Geografiyanı oqıtıw metodikası

Sabaq aqırında yaki sabaqtan tısqarı waqıtta tábiyatqa ekskursiya shólkemlestirip, oqıwshılardıń hawa-rayı hám klimat ózgeriwin tuwrıdan-tuwrı baqlawları ushın sharayat jaratıp beredi. Oqıwshılar qumırsqalar, jawın qurtı, quslar

(atap aytqanda qarlıǵashlar) hámde haywanlar (iyt, pıshıq, úyrek, ǵaz hám basqalar) dıń háreketlerin úyreniw, oqıtıwshı basshılıǵında kishi gulxan jaǵılıp, tútinniń baǵdarın anıqlaw, hawa-rayınıń ózgeriwine baylanıslı ózlestirgen bilimlerin bekkemlew múmkin.

6-súwret. Klaster metodın qollaw texnologiyası

192

Ekskursiya waqtında oqıtıwshınıń jol-jobaları, másláháti hám kórsetpeleri tiykarında (tiykarǵı itibar olardıń óz betinshe jumıs alıp barıwına qaratıladı) tómendegishe kórgizbeli qurallar tayarlaydı (10-keste).

Ekskursiya waqtında oqıwshılar «kúndelik baqlaw dápteri»n toltıradı.

Bul tema boyınsha shólkemlestirilgen shınıǵıwda oqıtıwshı tárepinen oqıwshılardıń «geografiyalıq sózlik» dápterin jazıp barıwlarına itibar qaratıwı maqsetke muwapıq esaplanadı. Oqıwshılar berilgen temanıń áhmiyetin túsinse, ózlestirgen bilimleri bekkem boladı.

Oqıtıwshı oqıwshılar itibarına tómendegi kesteni usınıwı múmkin. Tájiriybesınaw jumısların alıp barıwıwda ulıwma bilim beretuǵın orta mekteplerdiń 5-klass oqıwshıları menen «Jer qabıqlarınıń óz-ara tásiri» temasın úyreniwde de sabaqtıń belgili reje tiykarında shólkemlestiriliwine itibar qarattıq. Tómende usı reje haqqında sóz júritemiz.

193

Sabaq quralları: «Jer qabıqlarınıń óz-ara tásiri» temasına tiyisli plakatlar, túrli duzlar, topıraq úlgileri, tábiyiy geografiya baslanǵısh kursı sabaqlıǵı, kesteler.

Sabaq procesinde qollanılatúǵın metodlar: gúrriń, soraw-juwap, ekskursiya, baqlaw, «Besinshisi artıqsha» metodı, «Kishi toparda islew» metodı.

Sabaqtıń rejesi:

1.Biosferanıń atmosferaǵa tásiri;

2.Biosferanıń gidrosferaǵa tásiri;

3.Biosferanıń litosferaǵa tásiri;

4.Geografiyalıq qabıq; Sabaqtıń barısı:

1.Soraw-juwap tiykarında «Biosfera hám jer qabıqlarınıń óz-ara tásiri»bóliminde

ózlestirilgen bilimlerdi bekkemlew.

Oqıwshılarǵa tómendegi sorawlar berilip, olardıń bilim dárejeleri anıqlanadı:

1.Biosfera degenimiz ne?

2.Tiri organizmlerdiń tiykarǵı belgileri nelerden ibarat?

3.Tiri organizmlerdiń óz-ara baylanıslılıǵın qanday túsinesiz?

4.Tiri organizmlerdiń tarqalıwında insan qanday orın tutadı? II. «6x6x6x6x6» metodı járdeminde bilimlerdi ózlestiriw.

Klass oqıwshıları 6 dan 5 toparǵa bólinedi. Tábiyiy geografiya baslanǵısh kursı

sabaqlıǵınıń «Jer qabıqlarınıń óz-ara tásiri» teması boyınsha berilgen tekst segiz bólimge ajıralıp (bólimlerge bólingen tekstler kompyuterde teriledi), hár bir toparǵa bólip beriledi. Toparlar bes minut aralıǵında tekst mazmunın úyrenedi. Soń topar qayta shólkemlestiriledi. Jańadan shólkemlesken toparlarda dáslepki toparlardıń bir aǵzası bolıwı shárt. Topar aǵzalarınıń hár biri qalǵan 4 toparlasına ózi úyrengen maǵlıwmatlardı jetkizedi (tekst mazmunı haqqında sóylep beredi). Bunıń ushın 6-8 minut beriledi. Usınıń tiykarında teksttiń ulıwma mazmunı hámme oqıwshılar tárepinen

ózlestiriledi.

III. «Besinshisi artıqsha» metodı járdeminde bilimlerdi bekkemlew.

Belgili túsiniklerden ibarat sistema dúziledi hám de oqıwshılarǵa usı sistemada temaǵa tiyisli bolmaǵan túsiniktike anıqlaw wazıypası tapsırıladı. Oqıwshılar itibarına tómendegi sistemanı usınıw múmkin:

1.Biosfera, gidrosfera, materik, litosfera, atmosfera;

2.Atmosfera, litosfera, biosfera, karta, gidrosfera;

3.Gidrosfera, litosfera, atmosfera, biosfera, globus.

IV. Gúrriń tiykarında bilimlerdi bekkemlew. Bul metodta oqıwshılarǵa tómendegi sorawlar berilip, olardı pikirlewge, óz pikirin erkin bayan etiwge iytermeleydi:

195

1.Insanlar yamasa haywanat dúnyası ósimlikler bolmaǵan sharayatta da jasay

alama?

2.Atmosferanıń pataslanıwınıń insanǵa tásiri barma?

3.Gidrosfera hám atmosfera qabıǵınıń óz-ara tásirin jeke pikirlerińizarqalı kórsetip beriń.

4.Insannıń atmosferaǵa, jer júzine hám gidrosferaǵa tásirin uyreniwhám sheshiw jolları tómendegi 12-keste berilgen. Keste oqıwshılar tárepinen oqıtıwshı basshılıǵında toltırıladı.

12- keste Insannıń atmosferaǵa, gidrosferaǵa hám jer júzine kórsetiwshi keri tásirin

sheshiw jolları

Sabaq teması: Geografiyalıq poyaslar hám tábiyat zonaları

Sabaqtı qurallandırıw: Dúnya júzi klimat kartası, geografiyalıq poyaslar kartası, «tábiyiy geografiya» baslanǵısh kursı sabaqlıǵı, Qaraqalpaqstan Respublikası kartası, yarım sharlar kartası.

196

Sabaq processinde qollanıwshı metodlar: lekciya, gúrriń, soraw-juwap,

«klaster» metodı, «kishi toparlarda islew» metodı, sabaqlıq penen islesiw metodı Sabaqtıń rejesi:

1.Geografiyalıq poyas degenimiz ne?

2.Tábiyat zonaları degenimiz ne?

3.Tegisliktegi tábiyat zonaları

4.Bálentlik poyasları Sabaqtıń barısı:

I. Bayan etiw arqalı oqıw materialı mazmunı haqqında oqıwshılarǵa teoriyalıq

bilimlerdi beriw.

Tema quramalı bolǵanlıǵı sebepli, onıń mazmunı oqıtıwshı tárepinen bayan etiw tiykarında ashıp beriledi. Bayan etiw procesinde oqıtıwshı bálentlik poyasları suwreti, geografiyalıq poyaslar kartasınan paydalanıladı.

II. Sáwbetlesiw arqalı temada ózlestirilgen bilimlerdi bekkemlew.

Usı orında oqıwshılar oqıtıwshı tárepinen ortaǵa taslanǵan tómendegi sorawlar boyınsha óz pikirlerin bayan etiwleri múmkin:

1.Geografiyalıq poyas hám tábiyat zonalarınıń bir-birinen ózgesheligi?

2.Tegisliktegi tábiyat zonaları menen klimat poyasları ortasında qanday baylanıslılıq bar?

3.Jasap turǵan jerimiz qaysı poyas hám qaysı zonaǵa kiredi?

III. «Klaster» metodı járdeminde bilimlerdi bekkemlew.

Klass oqıwshıları topar yaki jámáát arasında «Geografiyalıq poyaslar hám tábiyat zonaları» temasınıń ulıwma áhmiyetin kórsetiwshi klasterdi payda etedi. Bunda oqıwshılar óz betinshe jumıs alıp baradı, oqıtıwshı olardıń alıp barıp atırǵan jumısın baqlap turadı, zárúr orınlarda olarǵa másláhátler beredi.

Úyrenilgen tema boyınsha tájiriybe sınaw jumısları natiyjesinde tómendegi tabiyat zonaları haqqında klaster jaratıldı (7-suwret).

IV. «Kishi dóretiwshilik jumıs» temasında diktant jazıw arqalı bilimlerdi bekkemlew.

Oqıwshılarǵa sabaq sońında yamasa úy tapsırmasın ushın qorshaǵan ortalıqtı úyreniw maqsetinde ózleri jasap turǵan territoriyanıń qaysı geografiyalıq poyas hám tábiyat zonasına kiriwin anıqlaw hám oǵan geografiyalıq sıpatlama jazıw wazıypası beriledi. Oqıwshılar usı wazıypanı orınlawda jergilikli tábiyiy obektlerge tiykarǵı itibarın qaratıwları zárúr. Bul tapsırma olardıń ótilgen tema boyınsha jeterli dárejede bilimge iye bolǵanlıqlarınan derek beredi.

197

7-súwret.Okean tábiyat zonaları haqqında klaster

8-súwret.Tegisliktegi tábiyat zonalar haqqında klaster

198