MD hám PQJ / Áskerbay Ájiniyazov poeziyası. Ideyalıq-tematikalıq, janrlıq ózgeshelikleri

II.2. Shayır poeziyasınıń janrlıq ózgeshelikleri

Shayır Á.Ájiniyazov poeziyasında onıń lirikalıq shıǵarmaları insan ishki keshirmelerin, ruwxıyatın, jámiyetlik qatnaslardaǵı ádep ikramlılıq wazıypaların, ulıwma insan álemin keń túrde ashıp beriwi menen áhmiyetli.

Biz shayırdıń lirikalıq shıǵarmalarında obyektivliktiń subektiv súwretleniwinde qaysı koncepciyalardı basshılıqqa alǵanlıǵın analızlew ushın ulıwma shayır poeziyasın janrlarǵa bólip úyreniwdi maqul dep esapladıq.

Ádebiyatta poeziyalıq shıǵarma hám lirikalıq shıgarma degen túsinikler bar. Ekewide qosıq qatarları menen jazıladı. Biraq qosıq qatarı menen jazılsa da, onda epikalıq elementler qatnassa, epikalıq obrazlar jaratılsa, dramalıq shıǵarmalarǵa tán dialoglıq halatlar, ózine tán «saxna» jaratıw jaǵdayları ushırassa hám bul elementler keshirme hám tuyǵılardı ǵana jetkeriwge emes, al waqıyalar izinen barılsa, onda poezyanıń epik janrları ’poema, ballada, lirikalıq gúrriń h.t.b payda boladı. Al, lirikalıq shıǵarmada tek lirikalıq qaharman ishki oy tolǵanısları sap túrde beriledi, yaki epikalıq elementler keshirmeni súwretlew hám sáwlelendiriwge xızmet etedi. Soǵan qaray poeziyada janrlıq belgiler qáliplesedi.

«Hár bir shıǵarma óziniń sırtqı (kólemi, bayanlaw usılı qurılısı) hám ishki (keypiyatı, qatnası, niyeti yaǵnıy óziniń teması, turmıs hádiyselerin qamtıw kólemi) kórinisi jaǵınan parıqlanadı. Áne usı tárizde birlesken shıǵarmalar toparın janr dep júrgiziw múmkin. Janr ádebiyatlar rawajlanıwı procesinde qollanıwdan shıǵıp ketiwi (muamma janrına usap), bayıp barıwı (roman janrı kibi) múmkin; dástúriy janrlardıń birigiwinejańa janrlar (mısalı, tragi –komyediya janrı) tuwılıwı da tábiyiy … Qullası, túr hám janrlar - insan turmısın túrli tárizde túrlishe súwretlewshi elementler bolıp, olar bir tiykarǵa boysınadı: bolıwı múmkin bolǵan turmıs (insan)tıń kórkem modelin jaratadı».1

1 Умуров Ҳ. Адабиѐт назарияси Тошкент, «Шарқ», 2002, 214-бет

42

«Janr belgili bir mazmundı qáliplestiriw hám formalastırıwǵa, súwretlewge xızmet etiwshi forma hádiysesi».1

Sonlıqtan, lirikanı janrlarǵa ajıratıwda tek mazmunnan kelip shıǵıw (intim lirika, filosofiyalıq lirika, siyasiy lirika h.t.b tárizinde ajıratıw) da, yaki, tek forma

ózgesheliklerinen, anıǵıraǵı, sırtqı formadan kelip shıǵıp ajıratıw da maqul emes. Bunday jaǵdayda janr áhmiyeti buzılǵan bolıp shıǵadı. Kórkem oy rawajlanıwınıń sońǵı basqıshları jáhán ádebiyatında qatıp qalǵan, qáliplesken formalardı biykarlaw poeziyanıń qatań ramkalar sheńberinen erkinlikke qaray umtılıwı kibi ulıwma tendenciya gúzetiledi. Sonlıqtan lirikalıq shıǵarmalardı janrlarǵa ajıratıwda hám mazmunı hám forma ózgeshelerinen kelip shıǵıp ajıratıw gúzetilmekte.

Ádebiyattıń bir túri esaplanǵan lirikada janrlar máselesi haqqında bir qansha

ádebiyatshılar L.I.Timofeev, I.Sulton, U.Tuychiev, N.Shukurov, M. Ibrohimov, R.Orzibekov, M.Lazareva, Yu.M.Lotman2 h.t.b hár túrli teoriyalıqestetikalıq pikirler bildirilip kelmekte.

Ádebiyatshı U.Tuychiev lirikalıq janrlardı tómendegishe klassifikaciyalaydı.

1.Mazmunı jaǵınan:

a)estetikalıq belgi, pafos hám belgili bir mazmun baǵdarına tiykarlanǵan janrlar: marsiya, elegiya, aytıs, jumbaq, qaǵıyda, mashqala, xat, peyzaj, monolog, baǵıshlaw, wasıyat, portret, nazira, maqtaw;

b)tiykarınan muzikalıq shıǵarma esaplanbasa da, ádebiy tekstke de súyengen janrlar: romanslar, kontata, marsh, syuita, qosıq, gimn;

v)awızyeki hám jazba lirikada qollanıp kelgen janrlar: háyyiw, yar-yar.

2.Forma jaǵınan:

1Қуронов Д. Адабиѐтшуносликка кириш. Тошкент, Абдулла Қодирий номидаги халқ мероси нашриѐти,

2004, 186-б

2Тимофеев Л. М. Основы теории литературы. М.: «Просвещение», 1971 год, Иззат Султон Адабиѐт назарияси.Т.: «Ўқитувчи», 1980, Туўчиев У . Ўзбек поэзиясида бармоқ системасы. Т.: «Фан», 1966, Насиров.Ўо. Ўзбек адабиѐтида ғазал Т.: 1972 , Лазарева М.А. Теория литературы М.: 2000, Лотман М. Ю О поэтах и поэзии. Санкт-Петербург, «Искусство-С.П», 2001.

43

a)Forma mazmunlılıǵı hám dúzilisine góre lirika janrları: aytısıw, mustazad, sonet, muashshax, mushaira, ǵázzel, tuyıq, rubayı, másnáwiy, fard, tarkiband, orama, túrli bántlik janrlar, aq qosıq, sarbast.

b)Qatar sanı hám kompoziciyasıboyınsha ajıralatuǵın lirika janrları: musallas murabba, muxammes, musaddas, musabba, musamman, mutasaa, muashshar, tórtlik, oktava;

v)qayta isleniwi (transformaciya) boyınsha lirika janrları; kesisiw, taronaiy,

rubiona.1

Ádebiyatshı U.Tuychievtiń lirika janrların bulayınsha klassifikaciyalawı shártli túrde alınǵan dep esaplaymız.

Ádebiyatshı E.Xudayberdiev liriakanıń mazmunı jaǵınan siyasıy, filosofiyalıq watanparwarlıq h.t.b lirika dep bóliniwin biykarlaydı. «Janrdı pútinliginshe anaw yaki mınaw ádebiy túrge tiyisliligi, sonday-aq ózine tán bolǵan estetikalıq belgi tiykarında ajıratadı. Biraq bul jeterli emes, úshinshi principi-kólem hám shıǵarmaǵa sáykes keliwshi ulıwma dúzilis te kerek, kólem kóp tárepinen eki moment-túr hám estetikalıq uyǵınlıq penen baylanıslı».2

Alımnıń siyasıy, didaktikalıq, muhabbat lirikasın janrlıq talaplarǵa juwap bermeydi degen pikiri qayta kórip shıǵıwdı talap etedi.

Sebebi lirikanı bunday etip bóliw ondaǵı sáwlelengen tema hám ideyalarǵa baylanıslı. Biraq bir filosofiyalıq lirikada bir neshe temalar sóz etiliwi múmkin. Bir neshe ideyalar jetilistirip beriliwi de múmkin. Ádebiyattanıw iliminde mazmunı boyınsha bir-birine jaqın shıǵarmalardı toplap úlken bir lirikalıq janrǵa birlestiriw principi de bar.

Qaraqalpaq ádebiyattanıw iliminde lirikanı mazmunına, sáwlelendiretuǵın temasına, zatına qaray shártli túrde hár qıylı toparlarǵa, óziniń ishki túrlerine bólip kelmekte. «Lirikanı jiklewdiń keń taralǵan hám kóbirek moyınlanǵan túri tómendegishe:

1Умуров Ҳ. Адабиѐт назарияси Тошкент, «Шарқ», 227-228-бетлар

2Худойбердиев Йе. Адабиѐтшуносликка кириш. Т.: «Иқтисод-молия», 2007, 237-бет

44

1. Oy-pikir lirikası yamasa kóbinese onı grajdanlıq lirika dep te ataydı. Ol kóbinese jámyetlik, siyasıy, turmıs, grajdanlıq, filosofiyalıq usaǵan ulıwma temalardı qozǵap, olar tuwralı lirikalıq qaharmannınıń emocional oy pikirin beredi. 2. Sezim lirikası yamasa onı intim lirika dep ataydı. Al qaraqalpaqsha pinhamı lirika degen atama oǵan say keledi. Lirikanıń bul túri lirikalıq qaharmanǵa tiyisli júrek tórinde jasırınǵan sezimlerdi tógip taslaydı. Ol kóbinese saǵınısh, kúyinish,

ıshqı - muhabbat h.t.b temalardı sáwlelendiredi. 3. Súwretlew lirikası yamasa onı kóbinese peyzaj lirikası dep júrgizedi. Lirikanıń bul túri adamdı qorshap turǵan zatlardı, adamnıń sırtqı pishinin, qalanıń, awıldıń, sonday–aq, tábiyattıń kórinislerin, qublısların súwretleydi. Súwretlew lirikası adamda súyiniw, túńiliw h.t.b sezimlerdi oyata aladı.3

Ádebiyatshı D. Quranov ózbek poeziyasında qollanılatuǵın lirkalıq janrlardı tómendegishe janr túrlerine ajıratadı:

1). Forma ózgesheliklerine góre ajıralıwshı janrlar: ǵázzel, mustazad, tuyıq, rubayı, tarjiband, mussamanlar.

2)Anjumanǵa mólsherlengen janrlar: nazira, badiya, muammo, chiston.

3)Shet el ádebiyatlarınan ózlestirilgen janrlar: sonet, hokku, tanka, oktava, verlibr, epigramma h.t.b

4. Házirgi lirika janrları: avtopsıxologiyalıq lirika, atqarıwshı lirika, súwretlewshi lirika, syujetli lirika. Bizińshe lirikanı janrlarǵa ajıratıwda sırtqı forma hám ishki forma (mazmun) ózgesheliklerine baylanıslı jiklewimiz durıs boladı. Sırtqı forma ózgeseliklerine baylanıslı qaraqalpaq lirikasında qollanılatuǵın lirikal’’q janrlarǵa ekilikler, tórtlikler, beslikler, altılıqlar, erkin qosıqlar, ǵázzel h.t.b kirgiziwge boladı. Poeziyanıń ishki forması, yaǵnıy mazmunı boyınsha janrlarǵa bóliniwinde ishki forma ózgeshelikleri basshılıqqa alınadı. Bul boyınsha biz lirikalıq janrlardı

3 Ахметов С., Есенов Ж., Жаримбетов Қ. Әдебияттаныў атамалырының ўорысша-қаракалпақша түсиндирме сөзлиги. Нөкис, «Билим» 1994, 114-115-бб.

45

filosofiyalıq hám meditativ lirika, súwretlew lirikası, intim lirika, pubditsistikalıq lirika, didaktikalıq lirika h.t.b dep bóliwimizge boladı.

Shayır Á.Ájiniyazov dóretiwshiligin bahalaǵanda hám poeziyasın janrlarǵa ajıratqanımızda ádebiyatımızdaǵı iliimiy teoriyalıq jetiliskenlikler hám ol jasaǵan dáwirdegi regional hám sırt el ádebiyatları, rawajlanıw ózgesheliklerin basshılıqqa alamız. Shayır Á.Ájiniyazov poeziyasında ushırasatuǵın lirikalıq janrlardı da ishki hám sırtqı forma ózgesheliklerine baylanıslı tómendegishe bólip úyreniwge boladı: 1) Intim lirika; 2) publitsistikalıq (azamatlıq) lirika. 3) yumor-satıralıq qosıqlar. 4) súwretlew lirikası. 5) didaktikalıq qosıqlar. 6) tarıyp qosıqlar.

Intim lirika, (francuzsha intimnkútá pinhamı ( sezim yaki sır ) degen sózden kelip shıqqan). Lirikalıq qaharmanlar ishki jan sezimlerdi aǵıtıp taslaydı. Bunday shıǵarmalardı shayır tanha ózine tiyisli kúyinish, súyinish, yamasa ashıqlıq sezimlerin berip atırǵanday, ózinin júrek tórinde jatırǵan sırların ashıp atırǵanday kórinedi.1

Intim lirika bir qansha ádebiyatlarda ashıqlıq lirikası, muhabbat lirikası degen terminler menen atalıp júr. Mısalı, ádebiyatshı Q. Jarımbetov XIX asır qaraqalpaq shayırları sonın ishinde Ájiniyaz lirikasındagı muhabbat teması sóz etken qosıqların ashıqlıq lirikası dep atap onı dúnyawıy hám ilahiy ıshqı dep bóledi.2 Al, K.Mambetov3 h.t.b ilimpazlar bunday shıǵarmalardı «Muhabbat lirikası» degen atama menen jurgizedi. Bizińsheashıqlıq hám muhabbat teması dew biraz sheklengenlik bolıp, ol tek ǵana bir adamǵa bolǵan ashıqlıqtı muhabbat sezimlerin sóz etedi. Al «intim» pinhámi, dártli degendi bildirip, onda lirikalıq qaharmannıń júrek sezimleri, jeke óziniń dártleri beriledi. Muhabbat sezimleri sonıń bir bólegi, yaǵnıy jeke dárttiń bir túri. Muhabbat ashıqlıq kúyinish, saǵınısh h.t.b usaǵan

1Ахметов С., Есенов Ж., Жаримбетов Қ. Әдебияттаныў атамаларының орысша-қаракалпақша түсиндирме сөзлиги. Нөкис, «Билим» 1994, 86-б.

2Жәримбетов Қ. XIX әсир қарақалпақ лирикасының жанрлық қәсйетлери ҳәм раўажланыўы тарийхы. Нөкис

«Билим» 2004, 106-126-бб.

3Мамбетов К. Әжинияз. Нөкис, «Билим» 1994, Қанаатов Йе. Ҳәзирги филология илиминиң әҳмийетли мәселелери Нөкис, 2001, 189-193-бб

46

insannıń ózine tán jeke sezimlerin beriw intim lirikanıń ózine tán ózgesheligi bolıp, ol «muhabbat lirikası» degen túsinikke qaraǵanda keńirek mazmunǵa iye. Sonlıqtan biz shayır Á.Ájiniyazov lirikasındagı ashıqlıq, saǵınısh, kúyinish sıyaqlı ulıwma lirikalıq qaharmannıń lirikalıq personaj benen ashıqlıq hám jeke qatnaslarındaǵı tuyǵılardı beriwge baylanıslı qosıqların shártli túrde shayırdıń intim lirikası dep atawdı maqul kórdik.

Á.Ájiniyazov insanǵa tán bolǵan gózal sezimlerdi, ólmes muhabbat sezimlerin adamlardıń ómirindegi gózallıqqa jetelewshi sezimlerdi sáwlelendirip bere aldı. Shayır lirikaların gúzetip qaraǵanımızda jigittiń qızǵa (lirikalıq qaharmannıń lirikalıq personajǵa) ıshqıy sezimlik qatnasların sáwlelendiriwi, lirikanıń qaharmannıń yarǵa bolǵan saǵınıshı,ayralıq sezimleri tábiyat kórinislerin janlandırıp súwretlew arqalı kórkem ashıp berilgen.

Tábiyattaǵı óz ara baylanıslılıq nızamlılıqların biliw, insan tábiyatın tereńnen úyreniw hár qanday dóretiwshige de nesip ete bermeydi. Gúldi qıraw shalıwınıń-insannıń jaslıq hám páklik payıtınan ayrılıwına teńyeliwi, gúzdiń dártke toli, ármanli ashiq qálbine salıstiriliwi, pisken almanıń insandaǵı tolıp tasqan sezimlerge salıstırıwı, gúldiń insanǵa gúl iyeseniń názik, gózzal minez-qulqı teńeliwi, aydın yarım kewil ashıqqa megzetiliwi, báhárdıń jańa úmitlerge teńyeliwi shayır intim lirikasındaǵı tabıslarıniń biri bolıp esaplanadı.

Ómir - óńkey ókinish dep bile ber,Al, meni

«bir buralqı iyt» bile ber,

Men seni ele ólgenshe saǵınaman,Biraq sen «mendey iytti» jek kóre ber.Senlik janım saǵınishtan jaralǵan, Ruhım, tek ruhıńnan nár alǵan, Men – muhabbat

áleminiń qulıman,

47

Ókinish hám árman bolıp qalarman.1

«Taǵı da saǵan…» lirikasınan alınǵan qatarlarda insannıń qádirine jete biliwshilik, onı ulıǵlawshı tiykarǵı ideya metafora-simvolikalıq súwretlew negizinde ashıp beriledi. Bunda lirikalıq obekt qızdıń saqlıǵı – sawısqanǵa, pákligi

– sútke, bakiralıǵı – nannıń pútinligine, lirikalıq qaharmanniń ómirinen ǵayip bolǵanlıǵı ushın – qarliǵashqa, suliwliǵı, jasliǵı – quralayǵa obrazlı salıstirılsa,

óziniń natıqliǵı hám sadıqlıǵın – iytke, qasınan qalmay, sırtınan qorıp, kóz tigip júrgenin nókerge teńep, obrazlı til menen jetkeredi.

Súwretlew lirikası qaraqalpaq poeziyasında keń taralgan lirika úlgilerinen esaplanadı. Súwretlewshi lirikada epikalıq elementler salmaǵı ústinirek, biraq súwretlenip atırǵan nárseler negizinde lirikalıq meditaciyaboladı. Basqasha aytsaq, shayır ózi súwretlep atırgan nárse – hádiyseler, tábiyat kórinislerinde keshirmelerdi, oy pikirlerdi janlandıradı.1 Súwretlewshi lirikaǵa tábiyat qubılısları menen birge portretlik súwretlew de kiredi.

Á.Ájiniyazov lirikasındaǵı súwretlewshi lirikanıń tiykarǵı ózgshelikleri sonnan ibarat, ol súwretlew obyekti arqalı insanıy oy – keshirmelerge túrtki bolatuǵın estetikalıq gózzallıqtı sáwlelendiredi.

Jawın jawsa - tábiyattıń nızamı, Jer tiniǵip, qattı topıraq bos bolar, Teńiz qashsa – júrekbawrım ızalı,Dárya tassa - dáli kewlim xosh bolar.2

«Jamǵir jazǵan qosıq» qosıǵınan alınǵan bul qatarlarda shayırdıń túp maqseti tábiyat kórinisin sızıwǵa emes, al sol arqalı insan qálbin emocionallıq boyawlar menen súwretlewden ibarat.

1Әжиниязов Ә. Аманат. Нөкис, «Билим», 2009, 137-бет

2Сонда, 247-бет

48

Súwretlewshi lirikaǵa peyzaj lirikası menen birge portretlik súwretlewde kiredi. Á.Ájiniyazov lirikasında portretlik súwretler lirikalıq qaharmannıń tek sırtqı kórinisin súwretlew arqalı emes al onıń psixologiyalıq halatın, minez-qulqın súwretlew jolı menen jetkerip beriledi. «Báhár sezimleri» qosıgında portretlik súwretlewi arqalı lirikalıq personajdıń boyındaǵı adamgershilik qásiyetleri de súwretlenedi.

Báhárge megzeydi júzleriń seniń, Báháriy badana kózleriń seniń, Jap boyında soqpaq jolda qaldırǵan,Báhár móri yańlı izleriń seniń, Biyday nanday saylı sózleriń seniń,Jan aladı jılwa nazlarıń seniń.1

Ádebiyatshı Jamal Kamaldıń pikirinshe: «Lirika kerekli imkaniyat hám qurallarǵa iye: olardıń barlıǵı adamıylıq, xarakterler jaratıwǵa jóneltilinedi».2. Sol aytqanday shayır Á.Ájiniyazov lirikalarında súwretlew lirikası peyzaj, portret, ekspoziciyalıq súwretlew, psixologiyalıq súwretlewler arqalı lirikalıq qaharmannıń ishki dunyasın ashıwǵa baǵdarlanǵan.

«Grajdanlıq (azamatlıq) lirika-adamnıń erkinligin sociallıq qatnaslar ham elxalıq máplerin, millet, watan máselelerin jırlaytuǵın qosıqlar».2

Á.Ájiniyazov lirikası publicistikalıq hám watandı jırlaw mazmunındaǵı qosıqları menen grajdanlıq lirikanı rawajlandırdı. Watan, tuwǵan jer, el-xalıqqa xızmet etiw sıyaqlı máseleler Á.Ájiniyazov lirikalarınıń ózgesheligi bolıp esaplanadı. «Monokultura haqqında eki monolog», «Paxta haqqında qosıq», «Zúráát bayramı – toyi diyxannıń» qosıqları buǵan mısal bola aladı. Shayırdıń bunday publicistikalıq

1Әжиниязов Ә. Аманат. Нөкис, «Билим», 2009, 217-бет

2Жамол Камол. Лирик шеьрият. Т.: «Фан» 1986, 36-бет

2 Ахметов С., Есенов Ж., Жаримбетов Қ. Әдебияттаныў атамалырының ўорысша-қаракалпақша түсиндирме сөзлиги. Нөкис, «Билим» 1994, 56-бет

49

lirikalarında ózi jasap turgan ortalıqqa, sociallıq jaǵdaylarǵa, siyasıy tártiplerge tikkeley qatnasları sáwlelenedi.

Á.Ájiniyazov lirikasınıń jáne bir ózgesheligi onıń yumorsatıralıq baǵdardı rawajlandırıwında kórinedi. Ol yumor-satıralıq qosıqlarında qısqa syujetten paydalanadı. Onıń «Táp berdi baslıqlarǵa»,

«5000 som aqsha», «Shırpıń bolsa jaǵıp jiber jorajan», «Iyt jılınıń qosıǵı», «Aqsaqalǵa ózimsingen ókpe», «Arıznama» hám t.b. yumorsatiralıq qosıqlarında jámiyettegi hár qıylı unamsız háreketlerge hám qubılıslarǵa baha beredi.

Shayır Á.Ájiniyazov didaktikalıq janrlarda da shıǵarmalar jazıwdıń sheberi.

Shayırdıń «Erkinsiw», «Kóriner», «Jarasar», qosıqları didaktikalıq janrdıń eń jaqsı

úlgilerinen. Ol didaktikalıq qosıqlarında iyman-insap, ilim-bilim, hadallıq jolı menen tarbiyalıqqa shaqıratuǵın idealardı rawajlandırdı.

Qulan –qırdı, qıran – shıńdı sharlaydı,Kóz kórgende kórgen jáhán jarasar, Jigit jurtsız, qız tórkinsiz bolmaydı, Adamǵá tuwılǵan Watan jarasar1

Shayırdıń didaktikalıq janrdaǵı qosıqları óz aldına keń túrde úyreniwdi talap

etedi.

Tarıyp qosıqları janrlıq jaqtan maqtaw menen bara-bar. «Maqtaw qosıqları

1 Әжиниязов Ә. Аманат. Нөкис, «Билим», 2009, 126-бет

3 Жәримбетов Қ. XIX әсир қарақалпақ лирикасының жанрлық қәсйетлери ҳәм раўажланыўы тарийхы. Нөкис «Билим» 2004, 89-бет.

50

ayrımları tuwılǵan jer hám onıń inamların táriplewge, maqtawǵa baǵdarlanǵan.

Shayırdıń lirikalıq personajlardı táriyplewge arnalgan qosıqlarıda obyekti boyınsha hár túrli. Onda ápiwayı miynet súygish turmıs adamlarınıń da, belgili shayırjazıwshılardıń da kórkem tulǵaları jaratıladı.

Ulıwma, Á.Ájiniyazov lirikası mazmunı boyınsha júdá keń bolıp, onda insan hám dúnya, jámiyet hám adamlar arasındagı qatnas, joqarı adamgershilik ádepikramlılıq, ómirge qatnas etikası shayırdıń ishki álemi menen sintezlenip beriledi.

Shayır Á.Ájiniyazovtıń poeziyasında terme-tolǵaw túrlerin ushiratıwǵa boladı. Terme negizinde aqil-násiyat, wásiyat, keńes, mártlik, watanpárwarlıq hám t.b. uqsaǵan máselelerdi óziniń mazmunina sińirgen. Termelerdiń kópshiligi naqıl sózlerden quralǵan, olar hár jerden terip aytilǵanlıqtan ayirim at qoyılmaydı. Olarda kóbinese tákirarlanıp keliwshi belgili sózler yamasa ayırım leksikalıq sóz birikpyeleri boladı. Olardı jırawlar jiyi qollanǵanlıqtan birden kózge taslanadı.

Shayır Á.Ájiniyazovtıń poeziyasındaǵı «Qosıǵım», «Ǵárezsizlik haqqında terme qosıq», «Ǵárezsizlik tolǵawı», «Súyiklim», «Shayır mektebi» hám t.b. shıǵarmaları terme-tolǵaw úlgisinde jazilǵan. Mısalı:

Qosıǵım – Hádis, quranım,

Úrp-ádet, úndew, uranım, Dástúrim, dinim, iymanım,

Ózligim, milliy miyrasım, Biyligim, buyrıq, pármanım, Din Xorezm diyarım, Túrkstanım, Turanım, Qosiǵım qıynay berme kóp, Dawamla óziń qalǵanın. Ziywar-zerger zeyinli,

Sóz sultanı deyinbe?,

51