Házirgi qaraqalpaq ádebiy tili. Morfologiya páninen ámeliy jumıslar
.pdf4.Bilegi kúshli birdi jıǵadı, Bilimi kúshli mıńdi jıǵadı.
5.Alarmanǵa altaw az, Berermenge besew kóp.
6.Bermegendi berip uyalt.
7.Ólermenniń kózi jaman, Aqmaqtıń sózi jaman.
8.Óz basın ayamaǵan,
Basqanıń basın qaq ayırar (Qaraqalpaq xalıq naqılları).
47- shınıǵıw. Tómende berilgen gáplerden leksika-semanti- kalıq usıl menen jasalǵan sózlerdi tawıp astın sızıń.
1. “Adasqannıń aldı jón”, – degen emes pe? 2. Bası awırmaǵannıń quday menen ne isi bar. 3. Joldan tabılǵanlardı tiyegen mashina birazdan keyin basqa mashinalardan bólinip shıqtı da, qalaǵa qaray jol tarttı. 4. Biraz qızlar úkige boyın taslap óldi. Biraz sulıwlar sabaqlı keselge shalındı. 5. “Qorqqanǵa qos kórinedi” bolıp júrmesin degen oy payda bolıp, álleqanday bir kúsh onı alǵa iytermeledi. 6. Batır bolsań, óziń bara ber! 8. Bas awırtqan sózdiń keregi joq. Qızımdı úyime alıp ketemen. 9. – Nan sındırısqan doslar! – dep balalardı súyisip ángime etedi (K. Sultanov «Aqdárya»).
48- shınıǵıw. Leksika-semantikalıq usılda berilgen naqıllardı durıs sáykeslestiriń.
1. |
Jaqsıdan hákim qoysań eldi |
Jaqsı arlı |
boladı. |
dúzer, |
|
|
|
|
|
||
2. Qıymıldaǵan qır asadı, |
Aqmaqtıń atqan oǵı awǵa tiymeydi. |
||
|
|
|
|
3. |
Jalqaw jarlı boladı, |
Búlkildegen jer tesedi. |
|
|
|
|
|
4. |
Aqmaqtıń tobası bolmas, |
Túbi oyran. |
|
|
|
|
|
5. |
Oylanbaǵannıń, |
Qarız etseń de qarıj etpe. |
|
|
|
|
|
6. |
Nákastan qarız etpe, |
Jamannıń |
opası bolmas. |
|
|
|
|
7. |
Tawǵa tiyedi |
Jamannan |
hákim qoysań eldi |
|
|
buzar. |
|
|
|
|
|
|
|
|
31 |
49- shınıǵıw. Berilgen tekstten leksika-sematikalıq usıl menen jasalǵan sózlerdi tabıń, mánisin túsindiriń.
1. – Ay jılayman! – dedi ana qatallıǵınan qaytpay. 2. – Ooo, dáwleti qaytqan-aw, ne qılıp qoydıń? 3. – Óliler, – dedi biri. – Qaraqumda sizlerdey bolıp ólgenlerdiń talayın kórgenbiz.
4. Barlıq jaǵdaydı bayqap, jarıs ne menen tamam |
bolǵanın |
kórgen atlılar sertin buzbay, alaqanday eki shórek |
penen |
judırıqtay meske suw quyıp taslap ketken. 5. Usılayınsha biyshara Qállibektiń ózi jewi ushın arnawlı soyılǵan qoydıń góshi qara asına aynalıp, tirilerge nesip etti (T. Qayıpbergenov «Túsiniksizler»). 6. Jamanǵa jaqsı at jaraspaydı, Jaqsıǵa jaman at daq bolmaydı. 7. Jaman jegenin aytar, Jaqsı bilgenin aytar (Naqıl).
SÓZ SHAQAPLARÍNÍŃ JASALÍWÍ
Atlıqtıń jasalıwı
Házirgi qaraqalpaq tilinde atlıqlar affiksaciya, sóz qosılıw, sóz qosılıw hám affiksaciya, leksika-semantikalıq hám leksikasintaksislik usıllar menen jasaladı.
Atlıqtıń affiksaciya usılı menen jasalıwı
Dórendi atlıqlar jasalıw tiykarına qaray atawısh tiykarlı dórendi atlıqlar hám feyil tiykarlı dórendi atlıqlar bolıp bólinedi. Usıǵan qaray atlıq jasawshı affiksler atawısh sózlerden atlıq jasawshı affiksler hám feyil sózlerden atlıq jasawshı affiksler dep ekige bólinedi.
Atawısh sózlerden atlıq jasawshı affiksler: Ónimli affiksler
-shı/-shi, -shılıq/-shilik, -gershilik, -lıq/-lik hám t.b. Ónimsiz affiksler -kesh, -ker/-ger, -paz, -xana, -stan, -man/-ban, -zar, -nama hám t.b.
Feyil sózlerden atlıq jasawshı affiksler: Ónimli affiksler
-ma/-me, -pa/-pe, -maq/-mek, -baq/-bek, -paq/-pek, -aq/-ek,
32
-q/-k, -ıw/-iw, -w, -ısh/-ish, -ıq/-ik hám t.b. Ónimsiz affiksler -wısh/-wish, -ǵaq/-gek, -anaq/-naq, -daq hám t.b.
«B/B/B» metodı
«B/B/B» metodı boyınsha kórsetpe: Bilemen. Biliwdi qáleymen. Bilip aldım metodı. Bul metod oqıwshılardı óz betinshe pikirlewge úyretedi, bilimlerdi ózlestiriwge juwapkershilikke hám qızıǵıwshılıqqa tárbiyalaydı.
Bul metodtan «Qospa sózler» temasın ótkende paydalansaq boladı. Bunıń ushın muǵallim taxtanı úsh bólekke bóledi. Birinshi bólegine «Bilemen», ekinshi bólegine «Biliwdi qáleymen», úshinshi bólegine «Bilip aldım» dep jazadı. Keyin oqıwshılarǵa qarata, kim qospa sózler haqqında ne bıletuǵınlı-
ǵın soraydı hám oqıwshılar pikirin «Bilemen» |
dep atalǵan |
|||
qatarǵa jazadı. |
Auditoriyada |
pikirler |
juwmaqlanǵannan |
|
keyin oqıwshılarǵa |
qarata jáne |
qospa sózler |
haqqında taǵı |
|
nelerdi biliwdi qáleytuǵının soraydı. Oqıwshılardıń bergen sorawların taxtanıń «Biliwdi qáleymen» degen bólegine jazadı. Oqıwshılardıń sorawları juwmaqlanǵannan keyin muǵallim qospa sózler haqqında maǵlıwmatlar jazılǵan, aldınnan tayarlanǵan tekstlerdi oqıwshılarǵa tarqatıp shıǵadı. Oqıwshılar tekstler menen tanısıp shıqqannan keyin pikirlesiwge ótedi, jańa maǵlıwmatlardı bir-biri menen bólisedi. Muǵallim studentlerden qospa sózler haqqında jáne qanday maǵlıwmatlarǵa iye bolǵanlıǵın soraydı hám «Bilip aldım» degen qatarǵa jazadı. Keyin úsh qatardı ulıwmalastırıp, birgelikte juwmaq shıǵarıladı.
Kesteni toltırıń
¹ |
Tema sorawları |
Bilemen |
Biliwdi |
Bildim |
|
|
|
qáleymen |
|
|
|
|
|
|
1 |
Qospa sózler haqqında |
|
|
|
|
túsınık |
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
Birikken qospa sózler |
|
|
|
|
|
|
|
|
3 – 33 |
33 |
3Dizbekli qospa sózler
4Jup sózler
5Qısqarǵan qospa sózler
Kútiletuǵın nátiyje
«B/B/B» metodın sabaqtıń basında hám aqırında qollanıw arqalı tıńlawshılardıń tema boyınsha dáslepki túsiniklerin, sonday-aq iyelegen jańa bilimlerin bilip alıw múmkin.
Tawǵa shıǵıw usılı |
|
Atlıq jasawshı qosımtalardan -shı/-shi, |
-lıq/-lik, -shılıq/- |
shilik túrleri ónimli, al -ker, -ger, -kesh, |
-paz, -xor, -man |
túrleri ónimsiz qollanıladı. |
|
Oqıwshılarǵa atlıq jasawshı qosımtalar, atawısh hám feyil sózlerden atlıq jasawshı qosımtalar haqqında tolıq maǵlıwmat bergenimizden soń, sabaǵımız jáne de qızıqlı bolıwı ushın interaktiv metodlardan paydalansaq maqsetke muwapıq boladı. Bunda dáslep oqıwshılardı kishi toparlarǵa bólip alamız. Bunda oqıwshılar bir qatarǵa dizilip bir, eki, úsh dep sanaydı. Birler bir topar, ekiler bir topar, úshler bir topar boladı. Bunda biz «Tawǵa shıǵıw» usılınan paydalanamız. Bul usılda toparlarǵa joqarıda keltirilgen mısallardan paydalanǵan halda atawısh hám feyil sózlerden atlıq jasaw tapsırıladı. Oqıwshılardıń keltirgen hárbir mısalı tawǵa shıǵıwda bir tekshe wazıypasın atqaradı. Eń kóp mısal keltirgen topar tawdıń eń joqarǵı shoqqısına shıqqan esaplanadı.
Tawǵa shıǵıw usılı
34
50- shınıǵıw. Dórendi atlıqlardaǵı ónimli hám ónimsiz sóz jasawshı affikslerdi anıqlań. Ónimli affiksleri bar sózlerge bir tiples mısallar keltiriń.
1. Etegine quwırmash salsań tógip aladı. 2. Qarawıl
bunnan artıq |
tilge |
kelmedi. 3. Qállibekke |
qolındaǵı |
eske- |
|
gi tayanısh |
boldı |
ma, tóńkerilgen |
qayıqtıń |
ústine |
jıǵıldı. |
4. Meniń anam «haq kewilden tilegen |
tilek qabıl boladı» der |
||||
edi. 5. Qızdıń kiyimlerin otqa ózi keptirdi. 6. Orıs patshalaǵı menen baylanıs túyinin de ózlermiz túyip ketiwimiz kerek. 7. Bul quwanıshlarǵa tiykar bolǵan waqıya – Xiywa láshker-
leriniń jeńisi edi. 8. Biybizada |
kempirdiń jayı – eki bólme. |
||||||
9. Jemiti bolsa jay salıw ańsat kórindi. |
10. |
Kúyewi |
qalada |
||||
isshi |
(T. Qayıpbergenov). 11. Rayxan |
asxana betke |
qaray |
júrdi. |
|||
12. |
Rayxannıń xızmetker bolǵanına |
da |
onlaǵan |
kún |
boldı |
||
(G. Raximova). 13. Usı rayonnıń |
barlıq |
miynetkeshleri |
«Tań |
||||
nurı» truppasınıń qız-jigitlerine oǵada |
ırza edi |
(J. Aymurzaev). |
|||||
14. Qazaqstan qılmıs zańınıń pálen statyası menen qılmısı
moyınında tur (Sh. Seytov). |
15. Baynazar barıp turǵan jala- |
|||
tay, qanxor edi. 16. |
Birew |
pıshıq |
bolıp miyawlaydı, |
birew |
búlbil bolıp sayradı, |
birew |
ısqıradı, |
birew masqarapaz |
boldı |
(J. Aymurzaev). 17. Onnan arı basqa hámeldarlardıń háwlileri dizilip ketken (K. Mámbetov). 18. Jılqı baqqan jılqıman, qáne, sóyle, jolawshı (Jiyen jıraw).
51- shınıǵıw. Affiksaciya usıl menen jasalǵan atlıqlardı tawıp, olardıń dóretiwshi tiykarınıń qanday sóz shaqabı ekenin anıqlań.
1. Aramızdan arazlıq,
Joq qıldıq taǵı qaslıqtı (Jiyen jıraw). 2. Qaqpashımız molshılıq (Jiyen jıraw).
3. Men de búgin onlıq bolıp saylandım (T. Qayıpbergenov). 4. Sol ushın oǵan qısınba, balam, kóbirek alıp bar, ákeń-
dey bizler dúnyaparazlıqtı kelistire almaymız (K. Mámbetov).
5. Ádette paxta terimi baslanıwdan barlıq jıynalıslarǵa tıyım
35
salınatuǵan edi, bul jıynalısqa hámme quwanısh penen baratır (T. Qayıpbergenov). 6. Sırttan topılıs baslanǵansha, olar jaw
bekinislerin bilip, |
qala |
xalqı menen til biriktirip úlgeriwi tiyis |
||||
(T. Qayıpbergenov). |
7. |
Duw kúlki |
kóterildi |
(T. Qayıpbergenov). |
||
8. Ólim qáwpi engezerdey jigittiń |
óli denesiniń |
awırlıǵın |
sez- |
|||
dirmey ap-ańsat |
ǵana |
ornınan |
qozǵalttı |
(T. Qayıpbergenov). |
||
9. Xannıń ózi múrajat |
qılıwı tıńlawshılarda |
bir |
qıylı |
sezim |
||
oyatıp, hárkim oylanıwǵa májbúr boldı (T. Qayıpbergenov). |
|
|||||
52- shınıǵıw. Atlıqtıń affiksaciya usılı menen jasalıwına dıqqat awdarıń, qaysı sóz shaqabınan ótkenin anıqlań.
1. – Bul sumlar Mádiyardıń da jolın tospasa |
bolar |
edi! – |
dep, Qunnazardı hawlıqtırdı. 2. – Súyegine enip |
edim, |
aǵa- |
yin bolǵan soń, sirá saw jerin qoymaptı-aw, saw |
jerin |
qoy- |
maptı, – dep qapılttı Sıdıq (Sh. Seytov). 3. Dáslep |
ol aqlarǵa |
|
qarsı gúresiwshi qızıllardıń otryadına kelip qosılǵanda da,
Jóneydxannıń baspashılarına qarsı |
gúrestegi otryadtıń |
qatarın- |
||
da xızmet etkende |
de |
bul minezin heshkim qoydıra alma- |
||
dı (T. Qayıpbergenov). 4. – Toyda birew menen jánjellesip |
pe? |
|||
5. – Menińshe, bul |
iske |
qanxor |
Izban aralasqan bolıwı ke- |
|
rek, – dep Jálmen awzın |
bir sıypap qoyıp sóyledi. 5. |
Bálkim, |
||
GPU asıqpay ayıpkerlerdi taba berer (T. Qayıpbergenov). |
|
|||
53- shınıǵıw. Atlıqlardıń subyektiv bahanı bildiriwshi affiksleriniń mánilerin anıqlań.
1. Artıqjanbısań, |
kel, balam, mańlayıńnan súyeyin |
(K. Sultanov). 2. Qaynar |
ol jandırıp júrekgenemdi (I. Yusupov). |
3. Qalay, qızalaq aman jetisti me? (K. Sultanov). 4. Tez arada
kishkene qazanshalarda |
awqat |
búlkildep |
qaynay |
basladı |
||
(A. Bekimbetov). |
5. Siyasat jumısınan |
qol |
úzbe |
shıraǵım |
||
(K. Sultanov). 6. |
Eskiden |
qalǵan |
bir-eki |
kórpeshesımaǵı bar |
||
edi (Ǵ. Seytnazarov). 7. Ózi bir ǵaripsımaq kórinedi (T. Qayıp-
bergenov). 8. Úyrenshikli tóbeshigine |
aq |
tayaǵın |
shanıshtı |
(T. Qayıpbergenov). 9. Dorbashasınan |
nan |
sındırıp, |
awzına |
36 |
|
|
|
bir tislem saldı (T. Qayıpbergenov). 10. Anaw kishkene gúdshekti masaqshılarǵa bólistirip beriwden artıq miriwbet joq (T. Qayıpbergenov). 11. Qarapayım kiyim qarapayım kelinshektiń kórkine kórik qosqanday (Ǵ. Seytnazarov).
54- shınıǵıw. Tómendegi mısallardan atawısh tiykarlı dórendi atlıqlardı bir bólek, feyil tiykarlı dórendi atlıqlardı bir bólek kóshirip jazıń.
Paxtashılıq, birlespe, basqarma, diyqanshılıq, balalıq, baspa, tırma, paxtakesh, arbakesh, toǵaylıq, eskek, ilgek, piskek, qamıslıq, duzlıq, wázirlik, tuwrama, jarma, súzbe, jılıtpa, qısqısh, tutqısh, bastırma, balıqshı, etikshi, dúkanshı, dóretpe, jollama, baslama, suwshı, padashı, sawdagershilik, sızǵısh,
qırǵısh, |
súzgish, qıyınshılıq, |
tirishilik, |
tósek, quraq, oraq, |
qonaq, |
putaq, tilek, salıkesh, |
pillekesh, |
keńshilik, ilimpaz, |
aspaz, ónerpaz, tarshılıq, bılamıq, qozǵalań, iriń, qaldıq, kóp-
shilik, |
azshılıq, tapsırma, kóshirme, molshılıq, kemshilik, |
||
basım, |
bilim, |
dizim, jem, kelisim, órim, ótirikshi, |
qırma, |
túyme, tartpa, |
ósekshi, sawdager, egin, jıyın, jawın, |
tógin, |
|
túyin, |
sawın, |
palker, shıpaker, burǵı, jońǵı, shalǵı, |
kergi, |
kúlki, |
ashıtqı, |
talapker, xızmetker, urlıqshı, joldas, |
bólme, |
ıqtırma, shatpa, qıshıma, qarındas, kúndes, shólstan, oymaq, quymaq, ilmek, dizbek, batpaq, qábirstan, turmıs, qılmıs, kúye, jıra, jara, múmkinshilik, maqtanısh, ókinish, quwanısh, jaqsılıq, tazalıq, awırlıq, tenteklik, jılqıman, otırıspa, shıǵarma, shártnama, ısıtpa, terletpe, shońqayma, alǵısnama, boyaw, jamaw, tusaw, buraw, egew, baǵman, dárwazaman, adamzat, perizat, qulqın, búyrek, dińgek, qaltaman.
55- shınıǵıw. Atawısh sózlerden atlıq jasawshı ónimli affiksler qollanılǵan gáplerdi anıqlań.
1. – Mine, mına iynimdegi úlken keseniń tırtıq, ataman filchevtiń baspashılarınıń atqan oǵınıń ornı. 2. Tıńlawshılardıń júregi túrshigip ketti. 3. Ol 1943-jılı fevral ayına shekem óziniń amanlıǵın, jawdıń túr-túsin, frontta kórsetken erligin
37
aytıp, jıyı-jıyı xat jazıp turdı. 4. Ólimdi esitip, Qádirdiń tóbesine muz quyılǵanday boldı. 5. Ol kúnde elatqa eki túrli xat keletuǵın edi. Bir xat jaqsılıq xat (K. Sultanov). 6. Aǵam menen apam teńnen ótirikshi boldı-aw dep qıynaldım. 7. Keselxanadan keshe ǵana kelgen soń ba, ústinde girbiń kórinbeydi, taptaza. 8. Awıldıń arası qalıń toǵaylıq (T. Qayıpbergenov).
9. Padashınıń mal baqqannan basqa qaytarar jaqsılıǵı joq
(K.Sultanov). 10. Baydıń usı jastaǵı balaları |
ajarı |
bılǵarıdan |
|||
etik kiyip, |
jorǵa minse, jarlınıń balası |
jigir-maǵa |
kelgenshe |
||
jalań ayaq |
júredi. Insan |
teń jaralsa, |
nege |
teń |
jasamaydı? |
(K. Sultanov). |
|
|
|
|
|
56- shınıǵıw. Tómende |
berilgen dórendi |
sózlerdiń túbiri |
|||
qaysı sóz shaqabınan jasalǵanın anıqlań. |
|
|
|
||
Júzimgershilik, sharwashılıq qamıslıq, túyinshik, úyinshik, azshılıq, tıńlaw, pishenlik, kórsetpe, túrtki, oyınshıq, bólshek, tapsırma, kemshilik, kópshilik, erinsheklik, tirilik, egin, tógin, bólim, baylanıs, quwanısh, súyinish salıkesh, tuwrama, baslıq, kórinis, jara, oqımıslı, ónim, tartpa, baspashı, suwshı, adamgershilik, ótirikshi, ósekshi, torańǵıllıq, tereklik.
57- shınıǵıw. Tómende berilgen gáplerden dórendi atlıqlardı tawıp, olardıń qaysı sóz shaqabınan jasalǵanın tabıń.
1. «Sáwir |
bolmay, |
táwir |
bolmas», |
degendey |
sahranıń |
jabayı jemisleri |
– sútilmek, gewekler shıqtı. 2. Usı ashlıqtıń |
||||
zardabınan júre |
alǵanlar |
júrip, |
eńbeklewge |
shaması |
kelgenler |
eńbeklep baratır. 3. Jırawdıń kózlerinde |
jas, |
júreginde |
daq. |
Biraq, ol ele máńgúrlikke jete qoymaǵan. |
4. |
Áne, usı |
waqıt- |
ları, bayaǵı ata-jurtı Túrkistannan shıǵarda |
posqan |
eldi |
|
Xorezmge baǵdarlap, Jiyendi jırawshılıq jolǵa salǵan qabaq-lı ǵarrı keldi. 5. Jiyen jıraw atanı qabaq-sabaǵı menen qapsıra qushaqlap, bawırına basıp, kózde jası monshaqlap, minnetdarshılıq, perzentlik mehir-muhabbat penen súye berdi, súye berdi. 6. Jazında diyqanshılıq etip, gúzde balıq awlap, uslaǵan balıq-shabaǵı menen tirishilik etip júrip, diyqanshılıqtan jıynap
38
alǵan dánlerin qabaqlarǵa toltırıp qoya berdi. 7. Xiywa xanlıǵı
yarım xanlıqqa aylanıp, Ámiwdáryanıń oń |
tárepi |
orıslardıń |
qol astına ótti. 8. Ol ákelingen balıqqa, |
kelisim |
boyınsha |
qanday biyday, un, tawar, qant-shay, aw-duzaq hám taǵı basqa da qansha zatlar beretuǵının, sıpırtıp aytıp turdı. 9. Mine,
Lepestiń usı iskerligi menen Sharjawbaydıń biri-eki, ekisi-úsh bolıp, sholanı balıqqa toldı. 10. – Lepes, biziń úyde burınnan sońǵı tártip mınanday, mine, sen úyge keldiń, biz saǵan erkinlik berip hámmemiz seniń menen qaraqalpaqsha sóylesip otırmız (Q.Mátmuratov).
12. – Qaraqalpaq posqan el, Xorezmge jetiwge,
Hámmeleri buwdı bel, Ata-jurtı Túrkistan,
Ómirlik jaylaw bolmadı (Q. Mátmuratov).
Atlıqtıń sóz qosılıw usılı menen jasalıwı
Bul usıl arqalı eki yamasa birneshe sózler qosılıp, birigip, jańa leksikalıq mánige iye qospa atlıqlar jasaladı. Olar quramı boyınsha qurama (sostavlı) atlıqlar, birikken atlıqlar, jup atlıqlar, tákirar atlıqlar, qısqarǵan qospa atlıqlar bolıp bólinedi.
Birikpegen qospa atlıqlar: sarı may, kóz áynek, bet oramal hám t.b.
Birikken atlıqlar: belbew, jarǵanat, astaxta, atqulaq, qolǵap hám t.b.
Jup atlıqlar: es-aqıl, gáp-sóz, azıq-awqat, kórpe-tósek hám
t.b.
Tákirar atlıqlar: qap-qap, pada-pada, sebet-sebet hám t.b. Qısqarǵan qospa atlıqlar: NATO, NMPI, BMSH, QMU,
Mákankom hám t.b.
58- shınıǵıw. Tekstten sóz qosılıw usılı menen jasalǵan atlıqlardı tawıp, olardıń túrlerin anıqlań.
1. Hal-jaǵday sorastı (T. Qayıpbergenov). 2. Bunı kóbinese qatın-qalash, bala-shaǵalar, ot basında otırıp qalǵan kempir-
39
ǵarrılar atqaradı (Ǵ. Seytnazarov). 3. Túrkmen atlılarında azıqawqat mol eken (T. Qayıpbergenov). 4. Bul dúnya ázzeliy tekshetekshe qılıp jaratılǵan, qızım (T. Qayıpbergenov). 5. Sol
Amangeldisi házir |
Ashxabadta NKVD da |
islep atır. Politot- |
del barlıq kúshti |
Sayımbet aǵaǵa berip |
ketipti. Gúlbiyke |
oǵan ashıwlanıp otırıp tilxattı da jazıp berdi (Sh. Seytov). 6. TashGU desem, dárhal túsedi eske (I. Yusupov). 7. Aw, Aleke, kórimlik endi (I. Yusupov). 8. GAIler nege tasada turadı? (M. Nızanov). 9. Ayttımǵo Mákeń tabadı dep (M. Nızanov). 10. Erkin boyında Qalmurza baslıq penen Sápesh xoja bir-biri menen qatar dos-yaran bolıp, bárhá birin-biri oynap, baplap júredi eken (M. Nızanov). 11. Qorjın-qorjın olja, qap-qap dán nawaday quyıp tur (Sh. Seytov). 12. Qáydem, balam, bir qan tógispe bolıp júrmesin (K. Sultanov). 13. Awa, Abdekeńniń aytqan sózi bul (I. Yusupov). 14. Ergash aka sebepli TU-554 te kiyatırǵan 150 jolawshınıń hámmesi meniń yubileyimnen xabardar boldı (M. Nızanov).
59- shınıǵıw. Jup hám tákirar atlıqlardıń mánilerin |
anıqlań. |
|||||||
Jup atlıqlardıń |
komponentleriniń |
óz |
ara qatnasınıń |
qanday |
||||
ekenin túsindiriń. |
|
|
|
|
|
|
||
1. |
Áwelgi |
kúnleri |
instituttıń |
biraz jigit-qızları meni |
||||
jatırqap, tańlanısıp |
ótedi-aw |
dep |
shamalaytuǵın |
edim |
||||
(T. Qayıpbergenov). 2. |
Ata-ana bul |
kórinisten |
táshiwishlenip, |
|||||
qayda bolǵanın |
qansha |
soramasın, |
durıslı juwap |
bermey, |
||||
uyqıǵa |
jattı (T. Qayıpbergenov). |
3. |
Állekim |
dúrkin-dúrkin |
||||
malǵa megzeydi dep edi (T. Qayıpbergenov). 4. Kóp uyqılaǵan adam jaqtı dúnyanıń bardı-keldisin az kóredi (T. Qayıpbergenov). 5. Adamlarda miyrim-shápáát joq (T. Qayıpbergenov). 6. Mamıttıń qayaqta jatqanın anıqlap, izinen kiyim-kenshek, azıqawqat aparsam, alar ma eken (A. Bekimbetov). 7. Padapada mallar aydalıp ketti (T. Qayıpbergenov). 8. Atız-atız jıńǵıllardıń arasındaǵı jılan izindey iyreńlegen jol menen kiyatırmız (M. Nızanov). 9. Sápiwra bolsa, hayal-bala-shaǵaların ańlıydı (K. Sultanov). 10. Marat alıp shıqqan qazan-tabaǵınıń
40