Ibrayım Yusupov - Yosh

2

Yusupov Ibrayım.

Qaraqalpaqstan xalıq shayırı Ibrayım Yusupovtıń bul toplamı tematikalıq jaqtan hár qıylı, poetikalıq formaǵa oǵada bay bolıp, onda filosofiyalık qosıqlar da, xalıqlıq motiv penen suwǵarılǵan júrekke qonımlı qatarlar da, lirizmniń jupar iyisi ańqıp turǵan ǵázeller de bar.

Toplamdaǵı qosıqlarda grajdanlıq motiv ayrıqsha kózge túsip, olar toplamǵa kórk berip turadı. Bul qosıqlardıń qay-kaysısın oqısań

da jipektey esilgen poeziyanı kórip tolqıp turasań, shayırǵa taǵı da bálent párwaz tilep qalasań.

Xudojnik Q. NAJIMOV

3

BIR ADAMDÍ BIR ADAM

Qanday jaqsı, biradar,

Adamzattıń júregi!

Bir adamdı bir adam

Janday jaqsı kóredi.

Bir adamdı bir adam

Súyip qalar tanıssa,

Bir adamdı bir adam

Saǵınadı alısta.

Ketse birew aradan,

Birew joqlap jılaydı.

Bir adamnan bir adam

Barıp keńes soraydı.

Oq atılsa birewge,

Janın tigip girewge,

Jetip barar súyewge

Bir adamdı bir adam.

Nápsin tıyıp nan berer,

Tamırınan qan berer,

Kereginde jan berer

Bir adamǵa bir adam.

Okeannan armaǵan

Azap shekse Korvalan ...

Gúres penen qorǵaǵan

Bir adamdı bir adam.

Jaqsılıq ósip óner me,

Milliondı million súyer me,

Súymegende eger de

4

Bir adamdı bir adam.

Iship miyrim kásasın,

Tas jurekler bosasın.

Bárháma súyip jasasın

Bir adamdı bir adam!

Sentyabr, 1975-jıl.

SONDAY BIR EL MENIŃ ENSHIME

TIYGEN

Sonday bir el meniń enshime tiygen; Jeti ıqlım jayǵasqanday keńligi, Kórinedi hár adamnan, hár úyden Hámme xalıqqa birdey ıǵbal, teńligi. Meridianlar sımın súyretip óter, Layner tınıp ushqan sheksiz jerinen. Biraq men súygende ol sıyıp keter Judırıqtay júregimniń tórine.

Arqası aq qayıń bolıp ırǵalar, Qublada tawları biyik turadı. Volga hám Ámiwdey ullı dáryalar Hár túrli teńizge quyıp turadı. Bunda qurılısı ózge tiller bar, Xalıqlar bar tariyxı tabaqlaspaǵan, Biraq bir anadan tuwǵanday olar, Janı janım menen sabaqlas maǵan.

Sonday bir el: hár jigiti, hár qızı, Bári sulıw, bári mertlikke qardar, Bunda adamlar atomǵa muz jarǵızıp, Jerde otırıp ayda lunoxod aydar.

Bir daraǵın Watan toǵaylarınıń Bir oskolka jırıp ketse ayarman, Biraq pútkil dúnya xalıqlarınıń

5

Baxtı ushın jan beriwge tayarman,

Bul ullı-kishiniń ortaq diyarı, Jetpis tilde qosıq jańlatıp turar. Hátte bir belgisiz avar hayalı

Shayır tuwa ǵoysa, Ǵamzatov bolar. Bir az sanlı xalıqtıń ulıman men de, Biraqta mende bar eń ullı Watan.

Qayra-qayra basıp júrsem bul jerdi, Men áyyemgi Anteyden de mıqlıman.

Sonday bir el meniń enshime tiygen: Miynetkesh insannıń jańa dúnyası. Peshanasın baxıt quyashı súygen, Okeanday tolı ıǵbal kásası.

Men sonday dáwletli elden bolaman, Qaysı baylıǵımnan kelseń de sorap, Záriw bolǵanıńda bere alaman,

Bir qısım topıraǵın bermeymen biraq.

Fevral, 1975-jıl. Nókis.

QARAQALPAQ HAQQÍNDA SÓZ

Qara taban, qara puqara,

Babam ǵaybar kisi bolǵan.

Kewli aq, qalpaǵı qara,

Jaw menen kóp isi bolǵan.

Attan qulap atırǵanda, Qan maydanda súyep onı,

«Bir wásiyat aytıp ket onda», Dep soraptı onnan ulı.

Wásiyat eken al sondaǵı Aytıp ketken urpaǵına: «Tır jalańash qalsańdaǵı,

6

Bek bol, bala, qalpaǵıńa!...

Qaraqalpaqlar sonnan baslap

Qalpaǵı menen tuwılıptı.

Kóp zamandı izge taslap,

Qalpaq sheshpey juwırıptı.

Kóp zamannıń ándiyshesin

Kórse de kózi aǵarmaǵap.

Joǵaltsa da kóp nársesin,

Qalpaǵı hesh joǵalmaǵan.

Qatal sorap qısım etip,

Xan da onı sheshtire almaǵan. Jan shıqpasa gelle ketip,

Jaw da onı sheshtire almaǵan.

Qaraqalpaqlar bir gene jerde Bul dástúrin biykar qılǵan: Mavzoleyge kirgen jerde Qalpaǵın sheship, qolǵa alǵan.

Óytkeni Lenin bul qalpaqqa Qattı húrmet etken edi. Otaw tigip qaraqalpaqqa, Baxıt berip ketken edi.

1972-jıl.

POSHSHA TORǴAYǴA

1

Sayra álhawada, poshsha torǵayım, Saz benen sáwbetsiz dáwran bolar ma. Shalqortama jatıp men bir tıńlayın, Sóytsem qulaǵımnıń qurshı qanar ma.

7

Dawısıńdı bala gezde qarshaday Kewlime men jazıp alıp ketkenmen. Sonnan berli sayrap tursań sharshamay, Búgin konсertińe kelip jetkenmen. May topıraqqa awnap dur-dur silkinseń, Sen kókke shıǵasań qayta yoshlanıp.

Tuwǵan jer ıshqısı bul yosh, men bilsem, Bul sezimge meniń kewlim de qanıq.

2

Urıq arasında, suw jaǵasında Talay kórdim men usqınsız uyańdı. Elestirmes edim qus dep jasımda, Súyip tınlasam da biypul namańdı. Bul sánsiz jaǵalıq, orpań topıraq,

Bildim, ekewmizdi, ańlasam, janım, «Biri jerde, biri hawada shırlap, Bizdi táriyp etsin» dep jaratqanıń.

Endi pámlep júrmen, tóbemde shırlap, Nege seni bunsha sayraydı desem, Jalǵız kelte nalısh namań menen-aq Kewlime kóp sezim quyǵan ekenseń.

3

Hasla ókinbeymen, balalıq izim Asfalt jol astında qalǵanlıǵına. Tozıp eski shańlaq jayımız biziń, Ornı paxta atız bolǵanlıǵına. Hátte mına haǵlap turǵan Kegeyli Bir máhál arnasın jańadan alar.

Men júrgen soqpaqlar qalmasın meyli, Qalmasın men ılaq baqqan dalalar. Meyli olar qalsın yadımda meniń. Yoshlı xalıq miyneti jasartsın jerdi.

8

Zaman shadlıǵına bólensin elim, Ullı ózgerisler dáwranı keldi.

Qosıqlar ózgersin muńsız hesh qanday, Góne kórinislerdi kóz kórmey qalsın. Tuwǵan jerge degen insan ıshqınday Seniń dawısıń ǵana ózgermey qalsın.

4

Sayra sen, úrpek bas poshsha torǵayım. Ay-hay, tuwǵan jerdiń hawası qanday! Bir shalqama jatıp seni tıńlayın, Qaytadan jasarıp bala bolǵanday.

Men qanshelli gózzal eller kórmedim, Jer jánneti bolǵan tawlardan óttim. Qanınday baǵlarda shaǵlap júrmedim, Qansha búlbillerdi tıńlap ház ettim. Men hámmesin súydim, qızıqtı kózim, Sóytip júrip saǵındım bul shadlaqtı. Kókiregimde sayrap shaqırdıń óziń, Sayrawıń kóp ándiysheler ańlattı,

Sen ayttıń: «kel, meniń balalıq dostım, Eń jaqsı namamdı sayrap bereyin». Seniń sol qodireń sahrayı sestiń Tebirenter eń sońǵı demime deyin.

5

Kegeyliniń boyı - darqan dalalıq,

Ne degen keń saray - konсert zalı bul. Hámme biletińdi men satıp alıp, Tıńlayman, sayray ber sen bolıp qumbıl. Men de, sen de erkin, órisimiz keń, Mınaw jer, anaw suw, báhár quyashı...

Bir topıraqta tuwıp ósirgen eken Adamnıń watanı, qustıń uyası.

9

Sayra, dostım, álhawada pırpırlap, Saz benen sáwbetsiz dáwran boldı ma.

Sen kókte, men jerde bunshelli shırlap, Súymegende, onnan watan boldı ma!

1-mart, 1976-jıl.

ÁMIW JAǴASÍNDA JAYNAP TURARSAŃ

(Taqıyatas gidrouzeliniń ashılıw saltanatında oqılǵan qosıq)

Ullı qurılıs-abadanlıq tarnawı, Írıs qazanınday qaynap turarsań.

Biz dóretken dáwran bolıp nurlanıp, Ámiw jaǵasında jaynap turarsań.

Ayaǵıń tirelip aydın kóllerge, Ataǵıń jayılıp elden-ellerge, Abihayat suwın berip shóllerge, Baxıt bulaǵınday haǵlap turarsań.

Mártler quyǵan seni dórpenbes tastan, Turarsań kóp dáwir ótirip bastan. Suw haqqında sen bir ájayıp dástan, Dáwirimizdiń dańqın jırlap turarsań.

Serleseń Xorezm shaxlardıń waqtın, Suw qıt bolsa, taslap qashtılar taxtın. Tariyxın tıńlasań qaraqalpaqtıń

Suw boyında «suw» dep shırlap turarsań.

Suw - bul ullı tariyx, tamırı arıda, Suw bolǵan xalıqtıń ahıu - zarı da. Hátteki Berdaqtıń qosıqları da Ele suw soraydı, tıńlap qarasań...

10

Minerseń Jáyhundi jalınan qarmap, Jigirma úsh toǵırtqadan sen harlap, Qırqıwǵa aydalǵan qoyday toparlap, Asaw tolqınlardı aydap turarsań.

Óriń Túyemoyın shalqarlı háwiz, Tınım tabar degish degen jalmawız. Qaraqalpaq hám Xorezm, Tashawız, Áspek etpey kewlin shaǵlap turarsań.

Paxta káni bolar shólge suw barıp, Jantaqlı dalada baǵlar ırǵalıp. Altın kirpik aq salılar sallanıp,

Gúlte joqıshqa bolıp nurlap turarsań.

Óriń Tórtkúl, ıǵıń Qońırat bolıp,

Sen suw bergen jerler shın abad bolıp, Gúlabı, gúrbegi, tornabat bolıp, Shireń til úyirinip, torlap turarsań.

Pásińnen Ámiwim aǵar sarqurıp, Ústińnen poezdlar óter hayqırıp, Nókisti abadan kentli jay qılıp, Qutlı kárwanlardı jollap turarsań.

Moskva hám Tashkent, Leningradı, Bir jerde hámmeniń maqset-muradı, Úsh mıń usta - qırq millettiń áwladı, Bárin - bir semyaǵa jaylap turarsań.

Taqıyatas - nur qalası qoyınıń, Mákanısań doslıq, miynet toyınıń, Shamshıraǵı Ámiudárya boyınıń Ullı islerge bel baylap turarsań…

Ǵarqálleziy suwǵa arnalar tolıp,