Frazeologiyanıń áhmiyetli máseleleri
.pdf
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti
Qaraqalpaq til bilimi kafedrası
FRAZEOLOGIYANÍŃ ÁHMIYETLI MÁSELELERI LEKCIYA
TEKSTLERI
Nókis - 2008
Bul lekсiya tekstinde qaraqalpaq tili frazeologiya tarawı boyınsha teoriyalıq materiallar til faktleri tiykarında qısqa túrde bayan etildi. Qaraqalpaq tiliniń frazeologiyalıq sóz dizbekleriniń ulıwma til biliminde hám tyurkologiyada, sonday-aq, qaraqalpaq til biliminde izertleniw máseleleri sóz etildi. Frazeologiyalıq sóz dizbekleriniń sózlik quramdaǵı ornı, olardıń semantikalıq, grammatikalıq, stillik ózgeshelikleri til faktleri tiykarında anıqlandı. Bul pán qaraqalpaq filologiyası fakultetiniń qaraqalpaq tili hám ádebiyatı qánigelikleriniń bakalavr baǵdarındaǵı studentlerine arnawlı kurs sıpatında ótiledi.
Pikir bildiriwshiler: |
f.i.k. M.Qálenderov |
|
f.i.k., doсent Sh.Allaniyazova |
Lekсiya tekstlerin dúziwshi: |
f.i.k. G.Aynazarova |
2
Kirisiw. Frazeologiyanıń izertleniw máseleleri
Jobası:
1.Frazeologizmler-sózlik quramnıń ayrıqsha bir toparı.
2.Frazeologiyalıq máselelerdiń ulıwma til biliminde izertleniwi.
3.Frazeologizmlerdiń tyurkologiyada izertleniw jaǵdayları.
4.Frazeologizmlerdiń Qaraqalpaq til biliminde izertleniwi.
Tayanısh sózler. Frazeologiya, frazeologiyalıq sóz dizbekleri, frazeologizmlerdiń
mánilik tárepin úyreniw, frazeologizmlerdiń dúzilislik, |
formalıq |
tárepin |
úyreniw, |
|
S.K.Keńesbaev |
miynetleri, Sh.I.Raxmatullaev |
miynetleri. |
Qaraqalpaq tiliniń |
|
frazeologiyası boyınsha miynetler. |
|
|
|
|
Til biliminde sózlik quramnıń ayrıqsha bir toparı sıpatında tanılatuǵın frazeologizmler haqqındaǵı mashqala erteden til ilimpazlarınıń dıqqatın ózine orınlı túrde awdarıp kiyatır. Qaysı tildi alıp qarasaq ta onıń sózlik quramında tek jeke sózler ǵana emes, al jeke sózlerdey pútin mánini ańlatıwshı bir neshe sózlerden quralǵan sóz dizbekleri de belgili orındı iyeleydi. Bul sózlik qatlam nominaсiyalıq sıpatında tanlatuǵın basqa birliklerden funkсionallıq xızmeti, payda bolıwı hám jasalıwı, dúzilisi, sondayaq sóyleu aynalasında qollanılıwı boyınsha ózine tán ózgesheliklerge hám ayrıqshalıqlarǵa iye. Frazeologiyalıq sóz dizbekleri semantikalıq jaqtan da, emoсionallıq-ekspressivlik ótkirligi jaǵınan da tildiń qaymaǵı, maǵızı sıpatında tanılıwı menen qatarda da hár qanday milliy tildiń ózgeshe leksika-semantikalıq baylıǵı bolıp ta kórinedi. Sonlıqtan M.V.Lomonosov orıs tili materialları tiykarında tilde ayrıqsha názer awdarıwdı talap etetuǵın sózlik quramdaǵı ózgeshe leksikalıq birliklerdiń idiomatizmlerdiń bar ekenligi tuwralı eskertken bolsa,1 V.G.Belinskiy orıs tiliniń sózlik qatlamındaǵı bul leksikalıq topardıń tildegi ornın
hám áhmiyetin kózde tutıp: |
-Tildiń |
xalıqlıq |
kelbetin, onıń haqıyqat ózgeshe bir |
baylıǵın, qaymaǵın-ulıwma |
xalıq |
tárepinen |
ásirler dawamında payda etken hám |
qollanılıp kelgen idiomalar yamasa rusizmler quraydıǵ-degen edi.
3
Frazeologizmler yamasa frazeologiyalıq sóz dizbekleri kúndelikli til arqalı qatnas jaǵdayında pikirdi tolıq, ózine tán mánilik boyawları menen jetkeriwde ayrıqsha xızmet atqaradı. Usı kóz-qarastan olardıń ózgeshe bir leksikalıq-semantikalıq belgilerge iye bolǵan milliy tildiń ayrıqsha toparı retinde kózge túsetuǵınlıǵı belgili. Onda xalıqtıń ásirler boyı payda etken ushqır qıyallarınıń, danalıǵınıń, sóz dóretiwshiliginiń ájayıp úlgileri saqlanǵan.
Túrkiy tiller, sonıń ishinde qaraqalpaq tili de sózlik quramda ayrıqsha topar bolıp tanılatuǵın frazeologiyalıq sóz dizbeklerine oǵada bay. Haqıyqatında da frazeologizmler óziniń obrazlılıǵı, tereń mániligi menen kózge túsetuǵın hár bir millet tiliniń ózgeshe bir kórinisi bolıp tabıladı. Erte dáwirlerden beri xalıq tilinde qollanılıp kiyatırǵan frazeologizmlerdiń ózine tán ekspressivlik boyawları, tereń mániligi hám tásirsheńligi menen aytılayın degen pikirge funkсionallıq jaqtan dállik hám ózgeshe bir tús beredi.
Sonlıqtan da frazeologizmler kórkem shıǵarmada suwretlewdiń leksikalıq-semantikalıq, stilistikalıq qurallarınıń bir sıpatında keńnen qollanılıp kiyatır.
Frazeologizmler bir neshe sózlerdiń jıynaǵınan qurılǵanı menen dara-dara sózler sıpatında qaralmaydı. Quramındaǵı barlıq sózler jıynalıp bir mánini ańlatıp keledi. Frazeologizmlerdiń quramındaǵı hár qanday orınsız ózgeris frazeologizmniń semantikalıq jaqtan da, grammatikalıq jaqtan da buzılıwına alıp keliwi múmkin. Bul nárse frazeologizmdi onıń neshe sózden turıwına qaramastan, leksikalıq bir birlik sıpatında qarap, sózlik quramnıń ayrıqsha bir toparı retinde qarastırıwdı talap etedi.
Frazeologizmler óziniń genetikalıq, funkсionallıq, qurılıslıq ayrıq-shalıqları, semantikalıq sıpatın jaǵınan hár qıylı bolıp keledi. Bul jaǵday frazeologizmniń izertlew obektin belgilewde biraz qıyınshılıqlardı tuwdıradı. Usıǵan baylanıslı elege shekem frazeolo-gizmlerdi onıń sózden hám basqa da sóz dizbeklerinen tiykarǵı ayırmashılıǵın belgilew, semantikalıq túrleri hám olardıń klassifikaсiyası haqqındaǵı máseleler túrlishe qaralıp, túrlishe sheshilip kelmekte.
Frazeologiyalıq sóz dizbekleri haqqındaǵı mashqalalar usı kúnge shekem bul tarawda kóp ǵana izertlewlerdiń alıp barılıwına, olardıń ilimiy miynetler túrinde jarıq kóriwine qaramastan elege shekem til
4
biliminde eń aktual mashqalalardıń biri bolıp kelmekte.
Haqıyqatında frazeologiyalıq máseleler til iliminiń basqa tarawúlarına baylanıslı máselelerge qaraǵanda lingvitlerdiń dıqqatın keyingi waqıtları kóbirek ózine tarta basladı.
Sonlıqtan da orıs lingvistleriniń biri E.M.Galkina-Fedoruk bil biliminde frazeologiya haqqındaǵı mashqalalardıń jetkilikli dárejede izertlenbegenligi olardıń túrlishe qaralıp, elege shekem, hátteki, frazeologiyalıq birlikler, frazeologiyalıq dizbekler, bólinbeytuǵın sóz dizbekleri, turaqlı sóz dizbekleri, idiomalıq sózler, leksikalıq sóz dizbekleri, idiomalar,
frazemalar túrinde túrlishe atalıp kiyatırǵanlıǵı tuwralı, kóp |
ǵana mashqalalardıń ele de |
|
tolıq ilimiy |
sheshimine iye bolmay atırǵanlıǵı, bul jaǵdaydıń frazeologiyalıq sóz |
|
dizbekleriniń |
mazmunın hám rawajlanıw nızamlıqların |
anıqlawdıń ayırıqsha áhmiyetli |
ekenligin eskertip ótken edi.q |
|
|
|
|
|
|
|
Frazeologizmlerdiń |
|
jay |
sóz |
dizbeklerinen |
baslı |
||
ayırmashılıqları jóninde bir |
qansha kórnekli til ilimpazları ózleriniń |
pikirlerin |
bildirdi. |
||||
Máselen, A.I.Efimov |
frazeolo-giyalıq sóz dizbeklerin jay sóz dizbek-lerinen ayıratuǵın eń |
||||||
tiykarǵı belgilerdiń |
biri |
onıń |
formalıq |
turaqlılıǵında |
dep |
esaplasa,ń |
|
D.N.Ushakov onıń bir tilden ekinshi tilge awdarılmawında ekenligin kórsetedi,ó
A.A.Reformatskiy |
frazeologizm-lerdiń |
jay |
sóz dizbeklerinen ayırmashı-lıǵı, |
||
birinshiden, jay sóz dizbekleriniń sintaksislik |
|
jaqtan |
qaralıwında |
||
|
bolsa, |
ekinshiden, |
frazeologizmlerdiń |
lksikalıq jaqtan |
|
qaralıwında dep kórsetedi.ú
Haqıyqatında da, sırtqı formasına qaraǵanda frazeologizmlerdiń jay sóz dizbeklerinen ayırmashılıǵı sezilmeydi. Sebebi qanday sóz bolmasın, eki sózden kem bolmaǵan, grammatikalıq jaqtan baylanısqan bir neshe sózlerdiń dizbeginen turadı. Biraq bulardı birdey dep qarawǵ bolmaydı. Mısalı:
- Balam barmaydı, tutsań aqılım sol, tutpasań óziń bil, kóter óksheńdi, úyime jolama
(Sh.Seytov).
5
Usı awıldıń bas kótergen jigitleriniń biri hám abıroylı batrachkomǵoy. (T.Qayıpbergenov)
... |
tezden |
internattıń |
tártibine |
úyrenip, |
qatarǵa |
qosılıp |
ketti. |
|
(N.Dáwqaraev) |
|
|
|
|
|
|
||
... |
awıldıń |
arasına |
jansız |
qoyıptı-mısh, |
degen |
sóz Máspatshanıń |
||
qulaǵına tiyedi. («Máspatsha» dástanı) |
|
|
|
|
|
|||
Berilgen mısallardaǵı kóter óksheńdi, bas kótergen, qatarǵa qosılıw, qulaǵına tiyedi sıyaqlı frazeologizmlerdiń quramındaǵı sózler jeke mánisi saqlap, jay sóz dizbegi xızmetinde atqarıp kete beriwi múmkin. Mısalǵa, kóter óksheńdi-óksheńdi kóterip tur, bas kótergen-basın kóterip qaradı, qatarǵa qosılıw-sońǵı qatarǵa qosıldı, qulaǵına tiyedi-shashı qulaǵına tiyip tur qusaǵan jay sóz dizbegi mánisinde de qollanıla beriwi múmkin. Bunnan eger sóz dizbekleri frazeologiyalıq dizbek mánisinde qollanılǵanda, onıń quramındaǵı sózler ózleriniń jeke mánilerin joytıp, ulıwma bir leksikalıq mánige iye bolatuǵınlıǵın kóremiz.
Frazeologizmler óziniń leksikalıq-semantikalıq sıpatına qaray júdá quramalı qubılıs bolıp esaplanadı. Olarda idiomatizm, emoсionallıq-ekspressivlik belgileri menen tildegi basqa sózler hám sóz dizbeklerinen ayırılp turadı.w Frazeologizmlerdiń bul ózgeshe bir ózinshelik sıpatın olardıń tilde uzaq dáwirde dawamında ómir súriwine sebepshi boladı. Emoсionallıq-bul bizdi qorshaǵan qubılıslarǵa, háreketlerge, zatlarǵa sezim arqalı berilgen subektivlik baha. Onı bárqulla frazeologizmlerdiń mánisinen tabıwǵa boladı.h
Bunı dálillew ushın tómendegi frazeologizmlerdi olardıń bildiretuǵın mánileri menen (identifikatorları menen) salıstırıp kóreyik:
1.túyeden postın taslaǵanday - orınsız, qolaysız, ersi, qopal.
2.iyt mutı - arzan.
6
3.ishi bawırına kiriw-jaranıw, jaǵınıw.
4.nan pispew - is pitpew, kelispew.
5.berse qolınan, bermese jolınan - zorlıq penen, kúshi penen.
6.otırsa opaq, tursa sopaq bolıw - jaqpaw, qansha háreket etse de kewline unamaw.
Mine, bunday emoсionallıq-ekspressivlik boyawı kúshli frazeologizmlerden kórkem sóz sheberleri óz shıǵarmalarında kórkemlew quralları retinde aytajaq oyın kórkemlep, hár qıylı mánilik reńlerdi beriw ushın sáykeslerin tańlap qollanadı.
Frazeologizmler astarlı mánide kórkem obrazlı bolıp keledi hám quramındaǵı sózler birbirinen ajıratıp alıp qarawdı kótermeydi. Bunday sóz dizbekleri mánilik jaǵınan da, qurılısı jaǵınan da sózlerdiń jay dizbeklerinen pútkilley ajıralıp turadı.
Qaraqalpaq tiliniń frazeologiyalıq sóz dizbekleri sistemasında basqa tillerdegi-dey-aq
joqarıda atalǵan semantikalıq |
birigiwshiligi |
jaǵınan |
bir-birinen ajıra-lıp turatuǵın |
frazeologiyalıq sóz dizbekler-iniń |
tórt túrin |
kóriwge |
boladı. Olar qaraqalpaq til |
biliminde frazeologiyalıq ótlesiwler, frazeologiyalıq birlikler, frazeologiyalıq dizbekler, frazeologiyalıq sózler tanılıp júr. Frazeologiyalıq sózler dep tanılǵan tórtinshi tip milliy tillerdiń frazeologiyasında, frazeologiyalıq izertle-niwlerinde ayırım semantikalıq topar sıpatında keń tanıwǵa baylanıslı engizil-genligi málim. Haqıyqatında da, frazeolo-gizmlerdiń bul semantikalıq toparı basqa toparlarǵa salıstırǵanda ózine tán ózgesheliklerine iye. Sonıń menen birge turaqlı sóz dizbekleri sistemasında úlken bir dúzilmeler qatlamın quraydı.
Ilimiy izertlewler tájiriybesinde frazeologizmlerdiń dúzilisi boyınsha eń tiykarǵı eki grammatikalıq tipke ajıratıp qaraw kóbirek kózge taslanadı: Sóz dizbegi túrindegi frazeologizmler, gáp túrindegi frazeologizmler.9
Frazeologizmlerdiń dúzilisin, forma-ların úyrenbey turıp, olardıń tábiyatın, ózine tán bolǵan ózgesheliklerin, sıpatların anıqlaw
qıyın.á0 Sonlıqtan da frazeologiyalıq sóz dizbekleriniń leksikalıqsemantikalıq tárepi menen bir qatarda olardıń grammatikalıq dúzilisin anıqlaw eń áhmiyetli máselelerdiń biri bolıp esaplanadı.
Frazeologiyaǵa arnalǵan kóplegen miynetlerde tiykarınan sóz dizbegine teń bolǵan frazeologizmlerge kewil bólingen. Al, gápke teń frazeologizmler bolsa elege shekem hár
tárepleme úyrenilmey atır.áá |
|
|
Orıs til bilimine |
V.V.Vinogradov, M.N.Shanskiy, |
A.Kunin, V.P.Jukov, |
T.Taranenko sıyaqlı frazeologlardıń miynetlerinde gápke teń frazeologizmler sóz boladı. Tyurkologiyada gápke teń frazeologizmler arnawlı túrde izertlew obekti bola almay atır.
G.A.Bayramov gápke teń frazeologizmlerdi (frazemalardı) ekige: xabar hám soraw gáplerge ajıratadı.
7
R.E.Jaysakova qazaq tilindegi frazeologizmlerdi grammatikalıq dúzilisi jaǵınan úyrene otırıp, olardı morfologiyalıq tárepten atawısh frazeolo-gizmler, ráwish mánili, frazeologizmler, feyil mánili frazeologizmler, úndew mánili frazeologizmler hám shtamp frazeologizmlerge bóledi.
Ózbek tilinde gápke teń frazeologizmler grammatikalıq tárepten Sh.Raxmatullaevtıń bir qatar miynetlerinde úyrenilgen. Ol gápke tek frazeologizmlerdi dúzilisine qaray jay hám qospa gáp túrindegi frazeologizmlerdi gáp aǵzalarına sáykesligi tárepinen, al qospa gáp túrindegi frazeologizmlerdi dizbekli hám baǵınıńqılı baylanısı tárepinen ajıratadıáǵ.
Q.Xakimov ózbek tilindegi jay gáp túrindegi frazeologizmlerdiń bólekleriniń óz aldına sintaksislik xızmette keliwin kórsetedi.áq
Qaraqalpaq tiliniń frazeologiyasınıń materiallarına názer salǵanımızda, olardıń mánilik jaǵınan da, dúzilisi jaǵınan da túrleriniń júdá kóp ekenligi kórinedi.
Frazeologiyalıq |
sóz dizbekleri tek |
semantikalıq aspektte qarastırıw |
- |
olardıń tábiyatın |
|||||
ashıwda, tereń úyreniwde bul ele jetkiliksiz. Sonıń menen birge |
olardı |
formalıq |
tárepi |
||||||
tiykarında |
da |
bahalaw talap etiledi. |
|
|
|
|
|
||
Házirgi qaraqalpaq tilindegi frazeologiyalıq sóz dizbeklerin dúzilisi jaǵınan tiykarǵı |
|||||||||
úsh túrge bólip qaraw maqul boladı: |
|
|
|
|
|
|
|||
1. Sóz dizbegi túrindegi frazeologizmler: qulaq túriw, kóz |
astınan qaraw, astarlı sóz, eki |
||||||||
sózli, soyıp qaplaǵanday t.b. |
|
|
|
|
|
|
|||
2. Ayırım jay gápler túrindegi frazeologizmler: Isler bes |
?aqıt |
xosh. Búyiri |
burdı. |
||||||
Shımshıqtan qorıqqan |
tarı ekpeydi. Háreketke-bereket, t.b. |
|
|
|
|
|
|||
e. Qospa |
túrinde |
ushırasatuǵın |
frazeologizmler: :lkenge húrmet, kishign-izzet, |
||||||
Qóz-qorqaq, qol-batır, Etegi elpi, jeńi |
jelpi, Tamaǵı toq, kóylegi kók t.b. |
|
|
||||||
Frazeologiya ilimine baylanıslı ilimiy-teoriyalıq baǵdarlardıń tırnaǵınıń qalanıwı |
|||||||||
shveyсar-franсuz |
alımı |
Sh.Ballidiń |
lingvistikalıq miynetleriniń |
XX |
ásirdiń baslarında |
||||
«Franсuzskaya stilistika» (1909) payda bolıwına baslanadı. Frazeologiyalıq sóz dizbekleri
F.de Sossyurdiń «Kurs obùey lingvistiki» (1916) miynetinde sóz etildi. |
|
|||
F.de Sossyur tilde tayar túrinde ushırasatuǵın sóz dizbekleri |
bar ekenligi hám |
olardıń |
||
tiykarǵı sıpatların óz |
waqtında-aq sóz etken edi.áń |
|
|
|
XVIII |
ásirden |
XX ásirdiń ortalarına shekemgi frazeologiyalıq, teoriyanıń |
||
rawajlanıwınıń |
dáslepki |
dáwirinde-aq til ilimi tariyxında M.V.Lomonosov, |
V.A.Dal, |
|
A.A.Potebn, |
|
F.F.Fortunatov, |
F.I.Buslaev, |
Sh.Balli, |
A.A.Shaxmatov, V.V.Vinogradov, A.I.Efimov, N.M.Shanskiylerdiń ilimiy miynetleri frazeologiyanıń óz aldına ayırım lingvistikalıq taraw sıpatında qáliplesiwine, onıń bunnan bılay rawajlanıwına tiykar saldı. Frazeologiya máselelerine arnalǵan dáslepki miynetler kóbirek leksikografiyalıq obektte bolıp xızmet etti.
8
Bul dáwirde frazeologizmlerdiń sózliklerge beriliwine, olardıń mánisi hám etimologiyasına anıqlawǵa ayırıqsha itibar berildi.
Ulıwma alǵanda, frazeologiya sońǵı jıllarda tez pát penenrawajlanıp atırǵan til biliminiń tarawlarınıń birine aylandı.
Máselen: frazeologizmlerdiń tábiyatı hám qurılısı |
(A.M.Babkin, |
Yu.A.Gvozdarev), |
||
frazeologizmlerdiń |
seman-tikası |
(V.P.Jukov, |
N.M.Shanskiy, |
A.M.Melerovich, |
V.A.Yaсelenko), frazeologizmlerdiń ózara sinonimiyalıq ózgeshelikleri (M.I.Siderenko, E.I.Dibrova), frazeologizmlerdiń morfolo-giyalıq qurılısı hám paradigması (V.P.Jukov, A.M.Shepasova, L.M.Semenkova, A.V.Jukov, V.K.Grishanova), gáp ishindegi sintaksislik xızmeti (S.G.Gavrin, L.A.Kim, O.V.Shavkunova, V.M.Durmakov), kórkem shıǵarmalar tili frazeologiyası (V.N.Vakurov, M.A.Babkina, A.G.Lomov, I.Ya.Lepeshev), frazeologiyaǵa baylanıslı sabaqlıq hám qollanbalar dóretiw (A.I.Kunin, N.M.Shanskiy, V.P.Jukov, Yu.A.Gvozdarev, V.M.Mokienko, A.M.Bushuy, A.M.Fomina) boyınsha bir qatar miynetler payda boldı. 60-jıllardan baslap frazeologiyalıq izertlewlerde jańa metodlar qollanıla basladı. Usınıń nátiyjesinde frazeologiyalıq teoriyalar tezlik penen rawajlanıp, bul taraw boyınsha kóplegen qánigeler jetilisip shıqtı.áó
Frazeologiya túrkiy til biliminde ásirimizdiń dáslepki
jıllarınan baslap arnawlı izertlew obektilerine aynaldı. Túrkiy tillerdiń frazeologiyası máselelerin izertlew tariyxında salmaqlı izertlewshiler sıpatında biziń kóz-qarasımızdan belgili tyurkologlar S.K.Keńesbaev hám Sh.U.Raxmatullaevlardı tilge alsaq boladı. Olardıń bul másele boyınsha arnawlı izertlewleri túrkiy frazeologiyasına payda bolıwı hám rawajlanıwında úlken rol atqardı.áú
Sońǵı otız-qırıq jıl dawamında túrkiy tillerindegi frazeologizmlerdi úyreniwde áhmiyetli bolǵan jetiskenlikler qolǵa kirgizildi. Bul dáwirde S.N.Muratovtıń ''Ustoychivıe
slovosochetaniya v |
|
||
|
|
|
|
tyurskix yazıkax'' (1961) atlı monografiyası Sh.U.Raxmatullaevtıń ''Nekotorıe |
voprosı |
||
uzbekskoy frazeologii'' (1966), G.A.Bayramovtıń |
|
||
«Osnovı frazeologii azerbaydjanskogo yazıka» (1970), G.X.Axunzyanovtıń
«Idiomı» (1974), M.F.Shernovtıń «Frazeologiya sovremennogo chuvashskogo yazıka»
(1988) |
atlı |
bir |
qatar |
ilimiy |
miynetler, |
monografiyalar, dissertaсiyalar islendi. |
Bul kórsetilgen miynetlerde de túrkiy til biliminde |
frazeologiyanıń obekti, frazeologizmniń |
|||||
mazmunı, olardıń eń tiykarǵı bolǵan belgileri jeterli dárejede anıqlanǵan emes edi.
Ózbek frazeologiyasına arnalǵan dáslepki miynetler 50-jıllardıń basında payda boldı. Olardıń qatarına Sh.Raxmatullaev, Ya.D.Pinxasov, A.Shomaxsudov, M.Xusainovlardıń kandidatlıq dissertaсiya-ların kirgiziw Bul miynetlerde ózbek tiliniń
frazeologizmleri akademik V.V.Vinogradovtıń struktural-semantikalıq klassifikaсiyası tiykarında úyrenildi, frazeologizmler semantikalıq birigiw-shiligi jaǵınan frazeologiyalıq birlikler, frazeologiyalıq ótlesiwler hám frazeolo-giyalıq dizbeklerge ajıratıldı.
Sońǵı jıllarda ózbek tili frazeologiyası sezilerli dárejede rawajlanıp ketti. Ózbek tiliniń frazeologiyasına arnalǵan miynetlerdiń ishinde frazeologizmlerdiń ayırım strukturalıq tipleri, stillik qollanılıw ózgeshelikleri haqqındaǵı izertlewler, frazeologiyalıq sózlikler payda bola basladı. Sonıń menen birge Sh.Raxmatullaev, A.Mamatov, B.Ywldashev-lardıń doktorlıq izertlewleri jarıq kórdiáh.
Frazeologizmler haqqındaǵı mashqalanıń til iliminde qospalılıǵın dálillewshi máseleler oǵada kóp. Usıǵan qaramastan elege shekem qaraqalpaq til biliminde frazeologiya mashqalaları jetkilikli dárejede ilimiy izertlewlerdiń obekti bolmay kiyatır. Frazeologiyalıq sóz dizbekleri kópshilik jaǵdayda qurılısı jaǵınan erkin sóz
10