MD hám PQJ / Ǵalaba xabar qurallarında reklamalıq terminler

beriletuǵın reklama bolıp esaplanadı. Máselen, telekanallardaǵı «Akvalayn» ishimliginiń ózbek tilindegi qosıqlı reklaması. Onda bul ishimliktiń abzallıq tárepleriniń barlıǵı qosıq járdeminde xalıqqa túsindiriledi. Jeńil qosıqlar, dawısqa say túsetuǵın sózler ónim hám onı islep shıǵarıwshı firma atın eslep qalıwǵa járdem beredi. Buǵan mısal retinde jáne de «Aziya-lotto» lotariya oyınınıń reklamasın kórsetiw múmkin. Onda «Kavkaz tutqını» filmindegi Nina obrazı menen «La-la-la- la-la-la-la, Aziya-lotto oyna»-degen qosıq qatarları muzıkası menen aytıladı.

Qaraqalpaqstan televideniesi mısalında alıp qaraytuǵın

bolsaq, telereklamanıń biz joqarıda aytıp ótken túrleriniń hesh qaysı birin ushırata almaymız. Sebebi, biziń televideniemizde ele reklamalardıń beriliwine keń jol ashılmay atırǵan sıyaqlı. Biziń televideniemiz tek ayrım daǵazalar menen eskertiwler orın aladı. Biraq keyingi waqıtlarda Ózbekstan teleradiokanalınıń

«Umid nihollari» hám de «Kelajak ovozi» tańlawları boyınsha tayarlanǵan reklamalar qaraqalpaq tiline awdarılıp, olardıń kórnisleri astında berilmekte. Bunı awdarma reklamalar dep atasaq ta boladı. Basqa túrdegi reklemalardıń beriliwi aytarlıqtay dárejede az muǵdarda ushırasadı.

Qaraqalpaqstan televideniesindegi reklamalar túrleri tiykarınan daǵazalar hám xabarlandırıwlardan ibarat bolıp qalmaqta.

61

Keyingi waqıtları mámleketlik telekanallarda óz-ózin propogadalaw háwij alıp barmaqta. Bul reklama tiykarınan slogon túrinde, yaǵnıy usı telekanal baǵdarın hám ózgesheliklerin ózinde sáwlelendiriwshi qısqa, mazmunlı sóz dizbegi, format simvolınbelgilewshi uranlardan ibarat.

Biziń televideniemizde bolsa bunday mazmundaǵı reklamalardı ushıratıwımız qıyın. Televideniemizde ózin-ózi reklama qılıwǵa zárúrlik te joq sıyaqlı. Sebebi, bizde telekanal birew bolǵanlıqtan, telekanallar arasında báseki joq. Al, Ózbekstan televideniesinde xızmet kórsetip atırǵan tórt telekanal óz xızmetlerin xalıq názerine usınıw ushın ózleriniń kórsetiwlerin reklama qıladı.

Reklamanı auditoriyaǵa jetkeriwge tiyisli gúzetiw nátiyjelerine qaraǵanda, adamlar kóbirek reklama qılınıp atırǵan obektti emes, al reklamanıń ózin eslerinde saqlap qalar eken. Reklamanıń nátiyjeliligi ol berip atırǵan maǵlıwmat hám tovar ortasındaǵı ajıralmas baylanıslılıq penen belgilenedi. Sol sebepli de Ózbekstan televideniesinde keyingi jıllarda reklamanı eslep qalıwǵa tiyisli tómendegi usıllar qollanılıp atır:

reklama beriwde yumordı qollanıw - bul reklamanı yadta

táreplerin túsiniw hám ańlawǵa xızmet qıladı;

reklama xabarlarınıń dinamikasın támiynlew;

assoсiativ uslubtan paydalanıw-firma yamasa kárxananıńatın onıń is baǵdarlaması menen baylanıstırıp, tamashagóyler

62

sanasına sińdiriw;

reklama maǵlıwmatların ótkirlew, mánili sózdizbekleri, epitet

hám metaforalardı engiziw;

tekstke belgili kórkem shıǵarmalardan alınǵan сitatalar

yamasa xalıq ertekleri qaharmanlarınıń obrazlarınqollaw hám t.b.

Sırt el hám mámleketimiz televideniesi tájiriybesinen kelip shıǵıp sonı aytıwımız múmkin, reklamadaǵı yumordıń unamlı nátiyjesi menen bir qatarda unamsız tárepi de bar. Máselen, qollanılatuǵın yumor kóp jaǵdaylarda qopal, geyde orınsız bolıp kórinedi.

Qánigelerdiń pikirinshe, efirde sóylewdiń maksimal tezligi bir sekundta eki-úsh sózden artıq bolmawı kerek. Biraq sonı ayrıqsha atap ótiwimiz kerek, kópshilik telekanallar bul qaǵıydaǵa ámel qılmaydı. Nátiyjede reklamanı qabıl etiw hám eslep qalıwda biraz qolaysızlıqlar júzege keledi.

Ayırım jaǵdaylarda muzıka hám dawıs reklama daǵazalarınan bálentirek bolǵanı sebepli de reklama qılınıp atırǵan tovar hám islep shıǵarıwshı kárxananı eslep qalıwdıń tásiri kemeyedi.

Ádette, reklama roliklerinde usınıs etilip atırǵan ónim hám onı islep shıǵarıwshı kárxananıń atın tákiraralap ótiw úlken áhmiyetke iye boladı. Biraq, kópshilik jaǵdaylarda ámeliyatta bul qaǵıydaǵa boysınbaydı.

Sonday-aq, telekanallardıń kópshiliginde reklama qılınıp atırǵan ónimniń ózgesheligi sol telekanal formatına tuwra kelmeydi.

Házirgi waqıtta respublikamız reklama bazarındaǵı

63

soсiallıq xarakterdegi reklamalardı jaratıwda bizińshe, kemshilikler

profilaktikalıq huqıqbuzarlıq, xalıqtıń qáwipsizligin támiynlew, soсiallıq

qorǵaw, ruwxıylıq máseleleri kiredi. Ol xabar kórinisinde bolıp, qorshaǵan ortalıqtı asırap - abaylaw yamasa shegiwdiń zıyanı sıyaqlı unamlı kórinistegi ideyalardı úgit-násiyatlaydı. Ádette, soсiallıq xarakterdegi reklama rolikleri biypul tayarlanadı. Mámleketlik emes telekanallar kópshilik jaǵdaylarda «reklamanı bólip beriw» usılına ámel qıladı, hár bir reklama blogı bir ǵana daǵazadan ibarat boladı. Lekin, olardıń efirge uzatılıwı kóbeyedi. Bir saat dawamında turaqlı dástúriy berilip turatuǵın eki-úshi reklama blogınıń ornına tórt-bes blok uzatıladı. Bul usıl reklama qılınıp atırǵan ónimdi jaqsıraq eslep qalıwǵa qaratılǵan.

Biraq, efir arqalı sapalıq jaqtan tómen, jaqsı islenbegen

reklamalar da ushırasıp turadı. bunıń tiykarǵı sebeplerinen biri

-bul jumıs penen reklama islew boyınsha qánige bolmaǵan adamlardıń

shuǵıllanǵanlıǵı bolıp esaplanadı. Biziń pikirimizshe, reklama

boyınsha joqarı qánigeli qánigeler tayarlaw búgingi kúnniń áhmiyetli máselelerinen biri bolıp esaplanadı.

Ǵalaba xabar qurallarında xızmet kórsetip atırǵan, ásirese, házirgi waqıtta, yaǵnıy bazar ekonomikası shárayatlarında finanslıq tárepinen áhmiyetli orın tutatuǵın reklamashılıq tarawında da hám ámeliyatshı, hám teoretik jurnalistlerge aytıqsha itibar qaratılmaqta Sebebi, reklama tekstiniń tili hám stili reklamanıń nátiyjeliligin támiyinlewshi tiykarǵı birlik bolıp esaplanadı.

64