Ibrayım Yusupov - Yosh
.pdf
121
Bálent párwaz eter kewildin qusı. Ózin qan keshken sol qırǵın urıstan Adamzat sabılıp shıqqannan keyin, Paraxat turmıstıń mánisin durıslap Uqtı pútkil tereńligine deyin. Planeta kishireyip oyınshıq sharday, Jayǵastı insannıń kewil xanasına. Pútkil dúnya bir pitpegen minarday, Aylandı qurılıs maydanshasına. Biyikten kóriwge gózzal keleshekti Minar tiklep atır dúnya elleri.
Tilge túspey, bul qurılıstı irikpekshi "Jańa Vavilonnıń" til bilmesleri...
Tábiyat qushaǵında, ottıń basında Doslıq sáwbetlerge hámme de ashıq. Biraq usı ullı isten ırasında
Adamlar kete almas jırılıp qashıp. Sonlıqtan adamlar tábiyat ananıń Bulaǵına shóllep, saǵınsa shóbin
Qushırlana jutıp tawdıń samalın Oqır ıntıǵısıp ırıńdı7 seniń.
Jaqsılıq oyatıp qosıǵıńnıń kúshi, Juldızlar jılıslap túser biyikten. Tastan tasqa ırǵıp salqın suw ushın Bulaqqa urlanıp keler kiyikler...
Sonda quwanarsań shayırdıń sonsha Basqalar sezbegen lázzetin tatıp...
Kel, dostım, taw kusı oyanǵanınsha Bir sáwbet qurayıq ráhátke batıp!
Frunze, iyul, 1973-jıl.
7 Ír – qosıq (qırǵızsha) (I.Yu.)
122
SOŃ KÓLDE
Bermes edim on kólge, Kól iyesi men bolsam, Kel sulıwı Soń kólde
Men bolsam da sen bolsań.
Tan atqanda oyansań, Kól suwına shomılsań, Aqquwday bop taransań, Qaptalıńda men bolsam.
Qosıqlar kelse dórewge, Qalsań kólde túnewge, ―Súyemen‖ deseń birewge, Sol birewiń men bolsam.
Bolot bolsam jılqı aydar, Tartıp alsam Jantaydan. Sulıwlıqta xalıq aytar Aqmór8menen teń bolsań.
Tórtew qalsaq awlaqta: Samal esse taw jaqtan, Soń kól menen sol waqta Sen bolsań da men bolsam.
Soń kóldiń jawǵan qarında, Jaslıǵımnıń barında,
Qalar edim Narında, Eger janım sen qalsań...
1973-jıl.
8 Aqmór – xalıq awzında ertek bolǵan sulıw qız, jılqıman Bolot onıń ashıǵı (I.Yu.).
123
ALARSHA9
-O, taw suwı, nege bárhama Shala ókpe bolıp shabasań? Kóksińdi sen qıya taslarǵa Urıp,
Urıp,
Urıp aǵasań?
-Men tákabbır sulıw qız edim, Jigitlerdi mise tutpaǵan.
Bir jigitke men bılay dedim: «Ket joǵal sen, kórinbe maǵan!» Jigit mıyıq tarttı bir kúlip, Basqalarday ashıwlanbadı.
Qız kewliniń sonshelli biyik, Sonsha názikligin ańladı. Hám esittim alıs tawlarda Qorǵap meniń qız namısımdı, Jalǵız qarsı shıǵıp jawlarǵa, Meni oylap júrgen dep muńlı. Kórdim sol jigitti túsimde: Jaralanıp qulaptı attan,
Onday bolıp meni hesh kim de Súye almasın men ańlamappan. Bir basına awır kún tuwıp, Jatsa kerek dalada qashshan. Sol jigittiń jarasın juwıp,
Sol jigittiń bir shólin bassam. Sol ushın da sekirip jarǵa, Órden ıqqa qaray shabaman, Aq kóksimdi qara taslarǵa Urıp,
Urıp,
9 Alarsha – qırǵız elindegi bir taw bulaǵı.
124
Urıp aǵaman
Sentyabr 1975-jıl.
QÍRǴÍZ GAI ERKINGE CHEST
BEREDI…
(Shayır dostım Erkin Wahidovqa, Qırǵızstanda sovet ǵdebiyatı kúnleri taw
jollarında bolǵan degishpelerden)
Qırǵızǵa poeziya júgin tasıp, Alatawdıń basınan kósh keledi.
Ballar jolda ―doslıq‖ dep qıyqıwlasıp, GAI ler jolda Erkinge chest beredi …
Óz ―Volgasın‖ ózi aydap biziń Erkin, Tashkentten Íssıq kólge tarttı bir kún. Kól boyında qawıshıp muzasına, Qosıq jazsam dep shulǵır kewil shirkin.
―Daesh Íssıq kólim!‖ dep zıtıp qaldı, Dosları Frunzeden kútip aldı.
Tań erteń Rıbachige kirer jerde Shayırdı GAI ler ǵana tutıp aldı.
Erkin ayttı: ―Keshiriń, aqınman dep, ―Qırǵızlarǵa men sonday jıqınman‖ dep. GAI ayttı: ―buzdıń joldıń qaǵıydasın, Aqınjan, ayırıldıń ba aqıldan?‖ dep.
Erkin ayttı: ―Háwesker shofer edim, Kerek deseń bir qosıq oqır edim‖ … GAI ayttı: ―Postta turıp, jol ústinde Qosıq tıńlap, men awısh soqırmedim.
125
Basqalarǵa oqırsań al onıńdı,
Biz bilmeymiz mırzańdı, baronıńdı. Aqın túwe, Aytmatov bolsańdaǵı Pırt etip tesemen talonıńdı.
Erkin ayttı: ―Barma ózi aqıllarıń Sonsha nege kes-keslep qaqıldadıń. Qırǵız, ózbek ultları tuwısqan ǵoy, Sıylaydı bir-biriniń aqınların‖.
GAI ayttı: "Dawıl tursa bult bolmaydı, Bul dáliyliń kewlime gilt bolmaydı. Biz ushın jalǵız zań - jol qaǵıydası.
GAI lerde hesh qanıńday ult bolmaydı‖…
GAI, sóytip, rotordı sheship aldı, Shayırdıń jayaw qalmay nesi qaldı, Erkinniń aytqanına qulaq aspay, Talonın ―pırt‖ etkizip tesip aldı.
Alatawdan ır júklep kósh keledi, Kósh tartqanlar GAI lerden seskenedi, Sol GAI ler búgin qırǵız jollarında Kúlimlep Wahidovqa chest beredi.
Erkin ayttı: ―Barmısız, joldıń shońı, Ele jolda tursız ba ańlıp meni.
Búgin maǵan tanımay chest bereseń, Esińde me tutqanıń bıltır, qáne!
GAI ayttı: ―Tanıǵansoń toqtap qaldım, Húrmetlep saǵınǵannan joqlap qaldım. Ózbektiń sizdey úlken bir shayırın
Sol sapar avariyadan saqlap qaldım.
Xosh kelipsiz bizge uzaq joldan asıp,
126
Tuwısqanlıq sezimi asıp-tasıp,
Sizler qırǵız eliniń júreginde
Qaysı joldan barmańlar, - bári ashıq!
Shayırdı xalıq súyip, eskeredi, Alatawdan ır tartıp kósh keledi. Jol ashıq aqın doslar, jaqın doslar, Qırǵız GAI Erkinge chest beredi!
1975-jıl, 18-sentyabr, Jumǵal jolında.
BÁHÁR HÁM SEN
ǴÁZZELLER
Jup quralay kózińdi uyqısınan oyat, Uyqısın ashsın, olardı gúlzar ishinde oynat
Nawayı
Yar, oyan naz uyqıdar, tań sáhár bolıp qaldı, Jáne Ámiw boyınsha, náwbáhár bolıp qaldı, Arqılıq átshók shaqırdı awıl sırtında aqsham, Bizge wádeli ayıńda báhár bolıp qaldı.
Egis ánjamındadur Xorezm, qaraqalpaq, Dáwletli tárǵayında báhár bolıp qaldı.
Ellikte kaynap shólquwar eldiń miynet zawqı, Beruniy, Shımbayımda báhár bolıp qaldı. Qoy-janlıq kók quwalap, juwsan juparı ańqıp, Qızıl kum jaylawında báhár bolıp qaldı. Kiyikler quralaylap Ústirt shólliginde, Samanbay toǵayında báhár bolıp qaldı.
―Báhár shıqsın‖ dep ayazda kóp qoydıń Ayaziydi, Endi mine Ibrayımǵa báhár bolıp qaldı.
** *
Sahıbjamalım, kewlimiń qusın awlap alıp ket, Qırmızı gúller ashıldı, orıp bawlap alıp ket.
Hafız emespen, bererge Samarqand, Buxaram joq,
127
Husni temirlániń menen óziń jawlap alıp ket, Kimdidur alıp ketseń aydın Aral boyına, Umiydiwarman, meni jurttan awlaq alıp ket. Kúnshıǵısta kún ashıq azat jamalıńa, Duwtarıńdı bir shertip, tamburıńdı shalıp ket. Tentirer aqsham samallar saǵınıp diydarıńdı, Men kútken tal astına jolıń túsep barıp ket. Seniń biypisentligiń batar shımayıma, Biyráhimlik jaraspas, bir miyriban bolıp ket. Ayazlı kóz qarasıń ayazlattı Ayaziydi,
Jıllı názeriń menen kóz qıyǵıń salıp ket.
* * *
Lutfıńnan jarqılap, Lutfiy bolsam ájep emes, Iyip ilhamıń yoshı, iy bolsam ájep emes. Jeti jup biye baylap sabatqa qımız ushın, Jolıńda aq tuwırlıqlı úy bolsam ájep emes.
Umıtqıń kelse hám meni, jeti báyit sóz bolıp, Kewil dápteriń ishinde qalsam ájep emes, Ámiw boyları biler qolıńnıń sharapatın, Shigit sewip, altın terip alsań ájep emes.
Sol sharapatlı qolıq qalsa alaqanımda,
Jaslıq dawran úyine qayta barsam ájep emes, Seinń ilhámiń, demek zaman yoshı, baxıt sazı, Parnas tawına órmelep shıǵa alsam ájep emes. Íǵbal gúline túsken Ayazıń maǵan tiysin, Qolıń jılıtar ot bolıp jansam ájep emes.
* * *
Náwbáhár kelip, ashıqlarǵa dawayı boldı, Jer jáhán jasıl kiyip, aspan daweyı boldı.
Hár jigit ózinshe Farhad, hár qız ózinshe Shiyrin, Hár kewil shayırlıqta quddı Nawayı boldı. Íshkıńnan Ámiw tasıp, qaytadan boldı Jáyhun, Quyınlar qańbaq quwıp, shólde jabayı boldı. Ótkinshi bult ókpesin qolǵa alıp, ızǵısıp, Qızǵaldaqlar qan jılap, ıshqı gedayı boldı.
Sen, altın dalalardıń shahla kóz húkimdarı, Shóldi bostan etsem dep janıń pidayı boldı. Óńirińde juldız janar, júzińde ay sáwlesi,
El kewli - húrmet taxtayı, izzet, sarayı boldı. Bul báhárde bir qayırılıp baqpadıń bizge biraq,
128
Bilmedim, Ayaziydiń nedur gúnayı boldı!
** *
Juldızlar uyqılamas mudam tań atqansha, Íshqıdan biydar adam tań atqansha. Janıńa tiyse sahrayı qosıqlarım,
Oqıyın Fizıwlıdan tań atqansha. Lekin hár zamannıń óz saz-sáwbeti,
Kim házir ǵázzel tıńlaǵan tań atqansha? Salıp ıǵbaldıń altın besigine,
Terbeter seni zaman tań atqansha. Al, men úyińniń artında tal menen
Aqsham kógerip turaman tań atqansha, Ózińniń uyqıń qattı, iytiń sergek, Jolatpas meni saǵan tań atqansha. Almagan óshiń bar ma bul Ayaziyde, Sonsha qast etip maǵan tań atqansha.
** *
Jigitlik maydan tarqasa, márdana bolalmaspan, Basqaǵa saǵan bolǵanday párwana bolalmaspan. Dárt sigaretin shegip, túnlerde baǵ gezsemde, Dártińnen Máshirepke usap diywana bolalmaspan. Sen biygana tutsań da bizden nazırqanıp, Kewlimde sennen hasla biygana bolalmaspan. Qásteler isenbese buyırǵan em shafasına,
Hákim Luqman bolsam da dármana bolalmaspan. Sennen ótken endi sol on segiz gúl máwsimi, Men hám jigirma bestegi boz bala bolalmaspan. Ele hám kópderden biraq samalıń patı, dilbar Sahıpjamalım, sensiz yoshlana alalmaspan. Túspesin ıǵbal gúlińe hárgiz qazan Ayazı,
Zárre ınjılsań mendaǵı mástana bolalmaspan.
** *
Kim ayttı: ―sennen burın sulıw dúnyada bolmaǵan?‖ Bolǵan, biraq baq-dáwleti bunday sirá da bolmaǵan. Sendegi bul ıǵbal - dáwran, sendegi bul ıqtıyar
Tilla kóshkili Sánem, Nádirada bolmaǵan. Dańklı miynet, jaslıq shıray, xosh qılıqlı
kulqıńa
129
Kimler ańsarı awıp, janı pida bolmaǵan!
Hár juldızdıń óz jilwası, hár sulıwdıń óz kórki, Názerimde biraq bári sennen zıyada bolmaǵan.
Bir mıyıq tartsań, soǵan ishpey - jemey boldım más, Ańlasam, hesh bir jigit mendey sada bolmaǵan. Shiyrinlik bolmas jemiste insan ıshqınday tatlı, Muhabbat iyrimi teńiz ya dáryada bolmaǵan,
Sózler qálemge jalınar, ―meni jaz, - dep, - sol
nigarǵa‖
Seni dese Ayaziydiń gápi ada bolmaǵan!
** *
Sayalı daraq deydi, sayańızdı kórmedim, Jemisli bir baq, deydi, miywańızdı kórmedim, Qanshalar uyqısızlıqqa giripdar boldım, sen dep, Shifalı dármaq deydi shifańızdı kórmedim. Gózzallıq dúnyası dep, jurt maqtar hámmetińdi, Men ózim lekin zárre paydańızdı kórmedim, Íshqıdan payda izlemek, álbette, bolar ábes, Sonda da gúl boliasa hám giyańızdı kórmedim. Kóplerge unasada sen dep pitken ǵázzellerim, Bir jıllı nazer aralas bahańızdı kórmedim,
Shın súyseń — azabı shiyrin, zawqı - sapa desedi, Hijranıńdı kórdim, zawqı-sapańızdı kórmedim. Kóp kewillerge túsken nurıńızda shegim joq, Lekin Ayaziyge túsken shuǵlańızdı kórmedim.
** *
Súyseń, jaqsılar uluǵı men bolarman, Súymeseń, jigit qunıǵı men bolarman. Tasqa pitken bir gúl kórseń jolıńda, Sol lala gúldiń urıǵı men bolarman.
Sen biydar jatsań aqsham ıshqı Furxatınan, Sıǵalar aydıń sınıǵı men bolarman. Jılqısız jaylawda jatsa aldıńda
Jılqımannıń qurıǵı, — men bolarman. Sokpaǵıńdı tossa taw arasında
Burqıǵan suwdıń tınıǵı, — men bolarman. Kewlińnen shıǵıp eger unasa saǵan
Qaysı jigittiń qılıǵı, — men bolarman,
Sabır damla ―sabır qıl‖ dep ketken Ayaziyge, Bolmasa sabırsızlardıń shoydıǵı men bolarman.
130
* * *
Janǵanday tań shuǵlası xanatlas kóylegińde, Gúllener Watan dalası ǵawasha gúllegende. Aq, qızıl gúl, pushtı gul hám sıya ireń gúller Jasıl japıraq arası ǵawasha gúllegende.
Ushtan salǵan kızıl gúl erketay sińlisidur, Túptegi aq gúl — apası, ǵawasha gúllegende. Apań turmısqa shıǵıp — gúl ǵorekke otırıp, Toplanar zuráát sapası, ǵawasha gúllegende. Ámiw, Zárafshan zer shashıp kelinshektiń ústine, Jer kiyer toy lifasın ǵawasha gúllegende.
Raqsqa túsken kibi gózzal ―Báhár‖ ansambli, Baslap Mukarraması, ǵawasha gúllegende
Al sen toylatar túriń joq ashıǵıń Ayaziyge, Bul saparı hám shaması ǵawasha gúllegende.
* * *
Bir qayrılıp baqpadıń, — shadlanıp kúle almadım, Basta dáwranım turıp, dáwran súre almadım.
Sen júre aldıń mensiz basqalar menen shaǵlap, Sensiz basqalar meten men shaǵlap júre almadım, Jeti dúrkin qız óter bir jigittiń tusınan,
Qaysı dúrkin ishinde baratqanıń bile almadım. Ay jaqtısında paxtaǵa suw alsań qosıq aytıp. Sıldırap aqtım salmańnan, sen biraq kóre almadıń. Aytıp júrgen kosıǵıń kim haqqında, kim jazǵan? Saǵan arnap jazǵanımdı bilseń de tán almadıń. Shayırlıq san-sapatına ilnsem de elimde,
Íshqı itibarına ilinip, yar sanalmadım. Qosıqta erkin qálem tartsa da bul Ayaziy, Ǵázzel babında lekin men Erkin bolalmadım.
* * *
Álhábbiz, bul ne degen saltanat — appaq dúnya, Jer abad, atız abad, kewid abad - appaq dúnya. Appaq - appaq bultlar awnap dárya boyına,
Gúz tiger aq shatırın, — káramat appaq dúnya, Júzer ―kók korabller‖ aq tolqınlardı irep, Aspan aq, jer beti aq, ǵır átirap appaq dúnya. Qırman qızıllap, kún sayın artıp Watan dáwleti,