Geografiyanı oqıtıwda innovaciyalıq texn.payd

bilimlerdi úyreniw ushın oqıwshılar aldın ala ózleri biletuǵın tájiriybe bilimlerdi esapqa alıwı hám pikirlewi ushın imkaniyat jaratıladı.

JERGILIKLI KÓRGIZBELI QURALLARDAN PAYDALANÍWDÍŃ GEOGRAFIYALÍQ ÓZGESHELIKLERI

Tábiyiy geografiya baslanǵısh kursın oqıtıwda jergilikli kórgizbeli materiallardan paydalanıw oqıwshılardıń óz úlkesin jaqınnan biliwi, sonday-aq geografiya tálimin kúndelikli turmıs penen baylanıstırıw ushın qolaylı imkaniyatlarǵa iye. Usı proсesste qorshap turǵan ortalıqta júz berip atırǵan tábiyiy qubılıslar hám geosferanıń dúzilisi haqqında geografiyalıq elesletiw hám túsinikler ańsat qáliplesedi.

Oqıw–biliw proсesinde janlı pikirlewden, abstrakt oylawǵa ótiliwi ushın qolaylı múmkinshilikler júzege keledi. Sabaqtı shólkemlestiriwde kórgizbeli qurallardan paydalanıw tómendegi jaǵdaylarda júz beredi. Birinshiden, kórgizbeli qurallar oqıwshılarda geografiya sabaqlarına bolǵan qızıǵıwdı payda etedi. Ekinshiden, olar tárepinen geografiyalıq túsiniklerdiń tereń ózlestiriliwi támiyinlenedi. Úshinshiden, oqıwshılardıń dúnya qarası rawajlanadı. Nátiyjede, ózlestirilgen bilim kúndelikli kónlikpege aylanadı.

Ulıwma bilim beretuǵın orta mekteplerde geografiya sabaqları dawamında oqıwshılar tómendegilerdi biliwi hám orınlawı zárúr.

1.Ayta (kórsete) alıw;

2.Anıqlay (ólshey) alıw;

3.Súwretley alıw;

4.Túsindire alıw;

5.Boljay alıw;

Tábiyiy geografiya baslanǵısh kursında tómendegilerdi ayta (kórsete) alıw múmkin:

-tawlar, tegislikler, pástegislikler;

-teńiz, dárya, kól, kanal, jap;

- taw jınısları kollekсiyaları: magmatikalıq, shógindi, metamorfikalıq;

-ósimlik hám haywanat dúnyasın anıqlay (ólshey) alıwı zárúr;

-kóz benen shamalap aralıqlardı anıqlaw;

-ózi jasaytuǵın orınnıń topografiyalıq kartasın súwretley alıw;

-geografiyalıq obektlerdiń ornı;

12

-kartadan hám globustan geografiyalıq koordinatalar, paralleller, meridianlardı;

-ásbaplar járdeminde ózi jasap turǵan orınnıń klimatın, ıǵallıǵın, samal tezligi hám baǵdarların;

-Klimatqa okeannıń hám hawa massalarınıń tásiri;

-litosfera plitalarınıń payda bolıwı hám háreketi;

-lava, magma haqqında túsinik.

Geografiya sabaǵında jergilikli kórgizbeli qurallardan orınlı paydalanıw bilimin asırıw jolında ámelge asırılıwshı zárúr wazıypalardan biri bolıp esaplanadı.

Geografiya sabaǵınıń ámeliy jetiskenligin asırıw, onıń mazmunın ba-yıtıw hám bilim beriw proсesinde pedagogikalıq texnologiyadan paydalanıw esabınan ámelge asırıladı.

Oqıw materiallarınıń áhmiyetine qarap jergilikli kórgizbeli qurallardı sonday etip tańlaw kerek, bul birinshiden, oqıwshılar tárepinen geografiyalıq bilimlerdi ańsat ózlestiriliwin támiyinlese, ekinshiden, olardıń baqlawshılıq qábileti hám kózqarasınıń ósiwine de járdem beredi.

JERGILIKLI KÓRGIZBELI QURALLARDÍ ULÍWMA GEOGRAFIYALÍQ TYSINIKLERDIŃ QÁLIPLESIWINDEGI ORNÍ

Úlketanıw materialları járdeminde ulıwma geografiyalıq túsiniklerdi qáliplestiriwdiń tiykarǵı jolı janlı kóre alıwdan abstrakt oylawǵa barıw.

Geografiyalıq túsiniklerdiń qáliplesiwi, yaǵnıy úyreniletuǵın nárse, obekt hám qubılıslardıń tiykarǵı ózgeshelikleri hám tiykarǵı belgileriniń oqıwshılar sana-sezimine kirgiziwde úlketanıw materialları tiykarǵı orındı iyeleydi.

Oqıwshılar tábiyiy geografiya baslanǵısh kursı tiykarların úyreniw proсesinde júdá kóp geografiyalıq terminler, toponimler, sonday-aq, jergilikli qurallar haqqında anıq kórinis hám ilimiy túsiniklerge iye bolıwı lazım. Sonıń menen birge, usı pándi oqıtıwda oqıwshılarda jergilikli kórgizbeli qurallar tiykarında olardıń ámeliy kónlikpe hám qánigeligin asırıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.

13

Tábiyiy geografiya baslanǵısh kursın úyreniwde ulıwma bilim beretuǵın orta mektepleriniń 5-klass oqıwshıları tiykarınan tómendegi teoriyalıq bilim hám ámeliy kónlikpelerdi ózlestiredi:

1.Litosfera, gidrosfera, atmosfera, olardı analizlew metodları hám tábiyattıń tiykarǵı komponentleri, olardıń óz-ara qalay baylanısqanı haq-qında anıq maǵlıwmatqa iye boladı.

2.Ózi jasap turǵan orınnıń tábiyiy sharayatı, sonday-aq, relefi, dáryaları, kólleri, klimatı, suwları, tábiyat zonaları haqqında túsinikler payda etiw.

3.Jergilikli kórgizbeli qurallardan taw jınıs kollekсiyaları, ósimlikler gerbariyler, topıraq hám basqa qurallar ulıwma geografiyalıq túsinikler payda etiwge xızmet etedi.

4.Tábiyat obektleri hám qubılısları tikkeley geografiyalıq anıqlıq payda etiwde tiykarǵı derek bolıp xızmet etedi.

Predmet hám hádiyselerdi tábiyatta tábiyiy halda kórsetiw menen túsinikler ańsat qáliplesedi. Olar ulıwma geografiyalıq túsiniklerdi payda etip qoymastan, bálki oqıwshıda óz úlkesin, tuwılǵan jerin jaqsıraq biliwge bolǵan qızıǵıwshılıǵın oyatadı.

Bunda hádiyselerdiń ulıwmalıq hám zárúr belgilerin payda etiwshi faktorlar esaplanadı. Túsinikler anıq hám anıq emes túsiniklerge ajıratıladı. Bir pútin nársege baylanıslı túsinik anıq túsinik bolıp esaplanadı. Máselen, Aziya, Gimalay, musson, briz hám taǵı basqalar. Ǵárezsiz obektler bolǵan predmet hám hádiyselerdiń ulıwmalasqan belgi hám de qásiyetleri haqqındaǵı pikirlerdi sóz járdeminde táriplewshi túsinikke ulıwmalasqan túsinik dep ataladı. Máselen: «Qaraqalpaqstan klimatı» hám

«Xalqınıń tıǵızlıǵı».

Geografiyalıq bilim tiykarların táriplewshi ulıwmalasqan hám quramalı túsiniklerdi basqıshpa-basqısh ózlestirip barıw zárúr. Hár bir sabaqta usınday túsiniklerdiń áhmiyetli elementleri haqqında pikir almasıwlar júrgiziw maqsetke muwapıq boladı.

Geografiyalıq tálim nátiyjeliligin asırıw hám bul jolda jergilikli kórgizbeli qurallardan paydalanıwda usı pán oqıtıwshısı tómendegi shártlerge muwapıq is júrgiziwi lazım:

1.Geografiya pániniń oqıtıwshısı usı pánniń obekti hám predmeti haqqında anıq maǵlıwmatqa iye bolıwı zárúr.

2.Tábiyiy geografiya baslanǵısh kursında oqıtıwshı sol pánniń baǵdarları hám olardıń maqsetlerin biliwi, oqıw proсesin tuwrı shólkemlestiriliwi ushın kepil bola aladı.

14

3.Jergilikli kórgizbeli qurallar tábiyiy obekt, qubılıslar áhmiyetin obrazlı túrde ashıp beriliwin támiyinleydi.

4.Oqıwshılarǵa mámleketlik bilimlendiriw standartları, sonday-aq dástúr tiykarında innovaсiyalıq texnologiyanı qollanıp, jergilikli kórgizbeli qurallar járdeminde tálim-tárbiya beriw tálim nátiyjeliligin támiyinleydi, geografiyalıq bilimlerdi keńeyttiriw hám bayıtıwdıń maqul jolı bolıp esaplanadı.

5.Házirgi waqıtta Qaraqalpaqstan Respublikası aymaǵında jumıs alıp barıwshı ulıwma bilim beretuǵın orta mekteplerde tábiyiy geografiya tálimin shólkemlestiriwde jergilikli kórgizbeli qurallardan paydalanıw jolında unamlı tájiriybeler menen bir qatarda ayırım kemshilikler de kózge taslanbaqta.

Tábiyiy geografiya baslanǵısh kursı ulıwma bilim beretuǵın orta mektepleriniń 5- klasında úyreniledi. Oqıw dástúrinde bul kursta geografiyalıq bilimler tiykarların úyreniw ushın 34 saat waqıt ajıratılǵan. Kurs kóleminde oqıwshılar tún hám kúndiz, máwsimler, quyash, jer, topıraq, ósimlik, hawa rayı, klimat hám basqalar haqqında dáslepki geografiyalıq túsiniklerdi ózlestiredi.

Sonday-aq, óz úlkesi haqqında dáslepki ulıwmalasqan kónlikpe hám túsiniklerge iye boladı.

Bul háreketler oqıwshılarda zárúr geografiyalıq bilim (túsinik) lerdi payda etiw menen birge Watandı súyiw hám óz tuwǵan jeri menen maqtanıw sezimlerin qáliplestiredi.

Ulıwma bilim beretuǵın orta mektepleriniń 5-klasında «Hawa rayı hám klimat» teması belgili sistema tiykarında, sonday-aq jergilikli kórgizbeli qurallar járdeminde úyreniledi.

Usı orında «Hawa rayı hám klimat» hám «Geografiyalıq qabıq hám tábiyat kompleksleri» temalarında shólkemlestirilgen shınıǵıwlardıń rejesi haqqında sóz etemiz.

Sabaq teması: HAWA RAYÍ HÁM KLIMAT

Sabaqtıń maqseti: Oqıwshılarǵa hawa rayı, klimat, olardıń áhmiyeti, elementleri, hawa rayı xızmeti hámde hawa rayı ózgeriwlerinen derek beriwshi jergilikli belgiler haqqındaǵı teoriyalıq hám ámeliy maǵlıwmatlardı beriw, ózi jasap turǵan aymaqtıń klimatı, klimat qásiyetleri haqqında maǵlıwmat beriw.

Sabaq barısında amelge asırılatuǵın wazıypalar:

15

1.Oqıwshılarǵa hawa rayı hám klimatı onıń áhmiyeti, elementleri, hawa rayı xızmeti hám hawa rayı ózgeriwlerinen derek beriwshi jergilikli belgiler haqqındaǵı teoriyalıq bilimlerdi beriw.

2.Oqıwshı tárepinen «hawa rayı», «klimat» klimattı payda etiwshi faktorlar,

«hawa rayı elementleri», «hawa rayı xızmeti», «meteorolog»,

«meteorologiya orayı» hám «hawa rayı ózgeriwin bildiriwshi jergilikli belgiler» uqsaǵan túsiniklerdiń puxta ózlestiriliwine e risiw.

3.Oqıwshılarda hawa rayı, klimat ózgeriwlerin baqlaw kónlikpelerin

qáliplestiriw.

4. Olarda jergilikli belgilerge muwapıq hawa rayı ózgeriwin aldın-ala anıqlaw kónlikpelerin qáliplestiriw.

Sabaqta paydalanatuzın qurallar: geografiyalıq túsinikler jazıp barı-

latuǵın sózlik dápterler, «Kúndelik baqlaw dápteri», «Hawa rayı ózgerislerinen derek beriwshi jergilikli belgiler» atamasındaǵı keste, hawa rayı ózgeriwlerin aldın-ala anıqlawǵa imkan beriwshi jergilikli belgilerdiń súwreti túsirilgen plakat, Tábiyiy geografiya baslanǵısh kursı sabaqlıǵı, jazıw taxtası, klimat kartası.

Sabaq barısında qollanılıwshı metodlar: ekskursiya, baqlaw, sáwbetlesiw, sorawjuwap, «8x8x8x8» hám «Klaster» metodları.

Sabaqtıu rejesi:

1.Hawa rayı elementleri hám klimat;

2.Hawa rayı hám klimat xızmeti;

3.Hawa rayı ózgeriwin ańlatıwshı jergilikli belgiler;

4.Ekskursiya shólkemlestiriw tiykarında hawa rayı ózgeriwinen derek beriwshi jergilikli belgilerdi anıqlaw;

Sabaqtıń barısı:

Oqıwshılarǵa tómendegi sorawlar beriledi:

1.Hawa rayı degen ne? Klimat degen ne?

2.Hawa rayı hám klimattıń ózgeriwine neler tásir etedi?

3.Hawa rayı ózgeriwlerin aldın-ala biliw ushın neler zárúr?

4.Hawa rayı ózgeriwin baqlap barıwshı qánigeler bar dep e saplaysız ba? Olar kimler?

5.Hawa rayı ózgeriwin átirapta júz berip atırǵan hádiyseler arqalı anıqlaw múmkin be? Mısallar keltirip ótiń.

Klass oqıwshıları 4 oqıwshıdan 8 toparǵa bólinedi. Tábiyiy geografiya baslanǵısh kursı sabaqlıǵınıń «Hawa rayı hám klimat» teması boyınsha

16

berilgen tekst segiz bólimge ajıratılıp (bólimlerge bólingen tekstler kompyuterde teriledi), hár bir toparǵa belgili tekst beriledi. Toparlar bes minut aralıǵında tekst mazmunın úyrenedi. Soń topar qayta shólkemlestiriledi. Jańadan shólkemlesken toparda aldıńǵı topardıń bir aǵzası bolıwı shárt. Topar aǵzalarınıń hár biri qalǵan úsh qatnasıwshıǵa aldıńǵı toparda ózi úyrengen maǵlıwmatlardı jetkeredi (tekst mazmunı haqqında sóylep beredi). Bul proсess ushın 6-8 minut waqıt beriledi. Usı arqalı teksttiń ulıwma mazmunı barlıq oqıwshılar tárepinen ózlestiriledi.

Usı proсesste oqıtıwshı sáwbetlesiwler shólkemlestiriw ushın oqıwshılarǵa tómendegi sorawlardı beredi.

6. Meniń túsinigimde, hawa rayınıń ózgeriwi tiri jánliklerdiń jasawı, turmıs tárizi hám háreketlerine hesh qanday tásir e tpeydi?

7.Men metereologiya orayların payda e tiwge mútájlik joq dep e saplayman. Sizler ne dep oylaysız?

8.Jergilikli belgiler tiykarında hawa rayı ózgeriwin anıqlaw múmkin emes?

Usı uqsaǵan sorawlar menen oqıwshılarǵa sorawlar beriw, olardı pikirlewge, óz pikirin aytıwǵa, óz pikirin dálillewge shaqıradı, olarda pikirlew qábiletin qáliplestiredi.

Usı orında oqıwshılar oqıtıwshı basshılıǵında hawa rayı ózgeriwin aldın-ala biliwge imkaniyat beriwshi jergilikli belgiler haqqında ózlestirgen bilimlerdi jaratıp beriwi talap etiledi. Oqıwshılar usınday jergilikli belgilerdi jazıp aladı, oqıtıwshı olardıń pikirlerin ulıwmalastırıp, jazıw taxtasında belgili kórinis payda etedi. Usı metod oqıwshılarda geografiyalıq bilimlerdi ózlestiriwge bolǵan qızıǵıwdı oyatıp qoymay, olardı jetekshi bolıwǵa, óz pikirin erkin bildiriwge iytermeleydi. Oqıtıwshı hám hár bir oqıwshınıń shınıǵıwlarda belsendi qatnasıwına dıqqat beriwi lazım.

5. Ekskursiya hám tábiyattı baqlaw tiykarında oqıw materialların bekkemlew.

Sabaq aqırında yaki sabaqtan tısqarı sharayatta tábiyat qoynına ekskursiya shólkemlestirip, oqıwshılardıń hawa rayı hám klimat ózgeriwin tuwrıdantuwrı baqlawı ushın sharayat jaratıp beredi. Tiykarınan, oqıwshılar qumırsqalar, jawın qurtı (cherbiy), quslar (atap aytqanda qarlıǵashlar) hámde haywanlar (iyt, pıshıq, úyrek, ǵaz hám basqalar) dıń háreketlerin úyreniw, oqıtıwshı basshılıǵında kishigirim ot jaǵıp, tútinniń baǵdarın anıq-

17

law tiykarında hawa rayınıń jaǵdayı hám ózgeriwi barısında ózlestirgen bilimlerin bekkemlew múmkin.

Ekskursiya waqtında oqıtıwshınıń jol-jobalar, másláháti hám kórsetpeleri tiykarında (tiykarǵı itibar olardıń óz betinshe jumıs alıp barıwına qaratıladı) tómendegishe kórgizbeli qurallar tayarlaydı.

Ekskursiya waqtında oqıwshılar «Kúndelik baqlaw dápter»in toltıradı.

Usı tema boyınsha shólkemlestirilgen shınıǵıwda da oqıtıwshı tárepinen oqıwshılardıń «Geografiyalıq sózlik» dápterin jazıp barıwı óz aldına itibar qaratıwı maqsetke muwapıq bolıp esaplanadı. Sonda, oqıwshılar túsiniginiń negizgi áhmiyetin túsinse, ózlestirgen bilimleri bekkem boladı.

Tájiriybe - sınaw jumısların alıp barıwı proсesinde ulıwma bilim beretuǵın orta mekteplerinde 5-klass oqıwshıları menen «Jer qabıqlarınıń óz ara tásiri» temasın

METEOROLOGIYALÍQ ORAYLAR HAQQÍNDA TÚSINIK

hawanıń jaǵdayı

18

maǵlıwmatlardı beriw hám tábiyatta, qorshaǵan ortalıqtı qásterlew kónlikpelerin qáliplestiriw.

Sabaq proсesinde amelge asırılıwshı wazıypalar:

1.Oqıwshılar tárepinen biosfera hám onıń áhmiyeti haqqında ózlestirilgen teoriyalıq bilimlerdi bekkemlew.

2.Oqıwshılarǵa biosferanıń atmosfera, gidrosfera hám litosferaǵa tásiri, sonday-aq, geografiyalıq qabıq haqqında bilimlerin beriw.

3.Oqıwshılar tárepinen biosferanıń basqa qabıqlarǵa tásiri hámde

«geografiyalıq qabıq» túsinigi hám onıń áhmiyeti bilimleriniń ózlestiriwine erisiw. 4. Oqıwshılarda tábiyat hám qorshaǵan ortalıqtı qásterlew kónlikpelerin

qáliplestiriw.

Sabaq qurallandırıw: «Jer qabıqlarınıń óz ara tásiri» temasındaǵı plakat, sostavı túrli duz hám kánler menen toyınǵan (shor) suw hám shor topıraq úlgileri, «Awılım (qala) nıń ekologiyalıq jaǵdayı» atamaları qoldan islengen topografiyalıq karta, tábiyiy geografiya baslanǵısh kursı sabaqlıǵı, keste.

Sabaq proсesinde qollanıwshı metodlar: gúrriń, soraw-juwap, ekskursiya, baqlaw, «Besinshisi artıqsha» metodı, «Kishi toparda islew» metodı.

Sabaqtıu rejesi:

1.Biosferanıń atmosferaǵa tásiri;

2.Biosferanıń gidrosferaǵa tásiri;

3.Biosferanıń litosferaǵa tásiri;

4.Geografiyalıq qabıq;

Sabaqtıń barısı:

1. Soraw-juwap tiykarında «Biosfera - tirishilik qabıǵı» bóliminde ózlestirilgen bilimlerdi bekkemlew.

19

Oqıwshılarǵa tómendegi sorawlar berilip, olardıń bilim dárejeleri anıqlanadı:

1.Biosfera degenimiz ne?

2.Tiri organizmlerdiń tiykarǵı belgileri nelerden ibarat?

3. Tiri organizmlerdiń óz ara baylanıslılıǵın qalay túsindirip bere alasız? 4. Tiri organizmlerdiń tarqalıwında insan qanday orın tutadı?

II. «6x6x6x6x6» metodı járdeminde bilimlerdi ózlestiriw.

Klass oqıwshıları 6 dan 5 toparǵa bólinedi. Tábiyiy geografiya baslanǵısh kursı sabaqlıǵınıń «Jer qabıqlarınıń óz ara tásiri» teması boyınsha berilgen tekst segiz bólimge ajıralıp (bólimlerge bólingen tekstler kompyuterde teriledi), hár bir toparǵa belgili tekst beriledi. Toparlar bes minut aralıǵında tekst mazmunın úyrenedi. Soń topar qayta shólkemlestiriledi. Jańadan shólkemlesken toparlar dáslepki toparlardıń bir aǵzası bolıwı shárt. Topar aǵzalarınıń hár biri qalǵan 3 toparlasına ózi úyrengen maǵlıwmatlardı jetkizedi (tekst mazmunı haqqında sóylep beredi). Bunıń ushın 6-8 minut beriledi. Sonıń tiykarında teksttiń ulıwma mazmunı hámme oqıwshılar tárepinen ózlestiriledi.

Belgili túsiniklerden ibarat sistema dúziledi hám de oqıwshılarǵa usı sistemanıń temaǵa tiyisli bolmaǵan túsiniktiń anıqlıq wazıypası tapsırıladı. Oqıwshılar itibarına tómendegi sistemasın usınıw múmkin:

1.Biosfera, gidrosfera, materik, litosfera, atmosfera;

2.Atmosfera, litosfera, biosfera, karta, gidrosfera;

3.Gidrosfera, litosfera, atmosfera, biosfera, globus.

Oqıwshılarǵa tómendegi sorawlardan berilip, olardı pikirlewge, óz pikirin erkin bayan etiwge iytermeleydi:

4. Insanlar yaki haywanlar ósimlikler bar bolmaǵan sharayatta da jasay ala ma?

5.Atmosferanıń pataslanıwınıń insanǵa tásiri bar ma? Pikirińizdi tiykarlap beriń.

6.Topıraq jaǵdayı insanǵa tásir kórsete ala ma?

7.Gidrosfera (suw qabıǵı) hám atmosfera (hawa qabıǵı) ortasındaǵı óz ara tásirin jeke pikirleri arqalı kórsetip beriń.

Oqıwshılar menen suw basseyni, tóbelik yaki shól territoriyasına ekskursiya shólkemlestirilip, suw otlarınıń suw jaǵdayına, taw jınısları yaki haywan qaldıqlarınıń topıraq jaǵdayı, sonday-aq, insannıń atmosfera, jer júzi hám gidrosferaǵa kórsetiwshi tuwrı hám keri tásirlerin úyreniw. Usı proсesste oqıwshılar oqıtıwshı basshılıǵında

«Awılım (qala) nıń ekologiyalıq jaǵdayı» atlı topografiyalıq kartanı jaratadı.

Shınıǵıw juwmaǵında oqıwshılarǵa «Insannıń atmosfera, gidrosfera hám Jer júzine keri tásiriniń aldın alıw» atamasındaǵı kesteni toltırıw tapsırmasın orınlaw maqsetke muwapıq. Usı kesteni toltırıwda oqıwshılar insan tárepinen tásir etilgen qabıqlarǵa kórsetiwshi keri tásiriniń aldın alıw jolların kórsetip beriwi lazım.

20

Usı orında oqıwshılar itibarına tómendegi kesteni usınıs e tiw múmkin. (2-keste). Keste oqıwshılar tárepinen oqıtıwshı basshılıǵında toltırıladı.

Tájiriybe – sınaw jumısları proсesinde, sonday-aq, 5-klasslar ushın arnalǵan tábiyiy

Sabaqtıń maqseti: Oqıwshılarǵa geografiyalıq zonalar, olardıń ózine tán ózgeshelikleri haqqında maǵlıwmat beriw arqalı olarda region hám zonalar tuwralı túsiniklerdi payda etiw.

Sabaq proсesinde ámelge asırılıwshı wazıypalar:

8. Oqıwshılarǵa geografiyalıq region hám tábiyat zonaları hám olardıń ózine tán ózgeshelikleri haqqında maǵlıwmat beriw.

2-keste

INSANNÍŃ ATMOSFERAFA, JER JÚZINE HÁM GIDROSFERAǴA

KÓRSETIWSHI KERI TÁSIRIN SHESHIW JOLLARÍ

9. Oqıwshılar tárepinen «geografiyalıq region», «tábiyat zonası», «tegisliktegi tábiyat zonaları», «ıǵallı toǵaylar zonası», «máwsimli ıǵallı toǵaylar zonası», «siyrek toǵaylar zonası», «savannalar zonası», «shala shól hám shóller zonası», «iyne japıraqlı hámme

21