Túsindirme sózlik / Qaraqalpaqsha adam atlarınıń túsindirme sózligi
.pdfQ. PAXRATDINOV, D. ERJANOVA
Qaraqalpaq adam atlarınıń túsindirme sózligi
NÓKIS 2022
ALǴÍ SÓZ
Adam atları – xalıq tariyxınıń bir bólegi. Adam atlarında xalıqtıń turmısı, árman-tilekleri, arzıwqıyalları, isenimleri, kórkem dóretpeleri, basqa xalıqlar menen tariyxıy qatnasıqları sáwlelenedi. Sol sebepli kóp ǵana adam atlarında belgili bir dáwirdiń izleri saqlanǵan. Hár bir dáwirdiń ism qoyıw dástúrleri hám túsinikleri bar. Soǵan kóre hár bir dáwirge sáykes ismler payda boladı. Bunday ismlerdiń kópshiligi keyingi áwladlar ushın menshikli atama sıpatında xızmet etedi.
Bul kitaptıń tiykarǵı maqseti – qaraqalpaq adam atlarınıń qoyılıw sebeplerin (mánisin) túsindirip beriw. 1 Qaraqalpaq adam atlarınıń qoyılıw sebepleri (mánileri ) sózlikti dúziwshilerge belgili bolǵan maǵlıwmatlar boyınsha túsindirildi. Qoyılıw sebebi, yaǵnıy mánisi házirshe belgisiz ayırım ismler dizimge kirgizilmedi.
Erkek hám hayal adamlardıń ismleri bólek ajıratılmay, bir dizimde alfavit tártibinde ornalastırıldı.
Kitap avtorlarınıń bergen maǵlıwmatlarında ayırım kemshilikler, jetispewshilikler bolıwı múmkin. Sonlıqtan, bul sózlikti dúziwshiler sózliktiń sapasın jáne de jaqsılaw hám tolıqtırıw ushın járdem beretuǵın pikir hám usınıslardı minnetdarshılıq penen qabıl aladı.
1 Qaraqalpaq adam atları haqqında jáne qarańız: Spisok mujskix i jenskix imyon. // Karakalpaksko-russkiy slovar. M., 1958, 772–779-betler; Jeke adam atları. Nókis, «Qaraqalpaqstan», 1973; Adam atlarınıń qısqasha sózligi. // Qaraqalpaq tiliniń orfografiyalıq sózligi. Nókis, «Qaraqalpaqstan», 1990, 355–
385-betler; Dospanov O., Qálenderov M., Dospanova E., Qálenderova G. Qaraqalpaq isimleri. Nókis, «Bilim», 1994; Shámshetov J. Ismińizdiń mánisin bilesiz
be? Nókis, «Qaraqalpaqstan», 1997; Sayımbetov O. Qaraqalpaq tilindegi menshikli adam atları. Nókis, «Bilim», 2000; Álniyazova G. Qaraqalpaq ismleri. Nókis, «Qaraqalpaqstan», 2003; Dospanov O., Dospanova D. Ismińizdiń sırı nede? Nókis, «Qaraqalpaqstan», 2009; Sayımbetov O., Dospanov O., Sayımbetova N. Qaraqalpaq
ádebiyatı klassik shayırları shıǵarmaları tilindegi antroponimler sózligi. Nókis, «Bilim», 2013; Ábdinazimov Sh., Daniyarova Z. Qaraqalpaq folklorındaǵı adam atları. Nókis, 2016; Qaraqalpaqsha adam atları (qısqasha sózligi). Nókis,
«Bilim», 2019; Paxratdinov Q., Ótemisov A. Qaraqalpaq adam atları sózligi. Nókis, «Qaraqalpaqstan», 2021.
3
A
Abadan — 1) uzaq hám abadan ómir keshirsin dep qoyılǵan ism;
2) elimiz tınısh hám abadan bolsın dep qoyılǵan ism.
Abat, Abatbay — 1) uzaq hám abat ómir kórsin dep qoyılǵan ismler; 2) e limiz abat hám bay bolsın dep qoyılǵan ismler; 3) 2013 - jıl —
Abat turmıs jılı tuwılǵanı ushın qoyılǵan ismler.
Abatbek — ómiri uzaq bolsın, aman júrsin dep qoyılǵan ism. Abatgúl — 1) ómiri abat bolsın, uzaq jasasın dep qoyılǵan ism; 2) ata-
anası Abatjaptıń boyında jasaǵan, soǵan baylanıslı qoyılǵan ism. Abatjan, Abatniyaz – ómiri uzaq hám abat bolsın dep qoyılǵan ismler.
Abbaz — 1) dáwjúrek, márt jigit bolsın dep qoyılǵan ism;
2)Qaraqalpaqstan xalıq shayırı, Ózbekstan xalıq jırshısı Abbaz Dabılovtay (1898 — 1970) ataqlı insan bolsın dep qoyılǵan ism;
3)qabaǵın úyip tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Avgusta – avgustta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aǵabek — adamlarǵa aǵalıq e tip júrsin, abıraylı, húrmetli insan bolsın dep qoyılǵan ism.
Aǵzamatdin – mártebeli, abıraylı insan bolsın dep qoyılǵan ism.
Ajarbiyke, Ajargúl, Ajarxan — sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ismler.
Azada, Azadaxan – kewili haq, ádepli, tazalıqlı hám gózzal qız bolsın dep qoyılǵan ismler.
Azamat — 1) márt hám batır jigit bolsın dep qoyılǵan ism; 2) elxalıq ushın xızmet etetuǵın haqıyqıy jigit bolsın dep qoyılǵan ism;
3) úyimizdiń azamatı bolıp júrsin dep qoyılǵan ism.
Azat – 1) azat hám e rkin adam bolıp júrsin dep qoyılǵan ism;
2)9 - May – Jeńis kúni bayramında tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism;
3)1991 - jılı Ózbekstan Respublikası ǵárezsizlik alǵan jılı tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Azatbay — 1) e rkin hám baxıtlı insan bolsın dep qoyılǵan ism;
2) ájaǵası tyurmadan tezirek qutılıp kelsin, azat bolsın dep qoyılǵan ism.
Azatbek — 1) azat hám e rkin turmıs keshirsin dep qoyılǵan ism;
2) 1965 - jılǵı xoleradan azat bolıp, saw-salamat tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Azatgúl — erkin hám baxıtlı turmıs keshirsin dep qoyılǵan ism.
Azima – qısta (rus tilinde zima) tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism. Ayarıw – ayday sulıw, shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism. Aybadan – sulıw, sımbatlı qız bolsın dep qoyılǵan ism. Aybazar — bazar kúni tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
4
Aybanu — sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Aybat, Aybatbay, Aybatbek — ǵayratlı, aybatlı, márt hám batır jigit bolsın dep qoyılǵan ismler.
Aybáhár — báhárde tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aybek — 1) beklerdey sawlatlı, abıraylı, mártebeli insan bolsın dep qoyılǵan ism; 2) Ózbekstan xalıq jazıwshısı Aybektey (Musa Tashmuxammedov, 1905 — 1968) ataqlı insan bolsın dep qoyılǵan ism; 3) aylı túnde tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aybergen – 1) «jaqsı, sulıw etip berdi» degen mánide qoyılǵan ism;
2) túnde ay shıqqan payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 3) kóp qızdan keyin tuwılǵan balaǵa qoyılǵan ism.
Aybiybi — sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Aybiyke — sulıw hám jaqsı úy biykesi bolsın dep qoyılǵan ism.
Aybosın, Aybolsın — sulıw jigit bolsın dep qoyılǵan ismler. Aygózzal – ayday shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Aygúl — 1) ayday sáwleli, gúldey gózzal qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2) Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq jazıwshısı, shayır hám dramaturg Jolmırza Aymırzaevtıń (1910 — 1996) «Aygúl — Abat» pesasındaǵı Aygúldey qız bolsın dep qoyılǵan ism; 3) usı qızdan keyingisi ul bala bolsın, Abat bolsın dep qoyılǵan ism; 4) oraza ayında tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aygúljan – ayday sulıw hám janday áziyz qız bolsın dep qoyılǵan
ism.
Aygúmis — ayday shıraylı hám gúmistey qádirli, áziyz qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Aydagúl – ayday hám gúldey shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Ayday, Aydaygúl, Aydayxan — ayday sulıw, shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ismler.
Aydana — 1) shıraylı hám aqıllı, dana qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2) shańaraqta jalǵız (bir dana) qız bolǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aydangúl — 1) aydan da jarıq hám sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2) túnde ay shıǵıp turǵan payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aydarbek – «aydar qoyaman» dep atası niyet etip qoyǵan ism.
Aydáwlet — shıraylı hám dáwletli qız bolsın dep qoyılǵan ism. Aydos – 1) ata-anasına joldas, es bolıp júrsin dep qoyılǵan ism;
2) ómiri ayday jaqtı bolsın dep qoyılǵan ism; 3) aylı túnde tuwılǵanı
ushın qoyılǵan ism; 4) Aydos biyge (1754 — 1827) uqsaǵan watan súygish, elge xızmet e tetuǵın insan bolsın dep qoyılǵan ism; 5) dosları, joldasları kóp bolsın dep qoyılǵan ism; 6) aydıń dostı bolsın, kosmonavt bolsın dep qoyılǵan ism.
Aydosbay, Aydosbek — 1) ata-anasına joldas, e s bolıp júrsin dep qoyılǵan ismler; 2) Aydos biydey (1754 — 1827) eline, xalqına xızmet etetuǵın insan bolsın dep qoyılǵan ismler; 3) dosları, joldasları
kóp bolsın dep qoyılǵan ismler.
5
Aydosbiy – Aydos biydey (1754 – 1827) elge, xalıqqa xızmet etetuǵın
úlken adam bolsın dep qoyılǵan ism.
Aydınay, Aydıngúl — 1) túnde ay shıǵıp turǵan payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ismler; 2) keleshek ómiri ay sıyaqlı jarqın, nurlı bolsın dep qoyılǵan ismler; 3) jolı aydın, nurlı bolsın dep qoyılǵan
ismler.
Aydınbay, Aydınbek – keleshegi aydın, jarqın bolsın dep qoyılǵan ismler.
Ayjamal — 1) ay sıyaqlı júzi jarqırap júrsin, shıraylı, sımbatlı qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2) aylı túnde tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Ayjan, Ayjana — 1) sulıw hám janday áziyz, qádirli qız bolsın dep qoyılǵan ismler; 2) aylı túnde tuwılǵanı ushın qoyılǵan ismler.
Ayjarqın – júzi ayday jarqın, sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ism. Ayjarıq – túnde ay shıǵıp turǵan payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan
ism.
Ayjámiyla — ayday shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Ayjáhán – jáhánge belgili gózzal qız bolsın dep qoyılǵan ism. Ayjuldız – ay hám juldızlarday jarqırap júrsin dep qoyılǵan ism. Ayzada — 1) shıraylı hám azada qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2)
aylı túnde tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 3) mańlayında ayǵa uqsaǵan shandıǵı menen tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 4) aydan da ziyada bolsın dep qoyılǵan ism.
Ayzere – ayday sulıw, altınday (zerdey) qádirli hám mártebeli qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Ayziyba — shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Ayziyra – 1) ay shıqqan kúni tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 2) shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Ayziya – 1) aydan da zıyat sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ism;
2) zıyalı qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Ayqumar – qız balaǵa intizar, qumar bolıp júrgende tuwılǵan qızǵa qoyılǵan ism.
Ayquwat – ata-anasınıń kúsh-quwatı bolıp júrsin dep qoyılǵan ism.
Ayqız – ayday sulıw, shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism. Ayqımbat – qádirli, qımbatlı, ardaqlı qız bolsın dep qoyılǵan
ism.
Aylargúl – ayları jetpey tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Ayluna – ay (rus tilinde luna) shıqqan payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Ayman, Aymangúl — kewili taza, pák, aymanday qız bolsın dep qoyılǵan ismler.
Aymaral – maralday gózzal, shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Aymáliyka – ayday shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism. Aymeken – ayday sulıw, shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism.
6
Aymereke — 1) aylı túnde tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 2) úyinde toy bolǵan kúni tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aymurat — 1) ayday jigit bolsın, keleshekte murat-maqsetine jetip júrsin dep qoyılǵan ism; 2) ómiri ay sıyaqlı jaqtı bolsın dep qoyılǵan
ism; 3) aylı túnde tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 4) 12-Aprel – kosmonavtlar kúni tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aymırza — 1) mırzalıq e tip júrsin, e l basqarsın dep qoyılǵan ism; 2) Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq jazıwshısı, shayır hám dramaturg Jolmırza Aymırzaevtay (1910 — 1996) belgili insan bolsın dep qoyılǵan ism.
Ayna, Aynagúl, Aynajamal, Aynaxan — 1) aynaday jarqırap júrsin, shıraylı hám hadal, pák, taza qız bolsın dep qoyılǵan ismler; 2) túnde
ay shıǵıp turǵan payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ismler.
Aynazar – 1) aydıń nurı túsip turǵan payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 2) aydıń názeri jawsın dep qoyılǵan ism; 3) sulıw jigit bolsın dep qoyılǵan ism.
Ayniyaz – aydıń nurı túsip turǵan payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan
ism.
Aynur – 1) aydıń nurınday júzi jarqın bolıp júrsin, shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2) aydıń nurı túsip turǵan payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 3) svet óship qalıp, aydıń jaqtısında tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aynura — 1) júzi aydıń nurınday jarqın bolıp júrsin, shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2) aydıń nurı túsip turǵan payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aypara — ay sıyaqlı sulıw hám ayrıqsha qız bolsın dep qoyılǵan
ism.
Ayparsha — 1) ayday sulıw hám múlayım qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2) aydıń nurı túsip turǵan waqıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan
ism.
Ayparshın — shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Aypatsha, Aypashsha – shıraylı, mártebeli, abıraylı hám qádirli qız bolsın dep qoyılǵan ismler.
Ayperde – perdeli bolıp tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Ayperi — perilerdey sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ism. Aypolat – polattay bekkem, mıqlı, qarıwlı hám shıdamlı jigit
bolsın dep qoyılǵan ism.
Aysapar – sapar ayında tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aysara — 1) shıraylı qız bolsın, qızlardıń jaqsısı, aǵlası bolıp júrsin dep qoyılǵan ism; 2) aylı túnde tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 3) sarı qız bolıp tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aysánem – 1) ayday shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2) aylı túnde tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aysáwle — 1) aydıń sáwlesi túsip turǵan payıtta tuwılǵanı ushın
7
qoyılǵan ism; 2) júzi aydıń sáwlesindey jarqın, sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ism; 3) ómiri aydıń sáwlesindey tınıq, baxıtlı bolsın dep qoyılǵan ism; 4) aydıń sáwlesindey nur shashıp júrsin dep qoyılǵan ism.
Aysen – ayday sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Aysultan — 1) usı qızdan keyingisi ul bala bolsın degen niyet penen qoyılǵan ism; 2) qızlardıń aǵlası, xanım bolıp júrsin dep qoyılǵan ism; 3) ayday shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Aysulıw — 1) shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2) aydıń nurı túsip turǵan payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aytbay — 1) hayıt kúnleri tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 2) ayteke urıwınıń balası bolǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aytbek — 1) hayıt kúnleri tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 2) aytqan sózin orınlata alatuǵın basshı bolsın dep qoyılǵan ism.
Aytbiyke, Aytgúl — hayıt kúnleri tuwılǵanı ushın qoyılǵan ismler. Aytenbay – hayıt kúnleri tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aytjan — hayıt kúnleri tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aytilew – ul balaǵa mútáj bolıp júrgende kórgen balaǵa qoyılǵan
ism.
Aytilla – ayday sulıw, altınday qádirli, áziyz qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Aytmámbet – hayıt kúnleri tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aytmurat — hayıt kúnleri tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism. Aytnazar — hayıt kúnleri tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism. Aytniyaz — hayıt kúnleri tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aytolǵan — ay tolısıp turǵan kúni tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism. Aytóre — tórelik etip júrsin, húrmetli, abıraylı insan bolsın dep
qoyılǵan ism.
Aytumar – ata-anasınıń tumarı bolıp júrsin dep qoyılǵan ism.
Aytuwar, Aytuwǵan – ay shıqqan payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ismler.
Aytımbet – 1) hayıt kúnleri tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 2) aylı túnde tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Ayxan, Ayxansha, Ayxanım — 1) shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ismler; 2) aylı túnde tuwılǵanı ushın qoyılǵan ismler.
Aysha, Ayshabiybi, Ayshabiyke, Ayshagúl, Ayshaxan – 1) Muxammed payǵambardıń hayalınday mártebeli qız bolsın dep qoyılǵan ismler;
2) ayday sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ismler.
Aysheker – ayday sulıw, shekerdey shiyrin, súykimli, qádirli qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Aysholpan — 1) ay hám Sholpan juldızınday jarqırap, nurlı bolsın dep qoyılǵan ism; 2) ay shıǵıp, tań juldızı kórinip turǵan payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Ayshınar – shınar terektey kóp jasasın, uzın boylı, shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism.
8
Ayım, Ayımbiybi, Ayımbiyke — ayday sulıw qız bolsın qoyılǵan ismler.
Ayımbet — aylı túnde tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Ayımgúl — ayday sulıw, gúldey shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan
ism.
Ayımjamal, Ayımsulıw – ayday shıraylı, sımbatlı qız bolsın dep qoyılǵan ismler.
Ayımjan – 1) ayday sulıw, janday áziyz qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2) aylı túnde tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Ayımpatsha, Ayımpashsha – shıraylı hám mártebeli qız bolsın dep qoyılǵan ismler.
Ayımxan — 1) ay júzli shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism;
2) SSSR xalıq artisti, Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq artisti Ayımxan Shamuratovaday (1917 — 1993) ataqlı insan bolsın degen niyette qoyılǵan ism.
Aqbiybi, Aqbiyke, Aqgúl, Aqqız — aq júzli shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ismler.
Aqgúmis – shıraylı hám gúmistey qádirli, áziyz qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Aqdáwlet – shıraylı hám ırısqı-nesiybeli, dáwletli qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Aqjan – aq kewil, hadal, taza insan bolsın dep qoyılǵan ism.
Aqziyra – appaq shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism. Aqlıyma – aqıllı, esli, zeyinli qız bolsın dep qoyılǵan ism. Aqmaral – maralday sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Aqmarjan – marjanday qádirli, áziyz qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Aqnazar – 1) Allanıń názeri, mehiri túsip, bizge perzent berdi dep qoyılǵan ism; 2) Allanıń (Haqtıń) názeri, mehiri túsip júrsin dep qoyılǵan ism.
Aqpolat – polattay bekkem, mıqlı, qarıwlı, shıdamlı jigit bolsın dep qoyılǵan ism.
Aqsáwle – júzi aydıń nurı sıyaqlı jarqın bolıp júrsin, shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Aqsulıw – aq júzli shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Aqsıńgúl — 1) kewili haq, gúldey sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2) ómir jolı aq, suwday tınıq bolsın dep qoyılǵan ism; 3) qaraqalpaq xalıq shayırı Jańabay Qaratay ulınıń (1890 — 1926)
«Aqsúńgúl» atlı qosıǵına baylanıslı qoyılǵan ism; 4) qazayaqlı urıwınıń qızı bolǵanı ushın qoyılǵan ism; 5) urıwı qazayaqlı dayıları tárepinen qoyılǵan ism.
Aqshabiyke — 1) shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2) aqshası kóp, dáwletli qız bolsın dep qoyılǵan ism; 3) aqsha qar jawǵan kúni tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Aqshagúl — 1) appaq shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2) aqsha
9
qar jawıp turǵan payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 3) qaltası bárqulla aqshaǵa tolı bolıp júrsin, bay, dáwletli qız bolsın dep qoyılǵan ism; 4) usı qız tuwılǵan kúni birew aynanıń aldına gúl menen aqsha qoyıp ketkeni ushın qoyılǵan ism; 5) kempir apası aqshagúldi jaqsı kórgeni ushın qoyılǵan ism.
Aqsholpan — shıraylı qız bolsın, tań juldızı Sholpanday jarqırap júrsin dep qoyılǵan ism.
Aqılay, Aqılbiyke — aqıllı, esli, sanalı qız bolsın dep qoyılǵan ismler.
Aqılbay, Aqılbek, Aqılbergen, Aqıljan — aqıllı, bilimli, zeyinli bala bolsın dep qoyılǵan ismler.
Allabay, Allabek, Allambay, Allambek — «Alla bizge ul perzent berdi» dep qoyılǵan ismler.
Allabergen, Allaberdi, Allambergen, Allamberdi— «Alla bizge perzent berdi» dep qoyılǵan ismler.
Allaquwat – Alla bizge perzent inam etti, quwat berdi dep qoyılǵan
ism.
Allamatdin – Alla bizge perzent berdi, inam etti dep qoyılǵan ism.
Allamjar — «Alla jarılqap, bizge perzent berdi» dep qoyılǵan ism. Allamurat – 1) «Allanıń ózi murat-maqsetimizge jetkerdi» dep
qoyılǵan ism; 2) Allanıń ózi balanı murat-maqsetine jetkersin dep qoyılǵan ism.
Allanazar — 1) «Allanıń názeri, mehiri túsip, bizge perzent berdi» dep qoyılǵan ism; 2) «Allanıń názeri, mehiri túsip, qollap júrsin» degen tilek penen qoyılǵan ism.
Allaniyaz – 1) «Alladan tilenip, soranıp alǵan bala» degen mánide qoyılǵan ism; 2) Alla yar bolsın dep qoyılǵan ism; 3) Ózbekstan Qaharmanı, Ózbekstan xalıq muǵallimi Allaniyaz Óteniyazovtay (1937 – 2006) miynetkesh adam bolsın dep qoyılǵan ism.
Allashúkir – usı balanı bergeni, inam etkeni ushın Allaǵa shúkirlik etemiz dep qoyılǵan ism.
Allayar — 1) Alla qollap, yar bolıp júrsin degen tilek penen qoyılǵan ism; 2) mámleketlik ǵayratker Allayar Dosnazarovtay (1896 – 1937) elge belgili insan bolsın degen tilekte qoyılǵan ism; 3) «Alla yar boldı, aman janım qaldı», — dep anası qoyǵan ism.
Allayarkeldi – Alla yar bolıp, ul bala tuwıldı dep qoyılǵan ism.
Almabiyke — 1) alma terekleri gúllep atırǵan payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 2) almanıń gúlindey sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ism; 3) almalar pisken waqıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 4) almaday sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Almagúl — 1) almanıń gúlindey shıraylı qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2) alma terekleri gúllegen payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 3) almalar pisken waqıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 4) «qızımdı alma, tiyme, ólmesin, jasasın» dep qoyılǵan ism; 5) anası usı qızǵa eki
10
qabat waqtında almaǵa jerik bolǵanı ushın qoyılǵan ism; 6) Alma -
Ata qalasında tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 7) atası Alma – Atada saparda júrgende tuwılǵan qızǵa qoyılǵan ism.
Almaǵanbet – Allam maǵan perzent berdi, inam e tti dep qoyılǵan
ism.
Almaz – almazday bekkem hám qımbatlı bolsın dep qoyılǵan ism.
Almasbay, Almasbek – sózleri almastay keskir, ótkir hám bekkem jigit bolsın dep qoyılǵan ismler.
Almaxan — 1) alma terekleri gúllegen payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 2) anası usı qızǵa e ki qabat waqtında almaǵa jerik bolǵanı ushın qoyılǵan ism; 3) atasınıń alma baǵı bolǵanı ushın qoyılǵan ism; 4) almaǵa uqsaǵan jumalaq sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ism; 5) almaxanday (tıyınday) sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ism;
6) almaxannıń (tıyınnıń) tisindey ótkir hám bekkem qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Alpamıs — 1) «Alpamıs» dástanındaǵı Alpamıstay batır, dáwjúrek, elge belgili jigit bolsın dep qoyılǵan ism; 2) iri bolıp tuwılǵanı
ushın qoyılǵan ism.
Alpısbay — 1) ákesi alpıs jasqa shıqqanda tuwılǵan balaǵa qoyılǵan ism; 2) atası alpıs jasqa shıqqanda tuwılǵan balaǵa qoyılǵan ism;
3)kempir apası alpıs jasqa shıqqanda tuwılǵan balaǵa qoyılǵan ism;
4)jası alpıstan ótsin degen tilek penen qoyılǵan ism; 5) 1960-jılı tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Altıbay — qolı yamasa ayaǵındaǵı barmaqları altaw bolıp tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Altın – altınday qádirli, áziyz qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Altınay — 1) altınday qádirli, áziyz hám ayday sulıw qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2) bay-dáwletli qız bolsın dep qoyılǵan ism; 3) sarı qız bolıp tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 4) gúzde tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 5) altınday salmaqlı hám sımbatlı qız bolsın dep qoyılǵan ism.
Altınbay, Altınbek — altınday qádirli, áziyz adam bolsın dep qoyılǵan ismler.
Altınbiybi, Altınbiyke — altınday qádirli, áziyz qız bolsın dep qoyılǵan ismler.
Altıngúl — 1) altınday qádirli, áziyz qız bolsın dep qoyılǵan ism; 2) gúzde tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 3) gúzde paxta planı orınlanıp atırǵan payıtta tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 4) anası
altın júzik, altın sırǵa sıyaqlı zatlarǵa háwes bolǵanı ushın qoyılǵan ism; 5) Qanlıkól rayonındaǵı Altınkól degen jerde tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism; 6) ómiri altınday jaltırap, jarqırap júrsin dep qoyılǵan ism; 7) sarı qız bolıp tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism.
Altınshash – shashları sarı bolıp tuwılǵanı ushın qoyılǵan ism. Alfiya – 1) ómiri uzaq bolsın dep qoyılǵan ism; 2) Alp tawlarınday
mártebesi biyik qız bolsın dep qoyılǵan ism.
11