Ibrayım Yusupov - Yosh

41

Hár kimniń bar ázzi jeri ózinshe, Shortanımday ańqıldaqlaw xalıqpan.

Bul kisini kózge maqtawdan kóre, Paydalıraq minin tawıp sókkeniń. "Qaraqalpaq jaqsı xalıq" degenge, Babam sheship berip ketken shekpenin.

Jalǵız atın soyıp berip qonaqqa, Jayaw qalıp bul xalıq talay tarıqqan. Sonı aytıp, maqtayǵoysań biraqta, Odan da zorın kórsetetin xalıqpan.

Begligi kóp yoshıp ketse bu xalıq, Dástanlardı qoyday dizip mataǵan. Hámme xalıqtı qaralpaqtan shıǵarıp, Óz tarixın baslar Adam atadan...

Miynet dese jeń túringen palwanday, Arbaǵa taw tiye deseń tiyegen. Doslıq dese juldız tawıp alǵanday, Xalqımnıń aq kókiregin súyemen.

Jek kórse ol, "jek kóremen seni" dep, Saǵan barıp aytpaǵansha tınbaydı.

Bir pul tapsa, "bay dep sanań meni" dep, Esip jumsap qurtpaǵansha tınbaydı.

Sumlıq qılsa sır aldırar baladay, Kewilsheklik minezine kúyemen. Al endi onıń keń jaziyra daladay Azamatlıq keń peyilin súyemen.

Tayın maqtap, atın minseń,—sınamas, Men bul xalıqtıń minezine qanıqpan. Kewlim meniń Jáyhún menen saǵalas,

42

Sál nársege yoshatuǵın xalıqpan.

Jıllı sóz esigip kermey jasında, Ógey ósken bala kámalǵa keldi. Lenin bergen dáwleti bar basında, Maqtanarlıq jaǵı kóp onıń endi.

Jaqsı sózge jan semirer degen bar, Xoshemetke hár kim háwes ózinshe. Sondadaǵı ótinemen, adamlar, Qaraqalpaqtı kep maqtamań kózimshe...

Yanvar, 1974-jıl.

PAXTA

- Paxta qalay? - Onıń awhalı-she?

(V.I.Leninniń telegrammasınan)

Qashan biziń jaqtıń bir adamına Ushırasıp, til tappay qalaǵoysań, Jıllı shıray meien barıp janına, "Paxtań qalay?"—dep soraǵaysań.

Sonda ol "bul táwir adam eken" dep,

Eski tanısınday jadırar júzi.

Bul sorawdıń, bilseń, mánisi keńirek,

Kóp sawalǵa tatır bunıń bir ózi.

Kaysı awıldansań? Qalay turasań? Qalay bıyıl keypiń, súrer dáwranıń? Neni kásip etip sen maqtanasań? Qanday ármanıń bar?—dep soraǵanıń...

Japıraqlar-jayılǵan jasıl alaqan, Gúller—atlas kiygen náwjuwan qızlar. Óz kızları eske túskendey diyxan,

43

Kózlerinde janar sonda juldızlar.

Ol juldızlar sáwle alar diyqannıń Kewil kógindegi saqıy quyashtan. Shınlıq jamalınday appaq ármannıń, Ol juldızlar ıǵbal menen sırlasqan.

Paxtakesh ruwxlanıp bir ullı yoshtan, Kóklemde jazar ol kók sıya menen, Jazda kúnge kúyip jaratar bostan, Keń dalalar tolqır gúl-giya menen.

Gúzde appaq tawlar jaratıp dıyqan, Aqsha bulıt qonaqlap suw jaǵasına, Jer-jáhánli kiyindirip jańadan, Órmek qurar ay hám jer arasına...

Paxtada pidáker, eden xalıqtıń, Kewil qaǵazınıń aqlıǵın kórdim. Hár xanada kúnnen túsken jarıqtıń Súttey uyıǵanın, pákligin kórdim.

Paxtakeshtiń nesiybesi ziyada, Hám qıyın, hám aydın paxtanıń jolı, "Aq altın" dástanı jańlar dúnyada Bir ullı hám appaq poema bolıp.

Paxtakesh derjavasın alǵıslamaqta Aq altınnıń ullı dástanı usı. Búgin—zer shanaqta bir jumaq paxta Orta Aziyamnıń embleması.

Sonlıqtan sezedi óz inabatın Paxtakesh áwladı bolǵan ul-qızlar. Sonlıqtan esitsek paxtanıń atın, Kózimizde janar appaq juldızlar.

44

Paxta ekken eldiń bir adamına Nábada ushırasıp qalaǵoysań sen. Jıllı shıray menen kirip janına,

"Paxtańız qalay?"—dep soraǵaysań sen.

Paxta keleshegin kórip alıstan,

Sol qıyın waqta da Lenin danıshpan – Shın ǵamxorlıq penen biziń xalıqtan "Paxtańız qalay?"— dep soraw salısqan.

Oktyabr, 1972-jıl.

BES QONAQ

Kelsin meyli, erte qonaq, kesh qonaq, Karaqalpaqtan qapa bolmas hesh qonaq. Kelsin máyli altaw bolıp, on bolıp.

Tek kelmese bolǵanı sol "bes qonaq".

AQ ALTÍNLÍ ELDIŃ AQSAQALLARÍ

(Respublikamızdıń xalıq xojalıq islerine óz tilegi menen belsene járdemlesip júrgen

Qara ózekli azamat pensioner otaǵasılardıń húrmetnne)

Xalıq shaqırsa jatpas namıs arlılar, Qıymıldasar jetkeninshe halları. Jigitke bergisiz ǵoshshaq ǵarrılar — Aq altınlı eldiń aqsaqalları.

Jigitlik ótkensoń ǵarrılıq murat, Káxudalıq sóziń jurtqa wásiyat. Toplımǵa kóp tusken ǵayratlı ǵıyrat, Dúbir sezse jelge tarar jalların.

Jigitlikte hár kim esirik nar bolar,

45

Qayda qıyqıw bolsa, sonda bar bolar, Xalqı is buyırsa tındırar bolar,

Eske túser sol ǵayratlı jılları.

Talay at boldırdı shabısıńızdan, Talay beller sındı tebisińizden, Qazan zorǵa qaynap tabısıńızdan, Kóp bolǵan kewildiń qıylı-qalları.

Pursat bermey tal boyıńdı jazıwǵa, Ákeńniń ornına kettiń qazıwǵa, Qattı shańǵalaqtı salıp azıwǵa,

Shaqsań, push bop shıqtı jaslıq ármanı.

Aydasań da baydıń qosın, arbasın, Biymillet ishkizbey suyıq jarmasın, Qız-kelpnshek ayta ǵoysa harmasın, Ash qarındı toydırǵandı palları.

Onseri bel menen siyseri ketpen, Jantaq dásteletip, tomar gewletken. Kegeyli, Esimjap, Xanjap, Qızketken, Talay qazıwlardıń boldıń beldarı.

Qıs toqsanda qıraw turıp murtına, Toqım tósep, er dastanıp urtıńa, Talap izlep joqarınıń jurtınan, Boldıń aq patshanıń sen márdikarı.

Sóytip júrgeninde jaqtı tań atıp, Tań sáwlesi sezimińdi oyatıp, Ash qarshıǵa toyıp asap toyatın, Nesip bolgan jańa zaman diydarı.

Íǵbalıńdı ashıp keńes húkimet, Gedeyge tiyisti máńgilik náwbet,

46

Tayıp bay-zalımnıń basınan dáwlet, Lenin dana ashtı baxıt jolların.

Áwel soyuz "Qosshı", sońınan kolxoz, Isiń alǵa basıp, buzawladı boz.

Burın esitkendi endi kórip kóz, Gedey diyqan emdi eńbek palların.

Sonnan ayaq basıp jańa turmısqa, Qatnasqansız qansha ullı qurılısqa, Kimińiz Watandı qorǵap urısta, Kimler, "awır tıl arbasın" aydadı.

Jıl sayın jeńillep diyqan miyneti, Endi artıp ketti eldiń dáwleti. Sizge degen partiyanıń húrmeti, Óńirińizde orden bolıp jaynadı.

Is gezegin endi jaslarǵa berip, Dem alsańlar eldiń ziynetin kórip, Baxıtlı ǵarrılıq dáwranın súrip, Házlesseń, kelinniń tayar shayları.

Biraq diyqan biyǵam shalqaya bilmes, Miynet súygen adam qartaya bilmes, Jambaslap kórmegen jantaya bilmes, Otırsa aldına sıymas qolları.

Ǵarrılıqtıń dárti sizge juwımas, Tamırıńızda diyqan qanı suwımas. Jerge hám miynetke oyatar ıqlas, Shamurat atanıń órnek jolları.

Biriń jaǵa, biriń senseń ton bolıp, Baq-dáwletin artıp jolıń oń bolıp, Qaraózek qaytadan rayon bolıp,

47

Atı xattan shıǵıp, isin ońladı.

Joqarısı Shımbay, arqası Taxta, Dáwran Qaraózekte bilseń bul waqta. Jaylawı sharwalı, salı hám paxta, Dańq-ataǵı Tashkent boylap jańladı.

Teńge shashqan menen Aydos qalası, Ayırsha, Terbenbes teńiz jaǵası,

Bir mámleket jayǵasqanday arası, Búgin Qaraózektiń bálent qolları.

Kóp uzamay haǵlap temir jol jeter, Keregin bunnan hám endi mol jeter, Ne biyikke qolıń sozsan qol jeter, Ele berin ǵurǵınlasar hallarıń.

Qaytadan jasarıp, keldi báháriń, Shadlıq penen atar erte sáháriń. Úlken jol ústine salǵan sháháriń, Salqın saya bolar qalıń talları.

Jas áwladlar maqtanadı siz benen, Shawlıq súyip, shaǵlan jarqın júz benen, Aman bolıń kempirlerińiz benen,

Aq altın eliniń aqsaqalları.

1976-jıl.

MEN —TÓRTKÚLMEN!

Men Tórtkúlmen, kópke daqqı taralǵan, Kárwan tartsan kósh basında bararman, Men Tórtkúlmen, qarakalpaq jurtında Júgi awır qara nar dep sanalǵan.

Jegi ıqlım tawap etken esigin, Men áyyemgi Xorezmniń besigi,

48

Qayta tuwıp Oktyabrdiń tańınan,

Abad bolǵan jańa áwladtıń nesibi.

Men Tórtkúlmen, biyik tawǵa mine alǵan, Miynet dese qızday beli qınalǵan,

Men Xorezm oypatında dańqlıman, Kóp tarpyxıy gúreslerde sınalǵan.

Birinshi ret bul qaraǵan ellerden Jańa zaman mánisin men bilgenmen, Men Leninniń buyrıqların buljıtpay,

Jurttan burın zor shayqasqa kirgenmen.

Men Tórgkúlmen, jańa tariyx jaratqan, Eskilikti attan jıǵıp qulatqan,

Tuńǵısh ret bul qaraǵan ellerge Lenińizm ideyasın taratqan.

Men diyxanman, tájiriybede tanılǵan, Hújim etsem shóller maǵan jalınǵan, Jáyhun dárya kúnlep meniń kúshimdi Talay sapar degishinen jańılǵan.

Men baǵmanman, kósew shanıshsam kógergen Qara jerdi sóyletiwge shebermen,

Búlbil quslar erip júrer balamday, Baǵ egiwge shıǵa ǵoysam eger men.

Men shól quwar patshasıman tıńlardıń, Jer ashaman arasınan qumlardın, Shigit sewip altın tersem, oldaǵı — Nesibesi millionlardıń, mıńlardıń.

Men Ellikpen súysindirgen ellerdi,

Qula dúzde ǵumshalatqan gúllerdi,

Kommunizm xızmetine jekkenmen

49

Ata-baba bezip ketken shóllerdi.

Men Tórtkúlmen, turmıs qurǵan abadan, Yoshıp ketsem dárya bolıp aǵaman, Watan ushın, doslar ushın, xalıq ushın Kerek bolsa qustıń sútin tabaman.

El namısın uran etip jańlatqan,

Dańqlı "Qırıqqız" at oynatqan shańlaqpan. Watanıman men Qurbanbay jırawdıń, Dástanların jer júzine tıńlatqan.

Kim aralap kórse hasıl jerimdi, Gáwhar bolıp tamǵan mańlay terimdi. Kewil tolı húrmet penen alǵıslar, Elimdegi hár bir miyneg erimdi.

Sen Tórtkúldiń jigitlerin kórmeseń, Márt azamat jigit kórdim deme sen, Segiz qırlı, seksen sırlı degendey, El quwanar kórgen waqta tóbesin.

Jigitim kóp kókirekte qurtı bar, Kaharmanım Narbay Ellik jurtınan. Bir qız bolsam, men Iskender aǵanıń Súyer edim jelkildegen murtınan.

Men Tórtkúlmen, júz jasaǵan danaman, Suwǵarılǵan kommunistlik sanadan. Kishi peyil, miynet súygish, xalqım bar, Alım dıyqan bolıp tuwǵan anadan.

Altın terip, Ellik, Jambas qaladan, Shól gúllentip, kommunizm quraman, Ámiwdárya jaǵasında nurlanıp,

Men shamshıraq bolıp jaynap turaman.

50

1975-jıl, noyabr.

ELLIKKE EL QONAR ZAMANÍ KELDI

(Ellik qala massivin ashıw saltanatında oqılǵan qosıq)

Aydınlasıp doslıq, ıǵbal gúzarı,

Zamanı birlerdiń hamalı keldi,

Dáwran on aylanıp, dúnya tazarıp,

Ellikke el qonar máháli keldi.

Maqtasań arzır bul ullı zamandı, Gúlistan etsem der hámme tamandı. Patshalar súrealmay ketken dáwrandı, Diyxanlardıń súrer maydanı keldi.

Elge bir náwbetdur, jerge bir náwbet, Jerdiń tilin bilgen bolar hámsáwbet, Aǵar bulaq abadanlıq mol dáwlet, Kemlik bádar ketip, kámalı keldi.

Qewil kewilden suw iship turǵanday, Miyribanlıq súti menen juwǵanday, Barlıq millet bir anadan guwǵanday, Doslıqtın daraǵı miywalı keldi.

Gózzallıq babında báhárdiń paslı,

Diyxan baba deser xalqınıń haslı,

Atı Ózbekstan altın quyashlı,

Tań shuǵlası kibi jamalı keldi.

Doslıq, tuwısqanlıq káspi-ǵárezim,

Bir mańnayǵa pitken jup qumar kózim, Arqa bette qaraqalpaq, Xorezm,

Bir duwtardan eki namalı keldi.