Geografiyanı oqıtıw metodikası

tiykarınan jeke úyler qurıwda qollanıladı, sonıń ushın óz-aldına satıwǵa mólsherlengen, biraq ónimniń 60% tiń taw-metalurgiya birlespesi aladı. Hákimiyat tómendegi qalalardıń birine usı zavodtı qurıwǵa ruqsat berdi. Isbilermenler gerbish zavodın qurıw ushın qaysı qalanı tańlaydı (jerdiń bahası hámme jerde birdey)?

A. Andijan

V. Almalıq

S. Bekabad

D.Tashkent

E.Shırshıq

6.Keste formasındaǵı testler. Kesteli testler úsh bólimnen ibarat bolıp birinshi bólim geografiyalıq orın, qubılıslardıń atamaları, ekinshi bólimde olardıń forması, ózgeshelikleri kórsetiledi, úshinshi bólimde usı ózgeshelikler qaysı orınǵa, waqıya hám qubılısqa tán bolsa, usılardı orınnıń tártip sanı imtixan tapsırıwshı tarepinen jazıp shıǵılıwı kerek. Maselen: Evraziya relefiniń qanday formaları qaysı geologiyalıq dúziliske tuwrı keliwin kórsetiń?

7. Didaktikalıq kóp sorawlı, kóp juwaplı testler. Bul túrdegi testlerde dáslep juwaplar dizimi, keyin sorawlar dizimi beriledi, imtixan tapsırıwshıdan tayar juwaplardan sáykesin tawıwı talap etiledi.

Máselen: Juwaplar. Ptolemey

Beruniy

Kolumb

Magellan

Eratosfen

112

Sorawlar:

1.Amerika materigine kimniń basshılıǵında birinshi ekspediciya jasalǵan?

2.«Geografiya» atamasındaǵı kitaptı kim jazǵan?

3.Kartalardıń dáreje torın dúziwdi kim birinshi bolıp ashqan?

4.Globustı birinshi bolıp kim jasaǵan?

5.Dúnya júzin kemede birinshi aylanıp shıqqan sayaxatshı kim?

Test sorawları hám juwapların dúziwdiń tiykarǵı maqseti kimlerge arnalǵanlıǵın anıqlawdan ibarat.

Testler wazıypasına qaray kúndelikli, aralıq hám juwmaqlawshı testlerge hám de joqarı bilim orınlarına qabıl etiliwde qollanılatuǵın ulıwma yaki arnawlı testlerge bólinedi. Hár bir jeke tema ótip bolınǵannan soń ótkiziletuǵın testlerdiń maqseti, oqıwshılar hám studentlerdiń ótilgen tema boyınsha bilimlerdiń qay dárejede bilip alǵanlıǵın anıqlaw, (kúndelik baqlaw). Hár bir úlken bólim ótip bolǵannan soń ótkiziletuǵın testler aralıq yaki shegaralı baqlawdı shólkemlestiriw. Juwmaqlawshı test barlıq kurs ótilip bolǵannan soń sınaw yaki imtixan tárizinde ótkiziledi, oqıwshılar hámde studentler iyelegen bilimleri ball menen anıqlanadı. Joqarı oqıw orınlarına qabıl etiletuǵın testler tiyisli taraw boyınsha qánigeler tárepinen dúziledi.

Testlerdiń maqseti, oqıwshılar hám studentlerdiń alǵan bilimleri, pikirlew qábileti, qaysı pánge yamasa tarawǵa qızıǵıwın anıqlawdan ibarat. Hár bir klassta, hár bir kursta túrli quramalılıqqa iye bilimler tekseriledi.

-Tábiyiy geografiyanıń baslanǵısh kursında hár qıylı quramalı bilim hám kónlikpeler tekseriledi. Tábiyiy geografiya baslanǵısh kursında test sorawları hám juwapları tiykarınan tómendegi baǵdarlar boyınsha oqıwshılar bilimlerin tekseriwge arnaladı: topografiyalıq hám kartografiyalıq bilim hám kónlikpeler, kórinisler, (jerdiń qabıqları, dúzilisi, ólshemleri, tábiyat uyǵınlıqları h.t.b.); óziniń jasaw ornınıń ózgeshelikleri hám dúnya xalqı haqqındaǵı bilimler.

Materikler hám okeanlar geografiyası kursı boyınsha test sorawları hám juwapları eki baǵdarda dúziliwi múmkin;

-ulıwma túsinikler boyınsha testler tómendegi bilimlerdi tekseriw ushın dúziledi; tábiyat qubılısları hám ulıwma geografiyalıq bilimler;

-jeke túsinikler boyınsha testler hár bir materik hám okeanlar haqkındaǵı bilimlerdi tekseriw ushın dúziledi; materik hám okeanlardıń geografiyalıq jaylasqan orınları, geografiyalıq obektlerdiń jaylasıwı, tábiyiy sharayatları;

113

Ekonomikalıq geografiya kursı boyınsha test sorawlarına juwaplar tómendegi bilim hám kónlikpelerdi tekseriw ushın dúziliwi kerek:

-ulıwma ekonomikalıq geografiyalıq túsinikler haqqındaǵı bilimler;

-tarmaqlar geografiyası haqqında bilimler;

-mámleketler, ekonomikalıq zonalar, aymaqlar, wálayatlar ekonomikalıq geografiyası haqqında bilimler;

Test sorawları hám juwaplarınıń qanday maǵlıwmatlar arqalı dúziliwi tiykarǵı máselelerdiń biri bolıp esaplanadı. Test sorawları hám juwapları tómendegiler tiykarında dúziledi:

-tiyisli sabaqlıq lekciyası tiykarında;

-sabaqlıqtaǵı kartalar, súwretler, sızılmalar hám kesteler tiykarında;

-tiyisli klasslar hám kurslar ushın shıǵarılǵan atlaslar,kartalar, qollanba hám

kórsetpeler tiykarında;

Test sorawları hám juwapları dúziliw dárejesine qarap tómendegitoparlarǵa bólinedi:

-test sorawları hám juwapları ańsat dúziletuǵın maǵlıwmatlar;

-test sorawları hám juwapları qıyın dúziletuǵın maǵlıwmatlar;

Máselen: ayırım túsinik hám táriyipler testlerge qarap hár qıylı bolıwı múmkin. Juwmaqlawshı testler bolsa tiykarınan ulıwma nızamlıqlar hám ózgesheliklerin ashıp beriwge baǵdarlanǵan bolıwı kerek. Testler oqıwshılar bilimin tekseriwde hám bahalawda hár qanday subektiv shárt-sharayatlarǵa qaramastan bahanıń obektiv bolıwın támiyinleydi.

Kóp juwaplı testler dúzilgende tómendegi qaǵıydalarǵa ámel qılınıwı

kerek.

Juwaplar eń keminde tórtew bolıwı kerek, juwaplar qansha kóp bolsa, tosattan bahalar sanı sonsha kem boladı, ádette házirgi waqıtta tórt juwaplı testler keń tarqalǵan. Nadurıs juwaplar da haqıyqatqa jaqınıraq bolıwı kerek.

Testtegi hár bir soraw hám oǵan berilgen juwaplar oqıwshı hám talabalardı tereń oylawǵa, joqarı pikirlewge májbúr etiwi kerek. Talabalar bilimlerin tekseriwde test usılın qollaw tómendegi abzallıqlarǵa iye:

Test usılında úyrenilgen hámme máselelerdi talabalar qanday ózlestirilgenin tolıq anıqlaw múmkin. Basqa qadaǵalawda bunıń hesh ilajı joq.Talabalar yamasa kópshilik talabalar qaysı temanı tolıq ózlestirgen, qaysıların az ózlestirgen yamasa ulıwma ózlestirmegenligin anıqlaw múmkin:

Test usılında barlıq talabalar bilimin qısqa waqıt ishinde tekserip alıw hám obektiv bahalaw múmkin.

114

Test usılın qollawdaǵı qıyınshılıqlar hám qolaysızlıqları tómendegilerden ibarat:

-test sorawları hám juwapların duziw júdá qıyın hám úlken juwapkershilikti talap etedi;

-talabalar menen baylanısta bolmaydı;

-talabanıń ilimiy hám awızeki sóylewin óstiriwge járdem bermeydi;

-dástúriy imtixan hám sınawlarda talabalar bilmegen nárselerin bilip aladı, yaǵnıy imtixan hám sınaw bilim beriw usıllarınıń biri ekenligi test usılında qollanılmaydı.

Talabalar 50-100 sorawdıń qaysı birine tuwrı hám qaysı birine natuwrı juwap bergenliklerinde bilmeydi.

Sonıń ushın test sınıwları talabalar bilimin tekseriw usıllarınıń biri sıpatında qaraw kerek. Joqarı oqıw orınlarında qabıllaw imtixanınıń test usılında ótkiziw eń maqul usıl bolıp tabıladı. Sebebi bunda subektivlikke jol qoyılmaydı. Test usılı EEM járdeminde ámelge asırılıwı kerek. Juwaplarǵa qoyılatuǵın ballardı da mashina esaplawı kerek.

10. 2. Didaktikalıq oyınlar texnologiyası

Geografiya táliminde didaktikalıq oyınlar texnologiyası oqıwshılardıń bilim dóretiwshiligin jetilistiriwde tiykarǵı usıllardıń biri sıpatında aldınnan qollanılıp kelinedi.

Oqıwshılarǵa geografiyalıq oyınlar arqalı bilim beriw didaktikalıq oyınlı sabaqlar dep ataladı.

Geografiyalıq oyınlardıń tiykarǵı ózgesheligi tómendegilerden ibarat.

1.Geografiyalıq oyınlar menen sabaq ótilgen oqıwshılarda rawajlandırıwshı aktivlik júzege keledi. Bunda oyında qatnasqan oqıwshılar rolin hám wazıypaların erkin tanlaydı. Máselen: ekspediciya oyınlarında keme darǵası, basqarıwshı, baqlawshı, kartograflar, teńizshiler hám basqa roller.

2.Oqıwshılar geografiyalıq oyın dawamında anıq bir roller hám wazıypalardı orınlaw processinde dóretiwshilik jumıslar menen bánt boladı, belgili bir mashqalalı jaǵday júzege kelse olardı birgelikte sheshedi.

Geografiyalıq oyınlar sabaǵınıń teması hám ótkiziletuǵın múddetin oqıtıwshı aldınan belgileydi. Oyınǵa tayarlıq dawamında oqıtıwshı geografiya oyınlarınıń quramlı dúzilisin anıqlap aladı. Geografiya oyınlarınıń quramlı dúzilisine tómendegiler kiredi: oyınnıń maqseti hám rejesin islep shıǵıw; belgili bir personajlardı (rollerdi) anıqlaw; oyında kózde tutılǵan personajlardıń wazıypaların islep shıǵıw: belgili bir personajlardıń orınlaytuǵın wazıypalarınıń

115

metodın islep shıǵıw yamasa tańlaw; geografiyalıq oyında qatnasatuǵın personajlar ortasındaǵı baylanıslardı islep shıǵıw.

Geografiyalıq oyınlar individual, toparlı hám ulıwmalıq túrlerge bólinedi. Olardıń hámmesi belgili bir oqıw sharayatlarında qollanıladı. Geografiyalıq oyınlar syujetli-rolli, dóretiwshilik, isbilermenlik, konferenciya hám basqa túrlerge bólinedi.

Syujetli-rolli oyınlar tábiyiy hám sotsial-ekonomikalıq qubılıslar ortasındaǵı baylanıslıqtı úyreniwge baǵdarlanǵan boladı.

Dóretiwshilik oyınlar oqıwshılardıń dáslep alǵan bilimlerine tiykarlanıp, belgili bir mashqalalı geografiyalıq máseleni didaktikalıq oyın arqalı sheshiwge mólsherlengen boladı.

Isbilermenlik yaki biznes oyınlar ekonomikalıq geografiyalıq sabaqlarında kóbirek qollanıladı.Bunday geografiyalıq máseleler geografiya oyınları járdeminde sheshiledi.

Geografiya páninde qollanılatuǵın oyınlardı eki toparǵa bóliwimiz múmkin: a) tábiyiy geografiyalıq oyınlar hám ekonomikalıq sotsiallıq geografiyalıq oyınlar.

10.2.1. Tábiyiy geografiyalıq oyınlar

Didaktikalıq oyınlar texnologiyası tábiyiy geografiyalıq bilimlerdi úyreniwdi hám ózlestiriwdi aktivlestiredi. Usı didaktikalıq oyınlar klasslar boyınsha da, anıq bir temalar boyınsha islep shıǵıw múmkin. Oyınlar texnologiyası tábiyiy geografiyalıq bilimlerdi úyreniwdi hám ózlestiriwdi aktivlestiredi. Maselen: Tábiyiy geografiya sabaqlarında tómendegi temalar boyınsha didaktikalıq oyınlardı islep shıǵıw múmkin:

Geografiyalıq izertlewler hám rawajlanıw tariyxı;

Plan ham karta, shártli belgiler, gorizontallar, geografiyalıq koordinatalar, masshtab hám t.b;

Litosfera; jerdiń ishki dúzilisi; jer qabıǵı; taw jınısları; relef hám onıń túrleri, ayırım aymaqlar relefi;

Gidrosfera hám onıń quramlı bólimleri. Dúnya okeanı. Qurǵaqlıq suwları, jer astı hám jer ústi suwları: Materikler hám ayırım aymaqlar ishki suwları;

Atmosfera, onıń dúzilisi, quramı, hawa massaları. Hawa-rayı hám klimat. Klimat payda etiwshi faktorlar. Klimat regionları, ciklonlar, jawınlar. Materikler hám ayırım aymaqlar klimatı;

116

Joqarıda keltirilgen tábiyat qubılıslarınıń hár biri boyınsha júdá kóp didaktikalıq oyınlar islep shıǵıw múmkin.

7-klassta “Orta Aziya paydalı qazılmaları” toparlı oyındı shólkemlestiriw. Orta Aziya jazıwsız kartası sonday bóleklerge ajıratılǵan onıń hár bir

bóleginde belgili qazılma álbette bolsın. Bóleklerge say etip kartochkalar kesiledi onıń hár birine qazılma kániniń ornı jazılıp shıǵıladı. Máselen, Angren, Palwan tas, Baysun.

Basqarıwshı kartochkaların jıynap alıp jazıwsız kartalardı oyın qatnasıwshılarına tarqatadı. Oyındı basqarıwshı orın atları jazılǵan kartochkalardı birimlep alıp oqıydı hám qatnasıwshılardan kimniń qol kóteriwin baqlaydı qol kótergen oqıwshıǵa kartochkanı beredi, usı kartochka jazıwsız kartanıń kerekli ornına qoyılıwı kerek. Qashan oyın qatnasıwshılarınıń biri jazıwsız kartalardı kerekli kartochkalar menen toltırıp bolǵannan soń, oyın tawsıladı hám oqıwshını jeńimpaz dep esaplaydı. Ulıwmalıq geografiyalıq oyınlar 2-3 parallel klasslar menen ótkiziliwi múmkin. Oyınlar ádette sherek aqırında yaki oqıw jılı aqırında, bayramlarda, mektep olimpiadalarında ótkiziliwi múmkin.

10. 2. 2. Ekonomikalıq hám sotsiallıq geografiya sabaqlarında didaktikalıq oyınlar ótkiziw texnologiyası

Ulıwma bilimlendiriw mekteplerinde ekonomikalıq hám sotsiallıq geografiya kursları VIII-IX klaslarında úyreniledi. Usı kurslarda tómendegi temalar boyınsha didaktikalıq oyınlardı ótkeriw múmkin:

tábiyiy resurslar geografiyası hám olardan paydalanıw;

siyasiy karta hám onıń qáliplesiw basqıshları. Mámleketler hámonıń basqarıw dúzimi;

ITR hám onıń óndiristiń islep shıǵarılıwın rawajlanıwına tásiri;

xalıqlar geografiyası;

miynettiń xalıqaralıq bólistiriliwi, regional hám tarawlıq qaniygelesiw;

sanaat hám awıl xojalıǵı tarawları;

Ekonomikalıq hám sotsiallıq geografiya kursı boyınsha individual hám toparlı didaktikalıq oyınlar islep shıǵıw múmkin:

1. Afrika materigi siyasiy kartasındaǵı mámleketlerdiń shegarası boyınsha qırqıp alıp, olardı jaylastırıw boyınsha oyın shólkemlestiriledi. Bunda 2-3 oqıwshı náwbet penen mámleketlerdi orın-ornına qoyıp shıǵadı. Kim qısqa waqıt ishinde usı jumıstı orınlay alsa, sol jeńimpaz dep esaplanadı. Bunda oqıwshılardıń siyasiy

117

karta hám mámleketlerdi geografiyalıq orınları haqqında kartadaǵı bilimleri tekseriledi.

2.Maydanı 1 mln km2-den artıq bolǵan mámleketler sanı qaysı materikte kóp ekenligin anıqlań.

3.Shıǵıstan-batısta, arqadan-qublaǵa geografiyalıq oyını.

Oqıtıwshı yaki oyındı basqarıwshı klass oqıwshılarına bes hám onnan artıq mámleket atı menen kartochkalar tarqatıladı. Oyın qatnasıwshılarına kartochkada jazılǵan mámleketlerdi belgili tártipte shıǵıstan-batısqa yamasa arqadan-qubla tárepke tártip penen, belgili ajıratılǵan waqıt ishinde mamleketlerdi jazıp shıǵıwları kerek.

Máselen: kartochkada tómendegi mámleketler jazılǵan: Egipet, Chad, Oraylıq Afrika Respublikası, Liviya, Egipet, Saud Arabiyası, Marokko, Chad, Tunis, Efiopiya.

Eger shıǵıstan-batısqa belgili tártipte mámleketlerdiń atın jazıw talap etilse Saud Arabiyası, Misr, Liviya, Tunis, Egipet, Marokko tártibinde jazıladı.

Eger arqadan-qubla tárepke jazıw talap etilse, tómendegi tártipte Latviya, Chad, Oraylıq Afrika respublikası.

Soǵan uqsas geografiyalıq oyınlardı hár bir mámlekettiń ekonomikalıq hám sotsiallıq geografiyası boyınsha da islep shıǵıw mumkin.

Ózbekstan ekonomikalıq hám sotsiallıq geografiyası hám onıń tarmaqları boyınsha qatar didaktikalıq oyınlar islep shıǵıp, oqıwshılardıń biliw aktivliligin jedellestiriw múmkin.

10.3 Modulli tálim texnologiyası

Ulıwma bilim beretuǵın orta mekteplerinde geografiya páni ápiwayıdan quramalı tárepke qaray bir–birin toltıratuǵın jaǵdaylarda jaylastırıladı. Hár bir geografiya páninde bir-biri menen baylanısqan qubılıslar, olardıń ózgeshelikleri hám nızamlıqları ashıp berilgen.

Sonıń ushın bir-biri menen baylanıslı bolǵan qubılıslar haqqındaǵı bilimler sisteması geografiyalıq moduller dep ataladı. Hár bir modul mayda modullerge bólinip ketedi. Eger ulıwma tálim mekteplerinde geografiya predmetlerin bir úlken modul dep qaraytuǵın bolsaq, hár bir klass geografiyasın óz aldına modul dep qaraw múmkin.(2-súwret.)

Ulken modullerdi jáne de kishi modullerge bóliw múmkin. Bunda hár bir klass baǵdarlamasınan kelip shıǵıp modullerge bólinedi.

118

Geografiyalıq bilim modulleri

2- súwret. Geografiya táliminin modulleri

Bunı 5- klass geografiyalıq predmeti mısalında kórip shıǵamız. 5-klass úyreniletuǵın «Tábiyiy geografiya»baslanǵısh kursı pánin 5

modulge bóliwimiz múmkin.

1- modul. Kirisiw, yaǵnıy geografiya pániniń predmeti, tarmaqları, rawajlanıw tariyxı. Bul moduldi jáne de mayda modullerge bólip jiberemiz.

1.1. modul. Geografiya neni úyretedi hám qanday tarmaqlarǵa bólinedi? Geografiya páni haqqında ulıwma túsinik hám bilimler beriledi.

1.2-modul. Geografiyalıq bilimlerdiń rawajlanıwı. Bul moduldi túsindiriw qádimgi grek geografiya mektebi wákilleri Aristotel, Ptolomey, Strabon geografiyası, orta ásirlerde shıǵıs, Orta Aziyada geografiya pániniń rawajlanıwı, ullı geografiyalıq ashılıwlar, XIIX-XX ásirlerde geografiya pániniń rawajlanıwı haqqında bilimler beriledi.

1-3 modul. Zamanagóy geografiya. Házirgi dáwirde geografiya pániniń tiykarǵı wazıypaları haqqında bilimler beriledi.

2- modul. Plan. Bul tómendegi modullerge bólinedi:

2.1 modul. Orın, plan haqqında túsinik. Súwret, aerosúwret, kosmosúwret.

Olardıń bir-birinen parqı.

2.2- modul. Masshtab. Sanlı, sızıqlı hám sózli masshtab. 2.3–modul. Shártli belgiler, olardıń túrleri.

2.4- modul. Azimut. Gorizont tárepleri. Kompas penen islesiw.

2.5- modul. Plan alıw. Polyarlıq hám baǵdar boyınsha plan alıw.

119

Qalǵan moduller de sonday tártipte dúzilip shıǵıladı. (Jer Quyash sisteması, Jer qabıqları hám t.b.)Usı siyaqlı basqa panlerden de modul sisteması tiykarında kishi modullerge bólip úyreniledi.

Modulli texnologiya menen sabaq ótilgen bilimler basqıshpa-basqısh beriledi hám ózlestiriledi. Bul texnologiya oqıtıwshı ushın da júdá qolay esaplanadı.

SORAW HÁM TAPSÍRMALAR

1.Geografiya táliminde pedagogikalıq texnologiyalardı qollanıwdıń tiykarǵı basqıshları nelerden ibarat?

2.Geografiya tálimi taksonomiyasınıń tiykarǵı kórsetkishleri nelerden

ibarat?

3.Test járdeminde bilim hám kónlikpelerdi tekseriwdiń maqsetin

anıqlań?

4.Didaktikalıq oyınlardıń qanday túrlerin bilesiz?

5.Modul dep nege aytıladı?

120

III-BÓLIM. OQÍTÍW QURALLARÍ

XI-BAP. OQÍTÍW QURALLARÍ 11.1. Oqıtıw qurallarınıń túrleri

Oqıtıw quralları bul bilim, kónlikpelerdi qáliplestiriw maqsetinde oqıw processiniń tárbiyaǵa kirgizilgen túrli bilim derekleri bolıp esaplanadı.

Oqıw baǵdarlaması boyınsha oqıwshılar ózlestiriliwi lazım bolǵan oqıw materialı túrli dereklerden alınadı. Bul derekler oqıwshılar tárepinen qabıl etiliwi hám ózlestiriwi ushın anıq pedagogikalıq hám metodikalıq shárayatlar bolıwı kerek. Oqıwshılardıń biliw belsendiligin arttırıwǵa tómendegiler kiredi:

esitiw;

esitken geografiyalıq maǵlıwmattı belgilew;

esitken geografiyalıq maǵlıwmatlardı eslep qalıw;

baspa dereklerden maǵlıwmatlar qabıl etiw;

baqlaw h.t.b.

Ulıwma bilim beretuǵın orta mekteplerde oqıw processi boyınsha quramalı wazıypalardı sheshiw maqsetinde oqıw processi quramına kirgizilgen bilim derekleri oqıtıw quralına aylanadı. Oqıtıw quralları tábiyat hám jámiyet haqqındaǵı ilimiy bilimlerin shólkemlestiriwde úlken áhmiyetke iye. Oqıtıw qurallarınıń tiykarǵı wazıypası bilim alıw procesinde kórgizbelilikti támiyinlewden ibarat.

Geografiyada qubılıslardı súwretlew usılına qarap oqıtıw quralları tómendegishe bólinedi. (I.S.Matrusov, L.M.Pancheshnikova): a) natural obektler; b) geografiyalıq qorshaǵan ortalıq qubılısların súwretlew; g) tábiyat hádiyseleriniń payda bolıwı hám analiz etiw ushın priborlar.

Geografiyalıq qubılıslardıń kórinisi tómendegi túrlerge bólinedi:

Tábiyiy hám xojalıq obektleriniń modelleri. Olarǵa relef formaları, dárya alapları, batıqlar, tegislikler, muzlıqlar, suw saqlaǵıshları hám xojalıq obektleriniń modelleri kiredi;

kórgizbeli qurallarǵa tómendegiler kiredi: diywalıy súwretler, portretler, diapozitivler, diafilmler, kinofilmler; kinokórsetiwler; videosuwretler hám t.b.

Shártli belgiler járdeminde geografiyalıq predmet, hádiyselerdiń bayanı hám kórinisi (sózli, belgili, sanlı), usı baylanıslar tómendegi toparlarǵa bólinedi:

Verbal qurallar. Sabaqlıqlar, maǵlıwmatnamalar, kesteler;

Kartografiyalıq qurallar: kartalar, atamalar, jazıwsız kartalar, diywallı

kartalar;

121