Geografiyanı oqıtıwda innovaciyalıq texn.payd

1-topardaǵılar « Tawsılatuǵın tábiyiy baylıqlarǵa: kómir, tábiyiy gaz, neft, torf, janıwshı slaneс, duzlar, kúkirt, fosforit, jer astı mineral baylıqları hám taǵı basqalardan olardıń atamaların jazsa, ekinshi topar tawsılatuǵın baylıqlardıń atamaların klimat baylıqları: yadro energiyası,quyash energiyası, geotermal energiya, samal energiyası, teńiz energiyası, teńiz suwınıń shayqalıw energiyası, aǵıslar energiyası hám taǵı basqalardı jazadı.

Soń e ki topar olardı sıpatlap, bir birinen ózgeshelik táreplerin, usı baylıqlardan qalay paydalanıw zárúrligin, tábiyatqa «kózsiz, húrmetsizlik» qatnasta bolıwdıń zıyanlı aqıbetleri haqqında túsindirip beriwi kerek. Eger berilgen tapsırmanı ekinshi bir topar qanaatlandırarlıqtay dárejede túsindirmese, toparlarǵa plakatlarda awmastırıp beriw hám ele aytılmaǵan maǵlıwmatlardı tolıqtırıw kerekligi tapsırıladı.

Bul «Galereya» usılınan soń didaktikalıq tómendegishe tapsırmanı

orınlaw arqalı da oqıwshılar yadında tábiyiy baylıqlar haqqında túsinikler jaqsı qáliplesiwine múmkinshilik jaratıladı.

Oqıtıwshı oqıwshılarǵa quramında «Tábiyiy baylıq » ataması bar naqıl-maqallardıń hár birin ekewden dápterine jazıp, onıń mazmunın temada túsindirilgen teoriyalıq bilimlerine tiykarlanıp aytıp beriw tapsırıladı.

Mısalı:

1.Suwdıń da sorawı bar.

2.Aldıńnan aqqan suwdıń qádiri joq.

3.Kemire berseń taw da tawsıladı.

4.Altın, gúmis tas eken.

5.Arpa, biyday as eken.

6.Tawdı, tastı jel buzar.

7.Adamzattı sóz buzar.

8.Kóldiń atın balıq shıǵaradı,

9.Balıqtıń atın xalıq shıǵaradı.

10.Balıqshı teńizde júrip, kúnniń ótkenin bilmes

11.Samal bolmasa, shóptiń bası qıymıldamaydı

12.Qoy noǵayda, sipse toǵayda

Oqıwshı naqıl-maqal quramında tábiyiy baylıqlardı ajıratıp aytqanı menen, olardı qaysı tarawda qollanılıwına onshelli dıqqat bóle bermeydi. Sonlıqtan, bul tapsırmalarǵa anıqlıq kirgiziw maqsetinde oqıtıwshı mısalı, eń dáslepki naqıl quramındaǵı suw - tábiyiy baylıǵınıń qanday baylıqlar toparına kiriwi hám onıń turmıstıń qaysı

32

tarawında paydalanıwı, ishimlik suwdı únemli, maqsetli paydalanıwdıń abzallıqları haqqında sóz etiliw kerekligine jol-joba kórsetiw oqıwshılardıń durıs, qátesiz juwap beriwine baǵdarlap barıwı kerek. Sondayaq, hár bir oqıwshınıń tábiyiy baylıqlar haqqında pikirlerin qunt penen tıńlap, tiyisli orınlarda tolıqtırıp barıw zárúr.

Soń geografiya páni oqıtıwshısı tawsılatuǵın tábiyiy baylıqlar yaǵnıy qayta tiklenbeytuǵın baylıqlardan hám tawsılmaytuǵın tábiyiy bay-lıqlardan qanday jollar menen aqılǵa muwapıq paydalanıw múmkin?- degen sorawdı taxtaǵa jazıp, oǵan qısqa, mazmunlı etip juwap beriw kerekligi tapsırıladı. Bul tapsırmaǵa juwaptı taxtaǵa iliwli turǵan plakatqa hár bir oqıwshı óz pikirin qısqa e tip marker járdeminde jazıwı hám túsinik beriwi tiyis. Kim bul sorawǵa kóbirek, mazmunlı hám keńirek juwap qay-tarsa. oqıtıwshı usı táreplerine qarap bahalawı kerek. Oqıwshılar bul tapsırmanı tómendegi taqılette orınlawı múmkin.

1.Tábiyattıń pataslanıwına jol qoymaw;

2.Hár qıylı shembilik, abadanlastırıw jumıslarında shıǵındılardı, japıraqlardı órtemew, al onı topıraqqa kómip taslaw kerek, sebebi ol hawanı pataslaydı;

3.Ishimlik suwın pataslamaw;

4.Ishimlik suwınıń ısrapgershilikke jol qoymay, aqılǵa muwapıq paydalana biliw;

5.Kislorod deregi toǵaylardı keńeytetuǵınlıǵın, hár jılı báhárde jańadan nállerdi egiw tiyis ekenligi;

6.Janılǵı baylıqların únemleytuǵın texnikalardan paydalanıw zárúrligi hám t.b.

Usı sıyaqlı maǵlıwmatlardı, óz kózqarasların jazıw, onı oqıtıwshı járdeminde dodalaw úlken áhmiyetke iye.

Sabaq aqırında oqıtıwshı tárepinen, aldın ala tayarlanǵan tábiyiy baylıqlardan hádden tıs «kózsizlik» penen paydalanıw aqıbetinde ulıwma jer júzi kóleminde júz berip atırǵan ekologiyalıq mashqalalardı sáwlelendiretuǵın mısalı: (Toǵaylardan órt, taza ishimlik suw mashqalası, azon qabatında júz berip atırǵan qubılıslar, qazılma baylıq kánlerinen durıs paydalanıw hám t.b.) máselelerdi ózinde qamtıǵan óz waqıttı óz ishine alatuǵın kinofilmdi oqıwshılar názerine usınıw kerek.

Usı sıyaqlı sabaqta tek teoriyalıq maǵlıwmatlar menen ápiwayı ǵana tanıstırıp qoymastan, al olardan ısırapgershilikke jol qoymay durıs, orınlı paydalanıw máselelerin de túsindirip ótiw oqıwshıda usı geografiyalıq bilimlerdi meńgerip qoymastan, al óz úlkesine degen

33

perzentlik muhabbat, watandı súyiwshilik, adamgershilik, insanıylıq pazıyletlerdi de qáliplestirip baradı dep esaplaymız.

Juwmaqlap aytqanda, temanı úyreniwde bunnan basqa da «Zig-zag»,

«Aqlıy hújim», «Sinkveyn», «Klaster» hám basqa da kóplegen usıllardan paydalanıw, olardı durıs tańlay alıw geografiya páni oqıtıwshısınan úlken talapshańlıqtı sabaqtıń mazmunlı ótiwi ushın sezgirlikti óz pánine, kásibine bolǵan juwapkershilikli qatnastı talap etedi.

GEOGRAFIYA PÁNIN OQÍTÍWDA KLASSTAN TÍS JUMÍSLARDÍ SHÓLKEMLESTIRIW

Búgingi kúnniń oqıtıwshıları aldında jańalıqlar saat sayın kirip kiyatırǵan ózgeriwsheń dáwirde intellektual, jetik shaxslardı tarbiyalawday joqarı maqset turıptı. Bul maqsetti ámelge asırıwda oqıtıwshılardıń kóbirek óz betinshe izleniwin, bilimniń basqa da dereklerinen paydalanıwdı talap etedi. Biz, oqıtıwshılar oqıwshılarǵa tereń bilim beriw menen birge olardıń bilimge qızıǵıwın, óz betinshe izleniwin hám miynet etiwge tárbiyalap barıwdı kózde tutıwımız lazım. Mekteplerde klasstan tıs jumıslardı ótkeriw oqıtıwdıń ilimiy dárejesin kóteriwde úlken áhmiyetke iye. Aldıńǵı oqıtıwshılardıń tájiriybelerinde oqıwshılardıń pánge, túrli kásiplerge bolǵan qızıǵıwshılıǵın kópshilik jaǵdaylarda klasstan tıs jumısların qanshelli nátiyjeli shólkemlestirilgeni menen baylanıslı ekenligin kóriwimiz múmkin. Klasstan tıs jumısları bul oqıwshılardıń sabaq dawamında alǵan bilimlerin e le de tereńlestiriw maqsetinde ótkeriletuǵın ilajlar jıynaǵınan ibarat desek qátelespeymiz yaǵnıy dástúr talap e tken kóp ǵana bilimlerdi klasstan tıs jumıslarda alıwı múmkin. Klasstan tıs jumıslar ishinde oqıwshılar óz úlkelerin úyreniw jaǵdayında tek ǵana geografiya basqada tariyx, biologiya, ádebiyat, ekonomika pánlerine de tiyisli bilimlerdi iyeleydi. Geografiya sabaqlarında klasstan tıs jumısları túrlishe. Búgingi kúni oqıtıwshılardıń tájiriybelerinde hám kópshilik mekteplerde klasstan tıs jumıslarınıń tómendegi túrleri keń tarqalǵan :

Geografiya dógeregi - Bunda barlıq klass oqıwshıları ıqtıyarıy rá-

wishte aǵza bolıwı múmkin. Dógerek jumısı teması tar mazmunǵa iye bolıwı da múmkin. Mısalı: «Ǵárezsiz Ózbekstan», «Geograf sayaxatshılar». Dógerek

34

óz atına da iye bolıwı lazım. Mısalı: «Jas tábiyiy geograflar», «Jas ekonom geograflar», «Jas demograflar», «Jas ekologlar» hám t.b.

Geografiya dógereginde alıp barılatuǵın jumıslar tematikası tek ǵana geografiyaǵa tiyisli bolmawı da múmkin. Bunda oqıwshılardıń qızıǵıwshılıqların da itibarǵa alıw maqsetke muwapıq.

Geografiya klubları - Geografiya klublarına túrli jastaǵı

oqıwshılar qatnasıwı múmkin. Klublar oqıwshılardıń dem alıslarında ilimiy bi-limlerin toltırıw ushın dúziledi. Geografiya klubların mektepten tıs mákemelerde de shólkemlestirilse boladı. Klublarda tómendegi baǵdarda jumıslar alıp barılıwı múmkin:

-Tábiyattı súyiwshiler klubı

-doslıq klubı

-qızıqlı ushırasıwshılar klubı hám t.b.

Tábiyattı súyiwshiler klubına tábiyiy geografiyaǵa qızıǵıwshılar, tábiyattı qorǵawshılar aǵza bolıwı múmkin. Qızıqlı ushırasıwlar klubına tájiriybeli ustazlar, belgili alımlar menen ushırasıwlar shólkemlestirilse maqsetke muwapıq.

Oqıwshılar ortasında klasstan tıs jumısların nátiyjeli shólkemlestiriw ushın geografiyalıq oyınlar hám qızıqlı sorawlardan paydalanıwdı, tábiyat hám jámiyetke tiyisli qızıqlı faktler, túsinikler, kónlikpelerdi qáliplestiriw kerek hám tiyisli ádebiyatlar menen tanısıwında úlken áhmiyetke iye. Konferenсiyalar belgili bir mashqalaǵa baǵıshlanıp ótkeriliwi de múmkin. Konferenсiyalardı shólkemlestiriw 3- 4 hápte aldın baslanıwı kerek. Konferenсiyanıń ótkeriliwi oqıwshılarǵa aldın ala aytıladı. Konferenсiya teması ıqtıyarıy bolıwı lazım. Bunda 6-8-klass oqıwshıların geografiyaǵa tiyisli ádebiyatlarǵa baǵıshlanǵan konferenсiyalar qızıqtırsa, joqarı klasslarda ekonomikalıq-siyasiy, ekologiyalıq mashqalalarǵa baǵıshlanǵan konferenсiyalar qızıqtıradı.

Geografiya olimpiadaları - klasslar yamasa mektepler arasında ja-

rıslar kórinisinde ótkeriledi. Olimpiadalardı shólkemlestiriwdiń maqseti: Geografiyalıq kartalardı biliw, karta boylap sayaxat, kontur kartalar menen islesiw, tábiyiy hám ekonomikalıq geografiyalıq tárip jazıwǵa úyretiw, tábiyiy hám ekonomikalıq territoriyalardı salıstırıw, jer sharı tábiyatınıń rawajlanıw nızamlıqları, túrli orınlar ayırmashılıqları sebeplerin úyreniw, ózi jasap atırǵan rayon, wálayat, respublika, jáhán geografiyası boyınsha bilimlerin sınaydı.

Geografiyalıu kesheler - klasstan tıs jumıslarınıń keń tarqalǵan

túrleriniń biri bolıp, bul tek ǵana geografiyalıq bilimler menen qurallandırıp qoymastan, bálkim, olardıń izleniwshiligin, pánge bolǵan qı-

35

zıǵıwshılıǵın asıradı. Keshelerdi ótkeriwde geografiyalıq oyınlar hám qızıqlı sorawlardan paydalanıwda, oqıwshılarda tábiyat hám jámiyetke tiyisli qızıqlı faktler, túsinikler, kónlikpelerdi qáliplestiriw kerek boladı. Geografiyalıq kesheler oqıwshılar ortasında birge islesiw, oylaw, pikirlew kónlikpelerin rawajlandıradı. Biz óz tájiriybemizden kelip shıqqan halda geografiyalıq kesheniń ótkeriw usılın usınamız. Bul 4 etaptan ibarat bolıp oqıwshılar sanına qaray e ki toparǵa bólinedi. Hár bir topar ózleri oylasqan halda toparlarına at qoyadı hám sárdarlar saylanadı.

1-etap «Durıs-nadurıs» shınıǵıwı

Bul shınıǵıw oqıwshılardan tapqırlıqtı, ziyreklikti, logikalıq oylaw hám pikirlewin rawajlandırıwda xızmet qıladı. Bunda tekst qatarları aralastırılıp oqıladı, al qatnasıwshılar durıs juwaptı jasıl kartochka, al nadurıs juwaplardı qızıl kartochkalar arqalı kórsetedi. Bul shınıǵıw bahalanbaydı. Shınıǵıw juwmaǵında oqıtıwshı durıs juwaplardı beredi. Juwaplar slayd arqalı da kórsetiliwi múmkin.

1.Amazonka kenguriwi qaltasız

2.Evropa pingvini usha aladı

3.Qurǵaqlıqtaǵı kit barlıq waqıtta ózine suw sewip júredi.

4.Qanatlı maymıllardıń ushıwı ushın arnalǵan burılıw quralı

bar.

5.Irgejeyli piller uyqısızlıqtan azap shegedi.

6.Qoyan geshirdi kapustadan ayıra almaydı.

7.Arqa yarım shardıń qusları menen qubla yarım shardıń qusları

ushırasqanda qol alısadı.

8. Kitler júze almaydı, biraq suwdıń betinde óz denesiniń awırlıǵı menen

tura aladı.

9.Soqır tıshqan vakuumdı jaqsı kóredi.

10.Qoyanlardıń uyalıw sezimi kúshli rawajlanǵan.

11.Kúl reń ǵarǵa jas qosılǵan sayın qara ǵarǵaǵa aylanadı.

1.Ay balıqtıń uzınlıǵı 3 metr awırlıǵı 2 tonna.

2.Gorillalar bir-biri menen az urısadı.

3.XX ásirdiń baslarında suwın siyrek ushırasatuǵın haywan edi,

házirgi waqıtta toǵayda kóp ushırasatuǵın haywan bolıp qaldı.

36

4. 800 kg shıǵatuǵın ana ayıwdıń tuwılǵan ballarınıń awırlıǵı 600 grammnan

aspaydı.

5. Kashalot óz azıǵın 1,5 km tereńlikke túsip, 1.5 saat dawamında qalıp izleydi.

6.Belgili gór tıshqanlar qara, aq reńdi tez kóredi.

7.Áyyemgi rimlikler Delfinniń góshinen kolbasa islegen.

8.Kavkazda ǵarbızdı duzlaydı.

9.Krokodildiń mayı jasıl reńde.

10. Banan jeytuǵın turako qusınıń qanatlarında da tırnaq bar.

2-etap

Toparlar jarısı: Bunda qatnasıwshılar tez oylanıp shaqqan juwap beriwge háreket etedi. Sorawlar izbe-iz oqıladı al, qatnasıwshılar usınılǵan sorawlarǵa gezekpe-gezek juwap beredi hám durıs juwapqa 10 balldan berilip barıladı.

2.Suwda tuwıladı, lekin suwdan qorqatuǵın nárse ne? Duz

3.«Ayaǵında shańǵısı menen tuwılǵan xalıq» qaysı? Norveglar

4.«Qıtay alması» dep evropalılar qaysı miyweni ataǵan? Apelsin

5.Bir kózi ashıq uyıqlaytuǵın haywan qaysı? Bóri

6.Kalaxari shólinde júdá iri, zúráát beriwshi ósimlik ósedi. Onıń quramında qant, A,V,S vitaminleri bar. Awırlıǵı 20 kg. ǵa shekem keledi? Jabayı ǵarbız

3-etap «Sırlı sandıq

Bul etap «Sırlı sandıu» dep ataladı. Bunda kishkene eki qutısha qoyıladı. Qutısha ishindegi predmetke sıpatlama beriledi hám qatnasıwshılarǵa oylanıw ushın bir minut waqıt beriledi. Durıs juwap bergen komandalar 10 ball menen bahalanadı.

1-sandıq. Bul derlik 2500 jıllıq tariyxqa iye. Bunı bizge Evropadan

alıp kelgen. Watanı-Qubla Amerika. Bunnan 300 den aslam awqat túrleri tayarlanadı.

Xalıqtıń arasında bunı «Ekinshi nan» dep te biykarǵa atamaǵan. Bunı hár kim hár túrli etip ataǵan. Mısalı: Inglizler «potato», gollandlar «ardantel», franсuzlar «pom-de-ter», al finler bolsa «tartu» dep ataǵan. Bunı bizde ne dep aytamız? (kartofel)

2-sandıq. Arqa Afrikada jasaytuǵın xalıqtın tiykarǵı nanı. Bunıń toyımlılıǵı jaǵınan hesh bir miyue teń kelmeydi. Onıń quramında 70%

37

qant, 1% may, 6% belok zatı hám basqada vitaminler bar. Japıraqları áyyemgi Mısrda ózine tán kalendar wazıypasın da ótegen. Arablar kóbinese arpa unına qosıp onnan nan pisiredi, hár kıylı awqatlar tayarlaydı. Balanıń besigi, kelinshektin oramalı usınıń menen bezeledi. Bul tiykarınan, Arqa Afrika hám Aziyanıń qubla-batısındaǵı ellerde jetilistiredi. Saxaranıń ayırım jerlerinde ol elege shekem pul wazıypasın ótep kelmekte. Bul sandıkta ne bolıwı múmkin. (Qurma)

4-etap

Sardarlar jarısı. Bunda sárdarlarǵa sorawlar beriledi hám hár bir soraw ushın

1minut waqıt beriledi. Durıs juwaplarǵa 10 balldan qosıladı.

1.Quyashqa eń jaqın planeta? Merkuriy

2. Quyashqa eń uzaq planeta ? Neptun

3.Ne tómenge qarap ósedi? muz

5.Qaysı materiktiń shıǵıs tárepin dúnyadaǵı eń shor teńiz suwları juwıp turadı?

Afrika

6.Qaysı materik e ki subekvatorial, e ki tropik hám e ki subtropik poyasında jaylasqan? Afrika

7.Eń úlken wálayat? Nawayı

8.Eń kishi wálayat? Andijan

9.Eń úlken rayon? Q ońırat

10.Eń úlken qala ? Tashkent

Sońında barlıq ballar juwmaqlastırılıp, jeńiske erisken toparlar sıylıqlanadı. Bunday keshelerdi shólkemlestiriw oqıwshılardıń óz ústinde islewine hám óz betinshe izleniwine múmkinshilikler tuwdıradı, intelektuallıq mádeniyatın ósiredi. Klasstan tıs jumısların shólkemlestiriwde okıwshılarda ózin-ózi bahalawı, óziniń bilimine isenim, átirapındaǵılardı tıńlaw hám bir-biriniń pikirlerin húrmet etiw sezimleri oyanadı. Solay etip, klasstan tıs jumıslardıń nátiyjeli juwmaqlanıwı onı tuwrı shólkemlestiriwden baslanadı. Geografiya oqıtıwshılarına bunday jumıslardı shólkemlestiriw oqıwshılar menen birge jaqınnan islesiwge múmkinshilik jaratadı. Olardıń pánge bolǵan qızıǵıwshılıǵın arttırıw imkaniyatına iye boladı.

GEOGRAFIYA SABAQLARÍNDA «KEMELER USÍLÍ»NAN

PAYDALANÍW

Bul usılda dáslep oqıtıwshı klass oqıwshıların qatarlarǵa qarap 3 toparǵa bólip aladı. Olarǵa keme qaǵıydaları birinshi sabaqta ótiledi.

38

1.Matros (oqıwshı) taza kiyingen, kemeni taza tutqan jaǵdayda bolıwı lazım.

2.Matros ózine kerekli qurallarǵa iye bolıwı kerek (dápter, kitaplar, ruchka, atlas, qálem hám basqalar).

Dáslep oqıwshılar ótilgen tema boyınsha berilgen sorawlarǵa juwap beriw tiykarında «óz kemelerin» payda etedi. Bunıń ushın oqıtıwshı oqıwshılarǵa ótken tema boyınsha soraw beredi. Sorawlardıń juwabı kemeni «payda etedi».

Mısalı:

1-soraw: Dúnyadaǵı eń úlken mámleket qaysı hám qay jerde jaylasqan?

Juwap: Rossiya, Evraziyada jaylasqan. Demek, 1- topardıń kemesi «payda boldı».

2-soraw: 2, 3-qatarlarǵa beriledi hám olardıń da kemeleri payda boladı. Oqıwshılar sorawlarǵa juwap bere almasa soraw jeńillestiriledi. Úsh topardıń da kemeleri payda bolǵannan soń oqıtıwshı keme bayraqların tańlawǵa ótedi.

1. Dúnyada okeanlardan eń uzaqta jaylasqan mámleket qaysı?

Juwap: Ózbekstan

Demek, 1-topar Ózbekstan bayraǵı astına júzedi.

2-topardıń sorawı. Ózbekstanǵa shegeralas, maydanı e ń úlken mámleket qaysı?

Juwap: Qazaqstan

Demek, 2-toparımız Qazaqstan bayraǵın ildirip júzedi. 3-topar sorawı. Aziyadaǵı qudıqlar mámleketi qaysı?

Juwap: Túrkmenstan.

Endi oqıtıwshı kemelerge at qoyıw basqıshına ótedi. Kemelerge at qoyıwda ótilgen temaǵa baylanıstırıw kerek. Ótilgen temalar tawlar, dáryalar, kóller bolıwı múmkin.

1-topar sorawı. Orta Aziyanı izertlegen, Labnor kóli hám jabayı atlardı tapqan kim? Juwap: N.M. Prjevalskiy

Demek 1-topar kemesiniń atı – N.M. Prjevalskiy.

2-topar sorawı. Orta Aziyadaǵı tawlardı úyrengen hám usı tawlardıń biri onıń atına qoyılǵan

Juwap: Semenov-Tyan-Shanskiy

39

3-topar sorawı. Pamir tawlarındaǵı eń uzın muzlıqqa qaysı alımnıń atı qoyılǵan?

Juwap: A.P.Fedchenko.

Demek, 3-topar kemesiniń atı Fedchenko.

Kemeler qurılǵannan keyin bayraq hám atları jazıladı. Bular doskaǵa magnitli qaǵazlar járdeminde ildirilse jaqsı boladı. Endi oqıwshılar ózleri sayaxatqa shıǵatuǵın atawlardı tańlaydı. Mısalı: oqıwshılar Indoneziya atawın tańlaydı. Atawlar átirapı tosıqlar menen tosıp qoyıladı. Bul tosıqlar sanı oqıtıwshı jańa tema boyınsha tayarlaǵan sorawlarǵa say bolıwı kerek boladı. Oqıwshılar qálegen atawlardı tańlaydı. Mısalı: Madagaskar, Shri-Lanka, Grenlandiya hám taǵı basqalar. Atawlardıń súwretleri taxtaǵa ildiriledi, átirapı bolsa tosıqlar menen oraladı. Hár bir tosıqta taza temaǵa tiyisli 10 soraw beriledi. Oqıwshılar oylasıp onı bayan etedi. Sorawlarǵa tuwrı juwap bergen keme bir ballǵa iye boladı. Usı tárizde kemeler atawǵa qarap júzip baradı.

«DOMINO» OYÍNÍ

«Domino» oyınında «Arqa Amerikanıń geografiyalıq ornı, izertleniw tariyxı» teması boyınsha tómendegishe tarqatpa materiallar tayarlanadı.

1 –variant ushın sorawlar

1- soraw: Arqa Amerika materiginiń jer maydanı qansha? 1-juwap: 24,2 mln.km.kv

2- soraw: Teńiz qáddininen eń bálent jeri?

2- juwap: Kordilera tawındaǵı Mak-Kinli shıńı 6194m.

3- soraw: Teńiz qáddinen eń pás jeri qaysı?

3- juwap: Ajel alabı -86 m?

4- soraw: Eń úlken kóli qaysı?

4- juwap: Joqarı kóli 82.000 km.kv.

5- soraw: Eń úlken ataw qaysı?

5- juwap: Grenlandiya atawı 2,2. mln km.kv.

6- soraw: Eń uzın dáryası?

6- juwap: Missisipi (Missuri menen) 6019 km.

2-variant ushın sorawlar

1- soraw: Arqa Amerika materiginiń arqa tárepinde Evraziya materigi menen tutasıp, qanday materik dep atalǵan?

1-juwap: Lavraziya

40

muzlıqtıń atı?

4- juwap: Viskonsin muzlıǵı.

5- soraw: Appalachi tawlarınıń eń bálent tochkası?

5- juwap: Mitchell shoqqısı 2037m.

6- soraw: Ullı kóllerdiń atların atań?

6- juwap: Joqarı, Michigan, Guron, Eri, Ontario

Oyındı orınlaw tartibi: Oqıwshılardıń hár birine óz aldına konvertler tayarlanıp, onıń ishine kestede turǵan juwaplar qıyılıp salınadı. Hár bir oqıwshı konverttegi sorawǵa onıń juwabın tawıp alıp, jelim arqalı durıs juwaptı orınlarına jelimlep shıǵadı. Oqıtıwshı oqıwshılar bolǵannan keyin, olardı jıynap alıp bahalaydı. Bunda oqıwshılardıń taza tema boyınsha alǵan bilimleri bekkemlenedi hám usı

«Domino» oyını arqalı sabaqqa degen qızıǵıwshılıǵı artadı.

«Pikirlep atırsańba demek jasap atırsań, pikirlemesen-joqsań» degen gápti biykarǵa aytpaǵan. Oqıwshı pikirlew ushın oǵan álbette imkaniyat jaratıp beriw zárúr. Bul imkaniyat oqıtıwshı basshılıǵı tiykarında bolıw kerek hám onıń wazıypası tek ǵana oqıtıw emes bálkim oqıwshılardıń óz betinshe iskerligin shólkemlestirip, olardı sabaq dawamında aktiv qatnasıwshısına aylandırıw baslı wazıypası. Bunday nátiyjelikke erisiwdiń tiykarǵı jollarınıń biri bilimlendiriwde zamanagóy usıllardı qollanıw. Usı usıllardan biri “Atanaqlar hám boslıqlar” usılı esaplanadı.

Bul usıldı qálegen temanı úyreniwde qollansa boladı. Durıs juwapqa boslıq belgisin, qáte juwapqa atanaq belgisin qızıl sıyaqlı ruchkalarda boyaw kerek.

41