Omir qawipsizligi

Shań- bul qattı yamasa suyıq zatlardıń hawada muallaq súzip júriwi múmkin bolǵan mayda bólekshesi.

Kásip kesellikleri - bul qolaysız miynet sharayatları sebepli jumıshınıń keselleniwi bolibıp, óndiristegi keri ta`sirlerdi, qolaysız hám asorat beretuǵın faktorlardı keltirip shıǵaradigatuǵın kesellikler bolıp esaplanadı. Ahmiyeti jaǵınan bul kásiplik keselleniw dep te yúrgizilip, keselliktiń usı túri tiyisli kásip tarawında basqa keselliklerge qaraǵanda ko`birek ushıraydı.

Miynetti qorǵaw - jumıs procesinde insan qáwipsizligi, salamatlıǵı hám jumıs qábiletin asırıwdı táminlewshi nızamlar sisteması hámde olarǵa muwapııq keletuǵın sosial-ekonomikalıq, shólkemlestiriw, texnikalıq, gigienalıq hám emlew profilaktikası tádbirleri hámde quralları.

Jumıs orınlarıında tolıq zıyansız hám qáwipsiz islew ushın sharayat jaratıw ámelde múmkin emes. Sol sebepli miynetti qorǵawdıń wazıypası zzıyanlı hám qáwipli óndiris faktorlarınıń jumısshılarǵa tásirin eń kem dárejege keltiriwge imkaniyat beretuǵınn is-ilajlardı kóriwden, jumısshınıń jaraqatlanıwınıń aldın aliwdan, joqorı miynet ónimdarlıǵına erisiwge járdem beretuǵın qolay sharayatlardı jaratıwdan ibarat.

Texnika qáwipsizligi – jumısshılarǵa óndiriste texnika qawipsizligin, onıń aldın alatuǵın shólkemlestiriw is-ilajlar hám texnika quralları sisteması.

Órt qáwipsizligi - ob’ektte órt payda bolıw qáwpiniń aldın alıw, sonday-aq materiallıq baylıqlardı qorǵawdan ibarat.

Óndiris sanitariyasi – óndiristegi zıyanlı faktorlar tásiriniń aldın alatuǵın isilajlar hám texnika quralları sisteması.

Óndiristegi qáwipli faktor – óndiriste islewshilerge belgili sharayatlarda tásir etkende jaraqatlanıwǵa yamasa den-sawlıǵınıń keskin jamoanlasıwına tásir etetuǵın faktor. Buǵan mısal etip, háreketlenip atırǵan mashina, traktor, júk kóteriw quralları menen kóterilip atırǵan júk, mashina hám mexanizmlerdiń qorǵanılmaǵan aylanıwshań hám qaytpa-ilgerileme háreket etiwshi bólimler (kardanlı, shınjırlı, tisli, remenli berilis)tiń háreketi qáwipli faktorlar qatarına kiredi.

Óndiristegi zıyanlı faktor – jumısshılarǵa jumııs waqtında tásir etip keselleniwge yamasa jumıs qábiletiniń tómenlewine alıp keletuǵın faktor.

Elektr qáwipsizligi - adamlardı elektr togı, elektr jayı, elektrmagnit maydanınıń zııyanlı hámde qáwipli tásirinde qorǵawdı támiyinleytuǵın shólkemlestiriw hám texnikalıq is-ilajlar sisteması.

Jaraqatlanıw – óndiristegi zıyanlı yamasa qáwipli tásirler nátiyjesinde insan organları yamasa teri qaplamı fiziologiyalıq bir pútinliginiń buzılıwı.

Jeke qorǵanıw quralları - bir xızmetkerdi qorǵaw ushın xızmet qılatuǵın qurallar. Jeke qorǵanıw qurallarına jumıs kiyimi ayaq kiyim, gaz nıqaplar, shlemler, qorǵaw kózáynekleri, qulaqshınlar hám basqalar kiredi.

Kásip keselligi- adam organizmine jumııs sharayatlarınıń zıyanlı tásiri nátiyjesinde kelip shıqqan (uzaq dawam etken shańlı bronxitler, titirkew keselligi, hár-qıylı ximiyalıq preparatlar menen záhárleniw) kesellik bolıp esaplanadı.

Texnikalıq faktor – óndiris proceslerin mexanizaciyalaw hám avtomatlastırıw dárejesi, basqarıwda elektron-esaplaw texnikaların qolanılıwı, qorǵaw qurallarınıń sazlıǵI hám jeterliligi, qáwipli orınlardıń qorǵanǵanlıǵı hám basqalardı kirgiziw múmkin.

Sanitariya-gigiena faktorı – jumıs orınlarınıń sanitariya jaǵdayına juwap

beriw-bermesligi.

Ergonomikalıq faktor - mashina hám úskeneler insan menen óz-ara háreketde bolǵanda mashina elementleriniń sáykes keliwi. Buǵan texnikanıń tezlik parametrleri tiyisli, jumısshı organlardan kelip atırǵan maǵlıwmattıń kólemi, jumıs orınların shólkemlestiriw dárejesi, basqarıw organlarınıń qolay jaylasqanlıǵı, operator orınlıǵınıń konstruksiyası hám basqalar kiredi.

Sosial-xızmet kórsetiw faktorı – óndiris mádeniyatı, jumıs orınlarında tazalıq hám tártip, territoriyanıń kókelemzarlııǵı, xızmet kórsetiw xanaları, asxana, medicina punkti, poliklinika, baqshalardıń barlıǵı; jollardıń jaǵdayı, óndiris ushastkaları, dalaları, brigadaları, fermer xojalıqları, turaq jay komple-kslariniń qolaylııǵı.

Psixofiziologikalıq faktorlar – miynettiń awırlıǵI hám qızǵınlıǵı, jámáátshiliktegi psixologiyalıq jaǵday, jumısshılardıń bir-biri menen óz-ara múnásebeti.

Tabiyǵıy-ıqlım faktorlari- jaydıń geografiyalıq ornı hám metrologiyalıq jaǵdaylarıı (teńizge salıstırǵanda biyikligi, relef, jawııngershiliktiń túri, temperatura, ıǵallıq, hawanıń ionlanıwı, atmosfera basımı hám basqalar).

Ekonomikalıq faktorlar - miynetke haqı tólew hám jumısshı miynetin marapatlaw, miynetti qorǵawǵa ajratılǵan ǵárejettiń basqa maqsetlerge jumsalıwı, miynetti qorǵawǵa baylanıslı is-ilajlarǵa az orın ajıratılǵanlıǵı.

Fizikalıq faktorlarǵa - mashina hám mexanizmlerdiń háreketlenip atır’'an yamasa jıljıp atırǵan bólimleri, mexanizm menen kóterilip atırǵan júkti, qattı shawqım hám titirkeniwlerdi, hawanıń temperaturası hám ıǵallıǵınıń joqarı yamasa tómenligi, jumıs ornınııń artıqsha yamasa kem jarıtılǵanlıǵın hám basqalardı kirgiziw múmkin.

Ximiyalıq faktorlarǵa - pestasidler, neft ónimleri, mineral tóginler, asetilen islep shıǵarıwda paydalanılatuǵın basqa gazlardıń tásiri kiredi.

Biologiyalıq faktorlarǵa - mikroorganizmler - haywanlar, juǵımlı kesellik virusları, bakteriyalar hám olardııń ajratqan ónimleri, sonday-aq záhárli ósimlikler kiredi.

Psixo-fiziologiyalıq faktorǵa – fizikalıq zorıǵıwlardı (fizikalıq kúsh sarıplap orınlaytuǵın jumıslar) hám nerv-psixikalıq zorıǵıwlardımiynettiń bir qıylılıǵınan zerigerliligi, aqliy zorıǵıw hám basqalardı kirgiziw múmkin.

Miynetti qorǵaw - miynet procesinde adamnıń qáwipsizligi, salamatlıǵı hám islew qábiletin saqlawdı támiyinlewshi nızamlar sisteması hámde olarǵa muwapıq keletuǵın ekonomikalıq, shólkemlestiriw, texnikalıq, gigienalıq hám emlew aldın alıw is-ilajlar hámde qurallar bolıp esaplanadı.

Qáwipsizlik texnikası - bul óndiristegi qáwipli faktorlarıń islewshilerge tásiriniń aldın alatuǵın shólkemlestiriw is-ilajlar hám texnika quralları sisteması bolıp esaplanadı.

ÓIQ – Ómir iskerligi qáwipsizligi

8.Под.ред. Л.А.Михайлова «Безопастность жизнедеятельности». Киев –

Харков – Минск, 2007. 301 стр.

9.Mikryukov V.Yu. Bezopasnost` jiznedeyatel`nosti. Uch.posobie. Rostov – na Donu. 2006.

10.A.Q.Norxo’jaev, M.Yu.Yunusov Favqulodda vaziyatlar va muhofaza tadbirlari. –T.: „Universitet‖, 2001.

11.M.X.Tojiev, Í. Nigmatov va b. ―Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi‖. Óquv qóllanma. –T.: MChJ., Ta`lim manbai, 2002. -224 b.

12.M.Yu.Yunusov, E.J.Íkromov Fuqaro muhofazasi – doimiy zarurat. –T.: 2002.

13.С.В. Белова ― Безопастность жизнедеятельности‖, ―Высшая школа‖ , -M.: 1999.

14.Под. Ред. С.В. Белова Справочник. Безопастность производственных процессов. – М.: 1989.

15.Б. Юнусов Руководство по охране труда. T. 2004.

16.M.A.Rasuleva, O.R. Yuldoshev Videoterminallardagi xavfsizlik muammolari.

2.―Mehnat Kodeksi‖. Ózbekiston Respublikasining qonun hujjatlari tóplami. –T.: 2005 y., 37-38 – son.

3.―Mehnatni muhofaza qilish tóg`risida‖gi qonun. Ózbekiston Respublikasi Oliy

Majlisining Axborotnomasi. –T.: 2002 y., 1-son.

4. Íshlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va xodimlar salomatligining boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olish tóg`risidagi Nizom. Vazirlar Mahkamasining qarori № 286, 06.06.1997,-T.: 1997.

5. ―Íshlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklaridan majburiy davlat ijtimoiy sug`urtasi tóg`risida‖gi qonun. Ózbekiston Respublikasi qonun hujjatlari tóplami, 2008 y., 37-38-son.

6.―Ísh beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug`urta qilish tóg`risida‖gi qonun. ÓzbekistonRespublikasi qonun hujjatlari tóplami, -T.: 2009 ., 16-son.

7.―Aholini va hududlarni tabiiy hamda texnogen xususiyatli favqulodda

vaziyatlardan muhofaza qilish tóg`risida‖gi qonun. Ózbekiston

Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. –T.: 1999 y., 9-son.

8.―Fuqaro muhofazasi tóg`risida‖gi qonun. Ózbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. –T.: 2000 y., 5-6-son.

9.―Xavfli ishlab chiqarish ob`ektlarining sanoat xavfsizligi twg`risida‖gi qonun. Ózbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari tóplami. –T.: 2006 i., 39-son.

10.―Yong`in xavfsizligi tóg`risida‖gi Ózbekiston Respublikasi qonuni, 2009.

11. ―Chiqindilar tóg`risida‖gi qonun. Ózbekiston Respublikasi qonun

hujjatlari twplami, -T.: 2007 y., 50-51-son.

12. ―Sanitariya nazorati tóg`risida‖gi qonun. Ózbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari tóplami. –T.: 2006 y., 41-son.

13.―Fuqarolar sog`lig`ini saqlash tóg`risida‖gi qonun. Ózbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari tóplami. –T.: 2007 y., 40-son.

14.―Terrorizmga qarshi kurash tóg`risida‖gi qonun. Ózbekiston Respublikasi qonun hujjatlari tóplami. –T.: 2004 y., 25-son.

2.1Ómir iskerligi qáwipsizliginiń huqıqıy tiykarları, 20 mazmunı……………

2.4 Islewshilerdi iskerlik qáwipsizligi talaplarına ámel etiwge oqıtıw 26

sisteması………………………………………………………………

…

2.5Islep shıǵarıwda iskerlik procesi waqtında júzege keletuǵın 40 jaraqatlanıwlar hám kásip kesellikleri, olardıń kelip shıǵıw sebepleri, analiz etiw, aldın alıw is-ilajları,social-ekonomikalıq aqibetleri……….

3.4Texnosferada hawa ortalıǵınıń kórsetkishleri, olardıń miynet 54 iskerligine tásiri, islep shıǵarıw mikroıqlımınıń gigienalıq normaları, olardıń insan organizmine tásiri………………………………………..

3.5 Texnosfera hawası quramındaǵı islep shıǵarıw shańları hám záhárli 56

zatlardıń insan organizmine keri tásiri, olarǵa qarsı isilajlar………….

IV BAP. ISLEP SHIǴARÍW PROCESLERINDE

ZIYANLÍ FAKTORLAR HÁM OLARDAN QORǴANÍW IS-

ILAJLARÍ

4.1Islep shiǵariwda hawa-rayı sharayıtı hám olardı normaǵa 59 keltiriw.........

4.8Nurlanıwdıń zıyanlı tásirinen qorǵanıw is77 ilajları……………………..