Geografiyanı oqıtıw metodikası

sızılmalı sxematikalıq qollanbalar, diagrammalar, kesteler: máselen: gidrosferanıń dúzilisi, xalıq xojalıǵınıń dúzilisi, klassifikaciyalaw sxemaları;

anıqlaytuǵın priborlar (termometr, barometr);

kartometrikalıq jumısların alıp barıw ushın qollanılatuǵın priborlar (kurvametr, lineyka, transportir hám t.b.);

jerdiń sutkalıq hám jıllıq háreketin kórsetetuǵın priborlar.

11.2.Geografiya sabaqlıǵı hám onıń menen islesiw texnologiyası

11.2.1.Geografiya sabaqlıǵınıń dúzilisi

Geografiya táliminde sabaqlıqlar tiykarǵı bilim alıw deregi oqıw quralları bolıp esaplanadı.

Geografiya sabaqlıqları joqarı ilimiy dárejege iye bolıwı, metodikalıq dúzilisi pedagogikalıq tárepten tiykarlanǵan bolıwı lazım. Sabaqlıqtıń metodikalıq dúzilisi oqıwshılardı oqıtıwǵa úyretiwge qaratılǵan. Sabaqlıq penen islegende oqıwshılar tómendegi jumıslardı orınlaydı: tekst penen islew usılları; statistikalıq maǵlıwmatlar menen islew usılları; sızılmalar; súwretler; fotografiyalar menen islew usılları; teksttegi kesteler menen islew usılları; tekstten sırttaǵı materiallar menen islesiw usılları; sabaqlıqtaǵı qosımsha úlgiler menen islesiw usılları hám t.b. Geografiya oqıtıwshısı sabaqtıń mazmunı menen jaqsı tanısqan hám ózlestirgen jaǵdayda sabaqlıq penen islew jumısların jaqsı shólkemlestiriwi lazım.

Geografiya sabaqlıqları eki ulken bólimge bólinedi. (3-súwret) a) sabaqlıqtıń oqıw teksti: b) tekstten basqa materiallar. Bul bólimlerdiń hár biri óz náwbetinde

óz aldına birneshe bólimlerge bólinedi.

Sabaqlıq tiykarında onıń teksti shólkemlestiriledi. Tekstte oqıwshılar ushın jańa maǵlıwmatlar beriledi.Sabaqlıq tekstinde belgili bir temanıń bayanı berilgen bolıp, ol tómendegi bólimlerden ibarat: teoriyalar, túsinikler hám metodologiya. Teoriyalar, ilimiy túsinikler, nızamlar, princip, dúnya-qaras ideyaları hám juwmaqlawshı nátiyjelerden ibarat. Sabaqlıqlarda kóp jaǵdaylarda túsiniklerdi kórsetetuǵın atamalar shriftlar menen ajıratıladı.

122

SABAQLÍQ

Geografiyalıq teksttiń tiykarǵı ózgesheliginiń biri qubılıslardıń bayanın baylanıstırıwdan ibarat. Máselen: tábiyiy sharayat sıpatlaması, ekonomikalıq geografiyalıq sıpatlaması hám t.b.

Sabaqlıq tekstlerinde hám oqıw metodlarınıń bayanında júdá kóp logikalıq baylanıslar ushıraydı. Máselen: sonıń ushın, solay etip, demek, eger, sonnan kelip shıqqan halda hám t.b. Tekstti bayanlaw dawamında ayırım jaǵdaylarda tómendegi tapsırmalar ushırasadı. Máselen: túsindirip beriń, ne ushın arqa yarım sharda dáryalar oń qurǵaǵın jemiredi? dáryalardıń tezligine qanday tásir etedi? oylap kóriń, ne ushın Afrikada artta qalǵan mámleketler kóp hám t.b. Solay etip, sabaqlıq tekstiniń dúzilisiniń ózi oqıwshılardıń oqıw materialın túsiniwin, jańa bilimlerdi ózlestiriwin ańsatlastıradı.

Sabaqlıq teksti oqıwshılar tárepinen túsiniliwi hám ózlestiriliwi quramalı process bolıp ol tómendegi jaǵdaylarǵa baylanıslı;

a)oqıwshılarda zárúr bilimlerge iye bolıwı;

b)Sabaqlıq tekstindegi oqıw kónlikpelerin qáliplestiriw dárejesine.

Tekstten sırttaǵı maǵlıwmatlar oqıtıw hám baqlaw wazıypaların orınlaydı. Sabaqlıq tekstinen sırttaǵı maǵlıwmatlarǵa tómendegiler kiredi: a) soraw hám tapsırmalar; b) mazmunı, sanlı belgiler; v) kórgizbeli metodlar.

Hár bir sabaqlıqta soraw hám tapsırmalar dizimi berilgen. Olar túsiniklerdi ózlestiriwge, geografiyalıq qubılıslar arasındaǵı baylanıslardı anıqlawǵa, kónlikpelerdi qollanıwǵa qaratılǵan. Soraw hám tapsırmalar sabaqlıqta túrli orınlarda ushıraydı; jańa temanıń aldında; lekciyanıń ishinde; lekciyanıń aqırında;

Sabaqlıq teksti aldında jaylasqan soraw hám tapsırmalar oqıwshılar tárepinen alınǵan bilimlerdi aktivlestiriwge qaratılǵan boladı. Máselen: bir aymaqtıń klimatın úyreniwden aldın klimat payda etiwshi faktorler haqqındaǵı bilimlerini aktivlestiriw.

Sabaqlıq teksti ishindegi soraw hám tapsırmalar oqıwshılardı pikirlewge, jańa oqıw materialın ózlestiriwge qaratılsa, teksttiń sońında berilgen soraw hám tapsırmalar alınǵan bilim hám kónlikpelerdi qollanıwǵa qaratıladı. Máselen: dáryalar temasın ótkende, dárya degenimiz ne, dárya alabı, dáryanıń toyınıwı haqqında alınǵan bilimlerdi qollanıw múmkin.

Úlken bólimler sońında berilgen soraw hám tapsırmalar ulıwmalasqan qásiyetke iye bolıp, bilimlerdi tártipke salıwǵa úndeydi, oqıwshılardıń ulıwma dúnyaǵa kózqarasın keńeytedi.

Sabaqlıq tekstindegi kórgizbeli materiallarǵa tómendegiler kiredi: teksttegi kartalar; diagrammalar; kesteler; súwretler; orografiyalıq sızılmalar. Kórgizbeler sabaqlıq tekstiniń mazmunın bayıtıp qoymastan óz aldına bilim deregi bolıp esaplanadı.

124

Solardan paydalı qazılmalar bólimine tómendegishe reje dúziw múmkin; janılǵı paydalı qazılmaları; (kómir, neft, gaz), reńli metallar kánleri: mineral tóginler kánleri: qurılıs materialları kánleri (mramor, hák, qum, granit).

Sabaqlıqtaǵı kartalar menen islew. Hár bir klassta geografiya sabaqlıǵınıń temasına tiyisli kartalar qollanıladı.Kartalar tiykarınan óz betinshe jumıslardı orınlawda kóp isletiledi. Máselen, 6-klass sabaqlıǵında Evraziyanıń tábiyiy geografiyalıq úlkeleri kartaları berilgen. Usı karta boyınsha tómendegi tapsırmalardı oqıwshılarǵa beriw múmkin:

Evraziya tábiyiy geografiyalıq úlkelerin anıqlań hám olardıń geografiyalıq jaylasıwına baha beriń:

Orta Aziya tabiyiy geografiyalıq úlkesi qaysı úlkeler arasında jaylasqan?

Qosımsha hár bir temadaǵı kartalar boyınsha oqıwshılarǵa óz betinshe jumıs

ushın wazıypa beriw múmkin.

Sabaqlıqlarda júdá kóp súwretler berilgen. Bul sabaqlıqlardaǵı súwretler tábiyiy hám ekonomikalıq geografiyalıq obektlerge baǵıshlanǵan. Geografiya sabaqlıǵında súwretlerdi tómendegi toparlarǵa bóliw múmkin: ullı alım hám sayaxatshılardıń súwretleri: tábiyiy landshaftlar kórinisin súwretleytuǵın súwretler (tawlar, tegislikler, alaplar, hám t.b.) tábiyiy geografiyalıq proceslerdiń aqıbetleri hám kórinislerin súwretleytuǵın súwretler (unıraw, shor, vulkan, jer silkiniw hám t.b.): ekonomikalıq geografiyalıq obektlerdi súwretleytuǵın súwretler (zavod, fabrika, suw saqlaǵıshlarlar, awıl xojalıq eginleri, jollar, kanallar hám t.b.)

Sızılmalar kartalarda sabaqlıqta júdá kóp ushıraydı. Olar geografiyalıq baylanıslar hám nızamlıqlardı kórsetedi, olar arqalı temaǵa tiyisli nızamlıqlardı oqıwshılarǵa ańsat túsindiriw múmkin. Máselen: jerge quyashtan keletuǵın ıssılıqtı onı túsiw múyeshine baylanıslıǵın kórsetiwshi sızılmalar.

Sabaqlıqlarda berilgen sızılmalardı tómendegi toparlarǵa bóliw múmkin:

«Tábiyiy geografiya» baslanǵısh kursında berilgen sızılmalar (litosfera, gidrosfera, atmosfera, biosfera, jer hám planeta temalarında);

«Materikler hám okeanlar tábiyiy geografiyası», «Orta Aziya hám Ózbekstannıń tábiyiy geografiya» kursları boyınsha berilgen sızılmalar;

ekonomikalıq hám sotsiallıq geografiya kurslarında berilgen sızılmalar. Bul sızılmalar tiykarınan diagrammalardan ibarat bolıp xalıq xojalıǵı tarmaǵınıń belgili bir bólimleriniń kórsetkishlerin súwretleydi.

Ulıwma bilim beretuǵın orta mekteplerdiń sabaqlıqlarında kestelerden keń paydalanǵan. Tábiyiy geografiya sabaqlıqlarında kesteler tiykarınan úlgilerde berilgen.

Al ekonomikalıq hám sotsiallıq geografiya sabaqlarında teksttegi kestelerde ekonomikalıq kórsetkishler berilgen. Ekonomikalıq hám sotsiallıq geografiya

126

sabaqlarındaǵı kestelerdi tómendegi toparlarǵa bóliwimiz múmkin: siyasiy geografiyalıq; demografiyalıq; tábiyiy resurslar; sanaat; awıl xojalıǵı; transport hám xalıqaralıq ekonomikalıq baylanıslar, regional ekonom-geografiyalıq shárayatlardı súwretleytuǵın kesteler.

Kesteler boyınsha oqıwshılarǵa óz betinshe tapsırmalar beriw múmkin.

Hár bir klassta sabaqlıq penen islesiw ózine tán ózgeshelikke iye. V-klassta tábiyiy geografiya baslanǵısh kursın úyreniwde túsinikli oqıw, teksttegi sorawlarǵa juwap beriw, teksttegi tiykarǵı pikirlerdi anıqlaw áhmiyetli orın tutadı. VI-klassta

“Materikler hám okeanlar tábiyiy geografiyasın” úyreniwde tómendegi jaǵdaylarǵa

úlken itibar beriw kerek: salıstırıw, sabaqlıq tekstiniń mazmunı boyınsha sızılmalar; súwretler hám kesteler dúziw; teksttegi maǵlıwmatlardı kóshirip alıw, geografiyalıq obektler dizimin dúziw; VII-klassta Orta Aziya tábiyiy geografiyasın úyreniwde jumıslar biraz quramalasadı. Bul pán boyınsha tómendegi tapsırmalardı beriw múmkin: sabaqlıq tekstine keńeytirilgen reje dúziw, sızılmalar dúziw, hár túrli baylanıslardı kórsetetuǵın kesteler dúziw (tábiyiy geografiyalıq úlkeler kestelerin dúziw, klimatlı kesteler dúziw hám t.b.). VIII-klassta “Ózbekstannıń ekonomikalıq hám sotsiallıq geografiyası” kursı ótiledi. Bunda tómendegi jumıslardı orınlaw múmkin: sabaqlıq tekstine reje dúziw; hár túrli kartalar menen islew; (paydalı qazılmalar, administrativlik, ekonomikalıq, transport hám t.b.) kesteler menen islew (aymaq, mineral resursları, tarmaqlar boyınsha ekonomikalıq kórsetkishler); sızılmalar (diagrammaları menen islew) hám t.b. IXklassta “Jáhán ekonomikalıq hám sotsiallıq geografiyası” kursı ótiledi. Bul kurstı úyreniwde oqıwshılarǵa quramalıraq tapsırmalar beriledi; sabaqlıq tekstin oqıp nátiyjeler tayarlaw; ekonomikalıq geografiyalıq kartalardı analizlew arqalı belgili bir mámlekettiń ekonomikalıq geografiyalıq sıpatlamasın dúziw yamasa sanaat hám awıl xojalıǵı rawajlanǵan aymaqlardı anıqlaw arqalı hár túrli sızılmalar hám diagrammalar dúziw hám t.b.

11.3. Geografiyalıq qubılıslardı súwretleytuǵın oqıw qurallarınan paydalanıw texnologiyası

Oqıw quralları eki toparǵa bólinedi: ólshemli oqıw quralları hám geografiyalıq qubılıslardıń kórinisi. Usı eki topar geografiyalıq obekt qubılıslarınsúwretleydi.

Ólshemli oqıw quralları menen islew texnologiyası. Geografiya sabaqlarında ólshemli oqıtıw qurallarınan da keń paydalanıladı. Olarǵa modeller hám maketler kiredi. Modeller geografiyalıq qubılıslar hám obektlerdiń ólshemli kórinisi

127

esaplanadı. Olar belgili bir masshtabda kishireytilgen boladı yamasa óz ólsheminde súwretlenedi. Biraq ólshemli modellerde qáteliklerge de jol qoyıladı.

Qurılısına qaray modeller bólinbeytuǵın hám bólinetuǵın bolıp ekige bólinedi. Geologiya sabaqlarında kóbinese jer sharınıń modeli paydalanıladı. Hámme

qubılıslardıń modellerin jasaw maqsetlerke muwapıq emes. Máselen: vulkannıń geyzerleri, tawlar, cunami, sel, tornadolardıń payda bolıw modeli maqsetke muwapıq emes. Sebebi, olar tábiyiy processler esaplanıp, onıń ornına sabaq procesinde termometr, barometr, flyuger, kompas hám basqa ásbaplardıń modellerinen paydalanıw múmkin. Modeller járdeminde oqıwshılar olardıń dúzilisin hám isletiliwin tez úyrenip aladı. Kanallar, toǵaylar hám suw saqlaǵıshlar dúzilisin de kórsetiw múmkin.

Geografiya táliminde maketler keń qollanıladı. Maketler geografiyalıq obektler, qubılıslardıń ápiwayılastırılǵan nusqası bolıp esaplanadı. Olar tábiyiy geografiyalıq, ekonomikalıq hám de sotsiallıq geografiyalıq maketlerge bólinedi.

Tábiyiy geografiyalıq maketlerge landshaftlar, relef, dárya alabı, tawlar, shoqqılar, úńgirler kiredi.

Jer betiniń formaların úyreniwde maketler úlken áhmiyetke iye, relef boyınsha bilimlerdi oqıwshılardıń ózlestiriwi júdá qıyın boladı. Sonıń ushın relefti úyreniwde dalada alıp barılǵan baqlawlar úlken áhmiyetke iye. Orında releftiń qáliplesiwin kórip

ǵana qalmastan, obekt tolıq úyrenilip ólshemleri anıqlanadı hám anıq kórinisler payda boladı. Relef haqqındaǵı bilimlerdi ózlestiriwdiń ańsat jollarınıń biri geografiya maydanshalarda olardıń formalı maketlerin jasawdan ibarat.

Maketlerden paydalanıp sabaq ótkende oqıtıwshı makettiń hámme tárepin kórsetiwi kerek, sonda ǵana usı makette súwretlengen geografiyalıq obekt yaki qubılıslar haqqında oqıwshılar sanasında tolıq hám anıq kórinisler payda boladı.

Demek, maketler geografiyalıq qubılıslardı tábiyiy jaǵdayda kartalarda súwretleniwi ushın aralıq baylanıs bolıp esaplanadı.

Geografiyalıq súwretler (kartinalar) den paydalanıw texnologiyası.

Geografiya táliminde súwretler júdá keń qollanıladı. Olar arqalı geografiyalıq qubılıslardıń kórinisi menen birge olardıń ózine tán qásiyetleri hám táreplerin ashıp beredi.

Súwretler (kartinalar) tómendegi ózgesheliklerge iye:

Súwretler oqıwshılardıń biliw iskerligin payda etiwge imkan beredi. Súwretlerden paydalanǵan halda oqıwshılardıń biliw iskerligin shólkemlestiriw imkaniyatın beredi. Súwretlerden paydalanǵan jaǵdayda oqıtıwshı súwrettiń mazmunı haqqında sóylep beriwi, oqıwshılar menen sáwbet ótkiziwi yamasa

128

oqıwshılarǵa súwretti óz betinshe analiz etiw boyınsha tapsırmalar beriwi múmkin. Máselen: shól tábiyatı kórsetilgen súwret. Qızılqum tábiyiy geografiyalıq úlkesi úyrenip atırǵan bolsa oqıtıwshı oqıwshılarǵa súwretti analiz etiw arqalı Qızılqumnıń tiykarǵı relef formaları, ósimlik hám haywanat dúnyası haqqında jazba túrde orınlawın tapsırıwı múmkin. Súwret asıp qoyılǵanda klasstıń hámme jerinen anıq kórinip turıwı kerek;

Júdá jaqsı islengen súwret geografiyalıq obekt, qubılıslar haqqında kórinisler payda etiwde úlken áhmiyetke iye, sonıń ushın olardıń ayırımları tábiyatta baqlaw jumıslarınıń ornın basıwı múmkin. Máselen: oqıwshılar shól relef formaların súwrette kórip ol haqqında tolıq qıyalıy kóriniske iye bolıwı múmkin. Súwretler ásirese tikkeley kórip yamasa úyrenip bolmaytuǵın geografiyalıq qubılıslardı úyreniwde úlken áhmiyetke iye. Máselen: Antarktida tábiyatı, tornado, cunami hám t.b. demek, súwretler geografiyalıq qubılıslar haqqında kórinis etiwge imkan beredi;

Oqıw súwretleri (kartinalar) anıq geografiyalıq qubılıslardıń ulıwmalasqan kórinisi esaplanadı. Kórkem súwretler ápiwayı súwretlerden parıqlanıp, olarda qubılıslardıń ayırım qásiyetleri bórtilip kórsetiledi. Bunda geografiyalıq qubılıslardı eń tiykarǵı tárepleri ańsat ózlestiriledi, uaqıya hám qubılıslardıń eń tiykarǵı hám ekinshi dárejeli táreplerin ajıratıp alıw imkanın payda etedi. Bilimlerdi qáliplestiriw procesinde súwretlerdi úyreniw hám analiz etiw oqıtıwshı járdeminde ámelge asırıladı. Bilimlerdi tekseriw hám bahalawda oqıwshılar súwretti óz betinshe úyrenedi, analizleydi hám nátiyjeler jazadı. Súwretlerdi úyreniwdegi bunday jandasıw eki tiykarǵı tálim máselelerin sheshiwge imkan beredi; oqıwshılardı geografiyalıq biliw metodları menen tanıstıradı: oqıwshılarda logikalıq pikirlewdi, abstrakt-teoriyalıq bilimlerdi iyelew qábiletin rawajlandırıwǵa imkan beredi. Bunday dóretiwshilik oqıwshılardıń sezim qabıl etiwine tayanadı.

Súwretlerden paydalanıwdıń tiykarǵı talapları tómendegilerden ibarat:

Súwretler sabaq teması mazmunına say dúziliwi kerek;

Súwretlerte geografiyalıq obekt, qubılıslardıń eń tiykarǵı belgileri

súwretlengen bolıwı kerek;

Súwret anıq hám tolıq kóriniwi kerek;

Mısalı ushın Ózbekstan xalıq súwretshisi Shıńǵıs Axmarovtıń tábiyat kórinislerine arnalǵan súwretlerinen Ózbekstan hám Orta Aziya tábiyiy geografiyasın úyreniwde keń paydalanıw múmkin. Súwretlerdi analizlew tiykarında oqıwshılar ulıwma túsiniklerdi ańsat ózlestiredi. Máselen: tegislikler, tawlar, tropikalıq toǵaylar, Antraktida muz qatlamı, shóller, tawlar hám t.b.

129

11.5. Statistikalıq maǵlıwmatlar menen islew

Statistikalıq maǵlıwmatlar geografiya táliminde eki túrdegi maqsette qollanıladı:

Anıq geografiyalıq maǵlıwmatlar tiykarında: bularǵa materik hám okeanlardıń maydanı, qurǵaqlıqtıń eń bálent hám eń pás tochkası, materiktiń shetki tochkaları, mámleketlerdiń maydanı, teńiz, kóllerdiń maydanı hám tereńligi, dáryalardıń uzınlıǵı hám taǵı basqalar kiredi. Bul statistikalıq kórsetkishlerdi oqıwshılar yadlap qalıwları lazım;

Geografiyalıq bilimler derek sıpatında: búǵan ekonomikalıq hám sotsiallıq geografiya kurslarında júdá kóp statistikalıq maǵlıwmatlar keste diagramma hám grafika sıpatında beriledi. Bul maǵlıwmatlardı analizlew arqalı oqıwshılar túrli juwmaqlar shıǵarıwı múmkin. Sonıń ushın oqıtıwshılar oqıwshılardı statistikalıq maǵlıwmatlar menen islewge úyretiwi hám tiyisli kónlikpelerdi payda etiwge baǵdarlawı lazım.

Geografiya táliminde qollanılatuǵın statistikalıq maǵlıwmatlardı shártli túrde úsh toparǵa bóliwimiz múmkin:

jeke jaǵdaydaǵı toparlastırılǵan sanlı maǵlıwmatlar;

sızılmalarda kórsetilgen sanlı maǵlıwmatlar (diagramma, grafikalıq, kartogramma, kartodiagramma);

kestelerde kórsetilgen sanlı maǵlıwmatlar.

Jeke jaǵdaydaǵı statistikalıq maǵlıwmatlardan paydalanıw. Bul topardaǵı sanlı maǵlıwmatlar toparlastırılmaǵan bolıp olardıń hár biri menen islegende pikirlewdi talap etiledi. Sanlardı este saqlap qalıw hám olar haqqında pikirlewge barlıq sanlar pútin halına keltiriledi, yaǵnıy keri san pútin sanlarǵa aylandırıladı. Ásirese yadta saqlanıp qalınatuǵın sanlar álbette kórinip turıwı lazım. Oqıwshılar óz kestelerinde tiykarınan pútin sanlardı aytıwları lazım. Máselen: Afrikanıń maydanı 30 mln. km2, Kanadanıń maydanı 10 mln km2 hám t.b.

Sabaq procesinde qollanılatuǵın hár bir san túsindiriliwi kerek. Máselen: dáryanıń uzınlıǵın soraǵanda onı keme qansha waqıtta basıp ótiwin, mámleketlerdiń maydanın túsindirip atırǵanda batıstan shıǵıs tárepke, arqadan qublaǵa qansha aralıqqa sozılǵanlıǵı hám usı aralıqtı poezd yamasa avtomobillerde qansha waqıtta basıp ótiwleri túsindirilse, oqıwshılar sanasında maydan túsinigi tez hám ańsat qáliplesedi.

Ekonomikalıq hám sotsiallıq kórsetkishler jan basına esaplanadı. Máselen: jan basına biyday jetistiriw, jan basına sanaat ónimlerin jetistiriw hám t.b.

130

Statistikalıq maǵlıwmatlar menen islesiwdiń tiykarǵı usıllarınıń biri salıstırıw bolıp esaplanadı. Bunda sanlardı yadlap qalıw shárt emes. Máselen, Túrkmenstannıń maydanı menen Ózbekstannıń maydanı birdey yamasa Balxash hám Ladoga kólleriniń maydanı birdey hám t.b.

Bunnan basqa oqıwshılarǵa sanlı salıstırıw boyınsha tapsırmalar da beriw múmkin. Máselen: Ózbekstannıń aymaǵı Aziyadaǵı qaysı mámleketler aymaǵınan úlken, yamasa qaysı mámleketlerdiń maydanı menen birdey esaplanadı.

Geografiya sabaqlarında diagramma hám grafiklerden paydalanıw.

Geografiya táliminde diagramma hám grafiklerden keń paydalanıladı. Diagramma hám grafikler arqalı hár bir geografiyalıq obekttiń basqasına qaraǵanda úlken yaki kishiligi, sanaat tarawlarında ekonomikalıq kórsetkishlerdiń joqarı yaki pásligin kórsetiw múmkin.

Diagramma hám sızılmalar menen islew texnologiyası tómendegi bólimlerden ibarat:

oqıwshılarǵa diagramma hám sızılmalardıń áhmiyetin túsindiriw;

diagramma sızılmalardı dúziwdi úyreniw;

geografiyalıq kórsetkishlerin diagramma hám sızılmalarda súwretlew boyınsha oqıwshılarǵa tapsırmalar beriw. Máselen, 5-klass oqıwshıları hawa temperaturasınıń sızılmasın, bultlı hám bultsız kúnler diagrammasın dúziwleri múmkin;

diagramma hám sızılmalardı oqıwǵa hám analiz etiwge úyretiw. Dáslep diagramma hám sızılmalarda ne kórsetilgenligi túsindiriledi. Soń diagramma hám sızılmalarda súwretlengen sanlardı oqıwǵa hám analiz etiwge úyretiledi. Diagramma yaki sızılmada kórsetilgen kórsetkishlerdi jıllar boyınsha ózgeriwin analiz etip, belgili bir kórsetkishlerdiń ósiw yamasa ózgeriw nızamlıqlarıanıqlanadı;

diagramma hám sızılmalar analizi tiykarında nátiyjeler kestesin dúziwdi

úyretiw. Máselen: hawa temperaturası sızılmasın analiz etkende aylıq hám jıllıq ortasha temperatura, eń joqarı hám eń pás temperatura haqqında nátiyjeler úyreniledi, ayırım mámleketlerde islep shıǵarılǵan ulıwma ónimdi salıstırıp, óndirilgen ónim kólemi boyınsha mámleketlerdiń jaylasıw kestesin dúziwdi úyretiw.

Statistikalıq kesteler menen islesiw texnologiyası. Kesteler mektep geografiyasında, ásirese ekonomikalıq hám sotsiallıq geografiya kurslarında keń qollanıladı.

131