MD hám PQJ / Qaraqalpaqstan radiosında muzıkalıq, kewil ashar
.pdfxoshametlense olar sonshelli dárejede kamal tawıp baradı. Nátiyjede jaslar jetiklik tárepke qaray háreket etedi. Olardıń isenimi hám dúnyaǵa kó-qarası da qálbindegi áne usıústem tuyǵıǵa tiykarlanadı.
Jurnalisttiń emin-erkin dóretiwshilik penen shuǵıllanıp, elimizdiń jáne de gúllep jasnawı ushın miynet etiwi milliy jurnalistikamızdıń rawajlanıwına tiykar bolmaqta. Ǵalaba xabar kuralları arasında radio eń operativ túri. Ol hár bir shanaraqqa informaciyanıdál hám tez jetkerip beriwi menen ajıraldı.
Búgingi kúnde radio shın mánisinde mámleketimizdiń siyasiy, ekonomikalıq, sotsiallıq, mádeniy, ruwxıy turmısınıń aktiv qatnasıwshısına, jańalıq jırshısına aylandı. Qaraqalpaqstan radioesittiriwleri mazmunı, tematikası, baǵdarı, tili boyınsha keńeydi, jańa is tájiriybeler topladı.
Radioesittiriwlerdegi sońǵıjetiskenlikler qatarında muzıkalıq esittiriwlerdiń bir qansha kóbeyiwi bolıp tabıladı. Qaraqalpakstan radiosı saz-sáwbetli esittiriwlerdi óziniń dáslepki kúninen baslap tayarlanıp kelmekte. Olardıń tematikası, ideyası da ózgerdi, ulǵaydı, jańalandı. Usı ótken waqıt dawamında
óz auditoriyasına iye boldı, respublikamızdıń turli orınlarınan ózine shın mánisinde dos arttırdı. Qaraqalpaqstan radiosı elimizdegi barlıq jetiskenliklerge
úles qosıp atırǵan jaslar, olardıń turmısı, dúnyatanımı, úmit hám ármanların sáwlelendirip kelmekte. Ásirese, ádep-ikramlılıqqa baslawda hár túrli esittiriwler, rubrikalar, viktorinalı soraw-juwap oyınları túrinde, zamanlaslarımız shıǵıp sóylewshi, jas úlkenlerdiń eske túsiriwleri arqalıbayanamaqta.
Ullı danıshpan Al-Xorezmiy pikirine súyener bolsaq, «Sóz – gúl, jumıs – miywe» eken. Estetikalıq tárbiya beriwde Qaraqalpaqstan radio kanalı óziniń miywesin berip basladı.
Búgingi kúnde tomendegi esittiriwler tayarlanadı:
-«Ádebiyat hám dáwir»,
-«Teatr mikrafon aldında»,
-«Baqsılar lapızı»,
-«Dúnya ádebiyatıdurdanaları»,
-Ana jurtım»,
20
-«Qosıǵım - ómirim, qosıǵım – baxtım »,
-«Teatr hám akter».
-«Saz hám sáwbet»
Sonday-aq radiojurnallar: - «Gúldáste», -«Tikenek»
turaqlı túrde tayarlanıp tıńlawshılarǵa ruwxıy kúsh hám estetikalıq zawıq baǵıshlap kelmekte.
«Insandı, onıń ruwxıy dúnyasın ashatuǵın jáne bir qúdiretli qural bar, ol da bolsa sózdiń qúdireti, kórkem ádebiyat bolıp tabıladı» degen edi jurt basshımız I. A. Karimov «Joqarı mánawiyat – jeńilmes kúsh» atlı miynetinde1.
Haqıyqatında da, kórkem shıǵarma insanǵa barlıq waqıtta da sırlas bola alatuǵın eń jaqın dos. Balalar ádebiyatınan tartıp jáhán ádebiyatı durdanadlarına shekem tarbiyalıq áhmiyetkue iye. Óytkeni, jáhán ádebiyatı durdanaları biziń sanamızdı bayıtıp, dúnyatanımımızdı joqarılatsa, turkiy tilles xalıqlar ádebiyatı tariyxtı úyreniwge baǵdarlaydı. Balalarǵa arnalǵan kitaplar bolsa az waqıtqa bolsa da bizdi balalıǵımızǵa alıp barıp taslaydı.
Solay eken, kitap-bul kámillikke alıp shıǵıwshı derek. Kórkem ádebiyattıń usınday ayrıqshalıǵın ashıp beriwde Qaraqalpaqstan radiokanadında tayarlanatuǵın «Ádebiyat hám dáwir», «Dúnya ádebiyatı durdanaları» esittiriwleri, «Gúldáste» radiojurnalıaytarlıqtay xızmet etpekte.
Dúnya sheksiz, gózzal hám ráń-báreń. Sonlıqtan da, hár bir insan kórkem shıǵarmalardan gózzallıqtı izlewi tábiyy. Eger insannıń sulıwlıqqa zárúriy umtılıwshılıǵıbolmasa, gózzallıq haqqında túsinik te bolmaǵan bolar edi. Gózzallıq dúnyası-ol ulıwma insaniy qádiriyat. Sebebi, ol qaysı adamdı bolmasın gúllendiriwdiń, jetilistiriwdiń, ruwxlandırıwdıń quralı retinde, onıń ómiriniń joldası, kewliniń xoshıbolıp esaplanadı.
Sonlıqtan da, insannıń ruwxıyatın qáliplestiriwde hám bayıtıwda, ómirin mazmunlı qılıwda, qattı kewildi jumsartıwda, gózzallıqtıń ornı oǵada ullı.
1 Каримов И. Юксак маънавият – енгилмас куч. Т. «Маънавият». 2008. 67-бет.
21
Dúnyaǵa belgili filosof Aristotel: «Ádebiyat hám kórkem óner kisilerdi jeteleytuǵın tárbiya quralıbolıp esaplanadı» dep kórsetedi.
Shınında da olar gózzallıq ideyaların taratıp, adamnıń sezim tuyǵıların oyatadı. Dóretiwshilik qábiletin rawajlandıradı hám iygilikli iske baslaydı. Solay eken, gózzallıqtıń ájayıp qásiyetin shamshıraqqa yaki jol kórsetiwshi juldızǵa megzetiw múmkin.
«Kórkem sózdiń kózge túsken sheberi,
Óz qıssasın usılayınsha bezedi»
dep jazǵan edi ullı Nawayı «Xamsa» dástanında. Bugingi kuni dunya adebiyatınıń durdanalarınan esaplanǵan sóz zergerleriniń miyrasların keń kólemde úyrenilmekte. Usınday baǵdardaǵı esittiriwlerdiń biri «Dúnya
ádebiyatı durdanaları» dep ataladı. Esittiriw ayına eki ret shembi kúnleri tayarlanadı. Belgili armyan jazıwshısı Xajak Gyulnazaryannıń balalarǵa arnap jazılǵan bir qansha shıǵarmaları pútkil kitap oqıwshılarına keńnen málim. Al,
«Kórinbeytuǵın kóleńkeler» povestinde bolsa, avtor óziniń balalıq jıllarında basınan keshirgen wakıyalardı, armyan xalqınıń turmısın suuretleydi. Povestiń qaharmanları bolǵan on eki , on ush jaslardaǵı armyan balaları Dero, Karo, Ruben hám basqalardıń basınan keshirgenleri, oyları menen ármanları oqıwshılar júreginen jıllıorın aladı. Biziń qaraqalpaq tıńlawshılarıda endi bull shayır thaqqında maǵlıwmatqa iye. Sebebi 2012-jıl 19-avgust kúngi «Durya ádebiyatı durdanaları» esittiriwi arqalı óz tıńlawshılarına jetip bar. Bull esittiriwdi tayarlaw texnikalı tayar qálipke usaydı. Diktor esittiriwdiń atı menen tanıstıradı. Búgingi esitiriwde qaysı jazıwshınıń shıǵarması oqıp esittiriwin aytadı hám teksten monnotonlıq hawazda shıǵarma oqıladı. Usınday scenariyde Ch. Aytmatovtıń, N. Dumbadzeniń, D. Defonıń, Garif Gumerdiń shıǵarmaları radiotıńlawshılar názerine usınıldı. Al 2012-jıl 22-ildegi esittiriw tayarlanıw baǵdarıtómendegishe:
«Prosper Merime ullı francuz jazıwshısı . Ol 1803-jılı 28-sentyabrde Parijde tuwılǵan. Novella janrınıń sheber ustası.
22
Merimeniń Ispaniya temalarına baylanıslı 1828-jılı jazılǵan «Klara Gasul teatrı» draması hám 1829-jılǵı «Karl-9 saltanatınıń jılnaması» atlı romanı tariyxıy waqıyalarǵa arnalǵan.
Jazıwshınıń 1833-jılı jarıq kórgen «Mozaika» toplamı 1845-jılı «Karmen» atlınovellalar toplamlarında xalıq qaharmanlarınıń obrazlarısuwretlengen.
«Maxshargox ruwxları» atlı gurrińi, «Mateo Falkone», «Kolomba»,
«Tamango», «Lokis» atlı bir qansha novellaları da kópshilik kitapkumarlarǵa belgili.
Prosper Merimenin «Karl 9 saltanatının jılnaması» atlıromanı1986-jılı
ózbek tiline awdarılıp baspadan shıktı.
Al, 1987-jılı «Karakalpakstan» baspasında jazıwshınıń «Karmen» atlı novellalar toplamı qaraqalpaq tilinde jarıq kórip, óz oqıwshılarına usınıldı. Endi onıń «Karmen» atlınovellasınan úzindini dıqqatıńızǵa usınamız».
Álbette, novella, gúrriń janrları radio ushın kútá qolay. Sonlıqtan da radioesittiriyawlerde kóbirek qollanıw tájriybesi orınlı paydalanıp kelmekte. Radio – bul birinshi náwbette insanǵa qulaq arqalı kirip kewline qozǵaw saladı. Tıńlawshını oylawǵa, kórkem shıǵarmadan zawıq alıwǵa baslaydı. Sonlıqtan bunday ádebiy esittiriwlerdi tayarlaǵanda kórkem oqıw ushın akterlardan paydalanılsa onıń tásirsheńligi jáne de artar edi, degen tilekti bildirmekshimen.
Qaraqalpaqstan radiokanalında tayarlanatuǵn jáne bir esitiriw «Teatr hám akter» dep ataladı. Onda sahna sheberleri tuwralı maǵlıwmatlar berilip, akter menen sáwbet ótkeriledi hám atqarǵan rollerinen monologlar oqıladı. «Teatr hám akter» esittiriwi sonın menen birge sahna haqqında da sóz etedi.
Úlken saxna bezekleri shıǵarmanıń ápiwayılıǵı hám tereń mazmunǵa iye kórkemligi menen tamashagóyler kewilinen orın alıw-bul hár bir kórkem-
óner tarawıiyeleriniń jemisli miynetleriniń arqasında payda boladı. Bulardıń barlıǵı dramaturg, onı saxnalastırıwshı rejissyor, shıraq ustası,
obrazlardı atqarıwda aktyorlar, olarǵa kiyim tańlawda kostyumyorlar, saxnanı bezewshi dekorator, yaǵnıy qıl qálem iyesiniń sheberligi, izlenisleri hám
23
saxnalıq shıǵarmanı bezewde detallardan durıs paydalana biliw, sonday-aq, eń tiykarǵısı saxnadaǵı aktyorlarǵa obrazlarǵa say jańa juz kelbetin jaratıwda grimyorlardıń tınımsız izlenisleri natiyjesinde júzege keledi.
«Teatr hám akter» esittiriwiniń 2012-jıl 5-dekabr kúngi esittiriwi grim hám grmyorlar tuwralıboldı:
« Grim-francuzsha «grim», italyansha «grimo» yaǵnıy, «ájinli» degen menisti ańlatadı. Tiykarınan grim aktyorlıq ónerinde kelbetti esirese, júz kórinisin atqarılatuǵın jańa rolge say arnawlıboyawlar menen boyap, shash-saqal jabıstırıp, olardı rolge sayın tańlap alıw yaǵnıy, aktyordı basqa bir júz-kelbettegi qaharmanǵa aylandırıw óneri bolıp tabıladı».
Keltirilgen mısaldan kórinip turǵanınday G. Ayapovanıń izleniwsheńligi birden kózge taslanadı. Ol sahna hám onıń janlı ómirin tıńlawshıǵa jetkerip beriwde jaǵımlıhawazlıertekshidey sezedi ózin.
Grim-bul obraz jaratıwda eń áhmiyetli qurallardan biri. Sonlıqtan esittiriwde bul tema biykarǵa tańlanbaǵan. Grim degen ne, ol qalay tayarlanadı, grimerdıń xızmetlerisıyaqlı tolıp atırǵan sorawlarǵa esittiriwden juwap alıw múmkin. . Pesa yaki scenariydiń kórkemlik jaqtan bezeliwi, qaharmannıń xarakteri, aktyor hám rejissyordıń birge islesiwi yaǵnıy, dóretiwshilik maqsetlerine qarap túrlishe kóriniste boladı.
«Kórkem dóretpelerde gózzallıq tusinigi eń quramalı hám sırlı qubılıslardan biri sanaladı. Áyyemgi zamanlardan berli mine, usı sırlı qubılıstı túsindiriwde bir-birine qarama-qarsı bolǵan kóz-qaraslar payda bolıp, olardı kóbirek qıl qálem iyeleri yaǵnıy, xudojnikler hám grimyorlardıń dóretiwshiliginde kóriwimizge boladı.
Ásirese, bul nárse teatr grimyorı Jańagúl Aytnazarova dóretiwshiliginde ayqın kóriwimizge boladı. Óytkeni, ol hár bir sahnalıq shıǵarmaǵa say obrazlar kelbetin jaratıwda meyli, ol ertek qaharmanı bolsın, meyli ol ápiwayı
insan yaki, qaysıkásip iyesi bolıwına qaramastan grimyor Jańagúl tárepinen judá sheberlik penen sol qaharman xarakterine say, onıń ishki dunyasın, óziniń sheber kollarıhám kerekli qurallarımenen jańa bir obraz kelbetin jarata aladı. Dıqqatqa
24
ılayıq tárepi sonda, onıń shıǵarmalarında kóbirek, kók, sarı, ak, qızıl ayqulaqta jámlengen barlıq reńler ústinlik etedi.
Ol hár bir jańa dóretpe ústinde jumıs alıp barǵanda álbette, sol qaharman kelbetin qıyalınan soń aq qaǵaz betlerine tusirip, bul kórinis hám mazmundı bir xalatqa biriktiriwge háreket etedi. Sonday-aq, jaratqan qaharmanlarınıń ishki dunyasına jáne de tereńirek kirip barıwǵa hám ózgeshe bir kórinistegi jańa obraz kelbetin jaratıwǵa umtıladı. Grimyorlar jaratqan bul obrazlar ozleriniń simvolikalıq tıǵızlıǵımenen dıqqat itibardıtartadı».
Kórinip turǵanınday, avtor sol kásip sırların meńgergen qániygedey pikir júritedi. Bul álbette. jaqsı. Eń baslısı tiykarǵı qaharman hám sahna haqqındaǵıpikirler bir-birine únlesip tur.
«Jańagul Aytnazarova bul kásiptiń álwan sırlarına ashıq bolıp, óz dóretiwshilik izlenisleri dawamında ustazı marxum Bazarbay Sharipovtıń ugitnesiyatlarına hám ustazınıń dóretiwshiligine súyengen halda óz shıǵarmalarında gózzallıqtı barlıǵı menen sol halatta biriktirip hám onı jańa kaxarman obrazlarının kelbetinde suwretlewge xáreket etedi»-dep juwmaqlanadı esittiriw.
Kórip turǵanımızday grimyorlıq ta dóretiwshilik eken. Meyli ol spektakl dawamında bir márte sahna júzin kórse de, tamashagóy sol grim astında baska dúnya adamın kóredi hám pikirley aladı. Álbette, grim hám gimyor haqqında televideniede aytsa tasirsheńlirek boladı. Lekin radio tıńlawshı ushın da sahna qızıq. . Demek, táriplep berilse tıńlawshıda kóz aldına keltire aladı.
Ádebiy hám mádeniy miyraslarımızdı qasterlew, olardı kózdin qarashıǵınday saqlawday iygilikli niyetler bayanlawshı esittiriwler qatarında «Gúldáste» radiojurnalın aytıp ótiw orınlı.
«Gúldáste» radiojurnal bolıp kóp jıllardan berli xalqımızdıń ruwxıy mádeniyatın bayıtıwǵa ılayıqlı xızmet etpekte. Endi radiojurnaldıń tematikalıq baǵdarına názer awdarsaq:
2012-jıl 9-iyul kúngi «Gúldáste» radiojurnalında belgili jazıwshı Orazbay Abdiraxmanov xaqqında sóz etildi:
25
Kórkemlilik-ol ómirdiń ózi kibi máńgilik. Ol gózzal sezimler dúnyası hám usı takirarlanbas dunya ǵáziynesiniń bir bólegi bolıp
esaplanadı. Milliy ádebiyatımızdıń jańa dáwirdegi adebiy janrdıń múmkinshilikleri hám mashqalaları bir jazıw dóretiwshilgi imısalında-aq
kózge taslanadı.
«Orazbay Ábdiraxmanov-jazıwshı.
1949-jılı 29-avgustta Kegeyli rayonında tuwılǵan. Xojeli qalasındaǵı mektepte oqıp, Tashkent Milliy universitetiniń jurnalistika fakultetin 1973-jılı tamamlaǵan.
Ol «Jetkinshek» gazetası, «Ámiwdárya» jurnalında ádebiy xızmetker, bólim baslıǵı, juuaplı xatker, Jazıwshılar awqamında ádebiy másláxátshi,
«Karakalpakfilm» kinostudiyasında direktor, Qaraqalpakstan Ruuxıylıq hám aǵartıwshılıq orayıbaslıgıorınbasarı, «Uzbektelefilm»-nin Karakalpakstan bolimi direktorı, «Ámiwdárya» jurnalıbas redaktorıbolıp islegen.
Jazıwshınıń 1977-jılı «Bir muxabbat tariyxı», 1981-jılı «Qońsı-qobalar» atamasındagı satiralık gurrinler toplamları basılıp shıqtı hám edebiyatımızda jańalıq sıpatında kirip keldi»1.
Biziń hár birimiz ózligimizdi izlep, janlı, diyanatlı, itibarlı sóz aytıwdı qáleymiz. Jurekten shıqqan tuyǵı, kewilden óngen sóz, pikir álbette, óz iyesine jeteri anıq. Biz jazıwshı Orazbay Ebdiraxmanov dóretiwshiligili menen kópshilik tanıs ekenligin bilemiz. Radiojurnalist onıń kóp kırlı talantın ayta kelip, prozalıq shıǵarmaların analizge tartadı. Onıń scenariysi menen súwretke alınǵan filmler menen tanıstaradıhám eń tiykarǵısı, esittiriwdiń juwmaǵında, bánt basarında jazıwshınıń publitsistikasın jazıwshınıń hawazımenen beredi.
Bul tásirsheńliktiń shıńı! Radiojurnalist izlenislerin aqırına shekem jetkere alǵan, onı izertlep ǵana qoymay, avtordı studiyaǵa kirgize alǵan da. Publitsistikasın beriwdegi maqset te túsinikli. Bul onıń sońǵı, sıyası keppegen shıǵarması. Radionıń operaivligi, tásirsheńligi de mine usında. Ol baspasózden burın jazıwshınıń «Ómir tilsimi» atlımaqalasın efirge jayǵastıra aldı.
1 Гүлдáте. 2012-жыл 9-июль. Редактор Г. Аяпова
26
Ayaq oyın óneri-eń bir gózzal hám sulıw kórkem-óner tarawınan sanaladı. Óytkeni, ol shayırdıń, kompozitordıń hám atqarıwshınıń sheberligin
óz ayaq oyını arqalı gozzal háreketler járdeminde tamashagóylerge jetkerip beredi. Sonlıqtanda ol názik qollar hám ayaq háreketleri járdeminde júzege keledi. Sebebi, ol jan sezimlerdi oyatadı, ómirdiń ózinen ilham aladı. Solay etip, kórkem-óner-ol háreket, izleniw hám seziw bolıp tabıladı. Mine usınday ǵayrı tábiybiy gózzallıq tuwralı «Gúldáste» radiojurnalında sóz etilip onıń
qaharmanı Qaraqalpaqstan Respublikasına xızmet kórsetken artist Xabibulla Sharipov bolıp tabıladı. Onıń balalıǵı hám talpınısları tuwralı radiojurnalist mınaday mavǵlıwmatlar keltirip ótedi:
«Xabibulla Sharipov 1959-jılı Kegeyli rayonında tuwılǵan. Ol balalıqtan televidenie arqalıberiletuǵın ayaq oyınlarına qızıǵıp, usıkórkem-óner túrine 3- klasında okıp jurgen waqtında qatnadı, son ustazı Ivan Matveevich Procenko onı Tashkent qalasına oqıwǵa alıp ketedi.
1970-jılı Tashkent xoreografiya akademiyasınıń «Klassika» bólimine oqıwǵa kiredi»1.
Óziniń miynet jolın Tashkenttegi Alisher Nauayıatındaǵıopera hám balet teatrında baslaǵan Xabibulla Sharipov ol jerde balet spektaklerinen «Korsar»,
«Spartak», «Romeo-Juletta»da oynaw baxtına miyasar boldı. Gózzal qol hám ayak oyınları menen dáwir shınlıǵın, sezimlerin bayanlaw talant biziń zamanlasımız ekenligi maqtanıshlı. Radiojurnalist mine us ı maqtanısh sezimin tıńlawshıǵa jetkeriwdi niyet etip radiojurnalda arnawlıtúrde sóz etedi.
«1983-jılı Moskva mámleketlik mádeniyat institutına oqıwǵa tapsırıp, onı da tabıslıpitkerip shıǵadı. 1987-jıldan baslap, «Kırıq-qız» estradalıq Revyu (xezirgi
«Gulzar» folklor etnografiyalıq ansambline) kórkemlik jaqtan basshı hám bas baletmeystr lauazımında isleydi. Usı ansambl menen birge Rossiya, Kavkaz, Tatarstan, Bashkurstan, Moldava, Ukraina, Belarusiya hám basqa da mámleketlerde dóretiwshilik saparda boldı».
1 Гүлдáсте. 2012-жыл 16-апрель. Редактор Г. Аяпова
27
Álbette bunday maǵlıwmatlar tıńlawshını qızıqtıradı, lekin onı maǵlıwmat túrpinde emes, sáwbet janrında efirge tayarlanǵanda tásirsheńlik dárejesi jáne de artar edi.
Qaraqalpaq milliy ayaq oyınların saxnaǵa alıp shıqqan Xabibulla Sharipovqa Rossiya xalık artisti professor Igor Valentinovich Procenko hám ózbekstanlı kórkem óner ǵayratkeri Qorıqmas Saatovlar ustazlıq etken. Házirgi wakıtta
shákirtleri Maqset Sársenov, Sultan Duysenbaev hám Ayjamal Duysenbaevalarǵa basshılıq etip, olardıń dóretiwshilik jumıslarında járdem berip kelmekte. Kórkem-ónerdegi xızmetleri bahalanıp oǵan 2003-jılı«Qaraqalpaqstan
Respublikasına xızmet kórsetken artist» ataǵıberildi.
Xabibulla Sharipovtıń shańaraǵı qanday, kásibin dawam etiwshi perzentleri bar maı-degen soraw tıńlawshını qızıqtırıwı anıq. Sonlıqtan, redaktor bull tuwralımaǵlıwmatlardıbılaytsınsha bayanlaydı:
«Ol shanaraqlı, eki qız, bir uldıń ádiwli ákesi. Ómirlik joldası Irina
Petrovna «Manejde» gimnastikashılarǵa xoregrofiya páninen sabak beredi. Úlken qızı Nigora Tashkent xoreografiya akademiyasında bilim almaqta. Balası Timur medicinalıq kolledj oqıwshısı, qızı Marta bolsa, gimnaziyada tálim-terbiya almaqta. »
Álbette, radioda baletti yaki ayaq oyındı tamashalaw múmkin emes. Biraq milliy ayaq oyınlarımızdısahna júzine shıǵırıp atırǵan kórkem óner xızmetkeri tuwralıesittiriw tayarlawdın ózinde:
Birinshiden, avtor izlengen, nátiyjede kórkem óner diń bir túri bolǵan ayaq oyınlar hám balet haqqında maǵlıwmatlar radiotıńlawshılarǵa jetkere alǵan;
Ekinshiden, biziń elimizde hár qanday kásip qádirli. Sonlıqtan kásipti ulıǵlaw kóbirek seziledi. Esittiriwtiń tasirsheńligi de, tárbiyalıq áhmiyeti de mine usında.
Tıńlawshıǵa estetikalıq zawıq berip onıń kewline jol tabıwda muzıkalıq esittiriwlerdiń ornıúlken. Hár kúni berilip atırǵan kontsert baǵdarlamalarınan
28
tısqarı, arnawlı muzıkalıq esittiriwler de bar. Solardıń biri «Saz hám sáwbet» dep ataladı.
Muzıka esitilse, qálbine jańasha quwanıshlı, ya hásiretli gul-gulalar túspeytuǵın, iyinleri qıymıldamaytuǵın, ya muńaymaytuǵın adamdı tabıw qıyın.
Óytkeni, biz jasaǵan, bizdi qorshap turǵan átirapımızdaǵı jaqtı álemniń ózi máńgige tınbas - sırlımuzıka. Sol ushın insannıń ómiri de muzıkasız bolmaydı.
Muzıka tariyxıhaqqında azı-kem sóz.
Muzıka haqqkında oylar ayyemgi Evklidtin «Garmonika», Aristoteldiń
«Muammalar» atlı shıǵarmalarında kóp tákrarlanadı. Farabiydiń kóz-qarasları boyınsha muzıka álemdi «tarbiyalawshı» ilimlerdiń qatarına qosıladı. Ibn Sinonıń kóz-qarasları boyınsha muzıka-adamdı tárbiyalaw menen onıń ruwxına hám jumsaqlıq hám náziklik kiritedi.
Al, Muxammed Xorezmiy muzıka ilimin óz ishine haqıyqatlıqtı qamtıwshı pán sıpatında, Abdiraxman Jamiy muzıka ilimin «zárur» ilim sıpatında tanıǵan bolsa, Alisher Nauayınıń muzıkanı ayrıqsha bahalaganı sonshelli, ol muzıka ilimi menen shuǵıllanıwshılardı ómiriniń aqırına deyin kerekli qárejetleri menen támiynlep jasaǵan.
Demek, «Insan ómirindegi muzıkanıń, sazdıń ornıóz aldına bir dunya bolıp, ol mudamı siz benen bizdi gózzallıq álemine, sazdıń sıyqırdı dunyasına jeteleri anıq. Sol ushın da duwtar, ǵobız namaların tıńlaǵanda boyıń jeńil tartadı. Sebebi, duwtar hám ǵobız namaları bizge deyin ótken gózzal álemnin seslerinen, al sol duwtar menen ǵobızdıń tarları ázelgi mehirli insanlardıń julınlarınan islengen boladıdegen rawayatlardıpayda etken»-deydi radiojurnalist G. Ayapova1.
Muzıka bul sesler aǵımı. Onda tolǵaw da, jır da, búgingi estrada, rok muzıka da óz ornına iye. Olar birin –biri tolıqtıradı. Terbiya ushın sabak boladı.
Esittiriwlerdiń kópshiliginde milliy muzıka mádeniyatımızdıń wákillerinen bolǵan ájayıp kompozitorlarımızdıń dóretiwshiligi haqqında sóz etiledi. Kompozitor M. Muxammadinov. Ǵaniy Amaniyazova, melodist kompozitor Qalbay Tolegenov xaqqında arnawlı«Saz hám sáwbet» esittiriwleri
1 Саз ҳáм саўбет. 12-сентябрь 2012-жыл . Редакторы Г. Аяпова
29