Ádebiyatta kórkemlew quralları

- 21 -

kóshirgen halda súwretlew obektiniń anaw yamasa mınaw tamanların sıpatlaydı. Epitettiń kórkemlew xızmeti sonda, ol arqalı shayır yaki jazıwshı qaharmannıń yamasa qubılıstıń ózine tán belgilerin ayrıqsha kórsetip, oǵan oqıwshınıń dıqqatın tartadı, onda emoсiya payda e tedi.

Epitettiń metafora hám metonimiyadan ayırmashılıǵı sonda, epitetler anıqlanıwshı sóz benen birgelikte kelse, metafora hám metonimiyalar óz aldına súwretlewshi qural sıpatında qollanıladı. A.N.Tolstoydıń pikirinshe epitet "fotokameradaǵı "jılt" e tip kózge taslanatuǵın nurday predmetti anıq hám ayrıqsha sáwlelendiriwi kerek. Mısalı:

Altın japıraq, aq baltırlı qayıńlar, Sharpı dı ma qońır gúzdiń ızǵarı, …Aqıl qurıltayın shaqırıp adamzat

Teńi tayı joq altın ásir bolǵaysań. (I.Yusupov) Waqıt qayraǵında tas sawsaqlarım,

Polat pánjelerge aylandı búgin, Qara mármer sınar sıǵımlarımda,

Gúllerge qonıwǵa qorqaman endi. (B.Genjemuratov) Sahrayı lapızǵa jipsiz baylatıp,

Ózi shaǵlap, xalıqtı da shaǵlatıp. (U.Pirjanov). Aldıńda bozlayın bolıp boz ingen (Sh.Seyitov).

Usınshelli e n jayıp atırǵan aydınnıń sayız jerin bilsemdaǵı, ózimniń sayız jerimdi ózim bilmeydi e kenmen,– dedi bılayıraq shıqkan soń ǵarrı. (Sh.Seyitov).

Epitet metafora hám metonimiya prinсipleri tiykarında da payda boladı. Usı tiykarda epitetler metaforalıq hám metonimiyalıq epitetlerge ajıraladı. Metaforalıq epitet metaforadan ayırmashılıqqa iye, onda salıstırıwshı element boladı. Mısalı,

kontekstte "tis" sózin "jemchug" sózi menen almastırıw múmikn. onda biz metaforaǵa iye bolamız. Bul jerde "tis" sózi qatnaspaydı hám kórkemlik effekt payda e tiledi. Al "jemchug tisler" dep te aytıw múmkin. Bunda tuwra mánidegi "tis" sózi qolanılǵan. al onıń belgileri (aqlıǵı) obrazlı anıqlanǵan. Epitet arqalı tistiń insan ushın áhmiyeti, bahalılıǵı arttırılǵan.

Metaforalıq epitet metaforaǵa jaqınlasadı. Mısalı: Jeńge seniń qollarıń altın.

Epitetler tuwralı ilimpazlar arasında hár qıylı túsinikler bar. A.Kvyatkovskiy "epitet qanday da bir túrdiń, qubılıs yaki predmettiń metaforalıq kelbetlik járdeminde obrazlı túsindiriliwi" . Al L.I.Timofeev bolsa epitet tuwralı "Keń maǵanada anıqlawshı,

- 22 -

ayqınlawshı h.t.b. hár qanday túsindiriwshi barlıq sózler epitet boladı. Bunıń mánisi qálegen kelbetlik epitet boladı" dep jazadı.

B.V.Tomashevskiy hár qanday sózge emoсional boyaw beretuǵın anıqlawıshlardı epitet dep esaplaydı. Bul ilimpazdıń anıqlamasında ulıwmalastırıwshılıq bar. (jipek gezleme, jipek samal).

B.Genjemuratov Ájiniyaz shıǵarmalarında epitetlerdi úyrene otırıp, shayırdıń "Qırmızı" dep atalǵan 8 bántten ibarat qosıǵında

20 epitet qollanılǵan degen qızıqlı statistikalıq maǵlıwmat

boylı keń qushaqlı, aq nayza, boz orda, badana kózli aq sawıt, tórtkúlli oshaq, kashmiri pota ("Alpamıs"tıń Ógiz jıraw variantında))

("Belime bayladım kashmiri pota"). Kashmir – Túrkiy xalıqlarındaǵı esik qala, yamasa Indiyanıń Kashmir qalası menen sawda-satıq isleri baylanıslı bolıwı múmkin.

Aqsha júzi zapıranday sarǵayǵan,

Kózi dóńgelengen nasharım meniń. (I.Yusupov).

Meniń balam oqıp úlken adam boladı! Úlken adam bolasań ǵo ya? Sonnan baslap ol e rteń kim bolasań dep soraǵanlarǵa "úlken adam"

bolaman dep juwap beretuǵın boldı. (M.Nızanov).

Janlandırıw. Metaforanıń bir kórinisi. Janlandırıw adamlarǵa tán bolǵan qásiyetlerdi jansız predmetler, tábiyat hádiyseleri , haywanat ya quslarǵa kóshiriw arqalı payda bolatuǵın súwre tlew quralı. Orıs ádebiyattanıw iliminde prozopopeya. geyde oliсetvorenie, ózbek, túrkmen hám qaraqalpaq ádebiyattanıw iliminde janlandırıw dep júritiledi. Prozopopeya grek tilinen "kelbet jasayman" degen mánini bildiredi. Túrkmen ádebiyatshısı A.Garrıev "jansız predmetlerdi, tábiyattı janlı e tip kórsetiw usılı" dep anıqlama beredi. "Janlandırıw –súwretlew obektin bórttirip, ayqın

hám rawshan sáwlelendiriwge imkaniyat beredi", –dep jazadı T.Boboev. "Insanǵa hám janlı maqluqlarǵa tán belgiler tábiyat qubılıslarına, nárselerge hám túsiniklerge kóshiriledi"–dep sıpatlama beredi E.Xudayberdiev. T.Boboev janlandırıwdıń eki túrin kórsetedi.

1) jansız nárselerdi janı bar etip kórsetiw;

2) tilsiz nárselerdi tili bar, sóyley alatuǵın etip kórsetiw.

- 23 -

Buǵan qosımsha e tip kórsetiw múmkin, sanaǵa iye e mes maqluqlarǵa adamǵa tán bolǵan sezimler hám oylardıń beriliwi sıyaqlı janlandırıw túri de kórkem shıǵarmalarda qollanıladı. Mısallar:

Jansız nárselerdi janı bar etip kórsetiwshi janlandırıwlar: Men ólsem bir arshın jer,

Jer ólse qayda sıyar (Sh.Seyitov) Júregimdi tırnap jılar "Tanawvar". Samal tursa sen bir tegis ırǵalıp oyshań,

Saldamlıraq oy oylawdı úyrettiń maǵan. (I.Yusupov).

Tilsiz nárselerdi tili bar, sóyley alatuǵın e tip kórsetiwshi janlandırıwlar:

Kórseń táriypin ayt dep túnler jalınar tańǵa, Gúl júzine qonba dep tańǵı shıq keyir shańǵa. ….Búlbil aytar: –usı bostan,

Meni tarttı ozal bastan, Sol ushın da bir tınbastan Sayray-sayray esim keter, Háwes artar onnan beter.

Janlı yaki jansız nárselerge adamǵa tán bolǵan sezimlerdi beriwshi janlandırıwlar:

Qareliler qara kózin, Súzgende ál qızıl anar, Íshqı otında kúyip janar…. Suw boyında májnún talı, Sarhawızǵa shashın malıp, Láyli túskendey esine, Telmirer ay sáwlesine….

Jar astındaǵı jayın kórip seni nabada,

Jańa bolǵan jigittey órden ıqqa shabadı. (I.Yusupov) … Ne ushın duwtar qıp jarattıń Alla,

Ada bolmas dártke sen shattıń Alla. Meni jigit qılıp jaratqanıńda, Yoshlı qumarlıqlar janıp qanımda, Gúldey láblerinen súyer edim men,

Pútkil ómirim janıp kúyer edim men.

Janlandırıw kórkem shıǵarmalarda pikirdi obrazlı sáwlelendiriw ushın qollanıladı.

Apostrofa –(grek tilinen awısıw) –janlandırıwdıń bir kórinisi bolıp, jansız nárse yaki hádiyselerge janlı nárselerdey qatnasta

bolıw(múrajaat e tiw) yamasa ózi joq adamǵa barday e tip múnásibet e tiw. Mısallar:

Jumsayman seni atamnıń,

- 24 -

Tawıp alǵan pulınday, Kıynayman seni Mısırdıń,

Bası baylı qulınday. (den sawlıq) Balalıq jıllarımda men seni kórdim,

Betlerinde Pushkin jazǵan kitaptıń (Kavkaz) Sen buǵan ne deyseń wa Jańa ásir Keleshekke ne tayarlap atırsań?

Sh.Seyitovtıń "Berdaq shayır hám onıń monumenti haqqında e ki awız sóz", "Nádiyra begim ápsanası" qosıqlarında apostroflar qollanılǵan.

Perifraz (grek tilinen – peri-átirap, fraza sóyleymen) Predmet, adam, yaaqıyahádiyseler atamaların olardıń mánileri, qásiyetlerin sáwlelendiriwshi sóz yamasa sóz dizdekleri menen almastırıw usılı. mısalı: Búrkit –kuslardıń patshası, Ózbekstan –aq altın káni t.b. Preifraz nárse hám hádiyselerdiń tiykarǵı atı menen qatar qollanıladı.

Mısallar:

TashGu –bilim baǵı, jaslar doslıǵı…. Xumay–dáwlet qusı jazıp qanatın, Ushtı el ústine sayasın saldı.

Oksomoronlar –Eki qarama-qarsı túsiniklerdi, qaram-qarsı sózlerdi qatar qoyıp sáwlelendiriwshi trop. (óli jan)

Tiriley ólgen tiri bar, tirige bermes óli bar! Ándiyshe – qalay jasawda.

Tapawıt – qalay óliwde!–. …Kórip aytıptı ol:

Haram teńgege, Jań-juń ashılǵanın jánnet kurortı!.. Ruwxı bay bolsa hám,

pulsız – tentene,–

Dozaq pechlerinde órtengen sorttı!..

Qosıqta XIX ásirdegi xanlardıń ashıq túrdegi ústemlik siyasatı, burınǵı awqam dáwirindegi mámleket múlkin talan-taraj e tiwshilik siyasatı biri-birine qatar qoyıladı. Paraxorlıq, insapsızlıq, e ki júzlilik sıyaqlı illetlerge bolǵan lirikalıq qaharmannıń sezim hám tuyǵıların úzliksiz hám intensiv tógip saladı, pikir aǵımın tasqınlı beredi. «O dúnyadaǵı» jaramsız qubılıslardı súwretlew arqalı ózi jasap atırǵan dáwir kórinisin beriwde shayır súwretlew usılı bolǵan qaytalawdan («kórip qaytıptı ol»), kórkemlew quralları bolǵan

metafora hám metonimiyalardan («xan sultanlar», «mahsher tańı», «jánnet kurortı», «dozaq pechlerinde órtengen sorttı») sheber paydalanadı.

- 25 -

Tábiyiy hám jámiyetlik nızamlılıqqa jat qubılıslardı, dúnyadaǵı hár qıylı apatshılıqlardı keltirip shıǵarıwshılar boladı. Jámiyettegi progressiv ideallarǵa keri tásir e tiwshi qubılıslardıń sebepshisi – bular ruwxıy dúnyası pás, oy-pikir dúnyası tek óz mápin qanaatlandırıwǵa ǵana jetetuǵın adamlar.

Kórip kaytıptı ol:

Sayqal húrlerdiń, Sháytan, albaslıǵa jilwa – jılmańın! Jurtta tuw sanalǵan kámbil pirlerdiń, Iyman urlaǵanın, ǵarlıq qılǵanın!..

Basıńa jalǵızlıq kelmegey

Átirapıń jaynaǵan adam bolıp turǵanda. (S.Ibragimov)

"Ol jáne tolı jurttıń or tasında otırıp jekkesireydi" (M.Nızanov).

Oksomoron antitezaǵa jaqın turadı. Antitezada bir-birine qaramqarsı túsiniktegi swzler birin-biri biykarlaydı., oksomoronda qaramakarsı túsiniktegi sózler biri-birine birlestiriledi, súwretlew obektin anıqlaydı.

Sorawlar:

1. Epitet degenimiz ne?

2.Janlandırıwdıń teoriyalıq tiykarları qanday?

3.Apostrofa qanday xızmet atqaradı?

4. Perifraz degenimiz ne?

Tema: Kórkem súwretlew usılları haqqında túsinik (antiteza, parallelizm, inversiya, gradaсiya,)

Tayanısh sózler: figuralar, kórkemlew quralları hám usılları, antiteza, parallelizm, inversiya, gradaсiya, ritorikalıq soraw, ritorikalıq qaratpa, ritorikalıq úndew

Jobası:

1. Kórkem súwretlew usıllarına teoriyalıq sıpatlama 2. Antiteza, parallelizm

emoсional tásirsheńligin arttıradı.

Ádebiyatshılarǵa málim, kórkem forma kórkem mazmunǵa xızmet etip kelgen, kórkem mazmun kórkem formada ǵana óz sáwleleniwine iye boladı. Bul tuwralı M.Girshman degen ilimpaz bılayınsha jazadı: «Forma –

- 26 -

material, ózinde sóylew tiliniń barlıq baylıqların, kórkemlew usılları menen kórkemlew kurallarınıń zatlıq kórinisin alıp júriwshi material» (Literaturnoe proizvedenie. Teoriya i praktika analiza. –Moskva, 1991. -62 s.)

Shıǵarmada formanıń mazmundı jetkeriw xızmeti kórkem súwretlew usılları arqalı da ámelge asırıladı. Súwretlew usılları járdeminde

kórkem sóz sheberi óziniń aytajaq pikirine ayrıqsha máni beriwge, oǵan ayrıqsha salmaq taslawǵa erisedi. Lirikalıq keshirmelerdi, turmıslıq,

biliw sheberliginen ǵana emes, al sózlerdi baylanıstırıw, gáp dúziw hám

sintaksislik yamasa poetikalıq figuralar dep atalıp, shıǵarmanıń obrazlılıǵın, tásirsheńligin támiyinlewge tikkeley qatnasadı.

Lirikada poetikalıq mazmundı sáwlelendiriwdiń obrazlı súwretlew usılları da ózgeshelikke iye. Obrazlı súwretlew usılları kórkem súwretlew usıllarınıń ayrıqsha bir toparı bolıp, olardıń sintaksislik-stilistikalıq súwretlew usıllarınan (figuralardan) tiykarǵı ózgesheligi –bul olardıń ayqınlılıq, kórsetpelilik (naglyadnost) belgisi bolıp esaplanadı.

Ádebiyatshılar arasında e rte dáwirlerden baslap troplar hám figuralardı úyreniwde e ki túrli kózqaras qáliplesip kelgen. Olardıń

bir toparı troplar hám figuralardı ulıwmalıq stilistikalıq qubılıslar sıpatında qarasa, e kinshi toparı troplardı figuralardan bólip alıp úyrenip kelmekte. Biziń pikirimizshe, obrazlı súwretlew

sıpatında bahalaw múmkin.

Súwretlew usıllarınıń teoriyalıq tiykarları kóplegen ilimpazlar tárepinen úyrenilgen, olar tuwralı belgili dárejede teoriyalıq

juwmaqlar islengen. G.Abramovich, B.Tomashevskiy, V.Polyakov, F.Losev, M.Lazareva, T.Boboev, E.Xudayberdiev, N.Shukurov, S.Axmetov, J.Esenov, Q.Járimbetov. Q.Orazımbetov, B.Genjemuratov h.t.basqalardıń ádebiyat

Bul qatarlarda kórkem súwretlew quralı xızmetin troptıń bir túri bolǵan teńewler atqarıp turǵan sıyaqlı. Biraq usı bántte qosıqtıń tásirsheńligin támiyinlep turǵan teńewlerden basqa qanday da bir poetikalıq elementler bar. Bular figuralar, qosıq qatarlarında qaytalaw, parallelizm, gradaсiya hám inverсiya qatnastırılǵan. Birinshiden, «kibi» kómekshi sózi úsh reet, «bolsın» feyili tórt ret qaytalanıp lirikalıq qaxarmannıń estetikalıq talǵamın hám pikirin tastıyıqlıp, zinharlap tur. Qosıqtıń hár bir qatarındaǵı pikir, yar,

kóńil, bet-júzi, haqsúniy haqqındaǵı pikirler parallel sızıqlar boylap sáwlelengen. Inverсiya járdeminde gáptiń e kinshi dárejeli aǵzaları «himay», «saray», «ay» sózleri gáptiń aqırına shıǵarılıp olarǵa ayrıqsha poetikalıq salmaq berilgen. Aqır sońında bulardıń nátiyjesinde gradaсiya júzege kelgen. Birinshi qatarda lirikalıq qaharmannıń yardıń sawlatı boyınsha ulıwma tilegi keltirilse, ekinshi

qatarda ruwxıy dúnyası haqqında, úshinshi qatarda yúzi, yaǵnıy gózzallıǵı tuwralı tilegi sáwlelenedi, al tórtinshi qatarda pikir kúsheytiledi. Sebebi, «Xaqsúniy» – gózzallıq tuwralı túsiniklerdiń maksimal shıńı. Quday súygen gózzallıq «haqsúniy» ibarası menen aytıladı. Ápiwayı tilek quramalı basqıshqa kóterilgen, nátiyjede

konstrukсiyalar júzege keledi. Figuralar shıǵarmada waqıyalardı, oy keshirmelerdi obrazlı, emoсional sáwlelendiriw maqsetinde qollanıladı. Figuralar tuwralı M.Polyakovtıń miynetinde mınaday

- 28 -

pikir keltiriledi: «Shayır ne oyladı hám ol ne jazdı? Mine usı aralıqta keńislik payda boladı hám bul keńislik belgili formaǵa iye boladı. Bul forma figura dep ataladı»

Shıǵarmalardaǵı figuralarǵa da poetikalıq elementlersıpatında qatnas jasawımız kórkem shıǵarma tuwralı túsiniklerimizdi jáne de keńeytedi. «Hár bir jazıwshı tiliniń sintaksislik qurılısı ózinshelik sıpatlarǵa iye,–dep jazadı G.L.Abramovich,–bul qurılıs jazıwshı dóretpesiniń ulıwma sıpatına da, sáwleleniwshi anıq bir obektke de hám jazıwshınıń maqsetine ǵárezli. Jazıwshı dóretpesiniń ulıwma sıpatı onıń ózinshelik jazıw usılında hám poetikalıq sintaksiste jámlengen»

Troplar degende, biz paydalanılǵan sózlerdiń, sóz dizbekleriniń hám pikir-túsiniklerdiń awıspalı, kóshpeli, obrazlı basqa mánige iye bolıwın túsinemiz. Al figuralarda bolsa gáplerdiń, sóz dizbekleriniń, qatarlardıń avtor tárepinen qalay dúzilgenligin, sózlerdiń qalay jaylastırılǵanlıǵın, qaytalanıwların, jupkerlesip keliwlerin, mánilik jaqtan qarama-qarsı qoyılıwların túsinemiz.

Kórkem ádebiyatta ónimli qollanılatuǵın súwretlew usıllarınıń biri – antiteza usılı. «Antiteza (grekshe, qarama-qarsı degendi ańlatadı) kórkem shıǵarmada waqıyalar, obrazlar, túsinikler biri-birine qatań qarama-qarsı qoyılsa antiteza usılı kelip shıǵadı» (Axmetov S., Esenov J., Járimbetov Q. Ádebiyattanıw atamalarınıń orısshaqaraqalpaqsha túsindirme sózligi. –Nókis: Bilim, 1994. -18 b.). Antiteza eki yaki bir neshe hádiyseniń belgilerin óz-ara qarama-qarsı qoyıw arqalı sáwlelendiredi. Antiteza, kóbinese, antonim sózler arqalı payda etiledi.

Shayır Sh.Seyitovtıń «Ekinshi neka» dep atalǵan qosıǵında mazmundı beriwde antitezadan paydalanılǵan. Qosıqta antiteza usılın eki túrli kóriniste ushıratamız.

Birinshisi, lirikalıq qaharmannıń ruwxıy dúnyasındaǵı qaramaqarsılı qubılıslardı sáwlelendiriwde antiteza qollanıladı:

Bul qutlı dárgahqa ógeymen! Jatpan!–

Bunda jaraspayman, keliwim ersi… Náwbáhár shaǵlarım shıǵarma yadtan, …Sezimler eńireydi

Kókiregim ǵamlı…

… Aldıńda turıppan qolımdı jayıp, Esigińde eńiregen diywana yańlı! Men sájde qılayın bosaǵańızdı, Jalǵızlıq jábirine shıdawım qıyın!. Meni hám nesipten túksiz qalǵızba,

Maǵan hám baxıt ber, Wa «Baxıt úyi»!

«Chaykalar» zımırar ráń-báreń sharlı, Neke shampanınan juptılar delbe!.. Olarǵa jarasar.

Al, bizge - ayıp!

Bizge jaraspaǵan – jaslarǵa zańlı!..

Haqıyqatında da, «Baxıt úyi»ne kelip nekeden ótiw insannıń jaslıq payıtları ushın jarasıqlı hám zańlı qubılıs. Lirikalıq qaharman ózin bul jerde jat sanaydı. Sebebi, onıń ómiriniń gózzal máwritleri – jaslıǵı artta qalǵan. «Baxıt úyi» aldındaǵı jas jubaylardıń kewilleri quwanısh hám shadlıqqa tolı. Al, lirikalıq qaharmanda bolsa, bul – kerisinshe. Onıń kewil dúnyasın ayralıq azabı, saǵınısh sezimleri, isenimsizlik, e kileniwshilik lárzege salmaqta. Shayır antiteza usılınıń járdeminde «Baxıt úyi»ne birinshi márte kelgen jas jubaylar menen bul jerge e kinshi márte keliwge májbúr bolǵan lirikalıq qaharmandı qarama-qarsı qoyıp súwretlew arqalı

onıń ruwxıy dúnyasındaǵı e ń keskin momentlerdi e le de tereńirek ashıp beriwge erisken.

«Qarama-qarsılıq, kontrast ápiwayı formada antonim, al basqasha aytqanda, qosıqtıń ekspressivlik mazmunına keń jol ashıp beriwshi, joqarı ideyalıq máni ańlatatuǵın kórkem qatnastıń forması»

(Timofeev L. Slovo v stixe. –Moskva: Sovetskiy pisatel, 1987. -231 s). Antiteza súwretlenip atırǵan obektti ishki qarama-qarsılıǵı

menen ashıwǵa, waqıya, hádiyselerdi ayqın sáwlelendiriwge xızmet etedi.

–Birew perzent, birew zarlar talaptan, Birew kúlip, birew jılap baratqan! Birewge uw, birewge pal jalatqan, Qıyan-keski «Ómir» degen bul kitap!

- 30 -

Sh.Seyitovtıń bull qosıq qatarlarında lirikalıq qaharmannıń ómir haqqındaǵı kózqarasları sáwlelendirilgen. Bul qatarlardıń mazmunında lirikalıq qaharmannıń insan táǵdiri, ómir haqqındaǵı túsinikleri, kózqarasları turadı da, adam ómiriniń qaramaqarsılıqlardan: quwanısh hám qayǵı, táshwish hám shadlıqlardan ibarat ekenligi sóz e tiledi. Haqıyqatında da, ómirdiń ózi qatań qaramaqarsılıqlardan ibarat. Solay e ken, Sh.Seyitov hám basqa shayırlar dóretiwshiliginde de dúnya, ómir hám adamlar táǵdiri haqqındaǵı túsinik hám kózqaraslardı sáwlelendiriwde antitezanı e ń bir utımlı usıl esaplanadı.

Joqarıda keltirilgen mısallarda antiteza usılı qarama-qarsı mánige iye sózler, yaǵnıy antonimlerdiń (óli-tiri, kúlip-jılap, uw-pal) járdeminde ámelge asırılǵan. Sonday-aq, Sh. Seyitov poeziyasında antiteza usılınıń antonim sózlerdiń qatnasıwısız jasalǵan kórinislerin de ushıratamız.

Saxna ǵoy bul! – Sıyqırlı ǵoy! – Óner ǵoy!– Mıń qıyalǵa, mıń muqamǵa dóner oy: Asandı da, Gitlerdi de oynaydı,

Akter xalqı qubılıwǵa sheber ǵoy!

Bunda shayır saxnanı súwretley otırıp, jámiyet hám adamlar, jámiyettiń rawajlanıwına, ulıwma dúnya tariyxına adamlar háreketiniń zıyanlı hám paydalı tásirleri haqqındaǵı lirikalıq qaharmannıń pikir hám sheshimlerin sáwlelendirgen. Jámiyettegi adamlar haqqında, qarama-qarsılıqlarǵa tolı dúnya haqqındaǵı kózqarasların sáwlelendiriwde shayır antiteza usılınıń járdeminde tariyxıy shaxslar bolǵan XV ásirdegi Asan qayǵı menen XX ásirdegi Gitlerdi qatar qoyadı. Antiteza usılı arqalı shayır jámiyettegi hár qıylı adamlarǵa (mehir-múriwbetli hám jawız) degen óziniń bahasın, ishki súyinish hám ǵázep sezimlerin bere alǵan.

Ómir hám insan táǵdiri máselesin sáwlelendiriwde Sh.Seyitovtıń antiteza usılınan utımlı paydalanıwın tómendegi qatarlarda da kóremiz.

Mıń nálet jawsın buǵan, bul ómir sum, dolı dilbar, Shep álinde sheńgeli bar, oń álinde qızıl gúl bar! Bir álinde palı bardur, ekinshisinde záhári,

Ekkisin – hám bir máwritte inam etti bizge shul yar! …Oń kózimde kúlki muzlar, shep kózim yashlanıp yıǵlar, Bul dúnyanıń teshigi bar – birdey ekki eshigi bar,

Birinen diydar kirip, birinen hijran shıǵar!.

Sh.Seyitov lirikasında antiteza usılı tek te ómir, insan hám jámiyet arasındaǵı qarım-qatnas temalarında ǵana e mes, al muhabbat tuwralı jazılǵan qosıqlarında da qollanıladı. «Kel teris qaytayıq!» qosıǵında bılay jazadı: