Házirgi qaraqalpaq tili. Morfologiya (2008 lekciya tekstleri)

5)sanlıq+atlıq: jeti qaraqshı, bes juldız

6)feyil+feyil: islep shıǵarıw, kesip alıp islew

7)ráwish+feyil: qayta qurıw

Jup atlıqlar

1)Mánisi boyınsha jaqın: shaynek-kese, saqal-murt, gáp-sóz, quraljaraq

2)sinonim sózler: ar-namıs, tamır-tanıs

3)antonim sózler: soraw-juwap, qız-jigit, aldı-artı

4)Bir komponenti mánige iye emes: pándiw-násiyat, úrp-ádet, qońsı-

qoba

5) eki komponenti de mánige iye emes: pat-sat, uńqıl-shuńqıl

Tákirar atlıqlar. Numerativ mánidegi atlıqlar tákirarlanadı: topartopar, sebetsebet, pada-pada.

Basqa sóz shaqapları da tákirarlanıp substanlesedi: way-way, bay-bay Birikken atlıqlar.

1)Eki atlıq jupkerlesip birigedi: tasbaqa, atqulaq, tilxat, ómirbayan, belbew hám t. b.

2)Izadetlik baylanısta birigedi: kósheli, otaǵası

3)kelbetlik +atlıq: alabuǵa, aqbas, Porlıtaw

4)atlıq+kelbetlik: Xalqabad, Moynaq, qoldawlı

5)sanlıq+atlıq: qırqalq, besetar, Bestóbe

6)Eliklewish+atlıq (feyil) gúldirmama, ǵawıq qus

u)Atlıq+feyil: orınbasar, jolashar, kúnkóris

v)feyil+feyil: alıpsatar, Barsakelmes, Satıpaldı

Qısqarǵan qospa atlıqlar

1)Bas háriplerin alıw jolı arqalı: AQSh, BMSh

2)Dáslepki buwınlardıń alıw arqalı: kolxoz, rayatkom

3)Dáslepki sózdiń birinshi buwının, sońǵı sózdi tolıq pedinstitut, partbilet, medpunkt

4)Aralas: TashMI, YaK-40, TU-154

Sózlerdiń qosılıwı hám affiksaсiya 1 shı-shi:

jer bawırlawshı, sút emiziwshi 2 lıq-lik bes jıllıq, on kúnlik

3 ǵısh, gish qol juwǵısh, radio qabıllaǵısh

Abbrevaсiya

Kontraktura, Usechenie dep de ataladı:

basket, kino, mag, kilo, raсiya hám adam atları-Máke, Tóke, Sáke Leksika-semantikalıq usıl. Atlıqqa birotala ótken sózler uzdal yamasa

turaqlı substantivaсiya dep ataladı. Mısalı: bay, ıssı, jas, aǵarǵan, ǵárip, soqır t. b. Birde basqa sóz shaqabı, birde atlıq bolatuǵın sóz oppaziсion yamasa turaqsız

substantivaсiya dep ataladı. Jaman, jaqsı, aqmaq t. b.

Leksika-sintaksislik usıl. Sóz dizbegi ushın, gáp ushın óz mánisin joytıp leksikalizaсiyalanıwı oramasam ólgeymen, shúk taslamaq, qoy qırılǵan, dúldúl atlaǵan.

Kelbetliktiń jasalıwı

Jobası:

1. Kelbetliktiń jasalıwı haqqında ulıwma túsinik. 2. Kelbetliktiń affiksaсiya usılı menen jasalıwı. 3. Kelbetliktiń sóz qosılıw usılı menen jasalıwı.

4. Kelbetliktiń leksika-semantikalıq usıl menen jasalıwı.

Tayanısh túsinikler.

Kelbetliktiń atawısh sózlerden jasalıwı, kelbetliktiń feyilden jasalıwı, sostavlı kelbetlikler, jup kelbetlikler, tákirar kelbetlikler, birikken kelbetlikler, kelbetliktiń leksika-semantikalıq usıl menen jasalıwı.

Qaraqalpaq tilindegi sóz shaqaplarınıń ishinde kelbetlik ózine tán bolǵan leksikasemantikalıq grammatikalıq ózgesheliklerge iye sózler toparı. Ol basqa sóz shaqaplarınan sóz jasalıwı boyınsha da bir qatar ayırmashılıqlarǵa iye. Ózine tán bolǵan sóz jasawshı affiksleri bar. Qaraqalpaq til biliminde bul máseleler boyınsha morfologiya tarawınıń ishinde kóp ǵana pikirler berilgen.

Qaraqalpaq tilinde kelbetliklerdiń jasalıwına affiksaсiya usılın eń ónimli usıl kelbetlik jasawshı affikslerdiń sanı da olardıń sóz jasaw mánileri de keń. Olardı atawısh sózlerden kelbetlik jasawshı affiksler, feyilden kelbetlik jasawshı affiksler dep ǵ toparǵa bólip úyreniwge boladı.

Atawısh sózlerden kelbetlik jasaytuǵın affiksler: lı, li, sız, siz, day, dey, tay, tey, ǵı, gi, qı, ki, shaq, shek, shik, shıl, shil, lıq, lik, shań, sheń, paz, góy, las, les, dar, qar, ker, ger, laq, kór, biy, pa, ıy, iy, ı, i.

Bulardıń ishindegi eń ónimlisi lı, li affiksi. Ol tek atawısh sózlerden emes, feyil sózlerden de kelbetliklerdi jasaw múmkinshiligine iye. Ásirese, atlıqlarǵa jalǵanıp túrli mánidegi dórendi kelbetliklerdi jasaydı. Máselen, belgilerdi júrekli, tártipli, sawatlı, murtlı-sapalıq mánidegi bildirse, kewilli, quwanıshlı, ókinishli sózlerinde sezimlik mánili dórendi kelbetliklerdi jasap tur.

ashıq qollı, ashıq júzli, keń peyilli.

Sız, siz affiksi. Mánisi boyınsha lı, li affiksine qarama-qarsı máni ańlatadı. Házirgi qaraqalpaq tilinde bir affiks atlıqlardan, almasıqlardan, kelbetliklerden dórendi kelbetliklerdi jasaydı. hátiyjesiz, mazasız, mensiz, sensiz. day, dey, tay, tey affikslepi. Bul affiksler atlıq, kelbetlik, almasıq, sanlıqlardan salıstırıw mánisindegi kelbetliklerdi jasaydı: hinjidey, attay, birdey, jaqsıday, onday, mendey ǵı, gi, qı, ki affiksleri. Bul affiksler tómendegi sóz shaqaplarınan kelbetliklerdi jasaydı:

1)Yaqıtlıq mánidegi atlıqlardan: jazǵı, qısqı.

2)Yaqıtlıq hám orınlıq mánidegi ráwishlerden: búgingi, kelisli, balǵa, arǵı, bergi, tómengi.

shaq, shek, shik affiksleri.

Atlıqlardan: ashıwshaq kewilshek, Feyillerden: uyalshaq, qızǵanshaq.

shıl-shil affiksi tek atlıqtan kelbetlik jasaydı: shawqımshıl, kúnshil. lıq, lik affiksi atlıqtan kelbetlik jasaydı: awıllıq,

kiyimlik, tóslik hám t. b. shaq, shek affiksi de atlıqtan kelbetlik jasawshı qosımta: uyqıshań, oyshań. shıl, shil sonday aq ker affiksleri menen shań, sheń affiksi ayırım sózlerge jalǵanıp sinonim boladı: oyshıl-oyshań, issheń-isker hám t. b. las, les affikslerden hár qıylı mánidegi dórendi kelbetlikler jasaydı.

Atalas, irgeles, qońsılas sózlerinde jaqınlıq, tuwısqanlıq, birlikler jasawdaǵı ortaqlıq belgilerdi ańlatıp tur. Al dásturxanlas, kásiples, zamanlas sózlerinde-predmetke dáwirge, qarımqatnasqa, xızetke baylanıslı sherikleslikti bildiredi.

Pazaffiksi atlıq hám intonaсiyalıq dórendi kelbetliklerdi jasaydı: qıdırımpaz, qumarpaz, ilimpaz, kelisimpaz, masqara paz, góy affiksi atlıqlardan qásiyet, bir nársege beyimlilik máni bildiretuǵın dórendi kelbetliklerdi jasaydı: dámegóy, qoshametgóy, aqılgóy.

Qaraqalpaq tilindegi feyilden kelbetlik jasawshı affiksler: ǵıp, gip, qıp, kip, malı, meli, palı, peli, balı, beli, awıq, ewik, wik, qısh, kish, ǵısh, gish, qaq, kek, ǵaq, gek, aq, ek, ıq, ik, q/n, aǵan, egen, ası, esi, ıńqı, ińki, ńqı, ńki, ıń, iń, ndi, ndı, jaq, dek, ma, me, ba, be, pa, pe, tı, ti, ı, i, ań, eń, pań, peń, sız, siz, qın, kin, ǵın, gin.

ǵır, gir, qır, kir affiksi feyilden belgili bir pedmettiń iske asıwdaǵı uqıplılıq, beyimlilik belgisin bildiredi: sezgir, ilgir, isker, ótkir. Ol ǵısh, gish, qısh, kish affiksi menen sinonim boladı.

Malı, meli affiksi sanlıq, sapalıq, qásiyet mánisin bildipetuǵın kelbetliklerdi jasaydı: juqpalı, aynımalı, awıspalı.

awıq, ewik, wik, adamǵa haywanǵa tán qásiyet belgisini bildiretuǵın kelbetliklerdi jasaydı: súzewik, tebewik qaq, kek, ǵaq, gek predmettiń qásiyetine tán belgilerdi bildiredi: urısqaq, qopqaq, qashaq, aǵan, egen, uqıplılıq, beyimlilik belgisin bildiretuǵın dórendi kelbetliklerdi jasaydı: qashaǵan, tebegen, súzegen, jataǵan.

Qaraqalpaq tilinde kelbetlikler sóz qosılıw usılı menen de jasaladı. Sózlerdiń bir-birine qosılıwı arqalı sostavlı kelbetlikler, jup kelbetlikler, tákirar kelbetlikler hám birikken kelbetlikler jasaladı.

Sostavlı kelbetlikler tek sóz qosılıw usılı menen emes, al sóz qosılıw hám affiksaсiya, leksika-semantikalıq usıllar menen de jasaladı.

Sóz qosılıw usılı menen jasalǵan sostavlı kelbetlikler qurılısı boyınsha tómendegishe:

1)Eki komponenti de sapalıq kelbetlikler: kók ala, qara torı, aq boz.

2)Eki komponenti de atlıq: hawa reń, tike saqal.

3)Birinshi komponent kelbetlik, ekinshi komponenti atlıq: aq kókirek, kishi peyil, aq shash.

4)Birinshi komponenti atlıq ya kelbetlik, ya ráwish, ekinshisi ar, er, r, mas, mes, bas, bes, pas, pes formalı kelbetlik feyil: is jaqpas, kesh piser.

5)Birinshi komponenti 3 - bet tartımlanǵan atlıq, ekinshi komponent kelbetlik, ráwish yamasa bar, joq sózleri: júzi qara, mańlayı qara, bası bos.

6)Sóz qosılıw hám affiksaсiya usılı menen jasalǵan kelbetliklerdiń kópshiligi lı, li, lıq, lik affiksleri járdeminde jasaladı. qara saqallı, ala kózli, uzın boylı.

Sostavlı kelbetlikler belgili bir sóz dizbekleriniń leksikalıq bir mánige iye bolıwınan da jasaladı. ant urǵan, pirr qaqqan, kórse qızar. Sonday-aq kelbetliktiń arttırıw dárejesiniń analitikalıq formaları da sostavlı kelbetlik bolıp esaplanadı: oǵada qızıq, dım jaqsı, júdá kewilli.

Jup kelbetlikler. Jup kelbetlikler predmettiń belgilerin hár tárepleme juwmaqlastırıp sıpatlap kórsetedi. Olardıń komponentleri kópshilik jaǵdayda bip-bipine antonim bolıp keledi, sonlıqtan ajırasıw, ayırıw mánilerin de ańlatadı: ullı -kishi, artıq-kem.

Jup kelbetliktiń jasalıwı:

1) Eki sapalıq kelbetliktiń jumsalıwınan jaqsı-jaman, aman-esen.

2) Eki qatnaslıq kelbetliktiń juplasıwınan ilgerili-keyinli, uyqılıoyaw.

3)Bir komponenti túsiniksiz jup kelbetlik: jarlı-jaqıbay, uzınshubay, jaman-jáwtik.

4)Eki komponenti de mánige iye yamasa jup kelbetlikler: ayqush-uyqısh, shım-shıtırıq. Jup kelbetliklerge dáreje kórsetkishlepi jalǵanbaydı.

Tákirar kelbetlikler. Tákirar kelbetlikler bir kelbetlik sózdiń jup sóz túrinde takirarlanıwınan jasaladı, belginiń bir neshe predmetke tiyisliligin bildiredi: qızıq-qızıq, úlken-

úlken.

Birikken kelbetlikler

Házirgi qaraqalpaq tilinde qurılısı boyınsha tómendegishe:

1)kelbetlik+kelbetlik: esersoq, áwmeser.

2)kelbetlik+ atlıq: ashkóz, jarımes, jalańayaq.

3)atlıq+atlıq: qálemqas, almabas, suw murın.

4)Atlıq+kelbetlik: tamaqsaw, kózashıq, esalań

5)Atlıq+kelbetlik feyil: gúdibuzar, janashır.

6)Intensiv formadaǵı kelbetlikler: námnaǵan, appaq

Leksika-semantikalıq usıl. Qaraqalpaq tilinde kelbetliklerdiń leksika-semantikalıq usıl menen jasalıwı adektivaсiya dep ataladı. Bul

qubılıs ónimli emes. Kelbetlikke ǵan, gen, qap, kep. forması kelbetlik feyiller ótedi, sebebi, olar mánisi hám sintaksislik xızmeti jaǵınan kelbetlikke jaqın: kelisken, qatqan, aynımaǵan.

Ayırım kontekstlerde atawısh feyil, hal feyiliniń hám feyildiń betlik formaları kelbetlikke

ótedi. kótere, shan-sháwket, dástúr quwıspa. ózin kórmedik.

Qadaǵalaw ushın sorawlar:

1.Kelbetlik sóz shaqabı qanday usıl menen jasaladı ?

2.Atawısh sózlerden kelbetlik jasawshı qanday ónimli affiksler bar ?

3.Feyil sózlerden kelbetlik jasawshı qanday affiksler bar ?

4.Sostavlı kelbetlikler neshe túrli usıl menen jasaladı ?

5.Jup hám tákirar kelbetlikler qalay jasaladı ?

6.Birikken kelbetlikler qalay jasaladı ?

7.Adektivaсiya degenimiz ne ?

Feyildiń jasalıwı

Jobası:

1. Feyildiń jasalıwı haqqında túsinik.

2. Feyildiń affiksaсiya usılı menen jasalıwı. 3. Feyildiń sóz qosılıw usılı menen jasalıwı.

4.Atawısh tiykarlı qospa feyil.

5.Feyil tiykarlı qospa feyil.

ú. Feyildiń analitikalıq forması.

Tayanısh túsinikler.

Feyildiń atlıqtan jasalıwı, feyildiń kelbetlikten jasalıwı, feyildiń sanlıq hám ráwish sózlerden jasalıwı, feyildiń eliklewishten, tańlaq hám bar, joq sózlerinen jasalıwı, feyil tiykarlı dórendi feyiller, qospa feyiller.

Feyil oǵada úlken sóz shaqabı. Ol qaraqalpaq tilinde tiykarınan 2 usıl menen jasalıw múmkinshiligine iye: 1. Affiksaсiya usılı. 2. Sóz qosılıw usılı. Biraq feyil boyınsha arnawlı izertlew miynetleri oǵada az. Onı hár tárepleme izertlew búgingi qaraqalpaq til biliminiń mashqalaları bolıp esaplanadı. Feyil jasawshı eń tiykarǵı affiks la, le. Bul affiks derlik barlıq sóz shaqaplarınan feyil jasaw múmkinshiligine iye, mánileri de hár qıylı.

1. ǴEtǴ kómekshi feyiliniń xızmetin atqaradı. Húrmet et-húrmetle, bayan et-bayanla, tárip et-táriple.

2.Qural-jaraq, ásbap atların bildiriwshi atlıqlarǵa jalǵanıp, sol qural-jaraq, ásbap penen islenetuǵın is-háreketlerdi jaǵdaydı: jarǵıla, baltala, tırmala, shókkishle t. b.

3.Adamlar arasındaǵı qarım-qatnas, pikir alısıwǵa baylanıslı qollanılatuǵın atlıqlardan

feyil jasaydı: dawıslı, gúrrińle.

4. Kásipke baylanıslı atlıqlardan feyil jasaydı: tárbiyala, emle.

5. Úy haywanlarına qatnaslı zatlardıń atların bildiriwshi atlıqlarǵa jalǵanıp tómendegidey feyillerdi jasaydı: ertle, arqanla, júwenle, tusawla.

6. Qurılıs islerine baylanıslı qural atlarına jalǵanadı: kepserle, polla, fanerle, shifrle t. b.

7.Emlew islerine baylanıslı atlıqlardan: vintle, spirtle, gipsle.

8.Awıl xojalıǵına baylanıslı atlıqlardan: tegisle, qıytaqla, bawla, gúdile.

9.Adam múshelerin bildiretuǵın atlıqlardan: shekele, urtla, jambasla, mushla.

10.Orındı, keńislikti, baǵdardı ańlatıwshı atlıqlar: arala, kóshele, bazarla, qalala.

11.&aqıt mánisindegi atlıqlardan: qısla, jazla, saatla, minutla.

tastıyıqlaydı. Bul affiks qosılǵan ayırım atlıqlar fonetikalıq ózgerislerge ushıraydı.

Mısalı: uyqı-wyıqlaw, urı-urlaw, ertle, dizerle sózlerinde t. r sesleri payda boladı. Sonday-aq sóyle, bawla sózleriniń túbiri sóz, baw bolǵan. Yaǵnıy bul sózler jılısıw qubılısına ushıraǵan. - la//-le affiksi qaraqalpaq tiline orıs tilinen hám orıs tili arqalı kirgen basqa tillerdiń sózlerine de ónimli qosılıp feyillerdi payda etedi: sortla, magnitle, metrle, grammla t. b.

Las//-les affiksi. Bul affiks sheriklik mánidegi is-háreketlerdi bildiredi: doslas, dawlas, belles, selemles, tilles. Sonday-aq, bul orıs tilinen kirgen sózlerge ónimli qosılıp, feyillerdi jasaydı: kolxozlas, gazles, texnikalas, kollektivles t. b.

a/e affiksi. Hár qıylı mánidegi atlıqlarǵa jalǵanıp túrli dórendi feyillerdi payda etedi: san- a, tún-e, tar-a, as-a, órt-e t. b.

a/e qosımtası Baskakovtıń anıqlawı boyınsha la//-le qosımtalarınıń qısqartıwınan kelip shıqqan. Sonlıqtan teńe-teńle, gewle-gewe, túnle-túne sózleri biri-birine sinonim boladı.

Ay//=ey kúsh-ey, muń-ay, kórk-ey. Ar//=er, r= túner, qayǵır.

Íq//=ik: dám-ik, qun-ıq, dem-ik, jol-ıq, boz-ıq t. b. ǵar//=ger, qar//-ker, es-ker, bas-qar, at-qar, suwǵar t. b. ı/i uyı, shuqı, tatı t. b.

An//=en atap, kúshen, sesken t. b.

sı//=si, sın//=sın, sıpa//=sipe, sıt//=sit baysıra, adımsı, júrisim, arsın, suwsıra, tershi. qı//=ki, ǵı//=gi, tozańǵı, shańǵı, qańǵı, sıpǵa t. b.

La//=le qosımtası kelbetliklerden de feyillerdi jasaydı.

Máselen, tegisle, jaqsıla, mayda la, irile kelbetliklerden feyil jasawda lan//=len affiksi de qatnasadı. qapsılap, eserlep, shadlap, qatallap.

la//-le, lap//-lep affiksleri, qospa, jup, berikken, frazeologiyalıq kelbetliklerden de feyillerdi jasaydı. Máselen, suw júreklep, alaǵayımlar, esersoqlar t. b. Sonday-aq kelbetliklerden a. e. ay. ey, ar//=er, ıq//=ik, ǵar//=ger, qar//=ker, ı/=i, sı//=si, sın//=sin, sora//=sire, ıray//=irey, ray//=rey ırqa//=irke, ırqan//=irken, qatnasadı.

Mısalı: teńe, bosa, jóne, taray, bosay, ıǵar, kóger, góner, tarıq, zorıq, teńger, ońǵar, beki, juwası, qurı, sheshensi, diluarrrsı, batırsın, ǵarrısın, jalǵızsıra, juwasıra, kishirey, tikrey, ashırqa, jatırqa, Sanlıqlardan feyil jasawshı affiks -la//=le. Ol sanaq hám jıynaqlaw sanlıqlarına jalǵana aladı: birle, úshle, besewle, úshewle ráwishlerden feyil jasawda la//=le, lat//=let, las//= les affiksleri xızmet atqaradı.

-la//=le affiksleri orın, sın, muǵdar, dáreje, salıstırıw ráwishlerinen feyiller jasaydı: alısla, jaqınla, tez-le, qayta-la, uzaq-la, kóple.

-lat//=let affiksleri waqıt, sın ráwishlerinen: túnlet, ertelet, keshlet, shaqqanlat, tezlet t. b. -las//=les affiksi: waqıt ráwishlerinen: aqshamlas, tezles, shaqqanlas

t. b.

Eliklewishlerden feyiller la//=le, ılda//=ilde, ıra//=ire, bay/biy,

rıy//=riy, na qosımtaları arqalı jasaladı. patırla, shatırla, taqırla, qıbırla, jıbırla t. b. jarrılda, zırılda, dirilde t. b. gúrkire, pırqıra, jaltıra, ıran//iren emiren, ıńıran, gúńiren. qompıy, gúrbiy, rısna, shıtna. la//=le qosımtası tańlaqlardan hám ǴbarǴ joq sózlerinen de feyillerdi jasaydı: urala, wah=hala, hay-hayla, bay-bayla, úhle, barla, joqla t. b.

Feyillerden feyil jasawshı affiksler: la//=le, ta//=te, a/e, na//=ne, qa//ke, ǵa//ge, sa//=se, san//=sen, sı//=si, sın//=sin, shı//=shi, qı//=ki, qı//=ki, ǵı//=gi, ıra//=ire, ay//=ey, ıray//=irey, bı//=bi, bıy//=biy, rıy//=riy, ǵala.

Búkle, sabala, julqıla, qamala t. b.

Qımta, qısta t. b. juta, qura, sıla t. b. jıyna, awna t. b. qozǵa, esirke t. b. terse, qaqasa t. b. bilgensip, kórmegensip, bassın, súysin, qırshı, julqı, shashıra, qatay, túksirey, baqıray, jampıy, jırbıy, sorǵala, qorǵala.

Almasıqlardan sır/sin mensin, ózimsin.

Feyildiń sóz qosılıwı usılı arqalı jasalıwı

Sóz qosılıwı usılı arqalı qospa feyiller jasaladı. Qospa feyil dep eki sózdiń atap aytqanda eki feyildiń yamasa feyilden basqa sózlerge feyil sóz qosılıp, bir pútin leksikalıq máni ańlatıwın túsinemiz. Máselen, sálem beriw, xabar etiw.

Bunda atlıq+feyil qosılıp, sálemlesiw, xabarlaw sıyaqlı bir máni ańlatıp tur. Al kirip shıǵıw, qaytıp keliw eki feyil sózdiń qosılısıwınan jasalǵan. Olarda da bir is-háreket mánisin ańlatadı. Olar gápte bir gáp aǵzası boladı. Qálegen eki feyilden qospa feyil jasalmaydı. Eki feyil de mánili bolsa qospa feyil jasaladı. Al birewi tiykarǵı ekinshisi kómekshi bolǵan feyiller feyillerdiń analitikalıq forması dep ataladı. qospa feyillerdiń úsh túri bar.

1)Atawısh tiykarlı qospa feyiller

2)Feyil tiykarlı qospa feyiller

3)Analitikalıq formalı feyiller.

Atawısh tiykarlı qospa feyiller

Atawısh tiykarlı qospa feyiller feyilden basqa sóz shaqaplarına et(qıl), al, ber, sal, bol, qoy, qor, qal, basla, jet t. b. kómekshi feyillerdiń qosılıwı arqalı jasaladı.

1. ǴetǴ (qıl) kómekshi feyili abstrakt atlıq sózlerge atawısh tiykarlı qospa feyillerdi jasaydı: xabat etiw, tárbiya etiw, dıqqat etiw t. b. et kómekshi feyili kásip bildiriwshi atlıq sózlerge qosılıp: qaraqshılıq etiw, diyxanshılıq etiw, shopanlıq etiw t. b. et kómekshi feyili kelbetliklerge de qosıladı: narazı etiw, masqara etiw, gúmilji etiw t. b. et kómekshi feyili eliklewishler menen de qosılıp, qospa feyillerdi jasaydı: shırt etiw, jarq etiw, tars etiw t. b.

Sonday-aq bul kómekshi feyil orıs tilinen kirgen sózlerge de qosılıp atawısh tiykarlı qospa feyillerdi jasaydı: zvonok etiw, chekanka etiw, remont etiw t. b.

Bol kómekshi feyili atlıq, kelbetlik jekke siyrek ráwish hám modal sózler menen qosılıp qospa feyillerdi jasaydı: dos bolıw, qayıl bolıw, hayran bolıw, qapa bolıw, qıyın bolıw, kerek bolıw, joq bolıw t. b.