Kógallandırıw

3-súwret. Miywe aǵashı nállerin otırǵızıw

Nálsheler atızlarǵa qarıqlap egiletuǵın bolsa, aldın qarıqlar suwǵarıladı hám erteńgi kúni nálsheler suwdıń tabınan 5-10 sm tómenirekke egiledi. Nálsheler egiletuǵın atızlarda qarıqlardıń aralıǵı 3,5-4 metr, oǵan egiletuǵın náldiń (shúlliktiń) arası tereklerdiń túrlerine qarap 0,5-1 metr bolıwı kerek. Bunda nálshelerdiń shaxmat formasında egilgeni maqul (4-súwret).

4-sywret. Nálshelerdi shaxmat formasında egiw

Nállerdi tárbiyalaw

Aǵashlardıń jasawın hám dekorativlik sapasın támiyinlew ushın tárbiya jumısları olardıń ósiw jaǵdayların esapqa alıw menen júrgiziliwi shárt. Vegetaсiyalıq dáwir dawamında barlıq otırǵızılǵan ósimliklerdiń tayaqshaǵa baylanǵan belbewlerin turaqlı túrde tekserip hám durıslap turıw kerek. Zıyankeslerdiń aǵash qabıǵına zıyan keltirmewi ushın hár bir nálshege jeken qapshıqlardan yamasa basqa jumsaq materiallardan paydalanıp belbewler baylanadı. Shirigen hám sınǵan

32

tayaqshalar, sonday-aq ázzilengen belbewsheler dárhál almastırılıp turıladı.

Nálshe baǵanasınıń átirapındaǵı topıraqtı jumsartıw, otaqshóplerdi otaw menen birlikte júrgiziledi. Aǵash-putalardıń shuqanaqları durıslanıp, átirapı

vegetaсiyalıq dáwir ishinde 5-8 sm tereńlikte (baǵanaǵa jaqınlaw tárepinen

sayızlaw etip) hár bir suwǵarılǵannan keyin topıraq tapqa kelgennen soń 4-5

mártebe jumsartıladı.

Suwǵarıwdıń norması hám qaytalanıwı jergilikli tájiriybege hám klimat

jaǵdayına baylanıslı anıqlanadı. Jas nálsheler vegetaсiya dáwiri dawamında 1416 mártebege shekem, yaǵnıy hár 7-10 kúnnen 1.m2 maydanǵa 30 litr yamasa hár bir nálshege 12-14 litr esabında suw beriliwi kerek. Kúnniń ıssı waqıtlarında erte tańda yamasa keshqurın, ásirese, túnde suwǵarıw jaqsı nátiyjeler beredi. Bunday jaǵdayda hár-bir nál ósirilgen shuqanaqqa 4-5 kg jaqsı shirigen qıy berilse hám 20-30 dana jergilikli jawın qurtları jiberilse hám sońınan topıraqqa islew berilse, onda ósimlik kóbirek azıq ala aladı hám olardıń ósiwi kúsheyedi.

Egilgen nálshelerdiń aylana átirapındaǵı topıraqlardı tolıq túrde yamasa hár bir nálshe dógeregin jeken, qamıs usaǵan ósimliklerden islengen boyraları, salı, biyday, tarı sıyaqlı ǵálle eginleriniń dán sırtındaǵı kepekleri, júdá mayda topan etip tayarlanǵan túrli ósimliktiń qaldıqları yamasa hár qıylı sintetikalıq materiallardan (polietilen, polipropilen sıyaqlı plenkalardan) tayarlanǵan plenkalar menen jawıp qoyıw (mulchalaw) júdá paydalı. Sebebi, bul topıraqta ekilemshi duzlanıwdıń aldın aladı hám suwǵarıw suwınıń artıqmash puwlanıwına

tájiriybelerdiń juwmaqları boyınsha (Q.A. Qosnazarov hám t.b.1992, 1994) awıl xojalıǵı ósimliklerin ósiriwde (ásirese, miywe nállerin

33

tómendegi nátiyjelerge alıp keledi:

1)ósimliklerdi topıraqtıń ekilemshi duzlanıwınan saqlaydı;

2)suwǵarıw suwların 30-50% hám onnan da kóp muǵdarda únemlewge múmkinshilik jaratadı;

3)jabayı otaq shóplerdiń ósip shıǵıwına irkinish jasaydı;

támiyinleydi;

5)topıraqta qatqalaq hám qatıwashlar payda bolmaydı;

6)fizikalıq jumıslardıń kólemi azayıp, topıraqtı jumsartıwdı onsha kóp talap qılmaydı, basqa da imkaniyatlar jaratadı.

Aǵash, puta hám yarım puta ósimliklerdiń sanitariyalıq jaǵdayın jaqsılaw, shıraylı tús beriw hám olardı jasartıp turıw maqsetinde qırqıp turıladı.

1. Sanitarlıq qırqıw – ósimlikerdiń qurǵaq, kesel hám sınǵan putaqların yamasa shaqaların alıp taslaw ushın júrgiziledi. Bul iláj múmkinshiligi bolǵanınsha barlıq vegetaсiyalıq dáwirde dawam ettiriliwi kerek.

2. Forma beriw (bezew maqsetinde) maqsetinde qırqıw – jas nállerge keleshek aǵashtıń bekkem tiykarın jasaw ushın júrgiziledi. Ol ósimlikti turaqlı

ornına otırǵızǵannan keyingi birinshi 4-6 jıl ishinde (qıstıń ayaǵınan baslap vegetaсiyası baslanǵanǵa shekem) dawam etedi.

3. Jasartıw (kúshli qırqıw) ushın qırqıw – ázzizlengen (ósiwi tómenlegen,

joqarı bólimleri quwraǵan hám t.b.) aǵash hám putalarda uyıqlawshı (jasırın) búrtiklerden kúshli ósiwdi payda etiw ushın júrgiziledi.

Jasıl aǵashlardı tárbiyalawdıń eń áhmiyetli hám zárúrli ilájlarınıń biri bul - kúshli zıyanlanǵan hám kesellengen ósimlik organların (shaqalar, putaqlar, túpler, baǵanalar) óz waqtında

34

almastırıw arqalı olardıń orınlarına jańadan jas nálshelerdi otırǵızıp turıw isleri de kiredi.

Elimiz boylap hár jılı ótkeriletuǵın abadanlastırıw hám kógallandırıw jumısların óz waqtında (mart ayınıń basınan – aprel ayınıń birinshi on kúnligine shekemgi qısqa dáwirde) tez hám sapalı tamamlawǵa erisiw kerek.

JUWMAQLAW

Xalqımızda «Jaqsıdan baǵ qaladı, jamannan daǵ qaladı» degen naqıl bar hám ol biykarǵa aytılmaǵan. Elimizdegi bar toǵaylar, júzimzarlar menen baǵlar,

ırǵalısıp, ósken aǵashlar, putalar, yarım puta hám basqa da túrli shóp deneli

ósimlikleri Ana-Watanımızdıń tábiyatına ráń-báráń unamlı túslerdi berip, shırayına-shıray, kórkine -kórik qosıp ájayıp gózzallıqlardı inam etip turıptı.

Búgingi kúni márt xalqımız hár bir kúndi bosqa ótkermey shembilikler menen abadanlastırıw hám kógallandırıw islerine tolıq qatnasıp atır.

Hár jılı mámleketimizdiń dúzilgenine qansha jıl tolǵan bolsa, soǵan sáykes sonshelli aǵash nállerin jaqsı niyetler menen otırǵızıwdı jaslarımız úrp-ádetke aylandırıp atır. Bunday áhmiyetli hám sawaplı islerdi islew pútkil xalqımızdıń sana - seziminde hám olardıń júrek tórinde tereńnen orın alıp, dástúrge aylanbaqta.

Baǵlar jaratıw, terek egiw, kógallandırıw, abadanlastırıw jumıslarına úles qosıw – bul hár bir sanalı insannıń wazıypasına aylanıw kerek.

35