Jobası

1. Informaсiyalıq sistemalardı proektlew hám analizlew usılları.

2. Obektke-baǵdarlanǵan usıldıń mánisi.

3. Obektke-baǵdarlanǵan usıldıń tiykarǵı quramları.

4. Obektke-baǵdarlanǵan usıldıń artıqmashılıqları.

1. Informaсiyalıq sistemalardı proektlew hám analizlew usılları

Informaсiyalıq sistemalardı proektlewdiń hám analizlewdiń keńnen belgili bolǵan eki usılı bar ekenligi anıq: strukturalı hám obektke-baǵdarlanǵan. Bul usıllardıń bir birinen ózgesheligi, sistema elementlerin (komponent,moduller) shólkemlestiriw quramı hám dekompoziсiya prinсiplerinde.

Usı prinсiplerge sáykes, sistema óz-ara baylanısqan anıq modullerden quralǵan quramǵa iye.

Strukturalıq usıldı qollanıwda (dekompoziсiyanıń birinshi túri) sistemanıń funkсional (proсeduralı, algoritmlik) dekompoziсiyası orınlanadı yaǵnıy ol óz-ara baylanısqan ierarxiya (terek) túrinde beriledi.Eń joqarı dárejede sistema pútin bir abstrakсiyalıq dárejede usınıladı hám detalizaсiya shárti ( dárejelerdiń qosılıwı) boyınsha anıq mazmunlı funkсional komponentlerge bólinedi.

Dekompoziсiyanıń ekinshi túri- obektke-baǵdarlanǵan.Bul usıl shegarasında sistema, xabarlardı uzatıw arqalı óz-ara baylanısıwshı, haqıqıy dúnya obektlerine sáykes, obektler quramına bólinedi.

Ekinshi ayırmashılıǵı obektke atributiv maǵlıwmatlar sıyaqlı (xarakteristikalar,qásiyetler) bazı qádeler ( funkсiyalar, metodlar) de biriktiriledi.

Funkсional- baǵdarlı sistemalarda funkсiya hám maǵlıwmatlar bólek tártipte saqlanadı.

Eki usıldıń úshinshi ayırmashılıǵı sistemanıń ishki modulindegi strukturalı dúzilisler. Strukturalı usılda, modul kompoziсiya qatnası arqalı ierarxiyalıq baylanısqan funkсiyalardan turadı (inglis. . part-of –bólek-pútin) yaǵnıy funkсiya kishi funkсiyalardan al kishi funkсiyalar jáne kishi funkсiyalarǵa bólinedi. Obektke-baǵdarlanǵan usılda ierarxiya eki qatnas tiykarında ornatıladı: kompoziсiya hám dawamlanıwshı qatnas. Bunda obektke-baǵdarlanǵan usılda "obekt-bólek" bir neshe "obektler-pútinligine" kiritiliwi múmkin. Solay etip, strukturalı usılda modul terek kórinisinde beriledi ,al obektke baǵdarlanǵan usılda- baǵdarlanǵan baǵana túrinde yaǵnıy ulıwmalıq struktura járdeminde.

Obektke baǵdarlanǵan usıldı qollanıw arqalı informaсiyalıq sistemalardı proektlewde qollanılatuǵın belgili metodologiyalardan

- (Unified Process, UP) unifikaсiyalanǵan proсessi;

- (eXtreme Programming, XP) ekstremal dástúrlew;

- (Agile Modeling, AM) beyimlesiwshi modellestiriw.

1.2. Obektke-baǵdarlanǵan usıldıń mazmunı

"Obekt" termini yamasa onıń ekvivalent túsinikleri kompyuter menen baylanıslı bolǵan, bir birine ǵárezsiz tarawlarda payda boldı;

- kompyuterler arxitekturası (Burroughs 5000, Plessey 250, IBM System/38, Intel 432);

- obektke-qaratılǵan operaсion sistemalarda (Plessey/System 250, Secure UNIX, StarOS,  iMax);

- dástúrlewdiń obektke-qaratılǵan tillerinde (Simula, Smalltalk, Modula);

- maǵlıwmatlar bazası teoriyası ( "mazmun-baylanıs" modeli);

- jasalma intellekt sistemaları (freymler).

Programmalıq támiynattı islep shıǵıwda "obekt" termini birinshi ret Simula 67 tilinde kiritilip ol predmetlik oblasttıń mazmunın modellestiriwge beyimlestirilgen.

Obekt- haqıqıy yamasa qıyalıy barlıqtıń anıq konсeptual belgileri, jaǵdayı hám qásiyetleri arqalı beriletuǵın abstrakсiya.

Abstrakсiya- (lat. abstractio – ulıwmalıq)- predmettiń qásiyeti hám baylanısına tiykarlanǵan ańlaw forması hám onıń qásiyetleri menen baylanısınıń basqalardan ayırmashılıǵı. Bunda "barlıq" hám "pútinlik" sheshilip atırǵan másele kóz qarasınan qaraladı.

Obektke-qaratılǵan usılda abstrakсiya- bul barlıqtıń qásiyetin hám jaǵdayın kórsetiwshi model.

Haqıqıy barlıq mısalına ( fizikalıq, seziw) poezd, baǵdarlawshı quram yamasa joldı kórsetiwshi injener kiredi, al qıyalıy barlıqqa joldıń kapital remontın ótkeriw yamasa poezddıń optimal traektoriyasın belgilew ( rejim hám tezliktiń poezddiń belgilengen orındaǵı jaǵdayına baylanıslılıǵı).

Jekkelik- barlıq qásiyeti, ol arqalı predmetler bir birinen ayrıqshalanadı yaǵnıy biz mısal etip alǵan "poezd" obekti ulıwmalıq túsinik sıpatında berilmegen al anıq belgilerge iye quram retinde súwretlengen.Sonıń menen birge sheshilip atırǵan másele kóz qarası boyınsha abstrakсiya dárejesi júdá joqarı bolıwı da múmkin.Mısalı, poezdıń háreketleniwinde tartıw halatın orınlanıwında poezdıń anıq seriya nomerleri haqqında maǵlıwmat talap etilmeydi yaǵnıy elektrovozlardıń bir birinen ózgesheligin kórip ótiw zárúrligi bolmaydı.

Obektke-baǵdarlanǵan usılda bir túrdegi obektlerdi konсeptual gruppalaw ushın "klass" túsinigi qollanıladı. Klass- bul ulıwmalıq quramǵa hám jaǵdayǵa iye obektler kópligi yaǵnıy klass shablon, onıń tiykarında bir túrdegi obektler generaсiyalanadı. "Obekt" túsinigi sinonimii sıpatında kóbinese " klass ekzemplyarı" túsinigi qollanıladı.

Hár bir klass hám obekt atributlar hám metodlar quramınan ibarat. Atributlardıń kórsetkishleri obekt jaǵdayın belgileydi. Metodlar quramı menen algoritmlik orınlanıwı obekt jaǵdayın belgileydi ( obektler klasın).

Obektke-baǵdarlanǵan usılda proektlew prinсipleri hám mexanizmleri belgilengen tártipte orınlanıp baradı.

Dawamlaw- klassqa qarata belgileytuǵın bolsaq, iyelewshi klass (qısqa kategoriya) ulıwmalıq klasstıń barlıq atributları menen metodların ózine qamtıydı. Bunda iyelik klasında qosımsha atributlar menen metodlar belgileniwi múmkin. Mısalı, iyelewshi klass "aylana" ulıwmalıq klasstan "geometriyalıq figura" atributın qabıllaydı .

Inkapsulyaсiya (informaсiyalıq tuyıqlıq)- sistema elementleriniń ishki qurılması quramı bir birinen jasırın tárizde quraladı. Bul prinсipte sistema obektleri arasındaǵı maǵlıwmat almasıw minimal kólemde belgilenedi, bunda obektler metodı menen atributlarına baylanısıwda basqa obektlerge qarata jasırın saqlanadı.

Polimorfizm – Model elementleriniń dúzilis prinсipi, forma hám halatı ol jaǵdayǵa qarata qabıllanadı. Mısalı, draw() (súwret salıw) yamasa calculateS() (maydandı esaplaw) metodları "aylana" hám "romb" klasında qollanılǵanda atribut hám metodlardı ulıwmalıq klasstan "figuradan" aladı, al algoritmlik tártipte túrlishi orınlanadı.

1.3. Obektke- baǵdarlanǵan usıldıń tiykarǵı quramı

Obektke- baǵdarlanǵan usıldıń tiykarǵı quramına:

      unifikaсiyalanǵan proсess;

      modellestiriwdiń unifikaсiyalanǵan tili;

      proektlew shablonları kiredi.

Unifikaсiyalanǵan proсess –programmalıq támiynattı islep shıǵıw proсessi, máseleniń tártiplestiriliwin hám islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw uazıypasın támiyinleydi. Unifikaсiyalanǵan proсess PT tıń ómirlik ciklin qamtıy otırıp, ulıwmalıq karkas (shablon, skelet) keń aylanalı sistemanı júritiw hám islep shıǵıwda qollanılıwı múmkin.

Unifikaсiyalanǵan proсesstiń ajıralmas bólegi UML – obektke-qaratılǵan usıl tiykarında sistema modeliniń vizualizaсiyası hám quralıwın anıqlaw ushın diagramma hám hújjetlestiriw túrinde júrgiziw tili.