Qaraqalpaqstannıń ekonomikalıq hám sociallıq geografiyası

islep shıǵıldı. Bul suwǵarmalı diyxanshılıq tarawlarında iri-iri gidromelirotivlik qurılıslardı iske asırıwǵa hám kollektor-drenaj setlerin kóbeytiwge jol ashtı. Sebebi biziń úlkemizdiń sháriyatında kollektor-drenaj setlerin qurıw hám keńeytiw egislik jerlerdiń meliorativ jaǵdayın jaqsılaw menen kebir ashqan jerlerdi egislikke paydalanıwda hám awıl-xojalıǵı eginleriniń zúráátin arttırıwda úlkenáhmiyetke iye.

Awıl-xojalıǵı óndirisin rawajlandırıwdıń eń áhmiyetli faktorlarınıń biri óndiris proсesin joqarı kvalifikaсiyalı qániygeler menen támiyinlew, ásirese mexanizator kadrlardı kóbeytiw bolıp esaplanadı. Statistikalıq maǵlıwmat boyınsha Qaraqalpaqstan-nıń awılxojalıǵında troktor-mashinistler, kombayınshılar hám shoferlardıń sanı jıl sayın kóbeymekte hám olar awıl-xojalıǵı óndirisiniń rawajlanıwında sheshiwshi roldi atqarmaqta.

Awıl-xojalıq ónimlerin óndiriwdiń kólemin keskin kóbeytiwde hám onıń rentabilligin arttırıwda respublikanıń tábiyǵıy-ekanomikalıq rayonları boyınsha awılxojalıǵın qániygelestiriw eń áhmiyetli faktorlar katarına kirdi. Bul birinshiden, awılxojalıǵı tarawların úlkemizdiń tábiyǵıy-ekanomikalıq sharayatların esapka alıp qániygelestiriwge múmkinshilik berse, ekinshiden, miynet resurslarınan maksimal dárejede paydalanıwǵa jol ashatuǵını sózsiz.

Solay etip, keyingi jılları awıl-xojalıǵı óndirisin talapqa sáykes qániygelestiriw ayrım xojalıqlardı belgili awıl-xojalıq ónimleriniń, túrlerin óndiriwge baǵdarlawǵa jol ashtı. Bul óz gezeginde házirgi waqıtta Qaraqalpaqstanda awıl-xojalıǵınıń tómendegidey óndirislik tiplerin lúziwge tiykar saldı: paxtashılıq, salıgershilik, ovoshpalız ósiriwshilik, baǵshılıq, júzimgershilik, sút-gósh ham gósh baǵdardaǵı malsharwashılıq tarawları ot shóplik eginler ósiriw, qarakólshilik tarawları, xojalıqaralıq óndirislik bazalarǵa tiykarlanǵan iri qara mal sharwashılıǵı kompleksleri.

Awıl-xojalıǵı óndirislik tipleriniń ishinde paxtashılıq jetekshi rol iyeleydi. Solay etip, awıl-xojalıǵı tutası menen paxta óndiriwge, ǵálle, jońıshqa tuqımın jetistiriw, qaraqul terisi, jún, pille ónimlerin

82

óndiriwge qániygelestirildi. Awıl xojalıǵında óndirilgen ónimler birinshi dárejeli qayta islewden keyin Ózbekstannıń basqa ekonomikalıq rayonları hám sırt ellerge jiberilmekte. Biraq, degenmenen baǵshılıq, ovosh, gósh, qus ósiriwshilik jergilikli áhmiyetke iye tarawlar qatarında qalıp, bul tarawlardıń ónimleri házirshe ishki talaplardı da tolıq qanatlandırmay atır. Sonlıqtan sút, gósh, ovosh, hám baqsha ónimlerin kóbeytiw hám jergilikli xalıqtıń bul ónimlerge degen talabın tolıq qanaatlandırıw eń aslı wazıypalar qatarına kiredi. Qaraqalpaqstan sháriyatında ovosh hám baqsha ónimlerin keskin kóbeytiw ushın úlken múmkinshilikler bar. Úlkemiz uzaq vegetaсiyalıq dáwir hám kólemli jer fondına iye. Bul múmkinshilikti tolıq iske qosıw aldaǵı waqıtta ovosh ónimlerin kóbeytiwge, hátteki onıń onnan dirilgen

ónimlerdiń bir bólimin basqada respublikalarǵa shıgarıwǵa jol ashadı.

Óndiristi qániygelestiriw hám konсentraсiyalastırıwda iri xojalıqlar menen bir qatarda fermer xojalıqların dúziw praktika júzinde nátiyjeler bermekte. Bul xojalıqlarda texnika bazasınan tolıq paydalanıw menen birge melioraсiyaǵa hám ximizaсiyaǵa, agrotexnikalıq qadelerdiń jetiskenliklerinen keńnen paydalanıwǵa jol ashılatuǵın tájiriybede dálillenbekte. Usıǵan sáykes bul ilájlar awıl-xojalıǵı ónimleriniń ózine túser bahasın arzanlatıwǵa, sapalı ónimlerdiń kólemin arttırıwǵa hám jumısshılarǵa tólenetuǵın miynet haqısınıń muǵdarın kóbeytiwdi támiyinlemekte. Solay etip, awıl-xojalıq óndirisinde qániygelestiriw hám konсentraсiyalawdın dárejensin barınsha jetistiriw belgilengen egislik maydanlardan alınatuǵın ónimlerdiń assortimentin jaksılawǵa hám belgili dárejede ónimniń kóleminiń artıwına jol ashpaqta. Bul akırǵı esapta awıl-xojalıǵı ónimlerin óndiriuge ketken miynet shıǵınların azaytıwǵa, ónimniń ózine túser bahasın arzanlantırwǵa, ulıwma ónimniń aqshalay kólemin kóbeytuge hám awıl-xojalında tiykarǵı óndirislik fondlardan nátiyjeli paydalanıwına múmkinshilik tuwdırmaqta (19-keste). Kestede berilgen maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda Qaraqalpaqstanda awıl-xojalıq ónimlerin jetistiriwde bir qansha sapalı ózgesheliklerdiń júz bergenligi bayqalıp tur. Mısalı: kiyingi jıllarda

83

ovrsh hám sabzavat, baǵshılıq ónimlerin jetistiriwde alǵa ilgerlewler bar.

Biraq, paxtashılıq, ǵálleshilik, ásirese salı ónimlerin jetistiriw bir qashnsha artta qaldı. Bul birinshiden Aral daǵdarısına baylanıslı egislik jerlerdiń meliorativlıq sharayatınıń paseyiwine hám suw tanqıslıǵına baylanıslı bolsa, ekinshiden paxtashılıq sonday-aq, salıgershilik xojalıqlarında shólkemlestiriw máseleleri-niń úziliske túsiwi hám bul tarawda júz bergen ekanomikalıq qatnaslardıń alsizligine tikkeley baylanıslı boldı. Nátiyjede, ulıwma kórsetkishler Ózbekistannıń walayatlarına tiyisli ortasha korsetkeshlerinen tómenlep ketti. Sonlıqtan ayrım awıl-xojalıq ónimlerin jan basına bólgende Qaraqalpaqstan Respublikası Ózbekstandaǵı ortasha kórsetkishten de tómen dárejede turadı.

Kórsetilgen jıllar ishinde miynettiń ónimdarlıǵı arttı, bir islewshige tuwra keletuǵın egislik jerderdiń maydanın kóbeytiw hám awılxojalıǵında paydalanılatwǵın texnikalardıń tek sanlıq tárepi emes, al sapalıq jaqlarınada aytarlıqtay kewil bólinbekte. Solay e tip, keyingi 20 jıl ishinde Ózbekstan respublikası boyınsha awılxojalıǵı tarawlarınan alınǵan ishki jalpı aymaqlıq ónimniń muǵdarı artpaqta,

84

bunıń kólemi 2010 jıllarǵa kelip 14-16 trln. sumnan joqarıladı. Qaraqalpaqstanda bul kórsetkish jılına 737 mlrd. sumdı quramaqta, yaki Ózbekistan boyınsha awıl xojalıǵı tarawlarınan jıl sayın óndiriletwǵın ulıwma ónimniń 3,4-4,0 proсentke jaqının jetistiretwǵın boldı.

Sonlıqtan respublika aymaǵında awıl-xojalıǵı óndirisiniń nátiyjeligin arttırıw hám diyxanshılıqta paydalanıwǵa tiyisli rezervlerdi iske qosıw boyınsha Ózbekstannıń basqa regionlarınıń tájiriybelerinen keńnen paydalanıw zárúr. Máselen: jer resursları bir qansha sheklengen bolsada Andijan oblastı uzaq jıllar dawamında awılxojalıǵı tarawların rawajlandırıw boyınsha respublikada jetekshi orınlardıń birin iyelemekte. Tek 2005-jıllardıń ózinde-aq, Andijan oblastınıń óndiris tarawlarında jıl dawamında 1 trillion kóleminde ónim tayarlandı, bul Qaraqalpaqstanda respublikasına salıstırǵanda 3,0 esege derlik kóp degen sóz. Nátiyjede Qaraqalpaqstan hár bir gektar egislik maydannan alınatuǵın paydanıń kólemi hátteki respublikalıq ortasha kórsetkishtende 2,7-3,2 ese tómen bolıp atır.

Usıǵan sáykes, Qaraqalpaqstan Respublikasındaǵı eń tiykarǵı máseleawıl xojalıǵı óndirisiniń nátiyjeliligin joqarılatıw e saplanadı. Bul óz gezeginde hár bir gektar e gislik jerden hám hár bir bas maldan alınatuǵın ónimlerdiń shıǵımın joqarılatıw arqalı iske asırılıwı tiyis.Tilekke qarsı respublika aymaǵında awıl-xojalıǵı tarawlarında kólemli jumıslar iske asırılsada, 1980-jıllardan baslap diyxanshılıq hám mal sharwashılıǵı ónimlerin jetistiriwdiń kólemi ózgerissiz qalmaqta, hátteki ayrım tarawlarda bul kórsetkish jıldan-jılǵa páseyip ketti. Mısalı: 1980-jıllarda jıl sayın 398,0 mıń tonna paxta, 378,7mıń tonna ǵálle hám taǵı basqa da awıl-xojalıǵıq ónimleri óndirilgen bolsa, bul kórsetkish 2005-jılllarǵa kelip jılına paxta boyınsha 212,6 mıń tonna, ǵálle jetistiriw boyınsha 201,6 mıń tonnanı quradı. Al, 2010-jılı bolsa respublika boyınsha óndirilgen paxta 188,0 mıń tonnanı, ǵálle ónimleri 231,4 mıń tonnanı quradı, hátteki ayırım awıl-xojalıq ónimleri 80-jıllarǵa salıstırganda 42,3-58,3%ke azayıp ketti (20-keste). Kestede berilgen maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda Qaraqalpaqstanda awıl-xojalıq

85

ónimlerin jetistiriwde bir qansha sapalı ózgesheliklerdiń júz bergenligibayqalıp tur.

20- keste

Qaraqalpaqstanda ayrım jıllar ishinde awıl-xojalıq ónimlerin jetistiriwdiń kólemi, mıń tonna esabında

Mısalı: kiyingi jıllarda ǵálle jetistirniw, mal sharwashılıǵı ónimin tayarlaw sonday-aq kartoshka, ovrsh hám sabzavat, baǵshılıq ónimlerin jetistiriwde alǵa ilgerlewler bar. Biraq, paxtashılıq, ǵálleshilik, ásirese salı ónimlerin jetistiriw bir qashnsha artta qaldı. Bul birinshiden Aral daǵdarısına baylanıslı egislik jerlerdiń meliorativlıq sharayatınıń paseyiwine hám suw tanqıslıǵına baylanıslı bolsa, ekinshiden paxtashılıq sonday-aq, salıgershilik xojalıqlarında shólkemlestiriw máseleleriniń úziliske túsiwi hám bul tarawda júz bergen ekanomikalıq qatnaslardıń alsizligine tikkeley baylanıslı boldı. Nátiyjede, ulıwma kórsetkishler Ózbekistannıń walayatlarına tiyisli ortasha korsetkeshlerinen tómenlep ketti. Sonlıqtan ayrım awıl-xojalıq ónimlerin jan basına bólgende Qaraqalpaqstan Respublikası Ózbekstandaǵı ortasha kórsetkishten de tómen dárejede turadı.

2010-jılǵı maǵlıwmat boyınsha Qaraqalpaqstannıń awıl-xojalıǵı jıl sayın 482 mlrd.sum muǵdarında ishki jalpı ónim jetistirip, bul tarawda respublikanıń xalıq xojalıǵında islewshi isshilerdiń 34 proсenti hám ulıwma ishki ónimniń 32,9%tı tayarlanadı. Usı awıl-xojalıq ónimleriniń 57,2%ti diyxanshılıqta, al qalǵan ónimler basqa tarawlarında óndiriledi. Solay etip, diyxanshılıq, awıl-xojalıǵınıń tarawlıq strukturasındaǵı tutqan áhmiyeti hám jıl sayın óndiriletuǵın ulıwma jalpı ónimniń kólemi boyınsha basqada awıl-xojalıq tarawları arasında joqarı salıstırmalı úlesti iyeleydi. Birak, degen menen awıl-xojalıǵı

86

tarawlarınıń rawajlanıwı xalıqtıń ósip baratırǵan talabın tolıq qanatlandıra almay atır. Bunı óndirilgen ónimlerdi xalıqtıń jan basına bólgendegi ortasha kórsetkishlerde tastıyqlaydı (21-keste)

21- keste

Qaraqalpaqstanda óndirilgen awıl-xojalıq ónimlerin jan basına bólgendegi dárejesi, kg esabında.

Kestede berilgen maǵlıwmatlarǵa qaraganda Respublika boyınsha óndirilgen awıl-xojalıq ónimleri jan basına bólgende eleda tómen dárejede. Eger jan basına fiziologiyalıq norma boyınsha jılına 68kg gósh, 270kg sút ónimleri, 219dana máyek 52,3 kg kartoshka,118,5kg ovosh hám sábzávot ónimleri, sonday-aq 98,9 kg miywe hám júzim ónimleri zárúrli bolsa, bul kórsetkish Respublika aymaǵında joqarıdaǵı atı kórsetilgen awıl-xojalıq ónimlerin jetistiriwdiń jıllıq kólemi az bolǵanlıqtan xalıqtıń jan basına bólgende jılına tek bolǵanı 97 litr sút ónimleri, 73kg palız

ónimleri, 130kg ǵálle, 30,9kg gósh, 23,7dana máyek, 13,2 kg kartoshka ǵana jetistirilip atır.

Bul júdá az. Sonlıqtan fiziologiyalıq normaǵa sáykes azıq awqatlıq ónimlerdi kóbeytiw ushın Qaraqalpaqstan sharayatında awıl-xojalıǵı óndirisin zaman talabına sáykes modernizaсiyalaw arqalı onıń nátiyjeligin arttırıwǵa ayrıqsha itibar beriwdi talap etedi. Bul ushın suwǵarmalı diyxanshılıq tarawların intensifikaсiyalaw jolı menen miynettiń ónimdarlıǵına erisiw hám awıl-xojalıq tarawlarınıń turaqlı rawajlanıw strategiyasın islep shıǵıw zárúr.

3.3.3. Diyxanshılıq awıl-xojalıǵınıń baslı tarawı: qáliplesiwi hámrawajlanıwı

Qaraqalpaqstanda diyxanshılıq erte waqıtlardan-aq qáliplesti hám qoldan suwǵarıw jolı menen iske asırıladı.

87

2010-jıl statistikalıq maǵlıwmatlarǵa analiz jasasaq respublikada suw menen támiyinlengen egislik jerlerdiń kólemi 500,1 gektarǵa jetkerildi. Usınnan egislik ushın paydalanılıp atırǵan maydanlar 254,0- 262,9 mıń gektardı quraydı. Qaraqalpaqstanda suwǵarmalı diyxanshılıq tarawlarınıń intensivli rawajlanıwı Amiwdáryada, Taxiatash hám Túyemoyın gidrouzelleri qurılǵannan keyingi jıllarǵa tuwra keledi (22keste).

Diyxanshılıqtıń barlıq tarawlarında derlik sanlıq hám sapalıq ózgerisler iske astı. Biraq 1976-jıllardan kiyin yaki Amiwdáriyada Taxiatash hám Túyemoyın gidrouzelleri qurılǵannan keyingi jıllarda diyxanshılıq tarawlarınıń júdá tubalap qalıwı haqıyqatlıqqa tuwra kelmeydi.

Biraq Amiwdáryanıń suw aǵısınıń onıń joqarı hám orta aǵıslarında kóplep awılxojalıǵına sarıp etiliwi Qaraqalpaqstan sharayatında suw tańsıqlıǵın keltirip shıgardı. Mine usıǵan sáykes diyxanshılıqtıń

88

egislik maydanı 1980-jılǵa salıstırǵanda 16 %ke qısqarsa, bul kórsetkish 1990-jılǵa salıstırǵanda 37 % ke qısqardı. Solay etip, diyxanshılıqta egislik jerlerden paydalanıwdıń úziliske túsiwi hám egislik jerlerdiń meliorativ sharayatınıń buzılıwı suwǵarmalı diyxanshılıqtan jetistiriletuǵın ulıwma ónimniń, ásirese paxta ónimleriniń paseyiwine alıp keldi.

Súwenli magistrallı suwǵarıw sisteması Ámiwdáryanıń shep jaǵalawı arqalı 2-5 kilometrlik aralıqta aǵıp otkeńnen keyin jolında birneshe jańapay qurılǵan kanallardı da suw menen támiyinleydi. 1949-jıldan 1974 jılǵa shekem kanal saǵası injenerlik usılda ornalastırılǵan regulyator arqalı, al 1974-jıldan baslap Taxiatash gidrouzeli iske túsiwi menen tolıq injenerlik usılda suw menen támiyinlewge ótti.

Sebebi, uzaq jıllar dawamında jetistirilgen salı nállerin sonıń ishinde rayonlastırılgan sortlardı saqlaw ilájları kórilmekte. Usıǵan sáykes, hátteki suw tańqıslıǵı sharayatındada Qáraqalpaqstannıń ayrım rayonlarında salınıń egislik maydanı saqlanbaqta.

Házir respublika aymaǵında ǵálleshilikti rawajlandırıwǵa ayrıqsha itibar berilmekte. Eger 1940-jıllarda Respublika boyınsha ǵálleshilik ushın ajıratılǵan egislik maydanı 47,8 mıń ga bolsa, al bul kórsetkish 1995-jılı 126,1 mıń gektarǵa kóbeydi. Ǵálleniń egislik maydanı ásirese toqsanınshı jıllardan baslap keńiytile basladı. Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan respublikaları óz ǵárezsizligine erisiw menen xalıqtıń azıq-awqatlıq ónimlerge degen ósip baratırǵan talapların esapqa alıp, dán

ónimlerin kóbeytiw maqsetinde ǵálleshilikti rawajlandırıwǵa ayrıqsha itibar berilmekte. Mısalı: 1980-jıllarda ǵálle ushın ajratılǵan egislik maydanı 80,1mıń gektardı qurasa, usınıń 62,5mıń gektarın salınıń egislik maydanı iyeledi.Al, 2010-jılı ǵálle ushın ajratılǵan egislik maydan 100,2 mıń gektarǵa jetti, usınnan salınıń egislik maydanı 36,6 mıńgektardı quradı.

Diyxanshılıq tarawlarınıń quramında paxtashılıq tarawlarıda úlken áhmiyetke iye. Bul taraw burınǵı dárejesindey mámleket kaznasın pul derekleri menen tolıktırıp ulıwma xalıq-xojalıqlıq áhmiyetin saqlap

89

kelmekte. Usıǵan sáykes egislik jerlerdiń jıl sayın 36,7-39,6%ti paxtashılıq ushın ajratıladı.

Paxtashılıq. Qaraqalpaqstan respublikasında paxtashılıq awılxojalıǵınıń iri tarawlarınan esaplanıp, diyxanshılıq penen shuǵıllanatuǵın xojalıqlardıń kópshiligi derlik paxtashılıqqa qániygelesken. Házir paxtashılıq penen shuǵıllanatuǵın xojalıqlar awılxojalıǵı óndirisine paydalanatuǵın tiykarǵı óndirislik fondlardıń qunı boyınshada, awıl-xojalıq tarawlarında islewshi rabochiy hám xızmetkerlerdin sanınıń kóbirek bólimin iyelep jılına óńdiriletuǵın doxodtıń kópshilik bólimin óndirip, awıl-xojalıq komplekisinde jetekshi roldi atqaradı.

2010-jılǵı maǵlıwmat boyınsha paxtashılıqtıń úlesine barlıq awılxojalıq egislik maydanınıń 37%-40% hám jıllıq toplaǵan doxodtıń 2/3 bólimi tuwra keledi, yaki mámleket tapsırǵan «aq altınnıń» esabınan milli doxodtıń kópshilik bólimin tayarlamaqta.

Paxta Qaraqalpaqstanda uzaq dáwirlerden berli egiledi. Biraq bul taraw burınlarda awıl-xojalıǵı ekanomikasında aytarlıqtay rol oynamadı. 1913-jılı ulıwma egislik maydannıń 10,3% paxtashılıqtıń úlesine tuwra keldi. Barlıq paydalanıwdaǵı

(109,5mıń ǵa) ulıwma egislik maydannıń, 11,3 mıń gektarın paxtashılıq iyeledi. Biraq, paxtashılıqta agrotexnikalıq jumısslar oǵada tómen dárejede boladı. Hár bir gektar egislik jerden alınatuǵın zúráát 12-13 сentnerden artpadı. Al, alınǵan paxta mamıǵı óte tómen sapada boldı. Egislik jerlerdi meniral tóginler menen támiyinlew hám paxta ósimligin hár qıylı zıyankeslerden qorǵaw ushın ximikatlar joqtıń qasında edi.

Qaraqalpaqstanda 1932-jıllardan baslap-aq paxtashılıqtı keskin rawajlandırıw programması qabıl etilip, bul másele kún tártibindegi bas mashqala qatarında mámleketlik qadaǵalawǵa alındı. Usı dakumentler tiykarında jańa jerlerdi ózlestiriw, suwǵarıw tarmaq-ların duziw hám ilimiy izertlew mekemelerin shólkemlestiriw boyınsha, ásirese tuqımshılıq selekсiyalıq jumıslardı túp tamırınan jaqsılaw boyınsha qarar qabıl etildi. Bul paxtashılıqtı rawajlandırıwǵa, ásirese uzın talshıqlı paxta sortların oylap tabıw hám onı óndiriske keńnen engiziwge

90

jol ashtı. Bular awıl-xojalıǵı tarawlarında óndiris proсesin sholkemlestiriwde ulken rol atqardı.

Qaraqalpaqstan Respublikasınıń arqa rayonları ushın klimat shárayatlarına qolaylı paxtanıń tez piser sortların kóplep jetistiriw maqsetinde Shımbay tuqımshılık stanсiyası iske qosıldı. Nátiyjede respublikanıń tábiyǵıy-ekanomikalıq rayonları boyınsha joqarı sapalı paxta sortlarınıń tórt túri egiletuǵın boldı. Bular hár qaysısı ónimdarlıǵı boyınsha tábiyǵıy zonalarǵa iykemlestirilgen sortlar bolıp esaplanadı. Házirgi waqıtta usınday joqarı sapalı paxta sortlarınıń birine respublikanıń arqa zonasında rayonlastırılǵan S47-27 sortın atawǵa boladı. Bul sort 20-jıl dawamında egilip jaqsı nátiyjeler berip kiyatır.

Paxtashılıqta toplaǵan dereklerge karaǵanda rawajlangan karobchkanıń ónimi

6,5 gramdı quraydı. Joqarı zúráátli 108-F sortları menen támiyinlengen xojalıqlarda bul karobchkadan alınǵan ónim 6-7 grammǵa barabar. Biraq 108F sortka qaraǵanda S4727 sortı biziń respublika shárayatında 8-10 kúndey burın pisip, kópshilik xojalıqlar hám tábiyǵıyekonomikalıq zonalar boyınsha rayonlastırılǵan sortlar qatarına kiredi.

Solay etip, keyingi jıllarda qabıl etilgen ilájlar nátiyjesinde jańa jerlerdi ózlestiriw boyınsha, awıl-xojalıgınıń materiallıqtexnikalıq bazasın bekkemlew, miniral tóginlnrdi kóplep óndiriw, joqarı zúráátli rayonlastırılǵan jańa sortlardı praktikada qollanıw, awıl xojalıǵında islewshilerdin materiallıq qızıǵıwshılıǵın arttırıw boyınsha kóp ǵana tabıslar qolǵa kirgizildi. Bul hám taǵı basqa da ilájlar Orta Aziyanıń basqa respublikaları sıyaqlı Qaraqalpaqstanda-da tiykarǵı tovarlıq áhmiyetke iye taraw-paxtashılıqtı rawajlandırıwǵa úlken tásir jasadı. Bunıń ayrım xarakterli belgilerin tómendegi keste maǵlıwmatlarında kóriwge boladı (23-keste). Kestede berilgen maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda paxtashılıq házirgi dáwirde suwǵarmalı diyxanshılıqtıń eń iri hám qánigelesken tarawlarına aylandı. Qaraqalpaqstan sharayatında uzak vegetaсiyalıq dááwir hám tarmik resurslardıń jıyıntıǵı paxtadan mol zúráát toplawǵa múmkinshilik beredi. Biraq 1960-jıllardan keyin Amiwdárya suw aǵınınıń qısqarıwı

91