Ibrayım Yusupov - Yosh

61

Hár biriniń óz jolı, óz maqseti, Tákabbırsıp sińip qoyıw dumanǵa Barar. Kók teńizdiń kórinbes sheti. Isenemen, ómir jańarar mudam, Zaman tolqınınan zaman tuwılar. Mıń-mıń korabller keler jańadan Hám jańa tolqınlar menen juwılar. Biraq sen bir sonday jaǵıssań teńsiz, Ornıńdı tańlaǵan sheksiz okean. Poeziya! Ol bar mudamı mensiz, Lekin ol Pushkinsiz joqlıǵı ayan. Aralasar eller, shabırsar tiller,

Menmensigenlerden nam-nıshan qalmas. Qashan qayda júzsin ol korabller,

Bul nurlı jaǵısqa soqbay óte almas.

Noyabr, 1971-jıl, Gurzuf.

SHAYÍR

(M. Yu. Lermontovqa)

Xalıq óz jureginen tamshı qan alıp, Watan topıraǵına qarıp sap hújdan, Ólmes ruhı menen úrlep dem salıp, Ullı niyet penen jan berer oǵan.

Shiyrin ziban berip tuwǵan anası, Muhabbat besigin onıń terbeter. Asqar taw, aǵar suw, toǵay, dalası Bári onı tanıp tárbiyat eter.

Ol, sóytip, dawıldan tınıshlıq izlep, Bir aqshamda jalǵız jolǵa túsedi. Kewlinde qarlı shıń aspandı gózlep, Juldız juldız benen sáwbetlesedi. Orfeydiń sıyqırlı sazın jańlatıp,

Ol jaqsı sezimge intimaq eter. Dúnyanıń keń, gezzallıǵın ańlatıp,

62

Tar peyilli insanlarǵa úyreter. Pálektiń gárdishi, zamannıń isi Júrek tarın shertip turadı birdey. Erik hám ómirge degen ıshqısı Tiygen jerin órter Demon lábindey Kas qaqbas kim oǵan gózlep oq atsa, Máńgi kúler ózin atqan jawına. Insaniyattıń arına kim qol qatsa, Duelge shaqırar ol Mashuk tawına.

Kislovodsk, 1974-j. oktyabr.

ÁJINIYAZDÍŃ MONOLOGÍ

Bir kishkene eldiń shayırı bolsam da Men ullı islerdiń parqın bilgenmen Tikenekli tar soqpaqtan barsam da, Talay úlken joldan júrip kórgenmen Kórgenmen keń gúzar jollar boyında Ellerdi, basqalar barıp kórmegen. Húrmet kórip, men olardıń toyında, Aytısqa túskenmen dilwarlar menen. Xalıqtıń xalıqqa degen kewil xanası Doslıq miymanına tolıdur bárha. "Bul dúnyanıń kórki adam balası" Degen sóz mánisin bilgenmen sonda.

Dúnya áwwel bir sum periyzat bolıp, Íshqı kiyiklerin kóp quwalattı. Sońıra úmit kóshkim gúl opat qılıp, Sheksiz ǵam-qayǵınıń seline attı. Júzdim jantalasıp sel qushaǵında, Sel emes, ármanlar ummanı edi. Zamanım —insannıń hijran daǵında Gúldey shólirkegen zamanı edi.

63

Ilmi-maǵrifetten haqıyqat gózlep.

Men sonda Gúmbezi Dawwar kórgenmen, Ahli danıshlardan tálimat izlep,

Talay ullı májilislerge kirgenmen. Lekin hesh májilis, hesh danıshpannıń Zaman tádbiyrine aqılı jetpedi. Kókke jetip nalıshları adamnıń, Juldızlar jasqanıp aydan shetledi.

Dúnya dáslep maǵan kóp wáde etken Árebi at minip, dáwran súrmekti. Sońıra úmit gúlim orıp bir shetten, Ornına ókinish qálwenin ekti.

El serpilip keship watan ústinen, Suńqar kus oraldı ayaq bawına. Búlbil úrkip qırlı dúpeń sestinen, Zaǵ qondı kewlimniń Bozatawına.

Ah, qırq órim shashlar, qos—qos burımlar Moynıma oralsa berer em jandı!

Átteń alma moyın, aq bilek qollar

Sol shash penen artqa qayırıp baylandı. Narkes kirpik kumar kózdiń qarası Qız óńirin jas penen juwǵanın kórdim. "Bul dúnyanıń kórki adam balası" Sonshelli qorıw—zar bolǵanın kórdim.

Dúnya! Aytshı, mende ne qaslıǵıń bar? Juwhalanıp qayda baslaǵan ediń? Peylińdi Nawayı, Maqtımqulılar Aytqanda hesh qulaq aspaǵan edim. Maǵan watan berdiń ayra tússin dep, Jánan berdiń hijran japası menen. Zaman berdiń qayǵı suwın ishsin dep, Bermediń hesh zawqı —sapası menen. Maǵan ziban berdiń jurttan zıyada, Kaxnus kibi gá tirilip, ólsin dep.

64

Saz berdiń de keltirmediń ǵoyaǵa, Kókirek berdiń zerde tolıp júrsin dep.

Insan qayǵı—dártin, dúnya, egerde Jılınıwǵa sonday payızlı bilseń,

Tek bir zaman ǵana men turǵan jerde Bul otqa jaqınlap ısınıp kór sen. Meyli, maǵan artqan dóhmet júgińdi, Ne shara, kewlimde kóterip ótermen. Biraq, biywapalıq, námártligińdi Men hám áwladlarǵa aytıp ketermen. Men sónermen, sónbes úmit quyashı, Bir kún dáwran keler insaniyatqa. "Bul dúnyanıń kórki adam balası" Dep dártli Ziywardı alısar yadǵa . 2

1975-jıl. iyun.

TASHKENTLI SHAYÍR DOSLARÍMA

Janlarımız jaqın, kewlimiz ırza, Kózdiń qarashıǵın girbik shalmaǵay. Tashkentke tabanı tiyse Jolmırza, Taptırmas gúl ishine túsken almaday...

Ózim bilgen "tochkaların" men há dep, Zır juwırıp júrip aralap shıqtım. "Biziń otaǵası barmadı ma?" dep. Talay telefonnan soraǵlap shıqtım.

Birew ayttı: "Aybek penen azanda Soyuzdan qaydadur kettiler" dedi. Birew ayttı: "Jańa Mirtemir damla

2 Umman—teńiz; Gúmbezi Dawwar-suw ortasına salınǵan

afsanawıy "akademiya"; Ahli danısh-dana, oqımıslı adamlar, dúpeń —mıltıq; Qaxnus—áfsanawıy kus (I. Yu).

65

Ekewi jasırınıp óttiler" dedi...

Yashen Moskva ma, bir jaqqa ketken...

Joqlawın asırıp endi aǵamnıń Ketip baratırsam, shayxana betten Kúlkisin esittim Ǵafur Ǵulamnıń.

Joytqan joǵımdı da sol jerden taptım, Payt eken shay suwıp, askiya qızǵan...

Sizge bas qosqan sol balalıq waǵım, Eske tússe ele delebem qozǵan.

Sonnan berli siziq altın dawrańız Maǵan qushaq ashar jatırqamastan. Doslıq hám shayırlıq gúlleri naǵız Kewil bostanında jupar iyis shashqan.

Jazǵı keshte Ánhar boyında áste

Sizler menen sáyir etsem men hár waqıt, Meyli Tashkent bolsın, meyli Nókiste Siz benen kórisiw men ushın baxıt.

Doslarım, sizlersiz kewlim xosh bolmas, Bárimiz bir baǵdıń búlbúllerimiz. Sizden bólek ilham maǵan yosh bolmas, Nanday pútin ıǵbalımız, jerimiz.

Dáwirimizdiń bálent minberlerinen Siz yoshlanıp qosıq oqıp turǵanda, Zor lapızlı ózbek qosıǵı menen Bárha maqtanaman kuwanıp sonda.

Zulfiya oqısa óz qosıqların,

Pútkil ruwhım menen onı tıńlayman. Hámde azat Shıǵıs hayallarınıń Gózzallıǵın, názikligin ańlayman.

66

Ullı Nawayıdan tartıp búgingi Kishkene Abdullanıń qosıǵına deyin,— Ózbek sheriyatı bir dúnya bolıp Ruwhımda gúllep jasaydı meniń.

Tileymen sharapqa liplewin taǵı Siz saqıylıq etken jámshiydi jamnın. Qulaǵımnan ketpes hám de bayaǵı Ájayıp kúlkisi Ǵafur Ǵulamnın...

Eskertiwler; áskiya—basqı, dawra - otırıspa, májilis mánisinde, Ánhar— Tashkentte aǵıp turǵan ózek, sheriyat—poeziya (I. Yu.)

** *

Bir gezleri Berdaq júrgen jerlerde Gúwlep bir jabayı samallar eser, Házir jıl qusları siyrek gezleser, Shaǵala sharqıldap kúlgen jerlerde.

Teniz taslap qashqan góne jaǵısın, Gúwildemes nar qamıslar qaǵısıp, Dáryanıń sharshawlı keler aǵısı, Burın hallas urıp kelgen jerlerge.

Arqası Aq qala, qublası Zayır. Aqsarlı keń dala burınǵı qayır, Baxıt izlep bayǵus xalqına shayır, Duwtarın arqalap júrgen jerlerde.

Men hár dayım ótsem usı káradan, Oylayman: ne zaman keshti aradan. Endi erkin nápes alar hár adam, Burın eller posıp, búlgen jerlerde.

67

Meyli, teńiz eski jaǵıstan qashar, Dárya birde qaytsa, birinde tasar, Eń baslısı: xalqım baxıtlı jasar, El jılap, shaǵala kúlgen jerlerde.

Jaylaw gúllep, Jańa kanallar barıp, Kók egis ırǵalıp, kól suwlandırıp, Aydınıńda toralaǵaz qondırıp,

Tórt túlik mal kaplap órgen jerlerde.

Aqsham jaǵalasam Kazaq dáryanı, Tıńlap aq otawdan shıqkan namanı, Dedi: "bul— Berdaqtıń jańa dáwranı", "Kimdiki" dep sawal bergen jerlerde.

"Kel, dáwletli qonaq, xızmetim qalıs, Eń kemi júz bolsın kóz kórgen tanıs", Usılay aytıp ketken Berdaq babamız" — Der balıqshı miyman kórgen jerlerde.

Kitap tekshesine túskende kózim, Hár úyden quwanıp shıǵaman ózim, Xalıq altınǵa qaplap Berdaqtın sózin, Qosıq etip aytar júrgen jerlerde.

Ertip alıp balıqshınıq balasın, Men jaǵalap kettim teńiz jaǵasın, Teńiz yadlap alıp shayır namasın,

Aytıp turma dedim kórgen jerlerde.

Teńiz búgin qaytsa, erteńge tasar. Insan baxtın kórip shadlıǵım asar, Shayır árman etken áwladlar jasar, Bir gezleri Berdaq júrgen jerlerde.

Iyul, 1976-j.

68

GÚRGEN DÁRYALARÍ JOL BERER SIZGE

Nakolay Tixonovqa

Májilis stolına omıraw artsańız, Zal baladay qulaq túredi sizge.

"Jol bergin. Gúrgen!" dep qosıq aytsańız, Bálkim dáryalar jol beredi sizge.

Sizdi kórsem, bir kúsh tasıp boyımda,

Jaslıq sellerine sayday tolaman.

Allaberdi awılınıń toyında

Birge toylap otırǵanday bolaman.

Mudam gúllep jatar jas kewlińizde Shayırlıqtıń "Gruziya báhári". Arqar bolıp erip ketemen sizge, "Sergo soqpaǵınan" barǵan saparı.

69

Ullılıq bir dárya. Boyınan onıń Birazlar ullılıq izler ózine. Kishkene bulaqlardıń gózzallıq sırın Olar túsine almas, ilmes kózine.

Siz qansha biymálim bulaqlar kózin Tawlar qısnaǵınan tawıp ashtıńız. Sizde mol Gorkiyshe atalıq sezim, Siz hámme xalıqqa bawır bastıńız.

Biziń ulan paytaq elimizdegi

Shayır áwladınıń aqsaqalısız.

Qosıq tartqan kárwan jolımızdaǵı

Kósh basında barar qızıl narısız.

Kanday jaqsı: ullı—kishi demesten, Pańsınbay hám jatırqamay súymek bar. Ózgeniń namasın ógeysinbesten, Íshqısında Tixonovsha kúymek bar!

Biyik minberlerden siz sóylegende, Zal baladay tınıp qulaq túredi. Uzaǵına soǵıp turǵay gewdeńde Rus shayırınıń jomart júregi.

Og basıńda sharap ishiskenlerdiń Miynetsiz qáytip "dos bolǵanın" kórdim "Dostım kóp" dep júrgen talay mártlerdiń Eń sońında jalǵız qalǵanın kórdim...

Gúrgenler jol berer tartılıp suwı, Siz eń bay adamsız tuwısqanlarǵa. Sizdegi qartaymas jaslıqtıń puwın Tileymen qartaymay suwısqanlarǵa.

Noyabr. 1974-j. Moskva.

70

Tusinikler: Ataqlı rus sovet shayırı Nikolay Tixonov Kavkaz hám sovetlik Kúnshıǵıstaǵı kóp ǵana jas ádebiyatlardı dúnyaǵa tanıtıwda umıtılmas ataxanlık etken kisi. Ol

30-jılları "Jol bergin, Gúrgen, jol bergin!" degen kúnshıǵıs xalıq namasınıń motivine qosıq jazǵan. Allaberdi—Kavkazdaǵı bir awıldın atı. Ol awıl haqqında onıń qosıǵı

bar. "Gruziya báhári " — N. Tixonovtıń qosıq kitabınıń atı. (I. Yu).

QÁLEMLES DOSLARÍMA

Bir úrker astında tuwǵan doslarım, Zaman bersin quwat ilayım sizge. Sizlersiz joq meniń kewil - xoshlarım, Búgin bir minajat qılayın sizge.

Kimniń jolı barıs, ulıw ya meshin,

Ayırıw shárt emes ertesin-keshin.

Tuwǵanda jazbaǵan metrikesin

Qay arxivten izlep tabayın sizge.

Kim aǵa, kim ini, qurdas yaranı, Júyrik qálemlerdiń gózzal quramı. Shaqırǵanda zamanlaslıq uranı, Túydey qurdas bolar Ibrayım sizge.

Qırq jıl qálem tartqan Jolmırza aǵam, Shayırlıq soqpaǵın siltediń maǵan. Inilik izzetten gúl terip saǵan, Góruǵlınıń tonın jabayın sizge.

Sapar, Tilewbergen aǵalar bolsa,

Hár biri bir arna, jaǵalar bolsań,