MD hám PQJ / Berdaqtıń Qulen bolıs poemasınıń ózgeshelikleri
.pdfÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ
BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI
BERDAQ ATÍNDAǴÍ QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK
UNIVERSITETI
QARAQALPAQ FILOLOGIYASI FAKULTETI
QARAQALPAQ TIL BILIMI KAFEDRASÍ
|
|
|
|
Fakultet dekanı: |
|
|
|
|
f.i.k Q.Turdibaev |
||
« |
|
» |
|
2013 . |
|
|
|
|
|
|
|
«Qaraqalpaq filologiyası» Bakalavr baǵdarı 4 - kurs studenti Annaqurbanova A. «Berdaqtıń «Qulen bolıs» poemasınıń
ózgeshelikleri temasındaǵı
PITKERIW QÁNIGELIK JUMÍSÍ
Jaqlawǵa ruqsat berildi |
|
|
|
|
|
|||
«Qaraqalpaq til bilimi» kafedra |
|
Ilimiy basshı: prof. SH.Abdinazimov |
||||||
baslıǵı akad. |
Prof. |
|
|
|
||||
M.Qudaybergenov |
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
« |
|
» |
2013. |
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Nókis - 2013
|
|
|
MAZMUNÍ |
|
|
|
KIRISIW ................................................................................................................... |
|
|
|
|
1 |
|
«Qúlen bolıs» poemasınıń izertleniwi....................................................................... |
|
|
6 |
|||
I |
BAP. |
BERDAQTÍŃ |
«QÚLEN |
BOLÍS» |
SHÍǴARMASÍNÍŃ |
|
LEKSIKALÍQ ÓZGESHELIKLERI ..................................................................... |
|
|
15 |
|||
I.I. Túrkiy sózler qatlamı .......................................................................................... |
|
|
|
15 |
||
Adam múshelerin hám tuwısqanlıq qarım-qatnastı bildiretuǵın sózler .................. |
15 |
|||||
Siyasiy jámiyetlik sózler ......................................................................................... |
|
|
|
16 |
||
Jer-suw atamaları..................................................................................................... |
|
|
|
18 |
||
Urıw, xalıq atamaları............................................................................................... |
|
|
|
20 |
||
Menshikli adam atları .............................................................................................. |
|
|
|
26 |
||
Áskeriy túsiniklerdi bildiretuǵın sózler................................................................... |
|
|
33 |
|||
Xojalıq buyım atamaları.......................................................................................... |
|
|
|
34 |
||
Mal sharwashılıǵına baylanıslı sózler ..................................................................... |
|
|
36 |
|||
Ósimlikler dúnyasına baylanıslı sózler ................................................................... |
|
|
37 |
|||
Tábiyat qubılısları, aspan |
deneleri, geografiyalıq obyektlerdi, waqıttıólshem |
|||||
birligin bildiretuǵın sózler ....................................................................................... |
|
|
|
38 |
||
1.2. Basqa tillerden kirgen sózler qatlamı ............................................................... |
|
|
39 |
|||
Arab-parsı tillerinen kirgen sózler........................................................................... |
|
|
39 |
|||
Orıs tilinen kirgen sózler ......................................................................................... |
|
|
|
42 |
||
II |
BAP. |
BERDAQTÍŃ |
«QÚLEN |
BOLÍS» |
SHÍǴARMASÍNÍŃ |
|
GRAMMATIKALÍQ QURÍLÍSÍ 43 |
|
|
|
|||
Atlıq......................................................................................................................... |
|
|
|
|
43 |
|
Kelbetlik .................................................................................................................. |
|
|
|
|
44 |
|
Sanlıq....................................................................................................................... |
|
|
|
|
46 |
|
Almasıq ................................................................................................................... |
|
|
|
|
47 |
|
Feyil......................................................................................................................... |
|
|
|
|
49 |
|
Ráwish ..................................................................................................................... |
|
|
|
|
53 |
|
Kómekshi sózler ...................................................................................................... |
|
|
|
53 |
||
JUWMAQ ............................................................................................................... |
|
|
|
|
56 |
|
PAYDALANÍLǴAN ÁDEBIYATLAR ................................................................. |
|
|
58 |
|||
KIRISIW
Qaraqalpaq xalqınıń mádeniy turmısında XIX ásir ayrıqsha iz qaldırǵan dáwir boldı. XIX ásirde qaraqalpaq xalqınıń Xorezm oypatınaata mákanına qayta oralıp kelip ornalasıwı xalqımızdıń kóshpeli turmıs qálpinen otırıqshı xalıqqa aylanıwında, sırtqı jawgershilikten qutılıwında úlken áhmiyetke iye boldı.
Bul dáwirde qaraqalpaq xalqınıń mádeniy ómirinde de kóplegen jańalıqlar payda boldı. Dáslepki meshit hám medreseler ashıldı. Olarda qaraqalpaq balaları sawat ashıp, xat tanıp, xalıqtı sawatlandırıw isleri jolǵa qoyıldı. Bardamlı xojalıqlardan shıqqan ayırım qaraqalpaq jasları Xiywa, Buxaraǵa barıp oqıwın dawam etti. Bul dáwirdegi meshit hám medreseler diniy oray bolıw menen birge mádeniyattıń da orayı boldı. Meshit hám medreselerdi pitkergen hám oqıǵan adamlardıń kópshiligi óz zamanınıń sawatlı, bilimli hám mádeniy dárejesi joqarı adamları boldı. Buǵan mısal, retinde XIX ásirdegi qaraqalpaq klassikalıq
ádebiyatınıń biyik shıńı Ájiniyaz hám Berdaq babalarımızdı olardıń dóretken
ájayıp miynetlerin kórsetsek boladı.
Berdaq babamızda Qaraqum iyshan medresesinde oqıp tereń bilim aladı. Orta Aziyalıq túrkiy ádebiy tilinde jazılǵan kórkem ádebiy shıǵarmalardı úyrenedi. Sonlıqtanda, Nawayıdan sawat ashtım, Fizuliydan dúrler shashtım, Maqtımqılını oqıǵanda, kemis barma begler onda» dep jazadı.
Berdaq babamız óziniń dóretiwshiliginde qaraqalpaq xalqında burınnan qáliplesken kórkem shıǵarma dóretiwindegi awız eki xalıq dóretpeleriniń dástúrlerin dawam etken halda, Nawayı, Fizuliy, Maqtımqulı óz shıǵarmaların dóretken Orta Aziyalıq túrkiy ádebiy tildiń dástúrlerin sheberlik penen paydalanǵan. Ol Orta Aziyalıq ádebiy tilde túrkiy xalıqlarınıń kóp ásirlik mádeniy baylıqlarınıń jámlengenligin, pikirdi kórkemlep bayanlawdıń kóp ásirlik tájiriybeden
ótken úlgileri bar ekenligin sezdi.
Berdaq babamız dóretken «Aydos biy», «Aydos baba», «Ernazar biy», «Amangeldi», «Aqmaq patsha», «Shejire», «Xorezm», «Ráwshan», «Erkebay» poemaları hám tereń mánili, kórkemligi joqarı kóp sanlı qosıqları tilinde usı eki dástúrdin sáwlelengenin kóremiz.
Berdaq babamızdıń qızıl imperiya dáwirinde dıqqattan shette qalıp kiyatırǵan shıǵarmalarınıń biri «Qulen bolıs» bolıp tabıladı.
«Qúlen bolıs» poeması shayırdıń tariyxıy shıǵarmalarınıń biri esaplanadı. Bul poema bir mártebe 1950-jılı shayırdıń tolıq shıǵarmalar jıynaǵında járiyalandı. Házirgi wakqıtta Ózbekstan Respublikası Ilimler Akademiyası Qaraqalpaqstan bólimi N.Dáwqaraev atındaǵı til hám ádebiyat institutınıń qol jazbalar fondıńda
«R-120. Berdaqtıń járiyalanbaǵan shıǵarmaları 1630 shifrı» menen saqlanatuǵın nusqa sol 1950-jılı járiyalanǵan nusqaǵa sáykes keledi. Bul nusqa 42-58 betlerde berilgen. Sońına «X.Rambergen»-dep kórsetilgen Soǵan qaraǵanda bul nusqanı Ram shayır jazıp alǵan bolıwı kerek. I.T.Saǵitov «Qaraqalpaqstan ekonomika hám mádeniyat institutınıń folklor fondıńdaǵı dáslepki qol jazbalardı tekserip qaraǵanımızda «Xorezm», «Shejire», «Asqar biy», «Qúlen bolıs» shıǵarmaları Qarabay Ermanovtıń jazıp alǵan kol jazbalarında ǵana bar ekenligi anıqlandı»1 dep maǵlıwmat beredi.
Bul 1630-shifrlı nusqa kólemi jaǵınan 102 kuplet yaǵnıy 408 qosıq qatarınan ibarat. Qurılısı jaǵınan úsh bólimge ajıratıp qapawǵa boladı. Birinshi bólim
«Shıńǵıs xannıń Xorezmdi jawlap alıwınan baslap, Naǵaday biy, onıń balaları, aqlıqları, ásirese Qúlen bolıstń ata teginiń kelip shıǵıwın táriyplew ushın Elbarıs xan Aǵadil atalıq, Adina atalıqtıń tariyxı, Elbarıs xannıń qızınan „xantekli" niń tuwılıwı, onıń inileri, balalarınıń táriypi, Qúlen bolıstıń, tuwılǵanına shekemgi waqıyalar“ bayanlanǵan. Bul bólimdegi hár bir kuplet qosıq „bolǵan emes“ redifi menenjuwmaqlanıp otırǵan.
Ekinshi bólimde Qúlen bolıstıń, táriypi, onıń jayınıń táriypi,
1 И.Сағитов. Бердақтың творчестовосы. -Нөкис, 1958, -110-113-б.
dúnya-múlkiniń táriypi, Qúlen bolıs jaratqan ájayıp baǵdıń táriypi berilgen. Bul bólimdegi hár bir kuplet qosıqta «Qúlen bolıs» sózleri menen juwmaqlanǵan.
Úshinshi bólimde, burın ótken tariyxıy ápsanalıq adamlar, talantlı sóz sheberleri Jiyrenshe, Kúnxoja, Ájiniyaz, Zuxaq, Qarun bay, Ǵóruǵlı, Maqtumqulı, Shirazı, Alisher Nawayı, Shermuxammed Munis, shayxı Abibulla x.t.basqalardıń táriypi berilgen. Bul bólimdegi hár bir kuplet qosıqta «Qúlen bolıs» sózleri menen juwmaqlanǵan.
«Qúlen bolıs» poemasınıń bunnan basqa jáne bir nusqası bar. Bul nusqa 1962-jılı Ózbekstan Ilimler Akademiyası Qaraqalpaqstan bóliminiń N.Dáwqaraev atındaǵı tariyx, til hám ádebiyat institutınıń tariyx sektorınıń ilimiy xızmetkreelri tárepinen Taxtakópir rayonı Frunze atındaǵı sovxozınıń aymaǵınan eski mazar ishinde shashılıp atırǵan qaǵazlar arasınan tabılǵan. Bul nusqanı tariyx ilimleriniń kandidatı M.Tilewmuratov óziniń 1967-jılǵı «Berdaq shıǵarmaları-tariyxıy derek sıpatında» miynetinde keń túrde paydalandı.2
«Qúlen bolıs» poemasınıń izertleniwi
Berdaqtıń «Qúlen bolıs» poeması onıń eń az izertlengen shıǵarmalarınan bolıp esaplanadı. «Qúlen bolıs» poeması tek bir mártebe 1950-jılı járiyalanǵanın joqarıda aytqan edik. Poema járiyalanǵannan keyin aradan úsh jıldan soń A.Savitsskiydiń Tashkentte «Zvezda Vostoka» jurnalınıń 1953-jılǵı 12-sanında, 1954-jılǵı 1-2 sanlarında «Iz karakalpakskogo dnevnika» degen kólemli maqalası járiyalandı. Avtor óziniń bul maqalasında Berdaqqa Xiywa xanların, ústem klass wákillerin jırlaǵan shıǵarması dep «Qúlen bolıs» poemasın da kórsetedi. Shayırdıń dinshilligin dálillew ushın onıń poemaları hám qosıqlarındaǵı «alla talla», «quday», «pir» sózleri jumsalǵan qatarlarınan mısallar keltiredi.
Bul dáwirdegi hám bunnan keyingi ilimiy izertlew jumısları menen
2 М.Тилеўмуратов Бердақ шығармалары-тарийхый дерек сыпатында. Қол жазба 1967, 203-бет.
tanısıp qaraǵanımızda ilimpazlar «Xorezm» hám «Qúlen bolıs» poemaları
Berdaqtıń qálemine tiyisli emes usaǵan pikirlerdi aytqanınıń gúwası bolamız. 50-60 jıllardaǵı ilimiy-izertlew jumıslarına tán bolǵan tiykarǵı baǵdarlardıń
biri-bul Berdaqtıń ádebiy miyrasların milletshilik repressiya batpaǵınan qutqarıp qalıw ushın waqıtsha bolsa da shayırdıń ayırım shıǵarmalarınan waz keshiwge, Berdaqtiki emes dep dálillewlerge umıtılıwlar, sonday-aq, dinshillik batpaǵınan qutqarıw ushın XX ásirdiń ateistleri qatarına shekem teńlestiriw tendenciyaları bolǵanın kóriwge boladı.
Solay etip, Berdaqtıń, «Qúlen bolıs» poeması járiyalanar járiyalanbastan-aq repressiyaǵa ushıradı. Ol tuwralı arnawlı izertlew jumısı júrgizilmedi. Onıń atı tek ayırım ilimpazlardıń miynetlerinde tilgealındı.
Ózbekstan Ilimler Akademiyasınıń xabarshı-aǵzası I.T.Saǵitov óziniń
«Sahra búlbili» miynetinde Berdaqtıń «Qúlen bolıs» degen tariyxıy dástanlıq shıǵarması bar ekenligin kórsetedi.3 Hátte 80-jıllardıń sońında belgili Berdaqtanıwshı ilimpaz, filologiya ilimleriniń doktorı, prof. Á.Paxratdinov óziniń
«Berdaq shayırdıń dástanlıq shıǵarmaları» degen kólemli miynetine «Qúlen bolıs» poemasın kirgizbeydi hám I.Saǵıtovtıń joqarıdaǵı maǵlıwmatına qarsı shıǵadı.
«Biziń buǵan qosılǵımız kelmeydi. Óytkeni, shayır Qúlen bolıs haqqında dástan jazǵan emes, al ol tuwralı ótkir satiralık qosıq jazǵan. Házirge shekem Berdaqtıń
«Qúlen bolıs» degen dástanı tabılǵan emes»-dep jazadı.4
Kólemi 66 kupletten ibarat «Ráwshan» poemasın, kórkemlik dárejesi anaǵurlım tómen «Erkebay» poemasın dástanlıq shıǵarmalardıń talabına juwap beredi dep esaplaǵan bul ilimpazdıń kólemi 400 qatardan aslam, bir emes, eki qol jazba nusqası N.Dáwqaraev atındaǵı instituttıń qol jazba fondıńda saqlanatuǵın
«Qúlen bolıs» poemasın tabılmadı dep tastıyıqlawı túsiniksiz.
3И.Сағитов. Саҳра бүлбили. –Нөкис.: 1974, 228-235 бетлер
4Ә.Пахратдинов. Бердақ шайырдың дәстанлық шығармалары, -Нөкис 1987. 14 бет.
Berdaqtıń «Qúlen bolıs» poeması boyınsha xózirge shekemgi jumıslardıń ishinde tariyxshı M.Tilewmuratovtıń izertlewleri tiykarǵı orındı iyeleydi. Ol óziniń 1967-jılı qorǵalǵan «Berdaq shıǵarmalarıtariyxıy derek sıpatında» dep atalatuǵın kandidatlıq dissertaciyasında
«Qúlen bolıs» poemasınıń Berdaqtıń qálemine tiyisli ekenligin kórsetiw menen birge, qaraqalpaq xalqınıń tariyxın izertlewde bul poema bahalı maǵlıwmatlar beretuǵınıń tastıyıqlaydı.5 M.Tilewmuratovtıń «Qaraqalpaq poeziyası-tariyxıy derek» dep atalatuǵın kólemli izertlewinde de «Qúlen bolıs» poeması keń túrde izertlengen.6
Sonǵı waqıtları ádebiyatshı ilimgazlarda bul poemanıń dástanlıq shıǵarma ekenligin tán ala basladı. Filologiya ilimleriniń kandidantları I.Ótewliev, P.Allambergenovalardıń «Berdaqtıń «Qúlen bolıs» dástanı haqqında»-degen maqalası járiyalandı.
Biraq biziń ushın eń baslısı onıń janrlıq jaqtan qanday shıǵarma ekenligi emes, bay tillik maǵlıwmatları bolıp tabıladı.
Berdaqtıń «Qúlen bolıs» poeması boyınsha búgingi kúnge shekemgi izertlewler qısqasha usıllardan ibarat.
Berdaqtıń bul poemasınıń baslı qaharmanı bolǵan. Qúlen bolıs kim? Ol tariyxta bolǵan adam ba, yamasa kórkem obraz ba? degen sorawlar kimdi bolsa da qızıqtıradı.
Berdaqtıń «Qúlen bolıs» shıǵarması haqıyqattan da qaraqalpaq xalqınıń tariyxında bolǵan adam tuwralı tariyxıy shıǵarma. Berdaq óziniń poemalarında xalqımızdıń tariyxında belgili orınǵa iye Amangeldi, Aydos, Ernazar biy tuwralı sol atamadaǵı poemalardı dóretti. Usınday poemalarınıń qatarına «Qúlen bolıs» poemasın jatqarıwǵa boladı, sebebi bul poema da tariyxta bolǵan, shayır menen zamanlas bolǵan adam tuwralı jazılǵan.
Xalıq arasında tarqalǵan, sonday-aq, Berdaqtıń «Qúlen bolıs» poemasındaǵı maǵlıwmatlarǵa tiykarlansaq Qúlen bolıstıń ómiri boyınsha tómendegidey juwmaqqa keliwge boladı: Qúlen dáslepki waqıtları
5М.Тилеўмуратов. Произведение Бердаха-как источник по историй каракалпаков. –АКД, -Нукус, 1967.
6М. Тилеўмуратов. Қарақалпақ поэзиясы-тарийхый дерек. –Нөкис. 1994.
jarlıshılıqta jasaǵan. Biraq kúsh ǵayratı, miynetkeshligi arqasında kem-kem bayıǵan. Bunı tómendegi qatarlardan kóremiz;
Alardan soń Qúlen boldı, Bayımaǵa taptı joldı, Ózi de ǵayratlı boldı,
Biyǵayrattan bolǵan emes. Qúlen ash boldı, toq boldı, Gáhi bar boldı, gáhi joq boldı,Aqırı dáwlet baxt-qondı,
Hesh waqıt qor bolǵan emes.
Biypáhimler awzın jappas,
Biyaqıllar arǵa shappas,
Er qıynalmay dúnya tappas,
Maldın ózi kelgen emes.
Informatorlardıń bergen maǵlıwmatları boyınsha, «Qúlen bolıs balıq awlap bayıǵan».
Informator Qurbanazar Xojanazar ulı Qúlen 1873-jılı Ámiwdáryanıń oń jaǵalıǵı patsha Rossiyası tárepinen jawlap alınǵannan keyin Rossiyanıń Qazan hám Orenburg qalalarına shekem Qızıl Ordanıń ústi menen barıp balıq aparıp satqanlıǵı, qaytarda ol jaqlardan zárúrli jılım, aw hám t.b. turmıslıq zatlardı alıp kelip satıp kem-kem qurǵınlasqanı tuwralı maǵlıwmat beredi.
Qúlen Qudayshukir ulı kem-kem bayıp baylıǵı hám iskerligi arqasında
Ámiwdárya muzafatınıń Tallıq bolıslıǵına bolıs bolıp saylanadı. Qúlen qaraqalpaqlardıń bir jámiyetlik e konomikalıq formaciyadan ekinshisine etip atırǵan dáwiriniń adamı edi. Yaǵnıy óz ómirin tawısqan feodallıq qatnaslar xalıqtı shennen tıs qıynap biyzar etip jiberip edi. Baylar qol astında jumıs islegen esiginde júrgen adamlarǵa óz waqtında haqısın bermey, tek ólmes awqat ushın ezip jumsaytuǵın edi. Bunı Kúnxojanıń «On bes jıl júrip alınǵan, Reyim aǵa bir eshkim bar» degen qosıq qatarları da dálilleydi, yaǵnıy bir jallıqqa 15 jıl miynet e tiw
kerek bolǵan. Al, endi Qaraqalpaqstanda kapitalizmniń dáslepki kórinisleriniń payda bolıwı, jańa óndirislik qatnaslardıń payda bolıwı usı Qúlenler qusaǵan baylar jasaǵan dáwirge tuwra keledi.
Qúlen qusaǵan baylar qol astında islegen kúnlikshilerdi hár bir kúnge jallap alıp jumıs isletken.
Qúlen bolıslıq dáwirinde ózi jerdi qálep, piship bir «ájayıp» jay saldıradı. Kúnlikshilerdi jallaydı, olarǵa hár kúni keshte xızmet haqısın beredi:
Bul tuwralı poemadaǵı tómendegi qatarlar maǵlıwmat beredi; Jaydı pishti jerdi qálep,
Kúnlikshiler etti talap,
Haqın berdiń aqsha sanap,
Ádil boldıń Qúlen bolıs. Qırq sadaq, toqpolattan, Qol
úzbedin hasıl zattan, Hár kúnine bir manat, Aqsha berdiń Qúlen bolıs
Jumıstı jaqsı islegen kúnlikshilerge óz waqtında awqatın berip, olarǵa qarasqanı, al jalqaw-hayyarların azaplaǵanı tómendegi qatarlardan málim boladı:
Turdıń basında taltayıp,
Jánibek xanday shalqayıp,
Diyxannıń qarnı qampayıp,
Etke shıqtı Qúlen bolıs.
Neshe mıń túp aǵash ektiń,
Kúnlikshige azap ettiń,
Hayyarların urıp-sóktiń,
Qáhárliseń Qúlen bolıs.
Xalıq arasında, Qúlen bolıstıń, belgili dárejede saqıy adam bolǵanlıǵı, jol
ústi ótip baratırǵan jolawshılar, jol ústi qonaqlar ushın bárqulla qazanı qaynap turǵanlıǵı tuwralı maǵlıwmatlar bar. Poemadaǵı
qosıq qatarları da bunı tastıyıqlaydı:
Altı qabat miymanxana; Izzetlersen alım kelse, Mániń bolmas gedey kelse; Tárk bolmas shúlen qazanıń, Kúndelikli Qúlen bolıs. Muazzin aytar azanın, Jayısań molla-xojanıń.., Yyiń bolıs, biydiń káni h.t.b.
Poemada bayanlanıwına qaraǵanda, Qúlen bolıs saray kibi bir jay saladı,
ájayıp bir baǵ jaratadı. Bul jaydıń tırnaǵı mármer tastan qalanadı, qırıq segiz ójiresi bar. Onıń 8 qabatı seyisxana, 14 qabatı ǵállexena, 6 qabatı miymanxana, eki qabatı digirmanxana, 2 qabatı juwazxana, 2 qabatı qarazxana boladı. Ol jaratqan baǵdıń qısqasha sıpatlaması tómendegishe: Baǵdıń ishinde 700 túp aq terek, 2000 túp qara tal, 17 túp toranǵıl, 71 túp aq tal, 900 túp toǵay tal, 600 túp shabdal, júzim, 300 shiye, 500 shınar, 1000 túpten aslam kelin barmaq, ókpe jiyde degen júzimniń sortları, 30 túp ǵoza, 1000 túp erik, bulardap basqa da, alma, ánjir, anar, behi, badam h.t.b. miywa aǵashları bolǵan.
Berdaqtıń «Qúlen bolıs» poemasınıń áhmiyetli tárepi, bul poema XIX
ásirdegi qaraqalpaqlardıń diyxanshılıǵı, baǵmanshılıǵı boyınsha oǵada bahalı maǵlıwmatlardı beredi. Demek XIX ásirde-aq joqarıdaǵı miywe aǵashları qaraqalpaq jerlerinde jetistirilgen, olardı jetilistiretuǵın atayı diyxanlarımız bolǵan.
Qúlen bolıstıń dáslepki waqıtları progressiv tárepleri bolǵanı menen ol da
ózi jasaǵan jámiyettiń aǵzası, el basqarıwshı hámeldar. Sonlıqtanda kem-kem onıń xalıqtı eziwi kúsheyip baradı. Aq patshanıń tapsırması menen xalıqqa ayawsız salıqlar saladı. Eldiń ishinde narazılıq kúsheyedi. Ol eki múddetke bolıslıqqa saylanıp múddeti tamam boladı.
Aq patshaǵa xızmeti menen jaranǵan onıń miyneti bahalanıp, oǵan Stanislav lentasınıń ekinshi dárejeli gúmis medalı beriledi. Bul