Lekciya-2

2 – lekciya.

KOMPYUTER SISTEMALARÍNÍŃ FUNKCIONAL HÁM STRUKTURALÍQ SHÓLKEMLESTIRIW

Joba.

1. KOMPYUTER SISTEMALARÍNÍŃ BASQARÍW

PROCESSINDEGI ORNÍ

2. KOMPYUTER SISTEMALARÍNÍŃ ÚLKEN

OBYEKTIN BASQARÍW DAWAMÍNDA ORÍNLAYTUǴÍN WAZÍYPALARÍ

Aldıńǵı lekciyada kompyuter sisteması hám informaciyalıq sistema atamaların sinonim sózler dep esaplap keyingi lektiyalardı dawam ettiriwimiz haqqında aytqan edik. Sonlıqtan bul lekciyanı kompyuter sisteması ataması menen birge informaciyalıq sistema (IS) yaki informaciyanı qayta islew sistemasına qarata keńirek atamalardı qollanǵan halda alıp baramız. Bunday etiwimizge sebep, ádebiyatlarda mine usı sóz yaǵnıy – informaciyalıq sistemalar degen sózdiń qollanıwı hám informaciyalıq sistema delingende kompyuter sisteması haqqında sóz aytıladı.

Informaciyanı qayta islew hám basqarıw processi túsinikleri óz-ara tikkeley hám úziliksiz baylanıslı bolǵan túsinik. Kibernetika páninde basqarıw sózine berilgen ulıwma táriypti tómendegishe ańlatıw múmkin: basqarıw, bul informaciyanı belgili bir maqsetke baǵdarlanǵan halda islew hám qayta islew processi bolıp tabıladı.

Informaciya sistemasınıń basqarıw processindegi ornı 2.1-súwrette keltirilgen sızılma járdeminde túsindirip beriw múmkin.

1. Sırtqı faktorlar, máselen bazar jaǵdayı haqqındaǵı informaciyalar, bar bolǵan resurslar, jetkerip beriw múddetleri hám basqada usıǵan uqsas informaciyalar.

2. Joqarı shólkemler tárepinen belgilep qoyılǵan nızam hám qaǵıydalar haqqındaǵı informaciyalar, hámde olar tiykarında islep shıǵılǵan basqarıw nátiyjesinde erisiliwi kerek bolǵan maqset hám wazıypalar.

2

Ахборот тизими

İnformatsiya sisteması

3 4

1

Basqarıw obyekti

5

2.1-расм. Basqarıw processiniń keńeytilgen strukturası.

3. Basqarıw ushın qollanılatuǵın informaciyalar.

4. Obyekttiń halatı haqqındaǵı informaciyalar.

5. Obyekttiń jumıs iskerligi nátiyjeleri haqqındaǵı informaciyalar (keri baylanıs).

Onsha úlken bolmaǵan informaciya sisteması da, kompyuterlersiz óz wazıypaların ónimli orınlay almaydı. Sonlıqtan barlıq informaciyalıq sistemalardı bir waqıttıń ózinde informaciyalı-esaplaw yaki informaciyanı izlew sistemaları, yaǵnıy kompyuter sistemaları dewge boladı.

Úlken obyektti basqarıwdı ámelge asırıwshı kompyuter sistemasınıń wazıypaları halation analizlew hám bir sistemaǵa keltiriw, olardıń tómendegi ulıwmalasqan wazıypaların anıqlaw hám ajıratıp alıw imkaniyatına iye:

- esaplaw, yaǵnıy basqarıw sistemasınıń islewi ushın kerek bolatuǵın túrli kórinistegi informaciyanı óz waqtında hám sapalı islewdi támiyinlew;

- kommunikaciyalıq, yaǵnıy informaciyanı kerek bolatuǵın mánzillerge uzatılıwın támiyinlew;

- informaciya menen támiyinlew yaki xabardar qılıw, yaǵnıy barlıq túrdegi (ilimiy, ekonomikalıq, finanslı, texnikalıq hám basqa usıǵan uqsas) kerekli informaciyalardı tez izlewdi, kóriwdi hám jetkerip beriwdi támiyinlew;

- informaciyanı saqlaw, yaǵnıy kerek bolatuǵın informaciyalardı úzliksiz túrde jıynaw, bir sistemaǵa túrlendiriw, saqlaw hám jańalap barıwdı támiyinlew;

- baqlaw, yaǵnıy basqariw ushın kerek bolatuǵın barlıq sırtqı hám ishki informaciyalardı gúzetip turıw hám payda etiwdi támiyinlew;

- obyekt kórsetkishlerin belgili bir shegarada saqlap turıw, yaǵnıy basqarıw obyektiniń kórsetkishleri bolǵan qanday da bir shegaradan ótken waqıtta ogan tásir etiwin támiyinlew (obyekttiń islewin durıs dawam ettiriw maqsetinde);

- optimallastırıw, yaǵnıy obyekttiń islewi dawamında maqsetlerdiń, dáwirlerdiń hám shártlerdiń ózgerislerin názerde tutqan halda optimal jobalı esaplardı hám qayta esaplawlardı támiyinlew;

- ózin-ózi qayta shólkemlestiriw, yaǵnıy jańa qoyılǵan maqsetlerge erisiw ushın kompyuter sistemasınıń strukturasın hám kórsetkishlerin ańsat ǵan ózgertiw imkaniyatın támiyinlew (atap ótsek “izertlewler alıp barıw – jańa ónimlerdi jaratıw – engiziw – sanaatta islep shıǵarıwdı jolǵa qoyıw” ciklin minimal qárejetler menen ámelge asırılıwın támiyinlew);

- izertlewlerdi ámelge asırıw, yaǵnıy korporativ mashqalalar, jańa texnika hám texnologiyalardı jaratıw processleri boyınsha ilimiy izertlewlerdi orınlaw, hámde kompleks ilimiy izertlewlerdi maqsetli baǵdarlamalarınıń temaların qáliplestiriwdi támiyinlew;

- aldınnan aytıp beriw (prognozlaw, shamalaw), yaǵnıy obyekt hám átirap dógerek rawajlanıwınıń tiykarǵı baǵdarları, nızamlıqları kórsetkishlerin aldınnan anıqlawdı támiyinlew;

- analizlew, yaǵnıy tiykarǵı kórsetkishlerdi anıqlawdı, atap ótsek obyekttiń ekonomikalıq hám xojalıq iskerligi kórsetkishlerin de anıqlawdı támiyinlew;

- sintezlew, yaǵnıy texnologiyalıq, finanslıq hám xojalıq iskerligi normativlerin, avtomatlastırılǵan islep shıǵarıwdı támiyinlew;

- baqlaw, yaǵnıy islep shıǵarıw quralların, shıǵarıp atırǵan ónim hám xızmetlerdi avtomatlastırılǵan baqlawdı orınlaw;

- diagnozlaw, yaǵnıy basqarıw obyektiniń halation avtomatlastırılǵan diagnostikalawdı ámelge asırıw;

- hújjetlestiriw, yaǵnıy kerek bolatuǵın barlıq túrdegi, esapqa alıw hám shıǵarıw, jobalar hám pármanlarǵa tiyisli bolǵan, finanslı hám basqa hújjetlerdi islep shıǵıwdı támiyinlew.

Tayanısh sózler

Informaciyalıq sistema, informaciyanı qayta islew hám basqarıw túsinikleri, informaciya sistemasına tásir etiwshi faktorlar, kompyuter sistemasınıń wazıypaları, esaplaw, kommunikaciyalıq, informaciyanı saqlaw, baqlap barıw, optimallastırıw hám baqlaw.

Baqlaw sorawları

1. Kompyuter sistemalarınıń basqarıw processindegi ornı.

2. Basqarıw processiniń strukturası hám ondaǵı faktorlardı aytıp beriń.

3. Kompyuter sistemasınıń úlken obyektin basqarıw dawamında orınlanatuǵın wazıypaları.