдад, түүгәр зарһан келһәд... Намаг хәләлч, бас цань арһ уга болад нааран һарч ирсн, көлд орад, саалин үкртә, унһта гүүтә, нам ку­мыс кеһәд каңкшлад... Көвүм залуһин ээмд күрәд, Митропана заводт көдлдг болад...

Мельников эн хамгиг соңса бәәсн бийнь, икәр соньмсж, темэ һәәхҗәсн учрар, өвгнә келсн үгин утхиг күцц хавлсн уга. Тегәд чигн сана авсн кевтә сарвлзад:

— Митропан гинт? Ямаран завод? — болҗана.

— Митропан Әәдрхнд негнлм, — өвгн дәкн саналдна.

— Ээ, металло-механическ, Митрофановин завод гиһит. Көвүн- тн тегәд ю кенә тенд?

— Төмрин халх урн... Асхндан ирхләнь таньлдад бәәхговч...

— Асхндан гинт?

— Э, Ювенал, — өвгн «яһна эн?» гисәр гиичин чирә хәләнә,— миниһәр болхнь, нег долан хонгтманад бә: мел талдан болхч...

— Долан хонгт? — Мельников өврҗәнә.—Таниг тиигҗ яһҗ...

— Учр уга, Ювенал, көдлмшч биид йилһл бәәхш, — гиҗ Ба­даш келн бәәнә, — мөңгн-теңгн гиҗ бичә сана зов. Чамд мөңгн угань ил, би авш чигн угав.

— Көдлмшч гихәс, Бадаш ах, би хальмгудыг йиринә малчнр гиж, тоолдг биләв. Соңсад бәәхнь ода чигн малын ард дахад, нүү- лдәд йовдм гилднә.

— Терчн мел үнн, Ювенал, — болад, Бадаш, өвгн саналджа- на. Кесг хамг сананднь орҗ тодлгдад, нүднднь үзгдәд одсн өңгтә. — Хальмг болвас, байнь чигн, угатянь чигн, йилһл уга, эднә хә- ләснь — мал. Тегәд, сән идг, усна төлә һазр соляд, бүүр селвәд, нүүлдәд йовдгнь тер. Теегнь эднә хөвәр, теңкән уга у-өргн. Бо- лв, кезәнә келчксәр «күчтәнь — күрклнә» гиһәд, эднд чидл үзүл- дг, деерлкдг, өөдг хамг элвәд, энд-тендәснь шахад һазр-усна арһ- та гиснд эзңтәд, тәрә тәрхнь — тәрәд, талдан халхар эзлхнь — эзләд, үүтьрүлдг болад ирнә. Көөркс, яахв? Көдә авцта, элсн- шора элвг, өвсн-уснь ядухн болдг талаһар эргәд, басл чигн нүүл- дхгов. Зуг тер хоор-хоорндан бас йилһрәд, арһтань, чидлтәнь арһ угадан аалян үзүләд, амрахш. һазрин сәәнд, усна әмтәхнд мел тедн эзн. Зәрмнь цөөкн малан бәрҗ эс чадад, арһан бархларн, алдгинь —алад, хулддгинь — хулдад, зелән эвтәлчксн, цәәһпн үс кеҗәх неҗәд үкр үлдәсн, тегәд бийснь геснә теҗәлин төлә байн, нойнд заргдх болна. Тер заагт «зуд-зурһан көлтә» гиһәд, зүс-зү- сәрн ирҗ бас зутрана.

18

— Кедү көлтә гннт? Тернь юн болҗахм?

— Зурһан көлтә, — гиһәд Бадаш тачкнҗ инәнә. — Зуд гидг- чнь мал идх-уух уга болад, зутна гидг тер. Хар зуднь — цасн уга болхла. Цаһан зуд — цаста дегд болхла. Турун зуд гидгнь — хамг урһмлыг мал туруһарн уга ксчкхлә. Мөсн зуд, хагсу зуд, халун зуд — эднь цәәлһвр угаһар эс медгдҗәни?

Бадаш йнр адһҗахш. һанзан һарһад, тәмк нернә. һал кеһәд, койр-һурв дәкҗ ута һарһад оркна. Ювеналий чигн үүг адһахш, келхинь медҗәнә.

— Тегәд, — өвгн хоолан ясад, цаарлҗана, — тер күчр бәәд- ләс зулад, невчк җирһлән ясрулх саната кесгнь, шуд кееләрн тохмарн чигн, һарад нүүлднә. Теегән хаяд, теңгс көвә темцәд, мацг һазр орлдна. Энд усн, өвснь — элвг. Эс залхурсн хөөннь — заһснас дала юмн уга. Хавр, намрт шовуд бигшәд, хаһад авч гих- лә — махнь әвр. Эдлврт эс ордг гих юмн уга чигн. Хулснь гих- лә — земгә түлән, гер бәрх күүнд — эркн дөңнь. Зегснь болхла — ю чигн кеҗ болхм гинә. Ширдг, зембль, нам герин деевр күр- тл.

Шин бүүр эврә шин авг-бәрц үүдәнә. Мел зогсл уга гишң, һа- зр соляд нүүлдәд йовдг хальмгуд нег ормдан тогтнад, бәәршәд, гер бәрлдәд, селәлдг болад ирнә. Мал хәләдг деерән, талдан эрдм дасад: заһс аңндг, давслдг, утдг болад, һола шүүгүлд биш, нам теңгсд чигн йовдг болад, оңһц унад, әрвнц, эрйүшк эзләд, төлҗәд, шуд оңдарҗ одна. Ик Цоохра, Баһ Цоохра, Харухс болн Эрктн нутгудас нүүлдҗ ирсн улс, тегәд, теңгс көвәд шин хальмг нутг бүрдәнә, тернь Яндһа-Мацг нер зүүнә. Яндһа гиһәд, тоомсрта нег залу йовҗ, Мацг гиснь теегәс талдан, теңгс көвә болҗах, мацг һазр — маштг, дора гих, тиим учрта.

Әмтнь төрл-төркәрн, нам ясарн чигн йилһрҗ, онц-онц хотн болҗ бүүрлсн, хотн болһн эврә тохм-кеелән илдкҗәх туслң нер зүүсн, ташр теднь хоорндан негдҗ, бүкл әәмг болен, тернь бас уңг-тохминь дуудҗах ирлцңгү нертә болна. Келхд, Баһудахн, Ба- рунахн, Цаатнахн, Шарсахн гилдәд, әәмг-әәмгәр хувалдна.

Зәрмнь, бичкн малта-хартань, үвлднь шавр гертән хорһдҗ һарчкад, хавртнь ишкә герәр тедүкн бүүрләд, усна көвәд, идгин сәәнд өөрдҗ, цөн малан өсгсн-өргсн болад, седклән аадрулна. Наадкснь, мал-гер угань, дөз-дөзнь, балһсна байн улст нәәмәдл- гдҗ хаврин экнлә, мөсн унв-угай гилһнлә урлдҗ, һолар эсклә теңгсәр орҗ, һолан тасртл шүүгүл чирҗ, заһсна салгуд эргҗ, давен мөсн угаг даахарн үүрн-өргн түлкҗ, даңдад йовань эн. Иим һараннь эркн йөрәлнь «ноһан һархиг үзл уга од» болв.

— Ноһан һархиг үзл уга од гинт? — Мельников алң болҗана. — Энтн харал эсий?

— Талдан улет болхла, чилшго харал, — гиҗ Бадаш мусхлз- на, — болв эдндән гихлә, эркн йөрәл. Эрт хаврар, ноһан һархас

19

үрд, шулуһар тсцгсүр орҗ, ик заһс бәр гиснәс сән седкл нань бәәхнй эднд?

— Угадан шаху, — гиж. Мельников өврсәр нәәхлнә.

— Нә, Ювенал, ннгәд болхм болвза? — Бадаш өвгн арһул босҗ Гювна. — Ора болж, одва, цаачн мал орҗ аашна. Тегәд эн хойр ю-бис күүндн гсрән темцәд һарв.

* * *

Бадаш бийнь түрүлсн, гиичнь арднь дахлдсн, хоюрн иигәд цүврлдәд хашаһур орҗ ирнә. Шавр герин үүдн хоорнд зөвәр сннвгр цогцта, күдр-бадр, баахн хар ңөвүн зогсҗана. Барун ээм деернь, минь ода бийән уһаһад, арчснь эн гисәр, цаһан альчур ар өмн хойртнь унж,сн бәәнә. Земгә чиирг болдг өңгтә: хойр һариннь бульчң болһн һолилдәд, «хәлә — чидл дала!» гиж герчлсн болна. Нүцкн махмуднь чигн уһаһад, арчад оркснд эс тиигҗәхнь, шуд күрл. мөңгәр цутхчксн мет, хар күрңтәд, улаһад бәәнә.

— Оо, отхн харм күрәд ирҗ кевтәлм, — болҗ өвгн өрггдж йовна. — Наар, һәрә. таньлд...

Көвүн, земгә шудрһ күн болдг өңгтә, үкс уралан ишкәд, һа- ран өгчәнә: — һәрә...

— Ювеналий Дмитриевич, — гиҗ Мельников бас һаран өгнә. Цаадкнь авад атхсн болла, зөвәр хурһднь менрсн болад одв. «Мууха, шүрүтә көвүмб», — гиҗ санад, гиич бахтсар мусхлзна. Ик көвүнтн яһла, Бадаш ах?

— Ик көвүм, — өвгн гүүнәр саналдчкад, зөвәр тулҗаһад, ке- лнә ,— баһдан, нааран һарч ирхәс урд, генткн гемнәд, хөвәрн бо- лснь тер. Теегт өөрхн эмч чигн уга, күрдг арһ чигн уга, гелңгүд ном умшлда бәәтлнь гилтә, әмнь һарла. Тегәд теднд нам иткдгән уурув гихәс. Нааран нүүдгинм нег учрнь бас тер йовдл болв. Санҗанав, үкснәс үлдсн нег көвүм, маңһдур нег толһам гихлә, кендән одхв, яахв? Икин тив һазр, олн тал өөрхн гиҗ шиидәд, гергән көтләд, көвүһән теврәд, һарад йовлав. Муудсн чигн угав. Болхаган дахулад, көдлмш күнд, күчр гиҗ зулл уга, тесәд, ке- һәд йовсна ашнь эн, эврән үзҗәнәч...

Саак бичкн ширә дүүрң: шарсн заһсн, хальмг цә, халун һуйр... Ик шаазңгиг дәкн мелмлзүләд авч ирәд, Бодха Мельниковин өмн тәвсн — кумыс.

— Мини гесм хаһрҗ, дала дашкан һарх угайи? — гиҗ гиич шоглж,ана.

— Арһта болх, икәр ид, икәр у, — гиҗ Бадаш келҗәнә, — хойр-һурв хонхла, ашинь эврән медәд бәәхч...

Асхни хотан цуһар уусн, ааһ-савиг Болха хурачксн, болв залу улс босх санан уга болдг өңгтә. Эднә күүрнь улм өргҗәд, гүүдәд, цаарлад йовна. Нурһлҗ Мельников сурад, һәрә хәрү өгәд, цэол- һәд боәнә. Саак Бадаш нег чигн үг эс алдҗахнь ил.

20

Митрофанович завод, һәрән кслсәр дүцнхлә, әвртә ик чигн, кссг мицһн күн тсрүнд көдлдг болна. Көдлмшнь күнд, мөңгнь баһ, йир юуһар бол.вчн көдлмшч күүг дорацулх, мсклх — мел эн ги- нә. Ял улм нкдәд, яһлалм дүцгә болҗах, зөв-учран келхәр седх- лә, көөчкх... Ам ацһадг арһ уга чигн.

— Ксцүл җирһл, — Мельников гүүнәр саналдад, «тиим, тиим, меднәв» гнсәр, кссг саамлад гекәд оркна. — Альд чигн мсл тср. Көдлмшч күүнд, угатя-ядуд зов чигн уга, зөөр чигн уга.

— Тер, чини йовсн һазр бас тиимий, Ювенал? — болҗ тагчг суусн Бадаш күүрт орлцжана.

— Тнпм, Бадаш ах.

— Тегәд, мел нигәд бәәһәд бәәхмб, аль яахмб? Яһҗ, ямаран эсвәр теднә бәәдл ясрулж, болх? — өвгн гиич тал хәләһәд, ю кел- нә, яһна гисәр күләнә. — «Орнд кевтсн өвгнәс, орчлң эргсн кө- вүн» гиһәд, чи юн гиж, санҗанач?

— Бий?.. — Мельников нег өвгн тал хәләһәд, нег көвүн талнь хәләһәд, «иткәд, келхв-яхав?» гисәр, тулҗаһад, келнә: — Эсв не­ги— негдх кергтә, ноолдх!..

— Кенлә? — һәрә ормаһад одна. — Яһҗ?

— Митрофановла, — гиһәд Мельников инәнә, — яһна, һәрә, чидл күрхий? Зөрг олдхий?

— Митропанла юн эрлг тесдмб? — Бадаш болшго гисәр нәә- хлнә. — Терүнлә харһҗ үксн орхнь, намхндан үксн деер...

— һанцар, келхд һәрә босхла, үүг нислчкхд амр юмн, — болҗ, Мельников цәәлһҗәнә. Кемр миңһн һәрә босхла, кен тедниг, яһҗ диилдмб? Тиигчкәд, Бадаш а^, би келхләрн, һар бәрлдәд, бөк ноолдтха гиҗәхшв. Үлгүрнь, миңһн һәрә үгән негдүлчкәд көдлм- шт һарлго мана җалв икдүлтхә, ял баһрултха, көдлдг цаг хастха гиг. Митрофанов, хавхд торсн чон кевтә, шуд уульх. Дала олз- ору, Иҗлин усн кевтә гүүһәд ирәд бәәдг уурх, тнигхлә, арһан бархларн, ас гисиг өгхгов тер.

— Хә-виз. — гиҗ Бадаш нәәхлнә.

—■ Уга, бааҗа, — болҗ һәрә эцкдән келнә, — альд гинә, ма- нахс күүндҗәлә, тиигҗ, кесг хонгтан көдлҗ өгл уга бәәлдҗ. По- лиц авч ирәд, әәлһәд, цокад бәәсн бийнь, нег чигн күн көдлмшт һарч уга. Тегәд, арһан бархларн, эзнь нам гемән сурж. болна, ялынь баһрулад, әмтнә җалвинь немҗ гинә

— Соңсҗанта, Бадаш ах? — Мельников маасхлзад одна. — Та келнәт, хә-виз...

— Кемҗәнә йир, — гиҗ өвгн ээмән холькна, одачн зөвшәрж. бәәхш, — тиим амр юмн бәәхий?

— Амр биш, тана зөв... — Мельников һәрә тал хәләһәд, сур­на. — Чамла көдлдг улс заагт итклтә, бат улс олдхий? Олн ду- нд тоомсрта, күндтә болх дутман сән...

Көвүн зөвәр тулҗаһад, бәәдлнь меддг, таньдг улсан зүслҗ йовх кевтә, келхәс: — Олҗ болх, — гинә. Тернь Мельниковд таа-

21

сгдв. *Болһамҗта, цалд-палд келәд оркх күн биш, — гиҗ, дот- ран эп тодлҗана. — Иим нокднр элвг болхла, үг бәәии!».

— Олдх болхла, көвүн, тсднән нег дахулад күрәд _Ир, — гиҗ. эцкнь селвг өгчәнә, — Ювенал манад бәәсн деер харһад күүндг, ю-күүһән тсднчн заалһҗ авг.

— Уга, уга, —болҗ Мельников адһҗ бурушана, — тиигҗ бол- шго. Ода танас бн нуухм биш, келчкхәр. Биитн, Бадаш ах һәра хойр, туугдҗ ирсн социал-демократа. Намаг мел гетәд, хәләһәд- харад бәәдгнь ил. «Кенлә харһҗах, ю келҗәх, яһҗах? — мел эн. Тингхлә, саг бәәв гиж, гем уга. Хар уга болдгар, негл кү дахулад күрәд нр — арһтаһаснь, тоомсртаһаснь. Цааранднь тер күүһәр дамҗулад, цуг хамгиг кеһәд бәәдг болдгар. Чамаг һәрә мел чимк чигн сонҗ угаҺар бәрх кергтә, юңгад гихлә, тер күн ма хойрин хоорнд һанцхн чи залһлда кех зөвтәч. Медгдви?

— Медгдвә, миниһәр болхнь, нет токарь бәәнә, Иван Сазо­нов, мел дигтә күн: биидән зөв медрлтә, олн-тавн үг уга, нам ахлачнр чигн үүг таасна, бидн болхла — нег үлу... цуһарн Мефо­дьич гиҗ күндлҗ дууднавидн, — гиҗ һәрә медсән келв.

— Замг сәәнд заһсн хурдг, залу сәәнд күн хурдг, — гиж, Ба­даш хүвән немв. — Кезәнә келчксн үг...

— Тиим болхла, йир сән, — болҗ Мельников^; таасҗана, — терчн, һәрә, тегәд яһна, бәәх бәәдлән ямаран гинә?

— Би келҗәлув, альд гинә, көдлмшт әмтн һарл уга, эзн арһан бархларн, ас гисинь өгч гиҗ. Түүгитн манд Мефодьич келлә.

— Нә, тиигхлә, дахулад нег күрәд ир. Намаг сурла, дуудла гиҗ, тас бичә кел. Талдан ю болвчн за. Ирхләнь — медгдәд бәәх.

— Чик, батын ээҗ уульдг уга гидг... — өвгн таасҗана. — Дас, һәрә минь...

— Тегәд юн гисн сән болх?

—Манад одый ги, — болҗ эцкнь зааҗана, — эцкләһән, эклә- пән таньлдулнав ги... Гиичд дууд.. Нег ааһ цә эс олдхм биш.

— Мел чик, — гиҗ Мельников мусхлзна, — аавин толһа ал- тн...

— Алтынь ноха идхн яһна, — өвгн һарарн саҗад авна, — амбр-умбр невчк ухална гихәс биш, алдад-унад чигн одна...

—һольшг гидгтн, Бадаш ах, күүг кеерүлхәс биш, — Мельни­ков һәрә тал хәләһәд, дөңн гисәр чирмнә, — муурулдг угаҗн, гиҗ соңсҗ йовлав.

— Күн болһнд тиим чинр угань һундлта, — болҗ һәрә нем- җәнә, — зәрмнь нам базрас хулдад авн гихлә, ордг угаҗн...

— Ода эн хойр намар наадан кех бәәдл һарад бәәвл, — Ба­даш мусг-мусг инәһәд, босад һарч йовна, — хальмг герлә әдл биш, суухнь чеежм бүтсн болна...

— Тегәд, нег асхн һәрә хаҗудан нег залу дахулсн орад ирнә. Хашан үүдн хард гилһнлә, хальмг герин иргд, хаһрха суулһии йоралд халас тәвҗәсн Мельников, хаҗуднь гилтә зәмләд, хазар,

22

ногт болен хамган ясҗ авчаси Бадаш чигн, хоюрн шуд «кемб энч?» гпсәр ормалдад одна. Дал-ээмнь дардасн һәрән өөр дала мах-мерән уга болвчн, бийдәи зөв, чаңһ-чиирг авцта, зөвәр өндр, дөч һарсн залу дахсн аашна. Эн өөрдҗ ирн мендлҗәнә:

— Таньлдтп, мана Мефодьич, — гиҗ һәрә ирсн күн тал заа- җана. — Эннь — мини эцк...

Өвгн адһж босад, һаран залуд өгв: — Бадаш, мини нерм... — Мельников тал зааҗана, — мини гиич, Ювенал...

— Иван Мефодьевич Сазонов.

— Ювеналий Дмитриевич Мельников.

Ипгэд эдн хоорндан таньлдад, удсн уга, зөвәр таарад күүн- дәд бәәв. Үзсн, соңссн, эврә җирһл-бәәдләс хара биш келгдэд, инэлдх чигн харһна, һашудх чигн учрна, үгин эвэр цуг хамг бол- җана. Залу ю санҗахнь кемҗәнә, Мельников үүг басл чигн шин- җләд бәәнә. Келен үгәрнь, бәәх бәәдләрнь, өңг-зүсәрнь болхла, ааль-җиил уга, чик күн. Цегән көк нүднь — мел болһамҗ. «Цу- һарн Мефодьич гиҗ күндлҗ дуудна», — гиҗ һәрән келен бас тодлгдна. Мел дигтә ирлцңгү, иткҗ болх залу!..

Учр тиим болсар, Мельников шуд илднь келәд хуурчана. Тии- гхлә, Мефодьич җалв яду болдгнь, ял улм өсәд, яһлалдг улм давад, зуг оддг һазр, келдг күн уга болҗ зовадгин тускар йир тодрха кевәр келҗәнә. Тер хамгтнь берк гидг цәәлһвр Мельников өгәд, кен гемтәһинь, яахла сән болхинь, ямр хөрлт кехинь күчр өөрхнәр, медгдмәр зааҗана.

Социал-демократнр гисн өвәрц үгин учр-утхинь Мефодьевич күцц эс меддг болвчн, тер улс цуг көдлмшч, угатя тоотын сәәһинь хәәж, теднә хату-мөтү җирһлинь ясрулҗ, гиигрүлхин төлә зүткҗ йовхинь дегд сәәхн медҗәнә. Тегәд, альк чигн келснләнь зөвшә- рҗ, кесг заасн үлгүринь, альд-юн болсинь, яһҗ әмтн негдәд, ямр сөрлт кесинь тодлҗ, тер хамгиг заводтан бидн чигн кеҗ чадхм- җн гиҗ, Сазонов ухалҗ, дотран, биидән батлҗана. Болв «би минь энүнлә әдл тиигҗ, нәәһинь олж. келҗ, иткүлҗ чадшголм» гиҗ тер хоорнд бас маһдлна: — Та, Ювеналий Дмитриевич, нег ирәд, манд цәәлһәд келҗ өгхнт, — гиҗ эн доран сурна.

— Ирәд келҗ болҗана, Мефодьич, — Мельников лавта, лав- та гисәр гекнә, — зуг терүгитн ил кедг арһ уга. Намаг чигн, тад- ниг чигн йосн яахинь медҗәнт? Тер учрар, Мефодьич, мел түрүн ишкдләсн авн батлх кергтә. Бадаш ахин келдгәр «батын ээҗ ууль- дг уга». Мини танас сурхм, Мефодьич, дораһар, эс медгчәр, нуу- вчар хамцад, нег бичкн баг — кружок бүрдәх кергтә. Түүндән кениг орулхинь эврән хәләтн, итклтә гиснәснь, амнь бат, ухань чик, чадмг, тоолврта болдгаснь шүүһәд орулҗ үзтн. Тиигхлә күүндж чигн болҗана, яах-кеехән чигн зөвчлҗ болҗана. Ма хойрин хоо­рнд залһлда бәрхнь — һәрә. Нань күн ю чигн медх зөв уга.

һәрә эднә күүндврт орлцҗахш, тагчг соңсад сууна. Болв тол- һань дүүрң, ухалҗахнь чигн баһ биш. «Инженер, мастер, нань

23