Geografiyanı oqıtıw metodikası

Sonlıqtan mektep geografiya sabaqlıqlarında keltirilgen kestelerdi tómendegi eki toparǵa bóliwimiz múmkin: tábiyiy geografiyalıq hám ekonomikalıq geografiyalıq kesteler.

Tábiyiy geografiya kurslarında kesteler kóbinese úlgi formasında beriledi. Máselen: 7-klass geografiya sabaqlıqlarında tómendegi kesteler berilgen; Orta Aziyadaǵı eń bálent shoqqılar; Orta Aziyadaǵı eń tereń batpaqlıqlar: úlken dáryalar; kóller; suw saqlaǵıshlar; qorıqxanalar; úlken kánler.

Ekonomikalıq hám sotsiallıq geografiya kurslarında kesteler júdá keń qollanılıp tekstede úlgide de keń paydalanıladı.

Statistikalıq kesteler menen islew tómendegi tártipte alıp barıladı:

kestelerdiń atın oqıw;

kestedegi kórsetkishlerdiń ólshem birliklerin túsindiriw;

kestelerdiń qatarların hám ústinlikleriniń atların oqıw;

qatar hám ústinlerdegi sanlı kórsetkishlerdi salıstırıw;

kestede berilgen maǵlıwmat boyınsha nátiyje shıǵarıw. Kestelerdi oqıwǵa tómendegi bólimler kiredi:

oqıtıwshı ekonomikalıq hám sotsiallıq geografiya kurslarında kestelerdiń

áhmiyetin túsindiredi hám kestelerdi dúziw haqqında maǵlıwmatlar beredi;

kesteniń ólshem birlikleri haqqında maǵlıwmat beredi. Ólshew birlikleri natural hám salıstırmalı ekenligi túsindiriledi;

Bunnan basqa oqıtıwshılar ekonomikalıq esaplar alıp barıw kónlikpelerin de qáliplestiriw lazım. Máselen: maydan betine tuwrı keletuǵın aǵzalı san, jan basına ónim islep shıǵarıw, ortasha jıllıq temperatura hám t.b.

SORAW HÁM TAPSÍRMALAR

1.Oqıtıw quralları nelerden ibarat hám qanday túrlerge bólinedi?

2.Oqıwshılardıń biliw iskerliginiń qanday túrlerin bilesiz?

3.Sabaqlıqlar menen islew qanday bólimlerden ibarat?

4.Klass sharayatında qanday natural qurallardan paydalanıw múmkin?

5.Maketler menen qanday geografiyalıq obekt, qubılıslar súwretlenedi?

6.Súwretlerdi paydalanıwǵa qoyılatuǵın talaplardı anıqlań?

7.Geografiya sabaqlıqlarında qanday diagramma hám grafiklerden paydalanıladı?

8.Statistikalıq kesteler menen islew qanday tártipte alıp barıladı?

132

XII-BAP. GEOGRAFIYA BÓLMESI

12.1. Geografiya bólmesin bezewge qoyılatuǵın talaplar

Geografiyalıq bilimlerdi ózlestiriwde geografiya bólmesi hám ondaǵı buyımlar úlken áhmiyetke iye. Geografiya bólmesi bar bolǵanda ǵana tiyisli oqıw qurallarınan tálim procesinde nátiyjeli paydalanıw múmkin. Geografiya bólmesi oqıw qurallarınıń jıyındısı, mebeller, oqıtıwshı hám oqıwshılar ushın buyımlar, oqıw buyımların saqlaw kónlikpeleri, texnikalıq qurallar, ekspoziciyalıq materiallar, ilimiy-metodikalıq qollanbalardan ibarat quramalı sistema bolıp esaplanadı.

Geografiya bólmesin úsh bólimge bóliwimiz múmkin: a) oqıwshılardıń ornı b) oqıtıwshınıń ornı; v) buyımlar.

Oqıwshılardıń jumıs ornı. Geografiya bólmesinda oqıwshılardıń jumıs ornı eki orınlı stol hám stuller. Olar aǵashtan yaki temirden jasalǵan bolıwı múmkin. Bul jerde tiykarǵı talap stol hám stulleriniń bálentligi oqıwshılar boyına sáykes keliwi lazım.

Oqıwshılar stolın jaylastırǵanda ulıwma gigienalıq talaplarǵa ámel qılınıwı lazım. Stol hám stullerdi úsh qatar etip jaylastırılǵanı maqul. Olar klass taxtasınan 2 m uzaqlıqta jaylasıwı zárúr. Ayna hám stollar aralıǵı 60 sm den kem bolmawı zárúr. Aqırǵı qatar stulleri menen shkaflar arasınan ótiw ushın aralıq bolıwı kerek. Oqıwshılar stollarda boyına qarap otırıwı lazım.

Geografiya bólmesinde oqıtıwshılardıń jumıs ornı. Oqıtıwshı ádette ortańǵı qatardıń basında jaylasadı. Onıń jumıs ornı oqıw quralların kórsete alatuǵın ornı esaplanadı. Oqıtıwshı otırǵan jerden klasstıń hámme tárepi hám klasstaǵı barlıq oqıwshılar kórinip turıwı kerek.

1.Klasstıń hámme tárepi de oqıtıwshı názerinen shette qalmawı lazım.

2.Oqıtıwshı stolınıń qasında oqıw quralların kórsete alatuǵın yamasa olardan paydalanılatuǵın qurallar bolıwı lazım;

3.Geografiya sabaqlıqlarında kóp jaǵdaylarda tiykarǵı oqıw quralı sıpatında kartadan paydalanılǵanı ushın kartografiyalıq qurallardı kórsete alatuǵın úskeneler bolıwı itibardan shette qalmawı lazım.

Oqıw quralların kórsete alatuǵın stoldıń biyikligi 90 sm den asıp ketpewi kerek, onıń júzi 120x75 bolıwı zárúr. Kórsetpe stolında proekciyalıq apparatlarınıń, ayna perdelerin, kartalardı túsindirip hám kóteretuǵın basqarıw pultin jaylastırıw múmkin. Kórsetpe stolı menen birge oqıtıwshı stolı da bolıwı kerek. Onda oqıtıwshı kitapları, dápterleri, sabaqqa tiyisli materiallar hám klass jurnalı jaylasadı. Usı orında oqıtıwshı otırıp jumıs isleydi. Stoldıń bálentligi 75 sm, júzi 75x100 sm bolıwı lazım.

133

Geografiya bólmesindaǵı klass taxtası oqıtıwshı hám oqıwshılar tárepinen túrli maqsetlerde paydalanıladı, olardı tómendegi toparlarǵa bóliwimiz múmkin:

jazıw ushın;

sızılmalardı, diagrammalardı, shala kartalardı sızıw ushın;

kestelerdi, súwretlerdi jaylastırıw ushın;

ekranlı qollanbalardı jaylastırıw ushın;

oqıtıwshı tárepinen tapsırmalar ushın;

oqıtıwshı tárepinen sabaq teması hám rejesin jazıw ushın.

Klass taxtalarınıń ólshemlerin tómendegishe bolıwı lazım: 120x270 sm Kesteler hám súwretlerdi saqlaw ushın jasalǵan shkaflar oqıtıwshı otırǵan orınǵa jaqın jaylastırılǵanı maqul.

Geografiya bólmesinda oqıw qurallarınıń jaylasıwı oqıw dástúrleri bólimleri hám klass boyınsha bolıwı kerek. Bunıń ushın bólimli shkaflardan paydalanıladı. Usı shkaflar alınatuǵın hám qoyılatuǵın bólimlerden ibarat boladı. Shkaflarda kitaplar, jurnallar, audio, video qollanbalar saqlanadı.

Geografiya oqıtıwdıń texnikalıq quralların saqlaw hám olardan paydalanıw ushın ásbaplar bolıwı lazım. Máselen: diaproektorlar, kinoproektorlar,(plyonkalar menen islew ushın).

Geografiya bólmesinda hár túrli baǵdarda kartotekalar bolıwı lazım. Olardı tómendegi toparlarǵa bóliwimiz múmkin:

oqıtıwshılardıń sabaqqa tayarlıq kartotekası. Onda sabaq teması, oqıtıw metodları hám usılları, quralları, sabaq rejesi jazılǵan boladı;

oqıw procesi kartotekası;

temalar boyınsha másele hám shınıǵıwlar kartotekası;

jazba jumıslar kartotekası;

temalı kartotekalar;

qosımsha ádebiyatlar kartotekası;

jurnallar hám gazetalar kartotekası;

Temaǵa tayarlaw barısında hár túrli kórgizbeli qurallardan ulıwmalasqan jaǵdayda paydalanıw názerde tutılsa maqsetke muwapıq boladı.

Lekciya mazmunı súwretler, sızılmalar hám diagrammalar menen bayıtılǵan bolıwı lazım.

12. 2. Oqıtıwshınıń geografiya bólmesinda alıp baratuǵın shólkemlestiriw, dóretiwshilik, xojalıq jumısları

shólkemlestiriwde úlken áhmiyetke iye. Sonlıqtan geografiya bólmesinıń bezetiliwi

134

úlken áhmiyetke iye. Oqıtıwshılardıń geografiya bólmesinda islenetuǵın jumısları tómendegi basqıshlardan ibarat.

Birinshi basqısh. Oqıtıwshı geografiya bólmesin qabıllap aladı hám tómendegi jumıslardı ámelge asıradı:

kabinettegi barlıq oqıw qurallarınıń dizimi alınadı. Oqıw buyımlarına mebeller, barlıq oqıw quralların kórsetiw hám saqlaw ásbapları kiredi. Jumısqa jaramsız qayta islew lazım bolǵan oqıw quralları dizimi alınadı. Oqıw bólmesindaǵı oqıw quralları menen salıstırılıp támiyinlengenlik dárejesi anıqlanadı.

Ekinshi basqısh. Bul basqıshta hámme oqıw quralları ajıratılǵan orınlarǵa qoyılıp, olar oqıtıwdıń texnikalıq quralları hám geografiyalıq kartalardan paydalanıw ushın ásbaplar menen bezetiledi. Keyin tómendegi jumıslar ámelge asırıladı:

geografiya bólmesin qayta bezew, kórsetiw stendleri ushın materiallar toplaw, úlketanıw materialın jıynaw boyınsha jumıslar rejesi dúziledi;

úlketanıw múyeshin hám muzeyin bezew rejesi dúziledi. Onda úlkeniń tábiyiy hám ekonomikalıq shárayatına tiyisli modelleri hám maketleri jaylastırıladı. Máselen: taw jınısları úlgileri, qala hám awıl modeli, awıl xojalıǵı yaki sanaat ónimleriniń

úlgileri;

geografiyalıq maydanshanı bezew rejesi dúziledi;

Úshinshi basqısh. Geografiya bólmesinıń dóretiwshiligi dawamında qosımsha buyımlar toltırıladı, eskileri jańalanadı, jańa buyımlar alınadı. Kitapxana jańa ádebiyatlar menen bayıtıp barıladı.

Bul jumıslardı orınlaw oqıtıwshınıń tiykarǵı pedagogikalıq iskerligine kiredi.

Geografiya bólmesinıń bezetiliwi oqıwshılardıń biliw iskerligin nátiyjesin belgilep beredi. Sonıń ushın geografiya bólmesin bezew boyınsha oqıtıwshı anıq rejeni islep shıǵıwı kerek.

12.3. Geografiya bólmesinan oqıw hám klastan tıs jumıslarda paydalanıw

Házirgi waqıtta geografiya bólmesinan nátiyjeli paydalanıw máselesi aktual mashqalalardan bolıp esaplanadı. Sebebi, geografiya bólmesindaǵı ayırım oqıw quralları ulıwma jıl dawamında paydalanılmaydı, ayırım geografiyalıq kartalardan kúndelikli turaqlı tártipte paydalanıladı.

Geografiya bólmesinda jaylasqan hámme oqıw qurallarınan sabaq procesinde nátiyjeli paydalanıw ushın olardı tálim procesinde birgelikte paydalanıw zárúrligin atap

ótken (Yu.G. Barisova 1983 j).

Sabaq procesinde oqıw qurallarınan birgelikte paydalanıw tómendegi nátiyjelerdi beredi:

135

geografiyalıq obekt, qubılıslar haqqında anıq kóz-qaraslar payda etiwge járdem beredi. Máselen: tábiyiy obektler, audiovizual hám kórgizbeli qurallar;

jańa sabaqtı túsiniwge hám jańa túsiniklerdi qáliplestiriwge imkan beredi. Máselen: sızılmalar, kartalar, modeller hám t.b.

alınǵan bilimlerdi ámelde qollanıwın támiyinleydi. Máselen: maǵlıwmatnamalar, túrli tapsırmalardı sheshiw ushın tarqatpa materiallar, jazıwsız kartalar, test tapsırmaları, jazba tapsırmalar hám t.b.

Oqıw quralları jıyındısı hám olardıń ayırım bólimleri sabaq procesiniń túrli bólimlerinde paydalanıwı múmkin. (tákirarlawda, jańa temanı úyreniwde, alınǵan bilimlerin bekkemlewde).

Geografiya bólmesi klasstan tıs jumıslardı shólkemlestiriwde júdá úlken

áhmiyetke iye. Geografiya bólmesi buyımlarınan paydalanıp oqıwshılar sabaqtan tıs waqıtlarında geografiyalıq kesheler, sayaxatlar, ekskursiyalar, tańlaw rejelerin dúziw múmkin. Oqıwshılar geografiyalıq ortalıqtaǵı qubılıslardı modellestiriw, texnikalıq oqıw qurallarınan paydalanıw bilimlerine iye boladı.

Geografiya bólmesindaǵı kitapxanalardan paydalanıp oqıwshılar klasstan tıs jumıslarda da shuǵıllanıwları múmkin. Geografiya bólmesindaǵı ádebiyatlar geografiyalıq, ilimiy-fantastikalaq, ilimiy-ǵalabalıq baǵdarda bolıp, kitaplar, temalar, bólimler, kurslar boyınsha toparlastırıladı. Hár bir kitapqa annotaciya jazıladı.

Geografiya bólmesinda dógerek jumıslarıda ótkeriledi. Oqıwshılarǵa hár túrli temalar hám tapsırmalar beriledi. Geografiya dógereginiń usı bóliminiń islerine joqarı klass oqıwshılarınıń dıqqatın qaratıw múmkin. Geografiya bólmesina jetispeytuǵın qurallar dizimi dúziledi hám olar oqıwshılar járdeminde tayarlanıp orın-ornına qoyıladı.

Oqıwshılar tárepinen toplanıp barılatuǵın úlketanıw materialları geografiya bólmesinda úlketanıw múyeshine ornatıladı hám sabaq procesinde paydalanıladı.

Geografiya bólmesinda fakultativ shınıǵıwlarda ótkiziw múmkin. Fakultativ shınıǵıwlar topografiya, ekologiya, geologiya tiykarları hám basqa pánlerden ótkiziliwi múmkin. Topografiyadan fakultativ shınıǵıwlar ótkiziw ushın geografiya bólmesinda topografiyalıq ásbap-úskeneler nivelir, reyka, topokartalar, kurvimetr, transportir hám basqa da qurallar bolıwı lazım. Geologiyalıq fakultativ shınıǵıwlar ótkiziw ushın geografiya bólmesinda tómendegi qurallar bolıwı lazım: taw jınısları úlgileri, tas qatqan

ósimlik hám haywanlar úlgileri, geologiyalıq kesilmeler, geoxronologiyalıq keste, hár túrli geologiyalıq dáwirlerde jasaǵan ósimlikler hám haywanat dúnyası súwretleri hám t.b.

136

SORAW HÁM TAPSÍRMALAR

1.Geografiya bólmesinıń buyımlarına qanday talaplar qoyıladı?

2.Geografiya bólmesinda oqıwshılar jumıs ornı qay jerde jaylasadı?

3.Geografiya bólmesinda oqıwshınıń jumıs ornı qanday talaplarǵa juwap beriwi lazım?

4.Geografiya bólmesindaǵı kartotekalar qanday toparlarǵa bólinedi?

5 Oqıtıwshınıń geografiya bólmesinda alıp barılatuǵın shólkemlestiriw xojalıq jumısları qanday basqıshlarǵa bólinedi?

6. Geografiya bólmesinan qanday maqsetlerde paydalanıladı?

XIII-BAP. OQÍTÍWDIŃ TEXNIKALÍQ QURALLARÍ 13. 1. Oqıtıwdıń texnikalıq quralları haqqında túsinik

Ilim hám texnikanıń rawajlanıwı menen mektep geografiyasınıń aldına qoyılatuǵın talaplar artıp baradı. Usı talaplardı orınlaw ushın oqıtıw formaların hám metodların qáliplestiriw úlken aqmiyetke iye. Bul oqıwshılardıń biliw iskerligin jedellestiredi, olardı pikirlewge hám ilimiy izertlewge shaqıradı, úyrengen geografiyalıq bilim darejesi menen turmıs arasındaǵı baylanıslardı túsiniwge járdem beredi. Jańa oqıw quralların qollanıw oqıwshılardıń dúnya qarasın qáliplestiriwge, insan sıpatında rawajlanıwına tásir kórsetedi. Oqıtıwdıń texnikalıq quralları oqıtıwshı járdeminde qoyılǵan maqsetlerge erisiwge, ótkizilgen shınıǵıwlardıń nátiyjeliligin keskin asırıwǵa imkan beredi.

Texnikalıq qurallardan paydalanıwdıń abzallıqları tómendegishe:

waqıyalardıń tez rawajlanıwı hám anıq baqlawları oqıw materialların tez ózlestiriwge járdem beredi;

texnikalıq qurallar arqalı quramalı oqıw materialların ańsat túsindiriw múmkin. Máselen: hawa massalarınıń júzege keliwi, tornado, cunami hám basqa tábiyiy geografiyalıq processlerdi payda bolıwı hám olardıń aqıbetleri;

oqıwshılar qabıllawı quramalı bolǵan geografiyalıq obektlerdi texnikalıq qurallar arqalı ańsat túsindiriw múmkin. Máselen: temir jol paromı, teńizdegi neft qazıp alınatuǵın qurallar hám t.b.

Oqıtıwshı texnikalıq qurallardı qollanıwda tómendegi qaǵıydalarǵa ámel qılıwı

lazım:

texnikalıq qurallardan kórsetiletuǵın geografiyalıq qubılıslar sabaq temasına saykes bolıwı lazım;

texnikalıq qurallardıń qollanıw aldınan onıń islew jaǵdayı, sabaqta ne

kórsetiliwi haqqında oqıtıwshı aldınnan xabar beriwi lazım;

oqıtıwshınıń texnikalıq quralları aldınnan jumısqa tayarlanıp qoyılıwı lazım;

137

texnikalıq qurallar arqalı temanı úyreniwde bólimlerge bóliw lazım;

Hár bir bólimde kózde tutılǵan material tawsılǵannan soń oqıtıwshı túsinik beriwi, kórsetilgen qubılıslardı oqıwshılar qanday qabıl etkenligin tekserip kóriw múmkin. Kózde tutılǵan material kórsetilip bolınǵannan soń oqıtıwshı sabaqtı juwmaqlawı lazım.

Geografiya sabaqlarında paydalanılatuǵın oqıtıwdıń texnikalıq quralların tómendegi toparlarǵa bóliwimiz múmkin:

-oqıtıwdıń audiovizual quralları;

-oqıtıwda videotexnika qurallarınan paydalanıw;

-oqıtıwda xabar qurallarınan paydalanıw;

Oqıtıwdıń audiovizual qurallarına oqıw kinosı, tele esittiriwler, diafilmler, diapozitivler kiredi.

Video texnika qurallarına hár túrli videomagnitofonlar, kompyuterler, internet, aralıqtan oqıtıw quralları kiredi.

Oqıtıwshı oqıw jılınıń basında texnika qurallarınan paydalanıw rejesin dúziwi lazım yamasa kalendarlıq rejede texnikalıq qurallardan paydalanıw bólimi bolıwı lazım.

Usı reje tiykarında texnikalıq qurallar hápte basında tayarlap qoyılıwı zárúr.

13.2. Audiovizual oqıtıw quralları

13.2. 1. Geografiya sabaqlarında kinofilmlerden paydalanıw

Kinofilmlerden geografiya sabaqlarında paydalanıw sabaq teması, sabaq túrine

qaray hár túrli bolıwı múmkin.

Kinofilmler sabaq processinde paydalanıwına qaray tómendegi toparlarǵa bólinedi:

-arnawlı oqıw maqsetleri ushın shıǵarılǵan filmler;

-ilimiy-ǵalabalıq kinofilmler;

-tábiyat komponentleriniń ayırım bólimlerine arnalǵan filmler (tawlar, toǵaylar, dáryalar, kóller, haywanat dúnyası hám t.b.);

-kórkem filmler

Ilimiy-ǵalabalıq kinofilmler tiykarınan keń xalıqqa arnalıp shıǵarıladı. Sabaq procesinde onıń ayırım bólimlerinen paydalanıw múmkin.

Tábiyat komponentleriniń ayırım bólimlerine baǵıshlanǵan kinofilmlerden de sabaq processinde paydalanıw múmkin. Máselen: haywanatlardıń ayırım túrlerine, okean baylıqlarına, xalıqqa hám onıń turmıs tárizine baǵıshlanǵan filmler.

138

Kórkem filmlerdi de ayırım sabaq temasına tiyisli bólimlerin paydalanıw múmkin. Bunday filmlerge sayaxat filmleri kiredi. Ondaǵı súwretlengen tábiyat kórinislerinen, ósimlik hám haywanat dúnyasınan sabaq processinde paydalanıw múmkin.

Joqarıda aytılǵanınday, kinofilmlerden sabaqtıń basında, yaǵnıy ótilgen sabaqlardı tákirarlawda, jańa temanı ótiwde, alınǵan bilimlerdi bekkemlewde paydalanıw múmkin.

Jańa temanı úyreniwde temaǵa tiyisli kinofilm tolıq kórsetiledi. Bunda filmge oqıtıwshı túsinik beredi.

Ótilgen temanı bekkemlewde de kinofilmlerden paydalanıw múmkin. Bunda kinofilm kórsetiledi hám onıń mazmunı oqıwshılardan soraladı.

Filmniń sabaq procesindegi ornı sabaqtıń maqseti hám mazmunı ózine tán ózgeshelikleri menen anıqlanadı. Oqıw filmlerinen bilim alıw deregi sıpatında da paydalanıw múmkin. Óz betinshe jumıslardı orınlawda da paydalansa boladı. Filmler oqıtıwshılar bilimin tekseriwde hám úyrenilgen tema mazmunın ózlestiriw dárejesin anıqlawda, ótilgen materiallardı ulıwmalastırıwda yamasa málim temanıń ulıwma bólimin ótiwde paydalanıw múmkin.

Sabaq procesinde filmler menen islew metodikası tómendegi bólimlerden ibarat:

a)oqıwshılardı tema boyınsha kinofilmdi kóriwge tayarlaw;

b)filmdi kóriw barısındaǵı jumıslardı shólkemlestiriw;

v) kórilgen film mazmunın bekkemlew;

g) kinolastırılǵan sabaqtıń nátiyjeliligin tekseriw.

Oqıwshılardı sabaq aldınan anıq filmdi kóriwge tayarlaw film mazmunın aktiv túsiniwge hám onı tolıq ózlestiriwge imkan beredi. Filmdi oqıwshılar oqıtıwshı baqlawında kóredi. Eger filmdi kóriw processinde baqlaw bolmasa oqıwshılar filmge dıqqat bermeydi hám basqa nárse menen shuǵıllana baslaydı yaki bir-biri menen sóylesip otıradı. Nátiyjede film mazmunı ústirtin ózlestiriledi.

Eger film qızıqlı bolsa oqıwshılar onı qızıǵıp dıqqat penen tamasha etedi. Film baslanıwınan aldın oqıtıwshı filmniń maqsetin, onda neler kórsetiletuǵınlıǵın, qanday sorawlarǵa oqıwshılar juwap tabıwın kirisiw sáwbetinde túsindiriledi. Bunnan tısqarı oqıtıwshı kirisiw sáwbetinde filmniń qay jerlerine itibar beriliwin, qay jerlerin óz aldına ajıratıp alıp analiz etiwin túsindiredi. Máselen: Ózbekstan tábiyiy geografiyası kursında «Qızılqum» temasın ótiwde tómendegilerge itibar beriliw kerek:

-tiykarǵı relef formalarına;

-ósimlik qatlamına;

139

- haywanat dúnyasına;

Filmdi kóriw procesinde oqıwshılar tómendegi sorawlarǵa juwap beriwleri lazım: Barxan degenimiz ne?, Qum tóbeshikleri degenimiz ne? tiykarǵı transport wazıypasın atqarıwshı haywandı anıqlań;

Filmdi kóriw dawamında oqıtıwshınıń túsinikleri oqıwshılarǵa kesent bermewi kerek. Sonıń ushın tek kerekli orınlarında túsinik beriw lazım. Eger kinofilmde metodikalıq qáteler bolsa, oqıtıwshı onı tuwrılap turıwı múmkin.

Kórsetilgen filmde berilgen bilimlerdiń mazmunın bekkemlew. Sabaq sońında filmde alınǵan bilimler menen sabaqlıq lekciyası arasındaǵı baylanıslar ashıp beriledi. Filmdi kórip bolǵannan soń sızılmalar, súwretler sızıw, kesteler toltırıw yamasa arnawlı jazba jumısın tayarlaw múmkin.

Oqıwshılar filmde kórgenlerin kitaptan tabıwları, filmde kórsetilgen geografiyalıq obektlerdi kartalardan tabıwları yaki filmdegi geografiyalıq obekt, qubılıslardı jazıwsız kartalarǵa túsiriwleri axmiyetli orın tutadı.

Oqıtıwshınıń kinofilmlerden paydalanıp sabaq ótiw tayarlıǵı. Kinofilmler sabaqqa ózine tán ózgeshelik beredi, oqıwshılardıń iskerligin arttıradı, geografiyalıq qubılıslardıń payda bolıwın baqlawǵa imkan beredi. Biraq kino filmler geografiya sabaqlarınıń tiykarǵı bólimlerin ashıp bere almaydı. Máselen, bilimlerdi tekseriw, úyge wazıypa túsindiriw hám bekkemlew.

Geografiya oqıtıwshısı kinofilmlerden paydalanıp sabaq ótiwge tayarlıq kórip atırǵanda tómendegilerge itibar beriliwi lazım.

Sabaqtıń tálimli hám tárbiyalıq maqsetlerin islep shıǵıw, sabaqtıń mazmunın islep shıǵıw, sabaqta paydalanılatuǵın ekranlı hám statistikalıq kórgizbeler fondı menen tanıstırıw hám sabaq mazmunına say keletuǵın kórgizbeli qurallardı tanlaw.

Oqıwshılar filmdi kóriw procesinde diktordıń sózin qıyın qabıl qıladı, sonıń ushın pauzalarda oqıtıwshı filmde kórsetilgen geografiyalıq qubılıslarǵa túsinik berip ótiwi lazım. Eger diktordıń sózleri yamasa filmniń muzıkası oqıtıwshıǵa jaqpasa, ol filmniń dawısın óshirip ózi túsindiriwi lazım.

Film kórsetilip atırǵanda basqa oqıw qurallarınan álbette karta bolıwı shárt. Filmniń mazmunı zamanagóy talap dárejesinde bolıwı lazım. Bunı ásirese xalıq xojalıǵı tarmaqların kórsetiwde itibarǵa alıw lazım.

Sabaqta filmlerdi kórsetiw nátiyjeliligi onı qollanıw túrine baylanıslı. Filmlerdi sabaqlarda turaqlı hám belgilengen uaqıtlarda qollanıw múmkin. Filmler turaqlı ráwishte kórsetilgende oqıwshılarda kóriw, analizlew, qabıllaw kónlikpeleri qáliplesedi, sabaqtıń nátiyjeliligi artadı.

140

13. 2. 2. Statistikalıq proekciya qurallarınan paydalanıw

Statistikalıq proekciya qurallarına diafilmler, diapozitivler, kodoskoplar kiredi. Olardan sabaq processinde paydalanıw oqıwshılardıń tikkeley bilimlerin qabıllawdı kúsheytedi, kóz-qaraslarınıń qáliplesiwine imkan beredi, geografiyalıq qubılıslar arasındaǵı baylanıs hám nızamlardı tereń túsiniwge imkan beredi.

Geografiya tálimi tarawında islep shıǵarılǵan diafilmler hám diapozitivler kóbinese reńli qılıp shıǵarıladı, bul oqıwshılardıń bilim iskerligin jedellestiredi.

Diafilmlerden paydalanıp sabaq ótiwde oqıtıwshı tómendegi talaplarǵa juwap beriwi kerek;

-statistikalıq proekciya quralların sabaq rejesine kiritiw;

-sabaqtıń maqsetin islep shıǵıw;

Diafilmde kórsetilgen bilimler oqıwshılar tárepinen ózlestiriliwi ushın oqıtıwshı kiris sózin ámelge asırıwı lazım. Eger kórsetilgen baǵdarlamalarda beriletuǵın bilimler ápiwayı hám ańsat bolsa kiris sózi qısqa, quramalı bolsa, kirissózi keńirek bolıwı lazım;

-oqıw qurallarınan paydalanıp oqıtıwshı tómendegi jumıslardı ámelge asırıwı lazım; diafilm yaki diapozitivte kórsetilgen jerlerin tereń úyreniw lazım; túsiniksiz hám biytanıs sózlerge túsinik beriw lazım;

-oqıwshılardıń pikirlew iskerligin aktivlestiriw ushın kórsetilgen kinofilmge tómendegi tapsırmalar dúziledi: sorawlarǵa juwap beriń, sızılmanı dúziń, reje dúziń hám t.b;

-kórsetilgen kinofilm temanıń mazmunın ashıp beriw lazım;

-klass penen baylanıstı úzbewi ushın kinofilmniń bası hám aqırı kórsetilmeydi; Geografiya sabaqlarında epidoskop hám kodoskoplardan paydalanıw.

Sabaqlardıń nátiyjeli bolıwı ushın oqıtıwshı túrli dereklerden, súwretler, sızılmalar, kartalar, diagrammalar, kesteler hám taǵı basqa kórgizbeli maǵlıwmatlardı paydalanadı. Usı materiallar epidoskop arqalı kórsetiledi. Epidoskoplar hár qanday dereklerden kesip alınǵan materiallardı ekranda kórsetip beretuǵın apparat. Epidoskop járdeminde oqıwshılardan hár túrli tapsırmalardıń orınlanıwın talap etiw múmkin (sızılmalar, diagrammalar, jazıwsız kartalar, kesteler, olardı toltırıw hám t.b.) Epidoskop járdeminde qısqa waqıt ishinde oqıwshılar sabaq ushın kartasızılmalar, diagrammalar, súwretler tayarlawı múmkin.

141