Тернь үнн. Корнет Тундутов, ода ротмистр, хаана ду, цагтан цуг орс цергэ ах командлгч II. Н. Романовны адъютант йовен, та­тр нойн кун болен төләдән, цаһан яста гиж тоолгддг... тиигхлэ, хальмгуд түүг узо, медә бәэҗ Баяновиг дахшгонь лавта.

Наадкнь — адвокат Очра Номт. «Номт боллго одхн яһна, носи нернь, Ноха бэонм!—гиж, Санне Баянов аралдна.—Туунэс бийэснь намд ээх юмн уга, невчкн кемлх яс хаяд өгчкхлә, зөв билә. Зуг эн кишва ноха Тундутовин эрки селвгч болдгнь әәмшгтә. Нойна тунг толһад оршго юм зааж, өгхдән, тууг ииг, тииг гихдэн араш- го.»

Криштафовичин көдлдг, чикэр келхнь, хальмгудыг эндэе зал- дг, закдг ик хорань саак кевәр1Н, герл һарад бәәнә. Генеральск хувцан бийнь эвкулэд, авдрин йоралд хаюлен, дала ям-ачлвр хам- ган батлад, онц дурен, «цуг хальмгудын асрач», ода энгин куунэ хувц өмссн болвчн, ик хардһр столын ца, урдк кевэрн залрен суу- на. «Нэ, Борис Эммануилович, — гиҗ бийән өөд нерэдсн, бийлэ- һән күүрлҗәнә, —• невчк диглхм болвзат, а? Яһвта? Юн болва?..

Хурһ дарҗана: негдвәр — көдлмшч, салдс улсин Совет гиһәд һардг болвчн, нурһлҗ эсер, меньшевик хамг түунд орсн учрар, тернь ю чигн кеҗ чадҗахш. Ахрар келҗ, пролетариатын һарнь ахрдҗана, йоснд күрч өгчәхш. Тер учрар цаг зуурихн земгә бат- рад, шуд эврәннь сансар, бийстән туста болдгар алькинь чигн күцәҗәнә — эннь хойрдвар. һурвдвар — зәрмнь, Соколовский эдн, мел хоос дахсн, нерн-төр хамган цугинь геесн, бийснь түүрмд, би — урдк кевәрн.. Дөрвдвәр — иигәд, яһад болвчн, торлцх керг- тә. Тиигхлэ мини шиидвр чикдән шаху: Санҗ Баяновас нань тал- дан күн нанд түшг болҗ өгшго, чадш чигн уга. Эн — эгл хальм- гин үрн, эврә келән, авг-бәрцән, заң-бәәриг кевтнь меддг, ухата, ах сурһульта деерән, мектә... тер тускдан өмнәһәрн кү һарһшго. Тиигхлэ, Борис Эммануилович, үүг итквчн, зуг хәләҗ итк. Эсклә энчн адвокат болад нер һарчксн, тег дундан тоомсрнь әврә төлә- дән, кенә чигн толһад амрар суухдан арашго. Тундутов биш. Тер һарнь хоосн нерн: нойн деерән цергә хувц өмсәд цевкәрлдәд, өрч- Дән дала юм шаргулад, шавшулад, бараһарн әмт әәлһхәс биш, политическ шүүрлдәнд дала кергтә чидвр уга, күүнә ухаһар көл кедгнь лавта.

Болв, Борис Эммануилович, колониальн политик гидг ямаран юминь, энунә һол утхинь — «әңгләд, дажр!» гидгинь альк чигн йосиа кемд, нег үлу теруг һартан авен куунд, мел улудшго сел- минь мартх зов угач. Тер учрар, арһта болҗ, эдниг хоорнднь цокл- дулад, Һал өгәд, туүмр тәвәд, шатаҗ өгхәс биш, унтраһад, хөрәд, зогсаһад керг уга юмн. Баяновнь ирхлә, келсинь соңсад, э-э гиһәд гекәд, Тундутовнь ирхлә, терунднь бас маасхлзад, тос. Теднә үк- сн-тарснь чамд юн керг? һарад, нег-негән идҗ йовг болхн. Хәрнь, хоорндан тар уга болх дутман, хотна нохас кевтә кемклдҗ, нег- негән зууҗ, үмгҗ йовхла, эдниг эдлхд амр, залхд...

12. Еембеев 1 оо

Генткн үүдн арһул секгдәд, Санҗ Баянов эрк алхад, орҗ йов­на:

— Орҗ болхий? — гнҗәнә.

— Болхий гнсн юн үгви? Орх кергтә, — болад Криштафович бнйнь босад, хойр һаран өмнән деләд, тосҗана.

—• Сән бәәнт, күндтә Борис Эммануилович.

—■ Бурхна хәәрлсәр, иигәд бәәнәвл... Та яһҗ йовҗ ирвтә? Келн бәәтн...

— Бийи? — Санҗ Баянов маасхлзад, уралан сууҗ йовна. — Гем уга... Кергтә улсла харһад, келхән келәд, даалһхан даалһад ирсм тер. Нег үлү Тундутовнь чигн, Очировнь бас, съездин элчд шнндгдсн уга. Уга улсиг кен шииддмб?

— Тиим, тиим...

—• Күцәгч комитетмүдин тускар бас көдлмш кевүв, — болҗ Санҗ Баянов хоолан ясҗана, — арһта болхла, нутга, әәмгин һардвриг үлдәх кергтә гиҗ, тана нерн деерәс, Борис Эммануило­вич, заавр өгүв.

— Миниһәр болхла, күндтә Санҗ, тиигхм биш билә.

— Эсклә сонҗ һарһад, эн-тер гих бәәдл һарлдад... Нернь со- льгдхас биш, нидрнь үлдх зөвтә гиҗ, таниг келсәр заахла, нутга асрач уурад, күцәгч комитетин ахлач болхм гихлә, зөв-зөв гил- дәд, геклдәд бәәснь тер. Тегәд эргүләд авад хәләхлә, съездд ирх улс темдгтә: нойн, зәәсң, байн — нег хаҗуһас, гелң-зурхач хамг, Балдна Чимд лам толһачта — талдан хаҗуһас; сурһульта-эрдмтә һарнь арһта-бәәхтәнь бас йовна.

— Сән, сән, — гиҗ Криштафович таасҗ маасхлзҗана.

— Әәрстә хармудас негн чигн уга! — Санҗ Баянов доран хүүхлзәд авб. — Болв, илднь келхлә, зөвәр муурулад бәәцхәвлә: «орулхм гилднә!». Хәрнь, арһта аавин көвүн болад теслцүв.

— Сән, сән, күндтә Санҗ. Ода невчк амрхм болхуговт?

— Борис Эммануилович, юн амрл бәәдв? Съездән кечкәд, те- гәд амрна гихәс биш.

— Ханҗанав, танд, күндтә Санҗ, — Криштафович барун һа- ран зүркн деерән тәвәд, үнн седкләсн хансан медүлнә, — тиигх- лә ма хойрт күцәх нег эркн керг бәәнә.

Баянов «тертн юн билә?» гисәр генерал тал чоңкиһәд хәләхәс биш, йир үг келҗәхш — күләҗәхнь ил. Зуг Криштафович адһсн болхш, бас чигн күләлһх саната кевтә. Цаадкнь түүгинь медә бәәнә, тегәд тесҗ эс ядсар: — Соңсҗанав, тана зергәс, — гинә.

— Хальмг улсин Залвр «сулдан бәәх хальмгудт» нерәдҗ дуу- двр һарһхар бәәнә, — Криштафович өмнән кевтсн цаасн тал хур- һарн зааһад оркв.

— Учрнь юмб?

— Эгл хальмгуд мухлан үлмәһәс һарснас авн 25 җил болжахас иштә эн болен революцла ирлцүлҗ, терүг угтхм гихәр.

194

— Тернь тер гийә, болв йоста төрнь, учрнь юундви?

— Хм, йоста төрнь? — Криштафович мусхлзад, Баянов тал хәлән бәәҗ толһаһарн зәәлҗәнә, — Сурвр биш, йоста гемшәлт...

— Нанд, тана зергәс, тиим седкл уга билә...

Криштафович бас нег мусхл'зад, «келҗә, келҗә, дотр ухаһичн би медә бәәнәв» гиҗ сансн бийнь, келнә:

— Дуудвр харчудыг Цаг зуурин правительствд иткүлҗ, тедн терүг үнн седкләсн дөңнҗ, дахдг болдгар, терүнд сәәнәр церглт- хә гисн ах төртә.

— Тегәд, тана зергәс, дахх гиҗәнтә?

— Би болхла, күндтә Санҗ, төрүц маһдлҗахшв, юңгад гихлә, Хальмг теегт хаана йосн эс өгсиг, өгхәр седвчн, чадшго хамгинь, эн йосн, цаг зуурихн өгн гиҗәнәлм.

— Келхд, ю?

— Ю гихәс, февральск хольврлт теднд күчтә урмд өгчәхнь ал- дг уга. Негдвәр, Криштафович хурһан дарҗана, — теегт эрдм-сур- һулин делгрлт зөвәр үкс гиһәд, мал-харин өслт ясрн гиҗә-нә. Эннь эркн үзмҗ. Хойрдхла, зарһ-зерг, залвр, һазрин туск төр, эрүл- менд харлһна халх дигтә-дарата болҗ, ясрулгдх зөвтә. Бас баһ йовдл биш, һурвдхла, көдлмшч хальмгудын, заһсчнр, малчнр уган бәәдл оңдарҗ, невчк гиигрх зөвтә. Ээ, бас нег эркн төр, школмуд элвгәр секҗ, тенднь эврә кел дасхдг болх гисн...

— Тиигхлә, тана зергәс, цань уга гидг ик социальн хүврлт кегдн гиҗәх кевтәм, а? Зуг кезә тер хамг күцәгдхмб?

— Даруһас экләд бәәх... Зуг Петроградт Учредительн хург болтл невчк күләх болҗанавдн: батлх кергтәлм. Дав деер, күндтә Санҗ, дәәһән диилвртә кевәр чиләхднь Әрәсәдән дөң-нөкд болтн гиҗ хальмгудыг дуудх кергтә. Эсклә...

— Тана зергәс, умшҗ болх эсий? — гиһәд Санҗ Баянов Па­ран суңһад, сурҗана. Криштафович өмнән кевтсн цаасиг авад өгв. Тернь авн, адһм угаһар, йир болһамҗлҗ, берк кевәр оньглҗ умшҗана. Криштафович адһаҗахш, чирәһәрнь «таасҗ эс таас- җахинь медс гисәр» аҗглад, чиләхинь күләһәд, «яһна, ю келнә?» гиһәд сууна.

Баянов умшчкв, болв цаасиг бас чигн шинҗлсн болҗаһад, генерал тал хәләһәд, келҗәнә:

— Күч-көлсч хармудын некврлә ирлцх, теднә сә хәәсн төр- мүд бас хара биш йовх кевтәлм, тана зергәс?

— Ода яахм билә?!. Эсклә болшго, цагнь...

— Тундутов эдн таасхий, тегәд? — Баянов мусхлзн бирчиһәд одв.

— Терүгән иршго гиҗ эс келвт?

— Тер эс ирвчн, наадкснь... амрах гиһәдий? Түмнәхн, Буйн- тахн, Оңкра Бегаль эдн... хурл-хувргин халх чигн таасх уга. Нам наадксасн эс давхнь. Хармудыг харңһу кевәр эс бәрхлә, теднд...

— Тана зөв, күндтә Санҗ. Болв интеллигенц маниг кевтән

195

дахх эсий, а? Дәкәд, съездил өрәлнь гплтә манахс: урдк йосна ямтнр — нутга болн әәмгә асрачнр... Хәләһит, — гиһәд Кришта- фович һарһад, дала цаас үзүлҗәиә, — соцслт: «Мартын 12-т бол­ен нутга элчнрин хург шин бәәдлиг байрта, сәи кевәр тосва гиҗ, зәңглх бн ик хөвтәв. Цуг күчи-чидләи дәәнә неквр теткхд зөрүлх болҗ шиидвидн. Көдлмш цань уга днгтә-дарата кегдҗәнә. Ик Цоохра ахлач Овечкин». Иим суңһуг Баһ Дөрвдә асрач Каллис- товас, Яндһа Мацга Богдановас бас ирв.

— А наадкснь, тана зергәс?

— Наадкснь чигн маниг дахл уга бәәшголм!

— Тиим болтхал, — гнж, Санҗ Баянов шуукрна, цааһан, дот- ран бийнь зальврҗана: «А хәәрхн, бурхн багшин гегән минь, хә- ләҗ-харҗ йовтн. Үүнә, эн орс-дерс болсна дөң-дамжгар, тер ханш- го чееҗтә Тундутов эдниг хоос дахулҗ, йосна захд бийим күргҗ, һартан авхиг өршәтн, хәәрхн. Эн генерал, йоснлаһан әдл, цаг зуур күн. Ода деерән иигҗ цорхаһад бәәхәс биш, невчк батрад авхларн, би суудгтнь һал өгәд көөхугов!»

— Та, күндтә Санҗ, таг болад, яһвта? — Криштафович «би, чамаг, аратыг, медә бәәнәв, болв бичә март чонла наачахан» ги- сэр маасхлзад, хойр 'нүднь идн гиһәд бәәнә.

«Ухалсим медҗәдг болхий? — гисн тоолвр Баяновин толһад ирвлзҗ төөнрәд, бийинь заратрулад, халу дөргсн чигн болна, даа- рулсн, чичрүлсн чигн болна, келәд керг уга. — Ю ухалвчн үүнә зөв, болв гөрдәд эс һарч болх били?»

—- Нә, би йовнав, тана зергәс, нань келх юмн угавта?

—■ Ода юуһан келхв танд, күндтә Санҗ? Келсәртн болхла, ке- снтн гем уга. Ма хойран зура негн. Кеерүләд келхлә, нег кермд чирүлсн хойр барж болад бәәввдн...

— Уга, тана зергәс, би тиим дүңцүлтлә зөвшәрх санан угав, ирлцжәхш, — гиһәд Баянов босж, йовна.

— Намий? —■ Криштафович дәкн маасхлзад нер уга, зуг саак, цань уга киитн мөсн хойр нүднднь гилвксн болад одв.

— Барж гидгтн, тана зергәс, залвр уга төләдән, альдаран керм чирнә, тиигән йовадл бәәдг. Бидн болхла, эврсән чирҗ, залҗ йо- ЕХМДН ИЛ.

Криштафовичин нүднә меснь хәәлсн болад, хәләцнь җөөлрәд, инәднь чигн оңдарсн болад одна.

— Чик, күндтә Санҗ, чик! Хойр керм!..

— Зуг, тана зергәс, негнь ик, наадкнь бичкн... болв хоюрн жиндрт йовхнь ил, — гиһәд Баянов күндлсәр гекәд, һархар йов­на. Үүднд күрл уга, эн хәрү эргәд, дәкн генералын өмн прәд зог- св. Тернь «ода ю келхәр?» гисәр күләнә. — Миниһәр болхнь, тана зергәс, бас чигн барата нег төр күцәхнь, ма хойран үн улм өөдлх билә. Буру эс гихләтн, Петроград орхар. Цагин үүмә олзлад, хальмгудт онц таңһч оч сурхар: «Теегин хальмг улсин таңһч!».. Өгхлә йир сән. Мана күцәсн әвртә диилвр болҗ һарх. Эс өгвчн — 196

мууһан күргшго. Съезд деер кслхд зөргтә, Көөлдләвдн, зуг өгсн угалм гихлә, Гюсн үг эсий?

— Чик!.. — Крнштафовпч өсрж босад, Баяновин барун һа- рпнь атхна. — йовтн!.. Көөлдтн!..

* * *

Нарн сууһад, бүрүлнн гегән тасрн гиҗ йовна. Залус көдлм- шән төгскәһод, хәрхәр бедрҗәцхәнә. Хохал адһҗ бәәхш: ю-кү кесн болад, кесг доран эргәд, тагчг. Тедүкн зогсжасн Элдәшк тал Нальҗ өөрдҗ прн, Хохалын йовсн үзг тал толһаһарн заңһад ор­кв. Цаадкнь «медҗәнәв» гисәр чирмчкәд:

— Хәрнь яһйа, Нальҗ? — гиһәд шимлдҗәнә.

— Ю кехнь, яахнь медгдҗ өгхшлм, Элдәшк, — гиж Ыальҗ саналдад, хуухан мааҗна. — Үзәд бәәхнь, шуд зүркн урсад... Хәләһнч, үндчн цогц нам үлдҗәхш: доран соргдад, хорһн шам кевтә хәәләд, чирәнь — көк үмсн...

Элдәшк Нальҗ хойр Хохалын өөр ирәд зогсв. Тернь эс үзсн болад, нег цаас хавтхасн һарһад, хәләһәд, шинҗләд бәәнә.

— Хәрхм болвза, Хохал? — гиҗ Элдәшк сурҗана. — Йовйа...

— йовҗ йовтн, би ардастн ирнәв, — Хохал бас нег цаас хавт­хасн һарһад, түрүнкләһән дүңцүлҗ бәәх өңгтә, хойраһинь хәлә- һәд, йосар. төр кеҗәнә.

— Нә, йовйа, Хохал, — гиһәд Нальҗ эврәһән келҗ йовна, — муульта салга көдлмш чилдм биш...

— Терүг чиләнәв гисн күн бийнь чилх, — Элдәшк мусхлзад авба, — эндртән иигәд болҗана, маңһдуркинь — маңһдурк теңгр медҗәнә. Йовйа, Хохал...

— Тадн йовҗ йовхнтн, би күцәд ирәд бәәхв.

Элдәшк ууртан бүтәд, хар күрңтәд, әрә тесҗәнә. Шуукрна чигн, саналдна чигн, заагарнь эмкәһән зууһад, яахан олҗ ядҗана. Келн гихлә — зовлң, үгмүд дегд өвдкүртә болн гиһәд, үүрән һун- дах санан уга. Келл уга бәәхлә — бас болшго. Өөрнь эркн үүрнь урүдәд, йосар һашудҗана. Хохал болхла, эдн иигҗ зовҗана гиҗ, нанд харм төрҗәнә гиҗ медх биш, нам эдн тал хәләхш, келхд, күн бәәх, угаһинь керглхш. Шуд эврәннь зовлңган дотран таг оньслчксн кевтә, кенд чигн, ю чигн келхш, хувацхш. Зовлң мини, тадна төр уга гисәр, тедүкн бәәһәд, көндә йовхар седәд, бийнь күунүр өөрдхш, өөрдсиг мел эс үзсн болад бәәнә. Тиигх дутмнь Элдәшкин хорнь буслна, амнаснь һацсн үг алдрн гиһәд одна. Нальҗ энүг хөрәд, «бичә, тотх невчк» гисәр дораһар чимкәд орк- на.

— Нә, болҗана иигәд, хәрцхәйә, — гиһәд Нальҗ Элдәшк Хо­хал хойрин хоорнднь орад сүүвджәнә, — йовйа, хальмг цә чанҗ ууйа.

—Үг гидг эн! — болж Элдәшк доран оңдарв, зуг Хохал тагчгар,

197

һаран һарһад авчкв, псвчк заагрх бюәдл һарч йовна. — Чи, Хо­хал, яһжанчп? Яахар бәәночи?..

— Элдәшк нсвчк түрд гиҗә, — болад Нальж үүрән хөрҗә- нә. — Хохал, чн күчр хаҗһр, күчр һундлта юм һарһҗанач. Яахар бәәнәчп, эн причал деер хонхарий? Яһсндан? Кенә төлә?

—• Намаг яһнав гпһәд ээрәд бәәнтә, а? Өртә юмс кевтә... йов гнхлә. йовлдад одх!..

— Тпнм боллго, бидн чамд нохас, җили гихичн күләҗәх... — Элдәшк һарарн саҗчкад, йовж йовна.

— Элдәшк, зогсҗа, — гиһәд Нальҗ хәәкрәд оркв, тернь таг зогсад одв. Нальҗ Хохалур улм өөрдәд, өмннь зогсад, мел хойр нүдинь хәләжәһәд, келҗәнә. — Тер залусас ичҗәхшчи? — болад зөвәр уухнд һарч одсн улсин ардас зааҗана. — Тедн чамаг күн гиһәд, эврәннь үүрән эркн гиһәд, хамдан йовхар, арһта болхла, зовлңгичн хувалцхар, салврсн седкличн аадрулхар күләлдҗ-кү- ләлдҗ, һәргтә биш, чамаг биисәсн зулҗахиг үзә, медә бәәлднә, тегәд йовҗ одень тер. Тиигҗ әмтнә мууд орҗ, таднар юуһан ке- хв, яахв гиҗ өөҗ, цаһан седклинь дамнна гидг, чамдан ухан бол- җахас биш, маднд йир медгдҗәхш. Чиниһәр болхла, чи әмтнә зевур-зовлң, түрү медх ухата, дөң-нөкд болх арһта болҗанач, би­дн мел хоосн, керг уга улс...

— Кен тиигҗ келвә, бийи?! — Хохал өрчән цокад, хойр үр талан шуд дәврхин нааһар бәәнә.

— Келәд хәләдговч, — болҗ Элдәшк мусхлзҗана, — бидн ча­мд хәрүгинь земгә гидгәр...

— Тиим юмиг, Хохал минь, юугинь келхв? Терчн эн бәәнәв гиһәд тонтаһад, ил үзгдәд бәәнә. Йир һундлта. Үзшго, соңсшго күүнәс болхларн, нег үлү өвдкүртә болдг бәәҗ. Ичкевт, ичкевт....

— Чини ичснчн, өөркдчн юмб? һанз тәмк!.. — Элдәшк дәкәд йовхар седҗәнә. — Харңһурад хуурва, йовйа...

— Нә, йовйа, Хохал, йовн күүндий — гиһәд Нальҗ көндрәд һархла, Хохал ә-чимән угаһар дахад бәәв. Тегәд Элдәшк әрв уга емннь, арднь Нальҗ Хохал хойр дахлдсн йовна. Хохал мел ок- дарж одв: хаҗһран эн медҗәхнь ил, ичжэхнь чигн лавта. Болвкү- цәһәд келәд хуурс гиҗ санад, Нальҗ цаарлҗана. — Чамаг эмтн юңгад соңсна? Яһад иткнә? Чамд әмтн юуһан эс келнә? Юуһарн эс хувалцна? Чи яһҗахмч?..

Генткн Дорҗ гүүһәд күрәд ирв, әмсхәд, һолан цокад, нер уга: — Тадниг некҗ ирүв. Әдә шулудтн гивә.

— Яһва? Юн болва? — гиҗ Элдәшк ормаҗана,

— Хар Яван гидг күн ирвә, хальмг келнь — усн...

— Кен?.. Кен гинчи?... — Хохал Дорж, тал сарвлзад одв. - Хар биш, Цоохр болвза?

' — Өдә тиигҗ келвә: хальмг келтә Хар Яван гиҗ... — Дорж Хохал тал хәләһәд, «яһна?» гисәр немҗәнә. — Хаҗуднь баахн залу дахҗ, хальмг... түүрмәс ирҗ йовцхадгчн.

198

— Түүрмәс? — гиж Иальж алц болжана,

Баракар орад ирхлә, цуһар ут стол эргәд суулдчксп, әртүл кевәрн хот ууҗана. Үүдп сскгдәд одхла, нам ксп орҗ аашхар төр кеҗ хәләсн чигн уга, Новиков босад, хоорап алхад, ормасн һарв. Хохал үзн сарвлзад, хойр һарап өмпән телж, уралан ишкәд, Но- виковнг шуд күзүдәд:

— Иван Михаилович, мини хәортә багшм, — гиһәд, келәд- кевшәд бәәнә. Цаадкнь чигн Хохалас тату биш, зуг тагч- гар би талаи Хохалыг шахад, далынь цокад маасхлзад, нер уга. — Иван Михайлович, би таниг геечкәд, эс сурсн күн уга...

— Үүнәс сурх бәәсн, — гиһәд, Новиков нег күүнә ээминь цок- җана, -- һар нааран, һәрә, таньлд...

Тернь босад, хәрү эргод, һаран өгчәнә.

— Бадаша һәрә. Таниг, Хохал, сәәтр эс үздг болвчн, йир сәәнәр таньнав. Иван Михайлович амнасн авл уга гишң келдм. Амха Отельдан хойр бас...

— Кен гинтә? — Әдә стол һатц босҗана. — Манахс, соңсҗан- та? Тедн бас таднла бәәви?

— Бәәх биш, ирвә, — гиҗ Новиков инәнә. — Йир күңкл өвгд... Соңсврта, келтә, тоолврта...

— А зөргтәнь? — һәрә Новиков тал хәләһәд, «тиим эсий» ги- сәр бәәнә.

— Зөргинь меднәвдн, — болҗ Элдәшк келәд, столын захд кү- рәд, сууҗ йовна. — Зөргтә болад, хойр өвгн хол Сивр орҗанм...

— Тегәд ирвә гинтә? Авчатн, өвгдәсн! — гиҗ Әдә бахтжана, толһаһарн зәәләд, шагшрад авна.

— Нә, Иван Михайлович, һәрә, суутн ормдан, — болҗ Хохал келәд, хойраһинь көтлҗ йовна. — Дорҗ, халун цә ке... гиичл...

— Чи эврән ма хойрин хоорнд багтад су, — гиҗ Новиков Хо- халд келҗәнә, — үг дала...

Цуһар эвән олад суулдм цацу, захас Элдәшк босҗана, — Ма­нахс, невчк түрд гиҗәлт. — Бийнь тедүкн бәәсн орн талан одад, өкәһәд, дораснь модн яршг татад авч йовна. Хәләхиь, нег бөтк, нег ик утлар балык һарһҗана.

— Түүгинь үзчкәд, эндәс Әдә келжәнә: — Элдәшк, мини орн дор нег шил бәәнә, бас авад ир...

Тегәд удсн уга, гиичнрин цаһан хаалһ йөрәһәд, алтн җола эргүлҗ ирсинь темдгләд, кесн керг, келсн үг хамг сән ашта болт- ха гилдәд, неҗәд бичкнәр бәрсн, уусндан чигн биш, иим сән, сер- гмҗтә бәәдлд харһсндан байрлҗ, халсн залус, келдг деерән һар- чксн бәәнә. Болв гиичнриг ахлулхан мартжахш.

Новиков Хохалын ээм деернь һаран тәвәд оркв.

— Чамд дала менд, һазр болһнас авч ирүв. Үр Николаппг мартад уга эсвчи?

— Яһҗахмта, Иван Михайлович? Тиим күүг мартж болдви?— гиһәд Хохал өөлсн болжана, — Яһва, бас ирви?

199

— Уга, түүгпчн Спорт үлдәвә. Топд кех, күцәх эрки ксрг баһ бпшчн... Партнйн даалһвр күцәж йовпа.

— Әвртә күн! Хальмг болчкад хальмг! — гнж тагчг сууси һә- рә үгд орлцҗана. — Медрлнь!.. Кслнь!.. Тоолврпь!..

—• Яахм бнлә? — Новиков земгә чацһрҗана. — һазадын ор- дудт күрәд, кссг кел мсддгчн, Әрәсәг ксвтнь гишц эргәд, партии даалһврар нуувчин көдлмш кеһәд... Нам Лениниг үзж-медж, йов- сн чпгн бәәдлтә.

— Намнй? — Нальҗ йосар өврҗәнә. — Түнүгән хальмг эс гннтә?

— Хальмг болхларн хальмг, — гиж Хохал гекҗәнә. — Үнд нег нрәд одсн бәәнм, тадн цуһар үзснтн лавта.

— с!\езә?.. Альд?.. Әрлһич йир!.. — гилдәд, энд-тендәс чаңһр- лдҗ йовна. — Манар зооган кеҗ эс бәәни?»

— Амхан зарһ деер нег зүсвр күн мана заагас босҗ үг эс ке- лли? Тертн тер... «Цагин эркәр күчтә бәәх улс бурута кергд, зөв- тә болна гндг дегд әәмшгтә» гиҗ нег француз бичсиг үлгүрлҗ келснь чееҗәсм һархш, — гиҗ Хохал келнә.

— Бас нег мендинь балһснас авч ирүв, — Иван Михайлович Хохал тал хәләһәд, инәмсклҗәнә, — Екатерина Романовна чамд халун кевәрнь күргтхә гиж сурла.

— Тернь кен билэ? — гиж эндәс Боова соньмсҗана.

— Чамд эрк биш медж авх кергтэйи? — Элдэшк эргэд одв, ардан суусн Бооваг нүдәрн бәрҗ идн гиҗәнә. Тернь эндү һарһсан лавта медҗәнә, юңгад гихлә, бииднь нев.чк эвгәтсәр таг болҗ одв. Цуһар тагчг, кен чигн ду һарчахш.

— Акад юмб? Невчк эвгохн юмн болад одень ил, зуг юнь сәә- тр медгдҗәхш. Кень эднә гихв: Катянь? Хохалнь?.. Яһдг болвчн бн эн эвго агчмиг «оңдарулс» гиҗ санад, һәрә келҗәнә:

— Ма .хойриг балһсна баячуд көдлмшт авч өгл уга бәәхлә, Ка­тя, Екатерина Романовна, нааран йовулснь тер. Хохал эвинь олх гилә. Тегәд бидн нааран ирвдн.

— Учр уга, көдлмш олдх, — гиҗ Хохал келҗәнә, — зуг ода йовзд, амрх кергтә...

Тегәд Хохалын бичкн хорад, дораһур ор ясен, эн һурвн кевт- нә.

— Нә, Хохал, чи ямаран бәәнчи? — болҗ Новиков соньмсҗа- на. — Мел манар төр кеһәд бәәхәс биш, эврәннь тускар ю чигн келхшч.

- Юугаи танд келхв, Иван ДАихайлович, — Хохал гүүнор са- налдна, — күн җилвтх юмн уга...

М'.'уха тачалта үгмүдви энчн? Асхнас нааран чамаг аҗглад бәохнь, йир зовлңд даргдсн болҗ медгднәч: хәләцчн серглң биш, бәәх бәәдлчн дегд...

Хохал ду һарчахш, тагчг кевтнә. Новиков адһаҗахш. һәрә чи­гн эднә хоорнд орлцҗахш. «Келҗәг, күүндҗәг, — гиж санҗана,- 200