Скачиваний:
13
Добавлен:
31.08.2024
Размер:
1.45 Mб
Скачать

51

Ámiw jaǵalaǵan etekli elim,

Bir gúlshanda ósken ráńbarań gúlim. Karaqalpaqtıń maqtanıshı Tórtkúlim, Seni desem tilim sanalı keldi.

Miynet maydanınında xalqıń palwandur. Topıraǵıń álhasıl kánge tolǵandur. "Beyish o dúnyada" degen jalǵandur, Jamalıń jánnetden ziybalı keldi.

Bul jánnetti xalqıń qoldan jaratqan, Sıylıqqa almadıń sen tábiyattan. Xalıq aynalsın sendey dańqlı elattan, Dártlerime mudam dawalı keldi.

Birwniydiń dańqı álemge ketken, Babası dúnyaǵa ilim úyretken. Diyxanları jer tilsimin sóyletken Aq altınnıń alǵır mamanı keldi.

Kimniń qolı jetse keń, hasıl jerge, Qut darır bárháma onıńday elge. Jańadan jan kirip jáne bir shólge, Ellikke el qonar zamanı keldi.

Ellik! Uzaq dáwir jattıń boz bolıp, Íssıda tabanǵa tiydiń qoz bolıp, Endi el awzında jańa sóz bolıp, Atıń xat basında namalı keldi.

Ata-baba qonıs basqan jerlerge, Dárya awnap, bezip qashqan jerlerge, Mıń jıl burın xalqı posqan jerlerge, Endi kommunizm báhári keldi.

52

Shayırlar dańqıńdı jurtqa bildirsin, Arqań Ayaz qala, qublań Gúldirsin, Qutlı qonısta el dáwranlar súrsin, Jańa dáwran zawqı-sapalı keldi.

Taynapır texnika urdı jáwlandı, Asfalt jollar qayıs kibi tawlandı, Qus qapatı kúygen shóller suwlandı, Dańqlı SMU lardıń maydanı keldi.

Xalıq súygen qaharman Narbay, Rozım, Qırıq jigitke tatıp tursań bir óziń,

Ullı Máskew, Tashkent, Buxar, Xorezm, Saǵan ashıq degen xabarı keldi.

"Kommunizm" kolxoz shańlı mákanıń, Dańqlı Narbaylardıń gózzal watanı. Ellik—erlik qalası dep atanıp,

Batırlıq miynettiń maydanı keldi.

Patsha bop Iskender Zulqarnay ótken, Jawlap alǵan jerin shólistan etken, Búgin sol shóllerdi gúlistan etken Iskender aǵanıń dáwranı keldi.

Ellik—eski tariyx bina bolǵan jer, Oyı —egis, dóńi —qala bolǵan jer, Biruniy babamız bala bolǵan jer, Qansha tariyxlardan gúwalı keldi.

Qublasında dáryası bar, eli bar, Batısı balıqlı Aqsha kóli bar, Arqasında sharwaǵa jay shóli bar, Tawı Sultanóyis hawalı keldi.

Elge dáwlet hasıl topıraq bolıp,

53

Paxtanıń shanaǵı zerbaraq bolıp,

Kósew shanıshsań kógererdey baǵ bolıp, Shıbıq suqqan jerden nárwanı keldi.

Elliktiń ertengi kórki — qumarım, Jańa túsken jas kelindey jamalıń, Kórip turman "aq altın"nıń minarın, Jońıshqası jipektey giyalı keldi.

Qıyabanlap shapqan shel kórip turman, Shel ishinde qızıl gúl kórip turman, Ellikte bir abad el kórip turman,

Baǵı sarhawızlı sayalı keldi.

Jeri dóngen qundız kórip turıppan, Erteń mıń san ul-qız kórip turıppan, Talay altın juldız kórip turıppan, Óńiri tolı orden, medalı keldi.

Awıl kórip turman qaladan ziyat, Átirapı paxta, jasıl tábiyat, Alması sháynektey, qawını-nabat, Jemisi kewlime mazalı keldi.

Keshte qız jigitler baǵdı aralap,

Jolda "volga", "moskvichler" sırǵanap, Tuwıw úylerinde ballar ińgalap, Qıyalıma shadlıq bazarı keldi.

Ellik-erteńginiń Jańa dárbenti, Toǵızınshı bes jıllıqtıń perzenti, Jaynay ber elimnin jańarǵan kánti, Juldızıń sonıńday joqarı keldi!

1973-jıl.

54

AQ ALTÍNDÍ ALTÍN QOLLAR JARATAR

Ekken paxtam abadanlıq arqawı, Erlik miynet eldiń dańqın taratar. Óz ózinen bolmas aq altın tawı, Aq altındı altın qollar jaratar.

Ál-hasılǵa bólep watan dalasın, Kewline ornatıp kúnniń quyashın, Kóz nurınan toqıp hár bir xanasın, Aq altındı altın qollar jaratar.

Shólistandı kartalardan sızdırıp, "Aq teńizde" "kók korabl" júzdirip, Million tonnalardan qırman súzdirip, Altın tawın altın qollar jaratar.

Balıǵım tiri altın, salım sarı altın, Dıyqan eldiń qolı tiygen jer altın, Xalqım ne dóretse, sonıń bári altın, Sonıń bárin altın qollar jaratar.

Bul qollardıń nesiesi naq bolar, Kıymıldısı elge dáwlet-baq bolar, Qolım qarawıtsa, júzim aq bolar, Aq altındı altın qollar jaragar.

AǴARTÍWDÍŃ JÍL QUSLARÍNA

(Kórnekli pedagog Júmek Orınbaevtıń alpıs jastaǵı merekesine)

Sizlerdi kórgende eldiń jasları,

Kewlinde bir ullı dárya jaǵalar.

Aǵartıwdıń tuńǵısh qarlıǵashları,

55

Jıl qusınday kózge ısıq, aǵalar!

Húrmet—jasúlkenge, jollar —jaslarǵa, Aldında aǵası bolsın baslarǵa, Alpıstıń qırawı túsip shashlarǵa,

Ullı toyǵa aman jetken, aǵalar.

Jaslar attan túsip qolıńnan alar, Jurt japırılıp sıylap, kórse quwanar,

Daraqta túp birew, shaqa mıń bolar, Kóp jetkinshek jetildirgen aǵalar.

Ayaǵıńızda uzaq jollardıń shańı, Kórip eki zaman—eki dúnyanı, Xalıqtı azat etken oktyabr tańı Sizlerdi gúressheń etken, aǵalar.

Kóbiń balalıqtan máhrúm bolǵansız, Qarshadaydan qayqı tayaq alǵansız. Kimińiz mal baǵıp, oraq orǵansız, Ázelden ılayı pisken aǵalar.

Baxıtlı balalıq bolmay, saq sınıp, Jaslay kórip bárin jaman —jaqsının, Uslap oshaǵınan quwırdaqshının, Internatqa bergen sizdi, aǵalar.

Jańa mektep berip jańa tárbiyat, Húkimet asıraǵan atańnan ziyat. Awdarıspaq tańı, gózzal húrriyat Teperishlep shınıqtırǵan aǵalar.

Kimi Seyfulǵabiyt, kimisi Qasım, Jańashıl urpaqtıń jám etip basın, Kaǵıp-soǵıp mádeniyat arbasın, Taza jolǵa salıp bergen aǵalar.

56

Eskiliktiń qara túńligin tuwrap, Jańa álip dúzip, xattı sulıwlap,

"Qallash latınlas!" dep ashı qıyqıwlap, Tań azannan súrenlegen aǵalar

Qızıl otaw tigip awıl-jabanǵa, Likbez xat úyretip qara tabanǵa, Lenin nurın elge taratıp tańda, Qızıl gúres gúli bolǵan aǵalar

Biriń Qálli, Nájim, birińiz Asan, Ádebiyag jıynap xalıqtıń awzınan, Izbasar qutılıp qara qoylardan, Kemliktiń kámalın kórgen aǵalar.

Ábdiraman jurttı awzına qaratıp, Saxna soǵıp tańnıń nurın taratıp, Jolmırzalar jurtqa sózin jaratıp, Jańalıqtı dástan etken aǵalar.

Biri Orınbaev, biri Dosumov, Jańalıqtıń maydanında yosh urıp, Birazları Shaydakovqa qosılıp, Jamaylıq shayqasqa túsken aǵalar.

Qaljan, Kurbangúller, Jumagúl apa, Qızlarǵa bas bolıp shıǵıp saxnaǵa, "Oyan qızlar" dese Genjebay aǵa, Uyıqlaǵandı oyatqansız, aǵalar.

Jamaylıq aranı ashıp jik bolıp, Shaqası mıń shayqalmastay túp bolıp, Kim muǵallim, kimi náhán "úp" bolıp, Zamanında jurt soraǵan aǵalar.

57

Ǵarrılıqqa jeńdirmesten qasarıp, Quwanıshtan qara kózge jas alıp, Xalqıń menen qayta tuwıp jasarıp, Tórde jaynap otırsızlar, aǵalar.

Qansha jańa áwlad qatarǵa tursa,

Qartayar ma adam teń adım ursa!

Júmek aǵa shákirtlerin shaqırsa,

Jartı respublika oǵan "aǵa"lar.

Biz ushın keń súrdew salǵan jolıńız,

Dańq, ataq ayamas sizden elińiz,

Aldımızda uzaq aman bolıńız,

Jıl qusınday qanat qaqqan aǵalar!

1965-j.

SHAYAN

—Doktor, meniń ballarımdı óltiriwge hayalıma kómeklesiwińizdi sorayman.

(Gebbelstiń sońǵı ótinishi)

Pánjesinde azalı keyiptiń Otırdı ol salbırap bası.

Jer titiretken Úshinshi Reyxtiń Battı áne qanlı quyashı.

Kim oylaǵan: táǵdir degishi Onıń astın gewlep aların. Keń dúnyadan bir bunker ishi Búgin oǵan tarlıq qıların!

Qayda sol bir dańq—ataq, sıylar, Iyttey ergen izińe seniń. "Dúnyaǵa tek jalǵız ariylar Tutqa bolsın" degen isenim?

O, ol usı isenim menen

58

Qansha yoshlı, qansha kúshli edi Aqsham ketpey kabinetinen, Uyqıdan da bezip isledi.

Ol isledi, kóp árman etip Tariyx aǵısın teris burıwdı. Moskvadan fyurerdi sóyletip, Qaptalında ózi turıwdı. Moskvadan fyurerdi sóyletip, Sońınan bul ójet qalanı Tegisletip, jer jeksen etip, Egip taslaw edi qıyalı. Fyurer qayda? Ózin óltirgen. Endi seniń gezegiń keldi. Jáne bunker ústinde birden Rus zeńberegi jóteldi...

Svastika! Insanǵa qarsı Jawızlıqtıń qara qurtı ol. Qáne endi qutılıp qalshı,

Tar bunkerden tısqa tawıp jol. "Bala—meniń júregim "janım" Degendi ol kóp aytar edi.

Altı perzent kórgen atanı Kimler "jawız" dep aytar edi. Balaların súyse hár kisi "Usınday aq bolar álbette". Dachasında bir ovcharkası Ólgende ol jılaǵan hátte...

Bazda urıstan, konсlagerden Ákelingen filmdi kórip, Ájel kóringendey qábirden Korqar edi bolsa da "berik". Ólgen anasınıń mámmesin Qarmap jılar edi náreste.

Balalardı shuwlatıp, hámmesin, Peshke tıqqanları bar este. Qolları sol nárestelerdiń

59

Jaǵasınan alıp atqanday. Tum-tusınan beton bunkerdiń May quyıp, ot jaǵıp atqanday. Jawızlıqtan yoshlanǵan usı Górtıshqanday kirttay júregin. Adamzapıń ullı ǵarǵısı Alqımına ákep tiredi...

Esiterek bala gezlerde. Sonday shayan boladı desip: Ózine qáwip tuwılǵan jerde Óz balasın shaǵadı desip.

Sol aytqanday, shayanlıq etti de, Adamzatqa qaray almadı.

Óz balların záhárletti de, Óziniń de basın jalmadı...

Adam insaplıqtan ketkende, Insan oǵan bermes qol ushın. Jawızlıqtı kásip etkenge

Bul tariyxıy sabaq ol ushıp.

Noyabr, 1975-jıl.

XALQABADTAN QANSHA ADAM

KELMEDI…

Olar dańqlı jeńis kúnin kórmedi...

Ullı Moskva hám kirttay Xalqabad,— Bir elden jigirma million azamat

Jan berdi, Watanın jawǵa bermedi. Aytıp berer edim házir atma at, Xalqabadtan qansha adam kelmedi.

Qaytqan—qaytpaǵanı hámmesi batır, Hár biri Rustemdey dástanǵa tatır. Belarus jerinde me,

Dnepr boyında ma,

Kay jerde máńgilik uyqıda jatır?

60

Olar jıǵılsa da alǵa órledi. Janın berdi,

Elin jawǵa bermedi,

Kegeyliden qansha azamat ketip, Xalkabattan qansha jigit kelmedi.

Kimge perzent, kimge súygen yar ma eken, Qurban bermegen úy tabılarmeken? Alıstaǵı urıstıń azabın tartpay,

Bawırı pútin qalǵan adam barmeken? Qanlı urıstıń awır zardabı ótip,

Úy barma sınbaǵan ıǵbal shólmegi? Shımbaydan qanshama jigitler ketip, Xalqabadtan qansha adam kelmedi!

Uyıqlańlar! Batırlıq juldızlarıńız Watan júreginde, tósinde saqlar. Siz baxtın qorǵaǵan áwladlarıńız Dunya turǵanshelli esinde saqlar. Xojeliden qansha jigitler ketip,

Tórtkúlge qanshama mártler kelmeydi. Olardıń ruhın el tawap etip,

Olar máńgi uyqılar, biraq ólmeydi.

8-may, 1975-jıl.

PUSHKINGE

Sol bir asaw tábiyat—sol bir kók teńiz, Meniń de aldımda gúrlep asqınar. Qıya tas ústiide turıppan jalǵız, Bálkim sen bir gezde turǵan tas shıǵar. Biraqta sen mingen tasqa mingenler Saǵan teńlesedi demek emespen.

Mázi kóz aldımda kóp korabller Barar kók tolqındı ayırıp ásten. Barar olar hár biri hár tamanǵa,