MD hám PQJ / Qaraqalpaq ádebiyatın dáwirlestirip oqıtıw máseleleri

lirikalıq hám epikalıq janrlarǵa bóledi. Lirikalıq janrǵa qosıqlardan jaydarı

Mektepte oqıtılatuǵın pánlerdiń ishinde kórkem ádebiyat ayrıqsha háreket etiwshi siyasiy qural bolıp, onı oqıtıwshılar mektep ómirinde mádeniy tarawdı basqarıwshı adamlar boladı. Sonıń ushın mektep reformasınıń jańa talabı boyınsha qaraqalpaq ádebiyatı páninen oqıwshılarǵa ádebiy bilim hám tárbiya beriwdiń jańasha, nátiyjeli jolların qarastırıwǵa tuwra keledi.

Qaraqalpaq ádebiyatın oqıtıw, ulıwma kórkem ádebiyattı oqıtıw - dóretiwshilik jumıs. Sol sebepli ádebiyat muǵallimi klassta ótetuǵın ádebiyat sabaǵın nátiyjeli ótkeriwdiń jolların qarastırıwı kerek. Muǵallim ádebiyat sabaǵın oqıw-tárbiya jumıslarınıń talabına ılayıq alıp barıwı ushın qolında bar oqıw baǵdarlaması menen sabaqlıqlarǵa súyenedi. Sabaqlıqta bar materiallardı oqıwshılardıń túsinigine, kúndelikli ómir keshiriw ámeliyatına, tiline ılayıqlastırıp metodikalıq sheberlikler menen bere alıwı shárt. Bul ushın bir saatlıq sabaqtıń nátiyjeli, sapalı ótiliw jolların aldın-ala izlestiriwi kerek. Hár bir sabaq ushın izleniw ádebiyat muǵallimin jaqsı nátiyjelerge alıp keledi.

Ulıwma bilim beriw mekteptiń 11-klasında Ibrayım Yusupovtıń ómiri hám dóretiwshiligin úyrengende oqıwshılarǵa tek orta mektep ushın dúzilgen ádebiyat sabaqlıǵında berilgen materiallardı aytıw menen sheklenip qalmay shayırdıń ómirine, dóretiwshiligine baylanıslı jazılǵan monografiyalar hám ayrım ilimiy maqalalardan da paydalanıw zárúr. Sebebi, bunday qosımsha materiallardı

49 Давкараев Н. Очерки по историй дореволюционной каракалпакской литературы. Ташкент. 1959. стр. 1675.

111

- 112 -

paydalanıw nátiyjesinde oqıwshıda I. Yusupov dóretiwshiligin tereń ózlestirip alıwına hám shıǵarmalardaǵı súwretlenip atırǵan waqıyanı hár tárepleme, puxta túsinip alıwına tiykar jaratıladı. Jáne de oqıwshılardıń estetikalıq talǵamınıń da rawajlanıwına salmaqlı úles qosadı. Biraq, sabaqlıq kóleminen shıǵıp ketpey turıp, oqıwshılardıń jas ózgesheligin, bilim kólemin de esapqa alıw kerek. Sonda ǵana sabaq materialı mazmunlı hám tásirli boladı.

I. Yusupov - qaraqalpaq ádebiyatınıń belgili wákili. Ol talantlı shayır.

Sonday-aq proza, dramaturgiya tarawında da belgili dárejede qálem terbetken jazıwshı hám dramaturg. Sonıń menen birge orıs hám basqa da tuwısqan xalıqlar ádebiyatı shayırlarınıń shıǵarmaların qaraqalpaq tiline awdarǵan dilmash. Máselen, ol Pushkin, Lermontov, Gete hám Shekspirdiń bir qansha shıǵarmaların qaraqalpaq tiline awdarıp, qaraqalpaq ádebiyatınıń rawajlanıwı ushın salmaqlı úles qostı. Bul shayırdı hámme húrmet penen tilge aladı, shıǵarmaların qádirlep oqıydı.

112

- 113 -

PAYDALANÍLǴAN ÁDEBIYATLAR

Siyasiy ádebiyatlar

1.Мирзиѐeв Ш. // Ӛзбекстан Республикасы Президенти Ш.М.Мирзиѐeвтың экономикалық реформалар, халықтың жасаў шараяты менен танысыў мақсетинде 2017-жыл 20-21-январь күнги Қарақалпақстан Республикасына рәсмий сапары даўамында Нӛкис қаласында ӛткерилген целектор мәжилисинде сӛйлеген сӛзи.

2.Мирзиѐев Ш. М.Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. Тошкент:-«Ўзбекистон», 2017. 201-бет.

3.Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. –Т.: Ўзбкекистон,

2000.

4.Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. Ташкент: «Маънавият»;

2008

Teoriyalıq ádebiyatlar

1.Умумий ўрта таълимнинг давлат таълим стандарти ва ўқув дастури. 1- махсус сон «Шарқ», 1999.

2.Азизхужаева Н.Н. Педагогик технология ва педагогик маҳорат. Тошкент. 2003.

3.Айымбетов Қ. Халық даналығы. Нӛкис. «Қарақалпақстан», 1988.

4.Айжанова З. Әдебият сабағында И. Юсуповтың шығармаларын үйрениў. Нӛкис. «Билим», 1993.

5.Ахметов С., Пахратдинов Ә., Пирназаров Ә. Қарақалпақ әдебиятын оқытыў методикасы. Нӛкис. «Қарақалпақстан», 1988.

6.Давлетшин М.Г. Заманавий мактаб ўқитувчисининг психологияси. Тошкент. «Ўзбекистон», 1999.

7.Дәўқараев Н. Шығармаларының толық жыйнағы. 2 том. Нӛкис, «Қарақалпақстан» , 1977.

8.Жалилов Б., Шарипова М. Мактабда драматик асарларни ўрганиш. Тошкент. «Ўқитувчи» , 1992.

9.Жәримбетов Қ., Оразымбетов Қ. Қарақалпақ әдебияты. (Колледж оқыўшылары ушын сабақ лық) Нӛкис.2006

10.Жўраев К. Мактабда Ойбекнинг ҳаѐти ва ижодини ўрганиш. Тошкент. «Ўқитувчи» , 1974.

11.Жўраев Р.Ҳ., Толипов У.К. Педагогик фаолият, технологиялар ва маҳорат. «Узлуксиз таълим» журнали. 2003, №2.

12.Зуннунов А. Ўзбек адабиѐти методикаси тарихидан очерклар. Тошкент. «Ўқитувчи» , 1992.

13.Исматов С. Мактабда Абдулла Қаҳҳорнинг ҳаѐти ва ижодини ўрганиш. Тошкент. «Ўқитувчи» , 1974.

14.Исҳоқов Ф. Мактабда Гулханий адабий меросининг ўрганилиши. Тошкент. «Ўқитувчи» , 1983.

113

-114 -

15.Йулдошев Қ. Адабиѐт ўқитишнинг илмий-назарий асослари. Тошкент. «Ўқитувчи», 1996.

16.Йулдошев Қ. Ўқитувчи китоби. Тошкент. «Ўқитувчи», 1997.

17.Йулдошев Қ., Мадаев О., Абдураззоков А. Адабиѐт ўқитиш методикаси. Тошкент-1994.

18.Йулдошев Ж.Ғ., Усманов С.А. Педагогик технология асослари. Тошкент. «Ўқитувчи», 2004.

19.Кадрлар таярлаўдың миллий бағдарламасы. Нӛкис. Қарақалпақстан.

2000.

20.Кларин М. В. Педагогическия технология в учебном процесс. Москва. «Знания», 1989.

21.Мақсетов Қ. Қарақалпақ халқының кӛркем аўызеки дӛретпелери. Нӛкис, 1996.

22.Мақсетов Қ., Мақсетова Р. Қарақалпақ халқының кӛркем аўызеки дӛретпелери. Нӛкис, «Билим», 2010.

23.Нийетуллаев Т. Қарақалпақ нақыл-мақаллары. Нӛкис. Қарақалпақстан»,

1982.

24.Нурмухамедов М. Таңламалы шығармаларының еки томлығы. 1-том. Нӛкис. «Қарақалпақстан», 1983.

25.Жўраев Р.Ҳ., Толипов У.К. Педагогик фаолият, технологиялар ва маҳорат. «Узлуксиз таълим» журнали. 2003, №2.

26.Очилов М. Янги педагогик технологиялар. Қарши. «Насаф», 2000.

27.Кларин М. В. Педагогическия технология в учебном процесс. Москва. «Знания», 1989.

28.Йулдошев Ж.Ғ., Усманов С.А. Педагогик технология асослари. Тошкент. «Ўқитувчи», 2004.

29.Розиқов О., Отаев С. Дидактика. Тошкент. «Фан», 1997.

30.Саидов Т. Илғор педагогик технологиянинг мазмун-моҳитини. «Ақлий ҳужум» усули билан ўқитиш технологияси. Тошкент, 2003.

31.Султонов Б., Тилегенов А., Бойназаров Ф. Янги педагогик технология асослари. Тошкент. «Фалсафа ва ҳуқуқ институти», 2007.

32.Ғуломова Н. Адабиѐт дарсларида илғор педагогик технологияларидан фойдаланиш. Тошкент. «РТМ», 2003.

33.Толипов Ў. Қ., Усмонбобоева М.Х. Педагогик технология асослари. Тошкент. «РТМ», 2003.

34.Палымбетов К., Пирниязов И., Бердимуратов Р. Әдебиятты оқытыў методикасы. (8-класс ушын). Нӛкис-2009.

35.Пахратдинов А. Қарақалпақ әдебиятын окытыў методикасы. Нӛкис. «Билим», 2004.

37.Тухлиев Б. Адабиѐт ўқитиш методикаси. Тошкент. «Янги аср авлоди»,

2006.

38.Усмонова К. Адабий таълимда илғор педагогик технологиялар. Тошкент. 2004.

114

-115 -

39.Хусанбоева Қ. Адабиѐт – маьнавият ва мустақил фикр шакллантириш омили. Тошкент-2009.

40.Хусанбоева Қ. Адабий таьлимда мустақил фикрлашга ўргатиш асослари. Тошкент-2003.

41.Юсупов Қ. Академик лицейларда Ажиниѐз лирикасини бурчаклар методи билан ўрганиш.(Илмий тўплам). Бухоро-2009. 133-136-бет.

42.Юсупов Қ. Академик лицейларда Ажиниѐз лирикасини ўқитишда кластер методини қўллаш. (Илмий тўплам). Тошкент-2009.284-285-бет.

115