MD hám PQJ / Berdaqtanıw ilimi tariyxına qısqasha sholıw

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ

HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI

QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK UNIVERSITETI

MAGISTRATURA BÓLIMI

QARAQALPAQ ÁDEBIYAT TARIYXÍ HÁM FOLKLORÍ KAFEDRASÍ

Koshkinbaeva E.

«Berdaqtanıw ilimi tariyxına qısqasha sholıw»

JAQLAWǴA RUQSAT BERILDI:

Nókis – 2012

3

Mazmunı

4

KIRISIW

Ǵárezsizlik jılları xalqımızdıń oy-pikirin, ruwxıy dúnyasin dáwir talaplarına juwap beretuǵın jańa jónelislerge baǵdarlaw, ásirese jas áwladtı jańa mánawiy ruwxta tárbiyalaw mámleketlik siyasat dárejesine kóteriledi. Házirgi jaslardı joqarı mánawiy ruwxta tárbiyalawdıń nátiyjeli túrleriniń biribul jaslar sana-sezimine, ruwxıy turmısına kórkem ádebiyat jetiskenliklerin, sonıń ishinde ótmish mádeniyatı hám ádebiyatınıń klasikalıq úlgilerin sińdiriw bolıp tabıladı. Sebebi, Ózbekstan Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovtıń durıs kórsetkenindey “Óz tariyxın bilmeytuǵın, keshegi kúnin umıtqan millettiń keleshegi joq.”1 Olay bolsa, ótmish mádeniyatınıń hám ádebiyatınıń jetiskenliklerin búgingi kún talaplarımızǵa jaratıw, onıń klasiklerin búgingi kún kózqaraslarınan úyreniw ǵárezsizlik dáwirimizdegi ruwxıy turmıs talaplarınan bolıp tabıladı. Joqarıdaǵı keltirilgen kózqarastan janbasıp qaraqalpaq ádebiyatshı alımları ǵárezsizlik jılları ótmishtegi ádebiyatımızdı, ásirese XIX-XX ásir qaraqalpaq ádebiyatınıń Jiyen jıraw, Kúnxoja, Berdaq ,Ájiniyaz, Ótesh shayırlardıń ádebiy miyrasların úyreniwde bir qansha jumıslar islendi. Bul jılları sonıń ishinde Berdaq miyrasların jańasha úyreniw máselesi boyınsha ádewir jumıslar islendi. Eger de burınǵı dáwirlerde Berdaq dóretiwshiligi tiykarınan ádebiy, tariyxıy-filologiyalıq aspektlerde izertlengen bolsa, ǵárezsizlik dáwirinde Berdaq miyrasınıń ilimiy-teoriyalıq táreplerine, onıń poetikalıq máselerine kóbirek dıqqat bezele basladı. Olardan belgili ádebiyatshı uzaq jıllar Berdaq dóretiwshiligin hár tárepleme izertlegen filologiya ilimleriniń doktorı Aydar Murtazaevtıń miynetlerin atap ótiw orınlı. Ol Berdaq miyrasları haqqında kóp ǵana maqalalar járiyalaw menen birge “Berdaq shıǵarmalarında zamanagóylik hám sheberlik” (Nókis, 1993) degen atamada monografiyalıq izertlew jumısın júrgizdi, sondayaq, 1994-jıl «Berdaqtıń sheberligi» degen temada doktorlıq dissertaciya jaqladı. Bul miynetlerde ol Berdaq poeziyasında sheberlik máselelerine baslı kewil bóldi. Berdaqtıń syujet qurıw, kompoziciyalıq sheberligi, sonday-aq, onıń bul kórkemligi, múmkinshiliklerin sheber paydalanıwı sóz etiledi.

1 Каримов.И.А Юксак манавиятенгилмас куч. Тошкент, 2008, 4-бет.

5

Sonday-aq, filologiya iliminiń doktorı, professor A.Paxratdinov ta 1980-90- jılları Berdaq dóretiwshiligin úyreniw boyınsha bir qansha ónimli jumıslar alıp bardı. Onıń «Berdaq shayırdıń dástanlıq shıǵarmaları» (Nókis,1987) degen monografiyasında Berdaqtıń epikalıq shıǵarmalarınıń jazılıw, basıp shıǵarılıw tariyxı, sonday-aq, ideya-tematikalıq mazmunı haqqında sóz e tiledi. Berdaqtıń «Amangeldi», «Aqmaq patsha», «Shejire»,

«Xorezm», «Kulen bolıs» h.t.b dástanların tallaw júrgizedi. Usı avtordıń «Berdaq shayır tvorchestvosınıń jıynalıw , basıp shıǵarılıw hám izertleniw tariyxınan» (Nókis, 1990) kitabında Berdaq miyrasınıń úyreniliw tariyxın sáwlelendiredi.

Sonday-aq, ǵárezsizlik jılları Berdaq shayırdıń tekstologiyalıq jaqtan izertlew boyınsha da belgili dárejede jumıslar alıp barıldı. Olardan Hamidovtıń «Shıǵıs jazba derekleri hám XIX ásir qaraqalpaq shayırları» (Nókis,1991) monografiyasın, Q.Bayniyazovtıń, A.Karimovtıń, A.Murtazaevtıń, ayırım maqalaların atap ótiwge boladı.

Sońǵı jılları Berdaq poziciyasınıń janrlıq belgileri hám quramı boyınsha da bir qatar jumıslar orınlandı. Mısalı; Q.Járimbetovtıń «XIX ásir qaraqalpaq lirikasınıń janrlıq qásiyetleri hám rawajlanıw tariyxı» (2004) monografiyası, Q.Turdıbaevtıń «Didaktikalıq shıǵarmalarbiziń ruwxıy ǵáziynemiz» (2009) monografiyaları, M.Xalmuratovanıń «XIX ásir hám XX ásirdiń basındaǵı qaraqalpaq ádebiyatında epikalıq shıǵarmalardıń evolyuciyası» (2010), A.Utambetovanıń «Berdaqtıń,

«Shejire» dástanında realistlik hám folklorlıq súwretlew usıllarınıń qollanılıwı» (2011) degen temadaǵı kandidatlıq dissertaciyalar joqarıda aytılǵan áhmiyetli máselerdi sheshiwge baǵdarlanǵan. Bulardan basqa Qaraqalpaq Mámleketlik Universitetinde Berdaqtıń 180-jıllıq yubileyine baǵıshlanǵan Respublikalıq ilimiy konferenciya materialları tiykarında dúzilgen hám basıp shıǵarılǵan

«Berdaq dúnyası» atamasındaǵı ilimiy toplam (2008), hár qıylı ilimiy jurnallarda,

jámiyetshiliktiń dıqqatına usınıladı. Nátiyjede hám onıń dóretiwshiligi tuwralı kóp anıqlaw zárúrligi seziledi.

Dissertaciyanıń maqseti hám wazıypaları; Joqarıda aytılǵan zárúrlikten kelip shıǵadı. Jumıstıń baslı maqseti ǵárezsizlik jıllarında Berdaq dóretiwshiligi haqqında payda bolǵan ilimiy izertlewlerdi, ilimiy

6

kópshilik miynetlerdi házirgi ádebiyattanıw kózqaraslarınan talap, olardıń ilimiy hám ámeliy qunın belgilew bolıp tabıladı. Usı maqsetten kelip shıqqan halda tómendegi wazıypalardı orınlaw talap etiledi.

-Berdaqtanıw ilimi tariyxına qısqasha sholıw jasaw;

-Ǵárezsizlik jıllarında 1990-jıllarda Berdaq miyrasınıń jańa izertleniw baǵdarların anıqlaw;

-bul boyınsha bir qatar monografiyalarǵa, toplamlarǵa, maqalalarǵa, ilimiy analiz jasaw;

-Berdaq dóretiwshiligin 2000-jıllarda jańa aspektlerde izertleniwin baqlaw; -Berdaq lirikasınıń janrlıq aspektlerde úyreniliw jaǵdayların anıqlaw; -Berdaqtıń epikalıq shıǵarmalarınıń janrlıq aspektlerde úyreniliwin qarastırıw; -bul máseleler boyınsha sońǵı jıllarda shıqqan monografiyalardı, toplamlardı,

maqalalardı, doktorlıq hám kandidatlıq dissertaciyalardı qarastırıp, olarǵa ilimiy analiz jasaw;

-dissertaciyanıń erisken nátiyjelerin kórsetiw hám olardıń ilimiyámeliy áhmiyetlerin, qunın anıqlaw.

Dissertaciya jumısınıń obyekti, ǵárezsizlik jıllarında Berdaqtı izertlew boyınsha júzege kelgen jumıslarǵa ilimiy sholıw hám ilimiy analiz jasaw bolıp tabıladı. Dissertaciyasınıń izertlew materialları bolıp analizdiń ǵárezsizlik jıllarında Berdaq dóretiwshiligi haqqında jazılǵan monografiyalar, broshyuralar, dissertaciyalar, ilimiy hám ilimiy-publicistikalıq maqalalar xızmet etti.

Dissertaciyalıq izertlew jumısımızdıń metodologiyalıq tiykarları retinde

Ózbekstan Respublikası Prezidenti I.A.Karimovtıń xalqımızdıń ruwxıy dúńyası, mádeniy hám ádebiy miyrasları klasik shayırlarımız haqqında hám olarǵa házirgi zaman talapları dárejesine janbasıw haqqında oy-pikirlerine, kitaplarına, sonıń ishinde «Joqarı mániwiyat jeńilmes kúsh» (2008) kitabına, maqalalarına, bayanatlarına súyendik. Sonıń menen birge klasikalıq miyrastı izertlew boyınsha bir qatar kórnekli miynetlerden teoriyalıq tiykar hám ilimiy tájiriybe retinde paydalandıq. Olardan N.Dawqaraev, I.Saǵitov, Sh.Xojaniyazov, S.Mawlenov, M.Nurmuxammedov, A.Murtazaev, A.Paxratdinov, Q.Bayniyazov, A.Karimov, S.Bahadırova, Q.Járimbetovlardıń miynetlerin atap ótsek boladı.

7

Berdaq miyrasları haqqında miynetlerdi izertlew barısında tariyxıy – salıstırmalılıq hám ilimiy-teoriyalıq metodlardan paydalandıq.

Dissertaciyalıq jumıstıń ilimiy jańalıǵı, sonnan ibarat, ǵárezsizlik jıllarında qaraqalpaq klasik ádebiyatı, sonıń ishinde Berdaq miyrası boyınsha kóp ǵana izertlew jumısları, monografiyalar, broshyuralar, dissertaciyalar, maqalalar payda boldı. Dissertaciyada usı jumıslarǵa dáslepki mártebe ilimiy sholıw islenedi, olardıń izertlew baǵdarları anıqlanadı. Máselen, Berdaq hám ádebiy baylanıslar, Berdaq miyrasına jańasha kózqaraslar, Berdaq miyrasına tekstologiyalıq analizler, Berdaq shıǵarmalarınıń janrlıq kózqaraslardan izertleniwi, Berdaq miyraslarınıń jańasha baspaları haqqında miynetlerdi usı baǵdarlar boyınsha ajıratıp tallawlar islendi. Sonıń menen birge dissertaciyada Berdaq haqqında ilimiy hám ilimiypublicistikalıq jumıslarǵa házirgi ilimniń rawajlanıw dárejesine qarap ilimiyteoriyalıq bahalar beriledi, ilimiy qunı, ámeliy áhmiyeti anıqlanadı.

Izertlew jumısımızdıń ilimiy áhmiyeti haqqında mınalardı aytıwǵa boladı. Qaraqalpaq ádebiyatınıń klasik shayırı Berdaqtıń ǵárezsizlik jılları jańa kózqarasları izertleniwi haqqında usı waqıtqa shekem kólemli miynetler júzege kelgen joq. Biziń izertlew jumısımızdıń usı boslıqtı toltırıwǵa járdem beredi.

Dissertaciya jumısınıń nátiyjeleri ámeliy áhmiyetke de iye. Jumısta toplaǵan dáreklerdi, materiallardı, islengen ilimiy jumıslardı joqarı oqıw orınlarında berdaqtanıw páninen qollanbalar lekciyalar dúziwde, sonday-aq, akademiyalıq liceyler, kásip-óner kolledjleri ushın sabaqlıqlar yamasa qollanbalar jazǵanda paydalanıwǵa boladı dep esaplaymız.

8

Birinshi bap

Berdaqtanıw ilimi tariyxına qısqasha sholıw

Házirgi waqıtta Berdaqtı izertlew jumısları kólemi jaǵınan da, mazmunı jaǵınan da bir qansha jolǵa túsken. Ol dáslep ulıwma qaraqalpaq ádebiyattanıw ilimi quramında payda bolǵan menen sońǵı waqıtta óz aldına ilim bolıp qáliplesti. Berdaqtı izertlew boyınsha hár qıylı baǵdarlar, jańa aspektler payda boldı. Máselen, onı izertlew boyınsha qáliplesken tariyxıyfilologiyalıq aspektler qosımsha janrlıq, kórkem-estetikalıq, tekstologiyalıq aspektlerde alıp barılǵan jumıslar payda boldı. Berdaqtıń shıǵarmalarınıń analizi tiykarında onıń filosofiyalıq, tariyxıy, pedagogikalıq, etikalıq, estetikalıq kóz qaraslarınan úyrengen miynetler júzege keldi. Berdaq miyrasların izertlewdiń bay nátiyjeleri, kóplegen monografiyalardıń, broshyuralardıń, ilimiy maqalalardıń, ilimiy konferenciyalar materiallarınıń payda bolıwı hám toplanıwı, Berdaq hám onıń miyrasları haqqında jańa ilimiy kózqaraslardıń qáliplesiwi Berdaqtı joqarı oqıw orınlarında ulıwma qaraqalpaq ádebiyattanıw tariyxınan bólip alıp óz aldına pán retinde úyreniw dárejesine alıp keldi. Nátiyjede Qaraqalpaq mámleketlik universitetinde hám Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutında Berdaq miyrasların arnawlı úyrenetuǵın «Berdaqtanıw» páni payda boldı. Házirgi waqıtta bul pánniń úyreniw sheńberi keńeyip, ol jańa ilimiy jetiskenlikler menen bayıtılmaqta hám ilimiy metodikalıq jaqtan tolıqtırılmaqta. Ǵárezsizlik jıllarında Berdaqtanıw iliminde erisilgen usınday jetiskenliklerdi tolıǵıraq kórsetiw ushın biz «Berdaqtanıw» ilimi tariyxına qısqasha sholıw jasaw maqul dep esaplaymız hám onıń payda bolıw, qáliplesiw, rawajlanıw tariyxınan qısqasha maǵlıwmatlar, dárekler, bayanlawlar keltiremiz.

9

1.1. Berdaqtı izertlewdiń baslanıwı hám qáliplesiwi (XX ásirdiń birinshi yarımı)

Berdaq jasaǵan XIX ásirde Orta Aziya ellerinde til hám ádebiyattı izertleytuǵın Evropa úlgisindegi filologiya ilimi ele qáliplespegen edi. Kitap baspası da tómen dárejede boldı, ol XIX ásirdiń ekinshi yarımınan baslap ápiwayı tasbaspa (litografiya) usılında kórine basladı. Usınday tariyxıy hám mádeniy sharayatlarǵa baylanıslı XIX ásir qaraqalpaq ádebiyatınıń klasikleri Kúnxoja, Ájiniyaz, Berdaq, Ótesh shayırlardıń shıǵarmaları toplanıp baspasózde járiyalanbadı, olar ápiwayı qoljazba kóshirmeler yamasa atqarıwshılıq usılı (baqsıshılıq óneri) járdeminde xalıq arasında tarqatıladı. Nátiyjede klasik shayırlarımızdıń shıǵarmaları kóshirme, qoljazbalar túrinde, baqsılardıń repertuarında, qatıqulaq (yadıkesh) adamlardıń awzında saqlandı. Bul jaǵday Berdaq hám basqada shayırlardıń shıǵarmaların xalıq arasınan jıynaw hám olardı toplap basıp shıǵarıw zárúrligin payda etti. Biraq quramında qaraqalpaqlar bolǵan XIX ásirdiń ekinshi yarımındaǵı patsha Rossiyası qaramaǵındaǵı xalıqlardıń mádeniyatı hám ádebiyatınıń rawajlanıwına, olardıń jaqsı úlgileriniń basıp shıǵarılıwına jeterli dıqqat bermedi.

Bul boyınsha shólkemlestirilgen ayırım ilajlar júdá az boldı. Sonlıqtan, qaraqalpaq hám Orta Aziyanıń basqa da xalıqlarınıń belgili shayırlarınıń shıǵarmaları baspasóz júzin kórmedi, olar boyınsha filologiyalıq izertlewler alıp barılmadı. Tek qaraqalpaq shayırı Ájiniyazdıń Qız Meńesh penen aytısı jazıp alınıp 1978-jılı Tashkentte «Túrkstan walayatı» gazetasında basıldı. Al, Berdaqtıń shıǵarmalarınan Shejire dástanınıń qısqa variantı rus folkloristi I.A.Belyaev tárepinen 1917-jılı Ashxabad qalasında Shıǵıs mádeniyatı ıqlaslılarınıń jıynaǵan tomında basıp shıǵarıldı2. Berdaqtıń «Shejire»sin rus filologiyası ilimi wákiliniń birinshi mártebe jazıp alıwı (1903-jıl) hám onı basıp shıǵarıwı berdaqtanıw ilimine qoyılǵan dáslepki qádem boldı. Bunnan soń 1920-jılları qaraqalpaq xalqınıń tariyxı, tili, ádebiyatı, folklorı materialların toplaw boyınsha ekspediciyalar shólkemlestirildi. Máselen, qaraqalpaq tili boyınsha materiallar

2 Пахратдинов А. Бердақ шайырдың дәстанлық шығармалары. Нӛкис, «Қарақалпақстан», 1987, 18-бет; Каримов А. Бердақтың шығармаларының текстологиялы ҳаққындағы мәселеге «Бердақ ҳаққында сӛз. Әдебий-критикалық мақалалар, арнаўлар. Нӛкис, «Қарақалпақстан», 1987, 109-бет

10

toplaw ushın shólkemlestirilgen N.A.Baskakovtıń basshılıǵındaǵı ekspediciya qaraqalpaq folklorı hám ádebiyatı úlgilerin de jıynadı. 1930jılları jáne de N.A.Baskakovtıń professor A.A.Sokolovtıń basshılıǵındaǵı sonday-aq, Qaraqalpaqstan Xalıq bilimlendiriw komissariatı qasındaǵı qaraqalpaq tili hám ádebiyatı sektorı alıp barǵan ilimiy ekspediciyalar hám ádebiyat materialların topladı. Bul ekspediciyalardıń ayırımlarına jergilikli ilimiy qánigelerden Q.Ayımbetov, o.Kojurov, S.Máwlenov, Sh.Xojaniyazovlar qatnastı. Olar toplaǵan materiallar sońǵılıqta «Каракалпакский язык» (N.A.Baskakov 1951-j), «Qaraqalpaq xalıq tvorchestvosı» (1940-j.) degen atamalar menen kitap bolıp basılıp shıqtı. Bul kitaplardıń ishinde Berdaq shayırdıń shıǵarmaları da bar edi. Qánigelerdiń aytıwı boyınsha «Berdaq shayır tvorchestvosına baylanıslı arnawlı ekspediciyalar tek 1939-1940 jıllarda shólkemlestirildi»3. Usı ekspediciyalardıń jumıslarınıń nátiyjesi retinde 1941-jılı Tórtkúl qalasında «Berdaq. Tolıq jıynaǵı» degen atamada qaraqalpaq mámleketlik baspası tárepinen Berdaq shıǵarmalarınıń toplamı dáslepki mártebe óz aldına kitap bolıp shıqtı. Bul qaraqalpaq mádeniyatı tariyxında úlken waqıya boldı.

1940-jılları ekinshi jer júzlik urıstıń baslanıwına baylanıslı Berdaq hám qaraqalpaq tili hám ádebiyatı, folkları úlgilerin jıynaw boyınsha ekspediciyalar shólkemlestirilmedi. Bunday jumıslar hám Berdaq shıǵarmaların basıp shıǵarıw jumısları tek urıstan soń 1950-jılları qaytadan qolǵa alına basladı. 1950-jılı

«Berdaq. Tańlawlı shıǵarmalarınıń tolıq jıynaǵı» degen atama menen Berdaqshıları

óz aldına toplam bolıp ekinshi mártebe kitap bolıp shıqtı.

Berdaq dóretiwshiligi bul 1930-1940 jıllarda tiykarınan ádebiy miyras aspektinde úyrenildi. Bul jılları N.Dawqaraevtıń, I.Saǵıytovtıń, Q.Ayımbetovtıń, O.Kojurovtıń, A.Begimovtıń hám basqalardıń Berdaq haqqında maqalaları «Qızıl

Qaraqalpaqstan», «Jas leninshi» gazetalarında, sonday-aq Berdaqtıń toplamlarında basılıp shıqtı. Olarda Berdaq shıǵarmalarınıń tariyxına, ayırım shıǵarmalarına hár qıylı túsinikler berilgen. Sonday-aq, Berdaq shıǵarmalarınıń ideyalıq tematikalıq ózgeshelikleri, syujetlik mazmunı kóbirek sóz bolatuǵın edi. Berdaq

3 Пахратдинов A. Бердақ шайыр творчествосының жыйналыў, басып шығарылыў ҳәм изертлениў тарийхынан. Нӛкис «Қарақалпақстан» 1990, 16-бет.

11

dóretiwshiligin izertlew boyınsha bul dáwirde itibarlı jumıs kórnekli ádebiyatshı, qaraqalpaq ádebiyattanıw iliminiń baslawshısı N.Dawqaraevtıń 1950-jılı basılıp shıqqan «Berdaq. Tariyxıy-ádebiy izertlew» degen monografiyası boldı. Bul kitapta N.Dawqaraev Berdaq shıǵarmalarınıń ideyalıq-tematikalıq, belgili dárejede janrlıq ózgeshelikleri haqqında sóz etedi. Ol sol dáwirdegi filologiya ilimleriniń jetiskenligi tiykarında shayırdıń lirikalıq hám epikalıq shıǵarmaların tallaydı.

Solay etip, «Bul jıllardaǵı Berdaq tvorchestvosı boyınsha izertlewlerdiń xarakterli ózgesheligi, ol óz dáwirindegi klasiklerdiń (Kúnxoja, Ájiniyaz, Ótesh) tvorchestvosınan burınıraq arnawlı ilim izertlew obektine aynaldı. Ilim maydanında da, ol haqqında aktivlesken gazeta jurnallıq statyalardan tısqarı monografiyalıq izertlewler payda boldı. Mısalı, 1943-jılı ilimpaz I.T.Saǵıytovtıń «Berdaq-ullı patriot shayır» hátte rus tilinde S.Bassinniń

«Бердак шаир-великий поэт-патриот» degen broshyuraları shıqtı. 1946-jılı N.Dawqaraevtıń filologiya ilimleri boyınsha kandidatlıq dissertaciyasınıń tiykarǵı bólimin Berdaq shayırdıń shıǵarmaları quradı4. 1930-1940 jıllarda Berdaqtıń miyrasların jıynaw, basıp shıǵarıw, tariyxıy-filologiyalıq, tematikalıq, ideyalıq aspektlerde izertlew jumıslarınıń júrgiziliwi, olardıń nátiyjeleriniń baspa sózde járiyalanıwı, orta hám joqarı oqıw orınlarınıń oqıw baǵdarlamalarına kirgiziliwi jámiyetshiliktiń Berdaqqa bolǵan húrmetin, súyiwshiligin oyattı, onı qaraqalpaq xalqınıń klasik shayırı retinde tanıttı. Bul alıp barılǵan jumıslar ulıwma qaraqalpaq ádebiyattanıw iliminiń, sonıń ishinde berdaqtanıw iliminiń payda bolıwı, qáliplesiwi basqıshı boldı hám onıń bunnan bılay da rawajlanıwına bekkem tiykar saldı.

1950-jılları berdaqtanıw iliminiń rawajlanıwında jańa basqısh boldı. Berdaqtı izertlewde bir qansha ilimiy tájiriybeler toplandı, bul boyınsha jańa qánigeler, jańadan jantasıw, janlanıw payda boldı. Bul jıllarda qaraqalpaq ádebiyattanıw iliminde bir qansha alǵa ilgeriwshilik bayqaladı. 30-40 jıllarda qaraqalpaq ádebiyatı boyınsha hár qıylı máseleler tiykarınan gazetajurnallarda, toplamlarda járiyalanǵan maqalalar kóleminde sóz etilgen bolsa, endi olar monografiyalıq kólemde izertlene baslaǵanı seziledi. Mısalı, N.Dawqaraev XIX ásir qaraqalpaq ádebiyatı máseleri boyınsha kóp jıllar

4 Пахратдинов A. Жоқарыдағы китап, 61-бет

12