13-ameliy Python

13-ámeliy jumıs

Python programmalastırıw tilinde If...Else shártleri

1. Teoriyalıq bólim

If...Else shártleri - programmanıń belgilenbegen shártler tiykarında hár qıylı háreketlerdi orınlawına múmkinshilik beredi.

Tiykarǵı strukturası:

if shárt:

#shárt durıs bolǵanda orınlanadı

else:

#shárt nadurıs bolǵanda orınlanadı

Qosımsha elif strukturası:

if shárt1:

#shárt1 durıs bolǵanda elif shárt2:

#shárt2 durıs bolǵanda

else:

#hesh qaysı shárt durıs bolmaǵanda

2.Salıstırıw operatorları

#Teńlik: ==

#Teń emes: !=

#Úlken: >

#Kishi: <

#Úlken yamasa teń: >=

#Kishi yamasa teń: <=

#Obyekttiń bar ekenin tekeriw: in

#Logikalıq AND: and

#Logikalıq OR: or

#Logikalıq NOT: not

3. Ámeliy mısallar

1. Ápiwayı jası boyınsha tekseriw:

jas = 18

if jas >= 18:

print("Sizge ruqsat etiledi") else:

print("Sizge ruqsat etilmeydi")

2. Bahalar boyınsha bahalaw:

baha = 85

if baha >= 90:

nátiyshe = "Ayırıqsha" elif baha >= 80:

nátiyshe = "Jaqsı" elif baha >= 70:

nátiyshe = "Qanaatlandırarlı" else:

nátiyshe = "Qanaatlandırarsız"

print(f"Siziń nátiyjeńiz: {nátiyje}")

3. Login sisteması:

durıs_login = "admin" durıs_parol = "12345"

login = input("Login: ") parol = input("Parol: ")

if login == durıs_login and parol == durıs_parol: print("Sistemanıń ishinde!")

else:

print("Login yamasa parol nadurıs!")

4. Sanlar menen islewde:

san = int(input("San kiritiń: "))

if san > 0: print("Oń san")

elif san < 0: print("Teris san")

else: print("Nol")

if san % 2 == 0: print("Jup san")

else:

print("Taq san")

5. Kompleks shárt:

jası = 25 tájiriybesi = 3 bilimi = "joqarı"

if jası >= 18 and (tájiriybesi >= 3 or bilimi == "joqarı"): print("Jumısqa alındıńız!")

else:

print("Keshiriń, siz talaplarga juwap bermeysiz")

6. Menyu sisteması:

print("Menyunı tańlań:") print("1. Qosıw") print("2. Alıw") print("3. Kóbeytiw") print("4. Bóliw")

tańlaw = input("Tańlawıńızdı kiritiń (1-4): ")

if tańlaw in ["1", "2", "3", "4"]:

san1 = float(input("Birinshi san: ")) san2 = float(input("Ekinshi san: "))

if tańlaw == "1":

nátiyshe = san1 / san2 else:

nátiyshe = "Nolge bóliw múmkin emes"

print(f"Nátiyshe: {nátiyshe}") else:

print("Nadurıs tańlaw!")

7. Waqıt boyınsha sálemlesiwdi anıqlaw:

import datetime

hazirgi_waqıt = datetime.datetime.now().hour

if 5 <= hazirgi_waqıt < 12: sálem = "Qayırlı tań!"

elif 12 <= hazirgi_waqıt < 17:

sálem = "Kúnińız kewilli ótsin!" elif 17 <= hazirgi_waqıt < 22:

sálem = "Kesh jarıq!" else:

sálem = "Jaqsı tún!" print(sálem)

8. Jasına qarap bilet bahasın esaplaw:

def bilet_bahasın_esaplaw(jas): tiykarǵı_baha = 10000

if jas <= 6:

baha = 0 # 6 jasqa shekem biypul elif jas <= 12:

baha = tiykarǵı_baha * 0.5 # 50% jeńillik elif jas >= 65:

baha = tiykarǵı_baha * 0.7 # 30% jeńillik else:

baha = tiykarǵı_baha

return baha

jas = int(input("Jasıńızdı kiritiń: ")) baha = bilet_bahasın_esaplaw(jas) print(f"Bilet bahasıı: {baha} sum")

9. Parol kúshin tekseriw:

elif úlken_hárip and kishi_hárip and san_bar: return "Kúshli parol"

elif (úlken_hárip or kishi_hárip) and san_bar: return "Orta kúshlikte"

else:

return "Ápiwayı parol"

parol = input("Parol kiritiń: ") print(parol_kúshin_tekeriw(parol))

10. Jıl máwsimin anıqlaw:

ay = int(input("Aydı kiritiń (1-12): "))

if ay in [12, 1, 2]:

print(f"Bul ay {máwsim} máwsimine tiyisli")

Bul mısallarda if...else shártleriniń hár túrli qollanılıwı kórsetilgen. Hár bir mısal real máselelerdi sheshiwge arnalǵan hám shártlerdiń hár qıylı múmkinshiliklerinen paydalanılǵan.

ÁMELIY MÍSALLAR:

1. Paydalanıwshı kirgizgen sannıń jup yamasa taq ekenin anıqlaw:

def san_tekeriw():

san = int(input("San kiritiń: "))

if san % 2 == 0: print(f"{san} - jup san")

else:

print(f"{san} - taq san") san_tekeriw()

2. Úsh sannıń eń úlkenin tabıw:

def eń_úlkenin_tabıw():

san1 = float(input("Birinshi sandı kiritiń: ")) san2 = float(input("Ekinshi sandı kiritiń: ")) san3 = float(input("Úshinshi sandı kiritiń: "))

if san1 >= san2 and san1 >= san3: eń_úlken = san1

elif san2 >= san1 and san2 >= san3: eń_úlken = san2

else:

eń_úlken = san3

print(f"Eń úlken san: {eń_úlken}")

eń_úlkenin_tabıw()

3. Oqıwshınıń bahasın hárip penen belgilew:

def baha_belgilew():

ball = float(input("Ballıńızdı kiritiń (0-100): "))

if ball >= 90: hárip = 'A'

elif ball >= 80: hárip = 'B'

elif ball >= 70: hárip = 'C'

elif ball >= 60: hárip = 'D'

else:

hárip = 'F'

print(f"Siziń bahańız: {hárip}")

baha_belgilew()

4. Kalkulyator:

def kalkulyator(): print("\nÁmeldi tańlań:") print("1. Qosıw (+)") print("2. Alıw (-)") print("3. Kóbeytiw (*)") print("4. Bóliw (/)")

ámel = input("Ámeldi kiritiń (1-4): ")

san1 = float(input("Birinshi san: ")) san2 = float(input("Ekinshi san: "))

if ámel == '1':

nátiyshe = san1 + san2 belgi = '+'

elif ámel == '2':

nátiyshe = san1 - san2 belgi = '-'

elif ámel == '3':

nátiyshe = san1 * san2 belgi = '*'

elif ámel == '4': if san2 != 0:

nátiyshe = san1 / san2 belgi = '/'

else:

print("Qátelik: Nolge bóliw múmkin emes!") return

else:

print("Nadurıs ámel tańlandı!") return

print(f"{san1} {belgi} {san2} = {nátiyshe}")

kalkulyator()

5. ATM operaciyaları:

def atm():

balance = 1000000 # Dáslepki balans

while True:

print("\nATM menyusı:") print("1. Balansımdı kóriw") print("2. Aqsha sheshiw") print("3. Aqsha salıw") print("4. Shıǵıw")

tańlaw = input("Tańlawıńızdı kiritiń (1-4): ")

if tańlaw == '1':

print(f"Siziń balansıńız: {balance} sum")

elif tańlaw == '2':

summa = float(input("Qansha summa alasız: ")) if summa > balance:

print("Balansıńızda jetkiliksiz ǵárejet!") elif summa <= 0:

print("Nadurıs summa!") else:

balance -= summa print(f"{summa} sum alındı")

print(f"Qalǵan balans: {balance} sum")

elif tańlaw == '3':

summa = float(input("Qansha summa salasız: ")) if summa <= 0:

print("Nadurıs summa!") else:

balance += summa print(f"{summa} sum salındı")

print(f"Házirgi balans: {balance} sum")

elif tańlaw == '4': print("Xosh bolıńız!") break

else:

print("Nadurıs tańlaw! Qaytadan urınıp kóriń.")

atm()

6. Login sisteması:

def login_sistema(): paydalanıwshılar = {

"admin": "admin123", "user": "pass123"

}

urunıw = 3

while urunıw > 0:

login = input("Login: ") parol = input("Parol: ")

if login in paydalanıwshılar:

if paydalanıwshılar[login] == parol: print("Sistemanıń ishinde!")

def waqıt_formatin_ózgertiw():

waqıt = input("Waqıttı kiritiń (24 saatlıq format, mısalı 14:30): ")

try:

saat, minut = map(int, waqıt.split(':'))

if 0 <= saat <= 23 and 0 <= minut <= 59: if saat == 0:

jańa_saat = 12 belgi = 'AM'

elif saat < 12: jańa_saat = saat belgi = 'AM'

elif saat == 12: jańa_saat = 12 belgi = 'PM'

else:

jańa_saat = saat - 12 belgi = 'PM'

print(f"{waqıt} = {jańa_saat:02d}:{minut:02d} {belgi}") else:

print("Nadurıs waqıt formatı!")

except:

print("Nadurıs format! HH:MM formatında kiritiń")

waqıt_formatin_ózgertiw()

10. Qurallı qol oyını:

def qurallı_qol():

variantlar = ['tas', 'qaǵaz', 'qayshı'] kompyuter_ball = 0

oyınshı_ball = 0

while True:

print(f"\nEsap - Siz: {oyınshı_ball}, Kompyuter: {kompyuter_ball}") print("\nTańlań:")

print("1. Tas") print("2. Qaǵaz") print("3. Qayshı")

print("4. Oyındı tamamlaw")

tańlaw = input("Tańlawıńız (1-4): ")

if tańlaw == '4':

print(f"\nAqırǵı esap - Siz: {oyınshı_ball}, Kompyuter:

{kompyuter_ball}")

if oyınshı_ball > kompyuter_ball: print("Siz jeńdińiz!")

elif oyınshı_ball < kompyuter_ball: print("Kompyuter jeńdi!")

else: print("Teń!")

break

if tańlaw not in ['1', '2', '3']: print("Nadurıs tańlaw!") continue

oyınshı = variantlar[int(tańlaw)-1] kompyuter = random.choice(variantlar)

print(f"\nSiz: {oyınshı}") print(f"Kompyuter: {kompyuter}")

if oyınshı == kompyuter: print("Teń!")

elif ((oyınshı == 'tas' and kompyuter == 'qayshı') or (oyınshı == 'qaǵaz' and kompyuter == 'tas') or

(oyınshı == 'qayshı' and kompyuter == 'qaǵaz')): print("Siz utdıńız!")

oyınshı_ball += 1 else:

print("Kompyuter uttı!") kompyuter_ball += 1

qurallı_qol()

Bul mısallardıń hár biri if...else shártleriniń praktikalıq qollanılıwın kórsetedi. Hár bir mısaldı ózińiz orınlap kórip, kodtı ózgertiw arqalı úyreniwińizge boladı.

TEST

1.Tómendegi kodtıń nátiyjesinde ne shıǵadı?

x= 5

if x > 3: print("A")

else: print("B")

a)A

b)B

c)5

d)Qátelik beredi

Durıs juwap: a) A

2.Python tilinde teńlikti tekseriw ushın qaysı operator qollanıladı?

a)=

b)==

c)===

d)!=

Durıs juwap: b) ==

3. Tómendegi shártte qaysı qátelik bar?

if x = 10: print("On")

a)if sóziniń jazılıwında

b)Útirlerdegi qátelik

c)Teńlik operatorı nadurıs (= ornına == kerek)

d)print funkciyasında

Durıs juwap: c) Teńlik operatorı nadurıs (= ornına == kerek)

4.elif ne ushın qollanıladı?

a)Birinshi shárt durıs bolǵanda

b)Basqa shártlerdi tekeriw ushın

c)Programmanı toqtatıw ushın

d)Cikldı baslaw ushın

Durıs juwap: b) Basqa shártlerdi tekeriw ushın

5.and operatorı qashan True qaytaradı?

a)Eki shárt te True bolǵanda

b)Bir shárt True bolǵanda

c)Eki shárt te False bolǵanda

d)Tek birinshi shárt True bolǵanda

Durıs juwap: a) Eki shárt te True bolǵanda

6.Tómendegi kodtıń nátiyjesinde ne shıǵadı?

x= 10

y= 20

if x > y:

print("X úlken") elif x == y:

print("Teń") else:

print("Y úlken")

a)X úlken

b)Teń

c)Y úlken

d)Hesh nárse shıqpaydı

Durıs juwap: c) Y úlken

7.or operatorı qashan False qaytaradı?

a)Tek bir shárt False bolǵanda

b)Eki shárttiń biri True bolǵanda

c)Eki shárt te False bolǵanda

d)Eki shárt te True bolǵanda

Durıs juwap: c) Eki shárt te False bolǵanda

8.Qaysı jazıw durıs?

a)if(x > 0)

b)if x > 0:

c)if x > 0 then

d)if x > 0 {

Durıs juwap: b) if x > 0: