MD hám PQJ / Frazeologizm quramında bir hám eki sanlıq sózleriniń jumsalıwı
.pdf
J. Eshbaev qaraqalpaq tilindegi ráwishler boyınsha arnawlı ilimiy jumıslar júrgizip, bul sóz shaqabınıń xızmetin atqaratuǵın frazeologizmlerdi sóz etkende
«bir zamanda», «bir degende», «bir awızdan» sıyaqlı frazeologiyalıq sóz dizbeklerin ráwish sıpatında kórsetedi.1
Házirgi qaraqalpaq tilindegi frazeologiyalıq sóz dizbeklerinde basqa sanlıqlarǵa qaraǵanda bir hám on arasındaǵı sanaq sanlıqlar kóbirek ushırasadı. Házirgi qaraqalpaq tiliniń frazeologiyalıq sóz dizbeklerinde sanlıqlar hár qıylı formada, yaǵnıy, túbir, dara, quramalı, jup, tákirar sanlıqlar túrinde ushırasadı. Frazeologiyalıq sóz dizbeklerinde túbir, dara sanlıqlardan bir, eki, úsh, tórt, bes, jeti, qırq, júz, mıń sanlıqları kóbirek ushırasadı.
1.1. Dara sanlıqlar
«Bir» sanlıǵı. Bir sanlıǵı – tek qaraqalpaq tilinde ǵana emes, sonday-aq barlıq túrkiy tillerinde de ónimli qollanılatuǵın sóz. Buǵan onıń sanaw sistemasındaǵı eń birinshi san bolıwı, óziniń san mánisinen basqa da kóp mánilerdi ańlatıwı hám tilde basqa sanlıqlarǵa qaraǵanda, jiyi aytılıwı sebepshi bolǵan.
Bir sanlıǵı frazeologiyalıq sóz dizbekleriniń quramında bir neshe mánide qollanıladı. Mısalı: Bir zaman da bolsa, qulaǵı tınısh boladı. ( M.Nızanov)
Wáde berse ólmey toymas sózinen,
Bir sózli periyzat sizge minásip
(«Er Ziywar»).
Bul mısallardaǵı bir zaman, bir sózli frazeologiyalıq sóz dizbeklerinde
«bir» sanlıǵı óziniń san mánisinen ele uzaqlap ketpegen, yaǵnıy onıń san mánisi sezilip tur.
«Endi jıqqın kece kete bersin, dúnyanı suw alsa da úyrekke bir pul»,
- dedi Qosbergen darǵa (Sh.Seytov). Bul mısaldaǵı frazeologiyalıq sóz
1 Ешбаев Ж. Қарақалпақ тилинде рәўиш. «Қарақалпақстан», Нӛкис, 1976, 50-51,69-бетлер.
21
dizbeginiń quramındaǵı sanlıq ta óziniń san mánisinen alıslamaǵan bir pul sóz dizbegi bári bir degen uluwmalıq mániste qollanılǵan menen san mánisi seziledi.
Quramında bir sanı bar frazeologiyalıq dizbekler geyde hárekettiń shalt bolǵanın yamasa hárekettiń tez waqıtta bolǵanın bildiredi1. Mısalı: Bir degende adamdı tereń izertlep shıǵa almaysań (Ó.Ayjanov). Bul mısaldaǵı bir degende
sóz dizbegi is-hárekettiń tez bolǵanın bildiredi.
«Kózińe bir nárse kórindi me seniń, ne ózińdiki » (Sh.Seytov).
Bul mısaldaǵı frazeologiyalıq sóz dizbegi belgisizlik mánisinde qollanılǵan.
«Bir» sanlıǵınıń mánisi geybir frazeologiyalıq dizbeklerde anıq
bildirilmeydi. Mısalı:
Meniń sózime isenbeseń aqırı janbasıńa óziń-aq bir urarsań
(S.Xojaniyazov). Bul mısaldaǵı turaqlı sóz dizbeginiń san mánisi anıq
sezilmeydi, yaǵnıy pánt jerseń degen mániste qollanılǵan.
Solay etip frazeologiyalıq sóz dizbegindegi «bir» sanlıǵı hár qıylı formada ushırasadı. Mısalı: Qoy balam bir oq penen eki qoyan ata almaysań
(«Ámiwdárya» jurnalı, 1989, N4). Bul mısaldaǵı sóz dizbegi eki jumıstı birden
orınlay almaw mánisinde qollanılǵan.
Awıl miynetkeshleri bıyılǵı jılı «bir jeńnen qol, bir jaǵadan bas shıǵarıp miynet etti («Xalıq ushın» gazetası, 1993, oktyabr). Bul mısaldaǵı
frazeologiyalıq sóz dizbegi birlikli bolıw degen mánisti ańlatadı.
Bir qasıq qanımnan keshiń, xan iyem! Bizden bir bilmeslik ótipti (A.Sadıqov «Bostansız búlbil»). Mısaldaǵı frazeologiyalıq sóz dizbegi san
mánisinen uzaqlap, keshiriń degen mánide qollanılǵan. Bul sóz dizbegi ertede payda bolǵan hám kópshilik jaǵdayda xalıq awızeki
1 Бекбергенов А. Фразеологиялық сӛз дизбеклериндеги санлықлар. // Вестник Каракалпакского филиала АН Уз ССР. 1968. №3, 72-73-бетлер.
22
dóretpelerinde ushırasadı. Solay etip, bir sanlıǵı, joqarıda keltirilgen mısallarda kórgenimizdey, hár qıylı formalarda qollanıladı. «Bir» sanlıǵınıń etimologiyasın I.Galevi bes, on, bir dep esaplap, olardıń bilek sózi menen baylanıslı ekenligin kórsetedi. Onıń pikirinshe, adamlar, dáslep bul sóz benen birdi (bir qol), keyninen besti (bir qoldıń bes barmaǵı), ondı (eki qoldıń on barmaǵı) ataǵan. Al V.Bongtıń pikirinshe, bul sannıń dáslepki forması «bira» bolıp, ol «bermek» feyilinen jasalǵan.
Haqıyqatında da, bir sanlıǵınıń etimologiyasın bilek hám bári sózleri menen baylanıstırıw biraz durıslıqqa tuwra keledi. Adamlar sanawdı dáslep qol
hám barmaqlardıń járdemi menen júrgizgen.
Uluwma alǵanda «bir» sanlıǵı usınday ózgesheliklerine baylanıslı
frazeologiyalıq sóz dizbeklerinde kóplep ushırasadı.
«Eki» sanlıǵı. «Eki» sanlıǵınıń etimologiyasın ilimpazlar hár qıylı sózler menen baylanıstıradı. A.Bekbergenov ertede adamlar tek ǵana eki sandı bir menen ekini ǵana bilgen, yaǵnıy eki sanawdaǵı keyingi san bolǵan, usı kóz qarastan, bul sandı keyingi, endigi, izgi sózleri menen salıstırǵanda da bolar edi dep kórsetedi.1
«Eki» sanlıǵı frazeologiyalıq sóz dizbekleri quramında keńnen orın alǵan sóz hám hár qıylı mánilerde ushırasadı. Adamnıń jup múshelerine baylanıslı
dizbeklerde qollanıladı. Mısalı: Aldı menen basshı eki iynin jalmadı (Jiyen jıraw). Bul mısaldaǵı frazeologiyalıq sóz dizbegi miyrimsiz degen máni
ańlatadı. –Seniń jigitleriń qurı qol, eki qolın murnına suǵıp kiyatır (Q.Irmanov). Bul mısaldaǵı frazeologiyalıq sóz dizbegi talabı kelispew mánisin bildiredi.
Balasınıń boyların kórip sırtınan baqlap, túrli parızın orınlıp, eki |
qolı |
jaǵasında bolıp, baba júre berdi («Máspacha»). |
Bul |
1 Бекбергенов А. Қарақалпақ тилинде санлықлар. Нӛкис, 1976. 12-бет.
23
mısaldaǵı frazeologiyalıq sóz dizbegi táwbe qılıw, qáweterleniw mánisinde qollanılǵan.
«Eki» sanlıǵı bir qatar frazeologiyalıq dizbeklerde arifmetikalıq ámeller quramında keledi. Mısalı: E ki jartı bir pútin bolıp kúnlerin keshirdi (A.Begimov). Bul mısaldaǵı frazeologiyalıq sóz dizbegi eplemey, birlesip ońısıw degen mánisinde qollanılǵan.
Predmettiń yamasa qubılıstıń bir túrden ekinshi bir túrge ótiwin bildiredi. Mısalı: Sen meni eki oylı jigit dep oylama (Ó.Aytjanov). Bul mısaldaǵı eki oylı frazeologiyalıq sóz dizbegi turaqsız yamasa turaǵı joq degen mániste qollanılǵan.
Ekewimizde de gúná joq. Kim eki júzli bolsa, gúná sonda. Mısaldaǵı eki júzli frazeologiyalıq sóz dizbegi ótirikshi degen mánisti bildiredi, yaǵnıy qubılıstıń ekinshi túrge ótiwin ańlatadı.
Frazeologiyalıq sóz dizbegi quramında «eki» sanlıǵı az muǵdardı bildiredi. Mısalı:
Serkebaydıń basına aspan e ki eli qalǵanday seziledi (T.Qayıpbergenov). Bul mısaldaǵı frazeologiyalıq sóz dizbegi uwayımshıl degen mánisti ańlatadı.
«Úsh» sanlıǵı. Úsh sanlıǵı xalıq dástúrinde ónimli ushırassa da, frazeologiyalıq sóz dizbekleri quramında onsha kóp qollanılmaydı.
«Úsh» sanı da erterekte sanawdıń shegi bolǵan. Sonlıqtan ol xalıq dástúr hám
ırımlarında da usınday belgili bir shekti bildiretuǵın mánisinde de qollanıladı. Mısalı, ertede adam ólgennen keyin úsh kúnnen soń oǵan sadaqa berilip, ol
«óliniń úshi» dep atalǵan. Awırıwda úsh ret ushıqlawda usıǵan baylanıslı bolıwı kerek.
Qaraqalpaq naqıl-maqallarında da «úsh» sanlıǵı usınday shekti ańlatadı. Mısalı: Er qádesi úsh, úshten qalsa push. Atıń bir súrinbesin, bir súrinse úshke deyin súrinedi hám t.b.
24
Sonday-aq erteklerde, dástanlarda úsh ayshılıq jol, úsh ret sınap kóriw,
úsh aǵayinli jigit, úsh qız, úsh túrli shárt hám t.b. joqarıda ayılǵanlarǵa mısal bola aladı. «Úsh» sanlıǵı frazeologiyalıq sóz dizbeklerinde onsha ushıraspaydı.
«Tórt» sanlıǵı. Tórt sanlıǵı frazeologiyalıq sóz dizbekleri quramında jiyi qollanıladı. Ol frazeologiyalıq sóz dizbeklerinde eki túrli jaǵdayda ushırasadı.
A) Frazeologiyalıq sóz dizbeginde ol óziniń san mánisin bildiredi. Awıldıń tórt túligi say, bir adamı dúnyadan qaza tawıptı. Bul mısaldaǵı frazeologiyalıq sóz dizbegi jetilisken mánide qollanılǵan.
Shınında da jalǵız anamnan jıraqta tórt jaǵım qubla bolıp, oynapkúlip júrip isley almaytuǵınım kewlime ayan edi (K.Raxmanov). Bul mısaldaǵı frazeologiyalıq sóz dizbegi hesh kimnen ǵárezsiz mánisinde qollanılǵan.
B) Frazeologiyalıq sóz dizbekleriniń quramında tórt sanlıǵı san mánisinen uzaqlap qollanıladı. Mısalı: Saylawbay tún uyqısın tórt bólip qoraqopsıların qarap kelip tur (Ó.Xojaniyazov). Bul mısaldaǵı frazeologiyalıq sóz dizbegi tınıshsızlanıw degen mániste qollanılǵan.
–Raxmet, Miywagúl, kelgenińniń ózi úlken sawǵa, qáne doslar tórt kóz túwel dasturxanǵa otırayıq (G.Tursunova «Súlder»). Bul mısaldaǵı sóz dizbegi hámmemiz degen mániste qollanılıp tur. Solay etip tórt sanlıǵı frazeologiyalıq sóz dizbekleriniń quramında e ki túrli jaǵdayda qollanıladı hám onı basqa sanlıqlar menen almastırıp qollanıwǵa bolmaydı, sebebi frazeologizmde usınday seslik uqsaslıqları aytılıp, xalıq tilinde usılayınsha qáliplesken.
«Bes» sanlıǵı. «Bes» sanlıǵı frazeologiyalıq sóz dizbekleriniń quramında jiyi ushırasadı.
25
A)Bes sanlıǵı frazeologiyalıq sóz dizbekleriniń quramında qollanılǵanda ayırım jaǵdayda onıń san mánisin ele seziwge boladı. Mısalı:
Barlıǵın bes barmaqtay túsindim (J.Aymurzaev). Bul mısaldaǵı bes sanlıǵı óziniń san mánisin ele joytpaǵan, bes barmaq, yaǵnıy barlıǵın bildim degen mánide qollanılǵan.
B)Al geybir dizbeklerde bes sanlıǵınıń nege qollanılǵanı túsiniksiz bolıp, ol sanlıq mánisinen uzaqlaydı. Mısalı: Haw bul bolsa fermadaǵı bes
eneden belgili Qoshqar ǵoy (J.Seytnazarov). Burınǵıdan bes beter ózgerip, qonaqlardıń túrin kóbeytti (G.Tursunova). «Urlıq etip qulaǵın kestirgen kempir» degen nasaq sózdi taratıp jibergeni betine bes eli shirkew boldı (T.Qayıpbergenov). Keyingi mısaldaǵı frazeologiyalıq sóz dizbegi qısınıw, uyalıw mánisinde qollanılǵan.
Qaraqalpaq tilinde geypara sanlıqlar keyingi waqıtlarda da ayrıqsha mánige iye bola basladı. Buǵan kóbinese sol sanlıqlardıń qatnası menen ańlatatuǵın túsinikler sebepshi bolıp keledi. Mısalı, sóylew tilinde
«Awhallar qalay » degen sorawǵa «bes» dep juwap qaytarıladı. Bul jerde
«bes» sanlıǵı «júdá jaqsı» degen mánini ańlatadı.
Bul sanlıqlardıń ayrıqsha mánige iye bolıwına onıń oqıwdaǵı eń joqarı bahanı (ayrıqsha) ańlatıwı sebep bolǵan1.
«Altı» sanlıǵı. L.Jáley hám N.Borxanovalar altı sózi házirgi aldı sózi menen baylanıslı hám ol sóz sanaw sistemasında tek jetige shekem bolǵan dáwirde sanaw sheginiń aldı degendi bildirgen deydi. Bul pikir, yaǵnıy «altı» sanlıǵı «aldı» sózinen kelip shıqqan degen boljaw haqıyqatlıqqa durıs keledi dep kórsetedi A.Bekbergenov óziniń miynetinde2.
1Бекбергенов А. Қарақалпақ тилиндеги санлықлар. Нӛкис, 1976. 8-бет.
2Сонда, 14-бет
26
Altı sanlıǵı frazeologiyalıq sóz dizbekleriniń quramında da ushırasadı. Mısalı: Sóz súyekten ótedi dep kishemniń aqılı altı bólek bolıp meniń menen ne sóyleserin bilmedi (G.Esemuratova «Jiyren»). Bul mısaldaǵı frazeologiyalıq sóz dizbegi hayran bolıw degen uluwmalıq mániste qollanılǵan.
Eger olay bolǵanda, baspashınıń adımın altı ashtırmay tóbesine jasıl túsirer edim (Á.Tájimuratov). Bul mısaldaǵı adımın altı ashtırmaw degen frazeologiyalıq sóz dizbegi óziniń quramında sózlerdiń ses uyqaslıǵı nátiyjesinde qáliplesken bolıwı múmkin. «Altı» sanlıǵınıń ornına basqa sanlıqtı qollanıwǵa bolmaydı, sebebi ondaǵı obrazlılıq, turaqlılıq joǵalıwı múmkin.
«Altı» sanlıǵı naqıl-maqallarda da ushırasadı. Mısalı: Altaw ala bolsa, awızdaǵını aldırar, tórtew túwel bolsa tóbedegini túsirer (QQxn). Bul dizbektegi komponentlerdiń ses uyqaslıǵı birden kózge túsedi. Biziń ata-babalarımız sózge sheshen, tilge bay bolǵan. Sonlıqtan olar sózlerdi uyqastırıp qollana bilgen. Al qazaq tilinde altı sanlıǵı jiyi qollanıladı. Qazaqtıń salt dástúri boyınsha shaqırılǵan qonaqtıń húrmetine el adamları altı awız qosıq aytatuǵın bolǵan. Sol sebep awıldıń altı awızı degen frazeologiyalıq sóz dizbegi payda bolǵan1. Al altı qırdıń astı degen frazeologizm kóship qonıwdaǵı jer alıslıǵı degen mánisti bildiredi.
«Jeti» sanlıǵı. Qaraqalpaq tiliniń frazeologiyalıq sóz dizbeklerinde júdá kóp qollanılatuǵın sanlıqlardıń biri retinde jeti sanın kórsetiwge boladı. Jeti sanınıń usınday keń qollanılıwın bir qansha tilshiler bul sannıń diniy túsiniklerge baylanıslı bolıwınan dep kórsetedi2. «Jeti» sanı kópshilik túrkiy tillerde jıynaqlaw sanlarınıń shegi. Jıynaqlaw
1Қожахметова Қ. Сан есиммен үйлесетин фразеологизмдер. // Фразеологизмдердиң кӛркем әдебиетте қолланылыўы. Алма-Ата, 1972. 40-41-бетлер.
2Кеңесбаев С.К. «Жети», «үш», «тоғыз», «қырқ» байланыстағы уғымдар. // ҚазССР Ғылымдар Академиясының хабардары. Филологиялық серия. 1996. №4. 5-бет.
27
sanlıqlarınıń tek jetige deyin jasalıwın bir qatar ilimpazlar eski waqıtta sanaw sistemasınıń tek jetige deyin bolıwınan dep túsindiredi. Kóplegen
tyurkologlardıń pikiri boyınsha, ertede bir waqıtları sanaw sisteması jetige shekem bolǵan1. Máselen, házirgi tildegi «bala jetige shıqqansha jerden tayaq jeydi» degen gápte jeti sanı balanıń jaqsı-jamandı túsinip, onıń aqılınıń jetilisetuǵın shegin ańlatadı. Solay etip, erte waqıtlarda túrkiy tillerde jeti sanı eń úlken sandı bildirgen. Sonlıqtan da jeti sanlıǵı qaraqalpaq tilinde
frazeologiyalıq sóz dizbekleriniń quramında kóp, úlken, barlıq degen uluwmalıq, kúsheytkish máni bildiredi. Mısalı:
Onıń oqıǵan kritikalıq xatı gúnákár adamlardıń jeti júyresinen ótip ketti (M.Nızanov). Xan onı jeti atasınan bılay sógip jiberdi (Qaraqalpaq xalıq ertekleri). Jerden jeti qoyan tapqanday Karamatdiyin Ǵániy ǵarrınıń baqırısına
quwanıw menen kirip keldi (J.Aymurzaev).
-Usı jeti túnde me?
-Jeti tún deyseń-aw, men barsam Ábdiniń ákesi quptan namazın oqıp
atırǵan eken (K.Nazbergenov «Saqlawlı sır»).
Jeti nasırım biri qalmay tógildi,
Kózim kórip taqan salǵan qaltanı («Xalıq danalıǵı»).
Jeti sanlıǵı úlken muǵdardı ańlatıp, kúsheytiwshi sóz bolıp qollanılıwı
onıń hár qıylı fantastikalıq hám mistikalıq túsinikler menen baylanıslı aytılıwı
da sebepshi bolǵan.
Jeti haqıyqatında da, ayrıqsha san. Jeti jurt, jeti dozaq, jeti ıqlım, jeti asırım, jeti ólshep bir kesiw, jeti qabat aspan, jeti qabat jer, jeti jini kóriw,
hápteniń jeti kúnnen ibarat bolıwı bul sanda ayrıqsha mániniń bar ekenligin kórsetedi. Haqıyqatında da bunnan tórt mıń jılday burınıraq házirgi Iran territoriyasında jasaǵan xalıqlar astronomiyalıq baqlawlar júrgize alatuǵın bolǵan. Olar aspandı bes planetanı bilgen hám olarǵa quyash penen aydı qosıp jeti planeta dep e saplaǵan. Áyyemgi ilimpazlar
1 Бекбергенов А. Қарақалпақ тилиндеги санлықлар. Нӛкис, 1976.
28
aydı teńdey 28 sutkaǵa teń dep esaplap, onı tórtke bólgen hám onnan shıqqan jeti kúnniń hár birin aspandaǵı jeti qudayǵa arnaǵan.
«Jeti» sanlıǵınıń sanawdıń shegi bolǵanlıǵı onıń diniy mistikalıq hám fantastikalıq túsiniklerge baylanıslı bolǵanlıǵı S.Keńesbaevtıń maqalasında da isenimli túrde keńnen dálillengen1.
Házirgi qaraqalpaq tilinde de «jeti» sanlıǵınıń usınday mánisine baylanıslı frazeologiyalıq sóz dizbekleri ushırasadı. Mısalı: Jeti qat aspannıń arjaǵında jasaydı. (J.Muratbaev). Bul mısaldaǵı jeti qat sóz dizbegi tilimizde jeti qabat kók (aspan) yamasa ertede adamlardıń jerdi, aspandı kóp qatlamnan turadı degen túsiniginen kelip shıqqan. Bunday dizbekler dástanlarda, erteklerde hám ańızlarda jiyi ushırassa da, házirgi tilimizde ónimli qollanılmaydı.
«Toǵız» sanlıǵı. «Toǵız» sanlıǵı frazeologiyalıq sóz dizbekleri quramında siyrek ushırasadı. Mısalı: Qız dasturxan aldılarına toǵız túrli taǵam qoydı («Bozuǵlan»). Bul mısaldaǵı frazeologiyalıq sóz dizbegi hár qıylı degen mániste qollanılǵan. «Toǵız» sanlıǵı qazaq tilinde bir qansha jiyi ushırasadı. Bunı S.Keńesbaev óziniń maqalasında ayrıqsha atap kórsetedi2. «Toǵız» sanlıǵı menen dizbeklesip keletuǵın frazeologizmler burınǵı salt sana menen úrp-ádetke baylanıslı payda bolǵan. Toǵız joldıń torabı degen frazeologiyalıq sóz dizbegi jolawshılar úzliksiz ústinen júrip ótetuǵın el, jer, qala mánisinde jumsalǵan.
«On» sanlıǵı. «On» sanlıǵı frazeologiyalıq sóz dizbeklerinde jiyi ushırasadı.
Ashılmaǵan oń gúlińnen bir gúliń,
Sóylegende shiyrin edi hár sóziń («Qanshayım»).
1Кеңесбаев С. Кӛрсетилген мақаласы. 3-5-бетлер.
2Кеңесбаев С.К. «Жети», «үш», «тоғыз», «қырқ» байланыстағы уғымдар. // ҚазССР Ғылымдар Академиясының хабардары. Филологиялық серия. 1996. №4. 14-бет.
29
Bul mısaldaǵı frazeologiyalıq sóz dizbegi jaslaw degen mániste qollanılǵan.
Ekewińiz de on barmaǵı ónerge pitken adamlarsız (K.Sultanov). Bul mısaldaǵı sóz dizbegi sheber mánisinde qollanılǵan.
«Qırq» sanlıǵı. «Qırq» sanlıǵı frazeologiyalıq sóz dizbekleri quramında jiyi ushırasadı. «Qırq» sanlıǵınıń xalıq erteklerinde, dástanlarında, naqılmaqallarında hám ırımlarında belgili bir mánige iye bolıwı da onıń ertedegi bir waqıtlarda sanawdaǵı eń úlken san bolıp, keyinirek kúsheytkish mánige
ótiwine baylanıslı. «Qırq» sanlıǵı erte waqıtlarda sanaw sistemasınıń bir rawajlanıw dáwirinde dáslep eń úlken muǵdardı bildirgen. Sonlıqtan da ol xalıq dástúrleri hám ırımlarında, naqıl-maqallarda, frazeologiyalıq sóz dizbeklerinde ushırma sózlerde júdá jiyi qollanıladı.
A) Ertek hám dástanlarda «qırq» sózi konkret sandı ańlatpay, tek belgili bir shekti bildiredi. Mısalı:
Qasına qırq qız aldırıp qarsı jawdan qaytpadı («Qırq qız»).
Qırq jigit hám bayaǵı ordan shıǵıp ses berdi («Qoblan»). Dástandaǵı qız jigitlerdiń sanı qansha kóp bolsa da olar qırq dep aytıla beredi.
B) Qırq sanlıǵı naqıl-maqallarda ushırasadı. Mısalı: qırq esikke barǵannan keyin diywananıń beti ashıladı.
Bir kún urısqannıń qırq kún nesiybesi kemiydi. Úyden qırq adım shıqsań músápirseń hám t.b.
Babalarımız: «Qırqqa kelgenshe nırqqa kelmegen»,-dep mendeylerdi aytqan shıǵar (G.Tursınova).
V) Qırq sanlıǵı xalıqtıń hár qıylı qáde ırımlarında da belgili shekti bildiredi. Mısalı: Balanıń qırqınan shıǵıwı, sınıqtı qırıq kúnge shekem tańıp qoyıw, qırq qazannıń qulaǵın uslaw hám t.b.
30