Qaraqalpaqstannıń ekonomikalıq hám sociallıq geografiyası

úlesi derlik tuwra keledi. Ayrım jıllar ishinde mallardıń bas sanınıń ósiwi tómendegi kesteden kóriwge boladı (26-keste).

Kestede berilgen maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda Qaraqalpaqstan boyınsha mallardıń bas sanı tutası menen alǵanda aytarlıqtay ósti. Kórsetilgen jıllar ishinde ásirese qaramallardıń, qoy hám eshkilerdiń sonday-aq, kuslardıń bas sanı aytarlıqtay ósti. Mısalı: 1975-2010-jıllarda barlıq xojalıqlar boyınsha iri qara mallardıń bas sanı 2,2 esege, sonıń ishinde sıyırdıń bas sanı 1,8 esege kóbeydi. Al, shoshqalardıń bas sanı 60% ke kemeydi. Keyingi jıllar ishinde mal sharwashılıǵın rawajlandırıw boyınsha úlken-úlken jumıslar islendi. Mallardıń ot-shóp bazasıbekkemlendi hám keńeytildi.

Mal sharwashılıǵın qániygelestiriw nátiyjesinde xojalıq aralıq birlespelerdiń, assosaсiyalardıń hám mámleketlik shólkemlerdiń kúshi menen ot-shóp tayarlaw punktlerin iske qosıw, fermalardı mexanizaсiyalastırıw, mal sharwashılıǵı komplekslerin kurıw, óndiris proсessin avtomatlastırıw hám mexanizaсiyalastırıw boyınsha jumıslar iske asırıldı.

Bul mal sharwashılıq tarawlarında sharwashılıq ónimlerdiń óndiriwdiń pátin kúsheytti. 1976-jıl menen salıstıranda 2010-jıla kele Respublikada gósh óndiriw tiriley saliaqta 2,8 esege, sút 1,6 esege qarakól terilerin tayarlaw 10,4%ti quradı (27keste).

27- keste

102

Ayırım jıllar ishinde Qaraqalpaqstan mal sharwashılıq ónimlerinjetistiriwdiń dárejesi

Kestede berilgen maǵlıwmatlara qaraǵanda mal sharwashılǵı ónimleri, sonıń ishinde gósh jetistiriw boyınsha alǵa ilgerlewler bayqaladı. Biraq bunnan barsha taypadaǵı xojalıqlarda mallardıń bas sanı kóbeydi degen túsinik kelip shıqpaydı.

Sonlıqtan mal sharwashılıǵın rawajlandırıwda tiykarǵı másele ónimniń ózine túser bahasın arzanlatıw hám óndiristiń nátiyjeligin arttırıwǵa qaratılıwı tiyis. Bul óz gezeginde óndiristiń tiykarǵı fondlarınan paydalanıwdı jaqsılawdı hám xojalıqtıń ishki rezervlerin tolıq iske qosıwdı talap etedi. Kóp jıllar dawamında Qaraqalpaqstanda qarakól qoyları ósiriledi hám óziniń biologiyalıq ózgesheligi boyınsha shólistanlı ıssı hám qurǵaqshılıq klimatqa iykemlesip, Qaraqalpaqstan sharayatında tiykarǵı ónim beretuǵın tarawlar qatarına aylandı.

Qaraqalpaqstanda birinshi qarakól terisin óndiriw XVII ásirge tuwra keledi. 1673-jılı xiywa elshisi Moskvaǵa 300 qarakól terisin sıylıqqa aparıp qarakól sharwalarınıń áhmiyetliligin kópshilik ellerge tanıtadı. Qaraqalpaqstanda qarakól sharwashılıǵınıń haqıyqıy rawajlanıw hám qáliplesiwi e kinshi dúnya júzlik urıstan keyingi jıllarǵa tuwra keledi hám bul tarawdı rawajlandırıw boyınsha bir qansha tabıslar qolǵa kirgizildi. Házir qarakól qoy sharwashılıǵı Orta Aziya Respublikalarınıń bardıǵına derlik, sonday-aq Qaraqalpaqstanda da keńnen rawajlanbaqta. Orta Aziya Respublikalarında qarakól qoylardıń bas sanı boyınsha Ózbekstan birinshi orındı iyeleydi hám eń sapalı qarakól terilerin jetistiredi. Keyingi jıllar ishinde Qaraqalpaqstanda da rawajlandırıw boyınsha úlken kólemdegi shólkemlestiriw jumısları iske asırıldı, qoy

103

sharwashılıǵında qarakólshilikke qániygelestirilgen xojalıqlar sanı kóbeydi hám olarda hasıllandırıw jumısların shólkemlestirilmekte jáne tábiyiy jaylawlardıń otlaqları rekonstrukсiyalanbaqta. Biraq, shólistanlı jaylawlarda suwlandırıw máselelariniń úziliske túsiwine baylanıslı. Tábiyiy jaylawlardan paydalanıwdın nátiyjeligi pás hám olardıń maydanı Respublikanıń tábiyiy ekanomikalıq zonaları boyınsha birgelikli jaylaspaǵanlıqtan mal sharwashılıına ózlestiriw dárejesi elede tómen. Máselen: Respublikanıń Qubla rayonlarında 3 mln. gektardan aslam jaylawlar bolsa, usınıń házirgi kúnde tek bolǵanı 51,3% ǵana ózlestirilgen, al arqa rayonlarda bul kórsetkish 43% ti, Aral rayonında 5,3% ten artpaydı. Respublikada qániygelesken qarakólshilik xojalıqları shólkemlestirilsede, olardıń kópshiligi elege shekem quwatlı óndirislik bazasına iye emes. Nátiyjede qániygelesken qarakólshilik xojalıqlarınıń kópshiligi derlik sap payda menen jumıs islewge kirise almay atır. Sonlıqtan Respublikamızda qániygelestirilgen qarakólshilik xojalıqlardı tez arada shólistanlı jaylawlardan raсionallı paydalanıwǵa ótiwi tiyis. Házirgi atezian qudıqları bazasında shólistanlı otlaqlar suwlandırılmaqta. Mısalı: Qızılqum zonasında qazılǵan skvajinadan sekundına 2 kub/m suw toplap jılına 1,8-2 mıń gektar maydanlardı suwlandırıwa múmkinshilik beredi. Bul mal sharwashılıq zonalarında «suwlandırılǵan kishi massivlar» bazasında tek ot-shóp tayarlaw e mes al ovosh, baxcha eginlerin ósiriw, sonday-aq, júzimgershilikti rawajlandırıwǵa da tolıq imkaniyatlar dúzedi. Solay etip, qoy sharwashılıǵı zonalarında paydalanılmay atıran rezervlerdi iske qosıw mal sharwashılıǵı ónimleriniń kólemin arttırıwǵa há mónimniń ózine túser bahasın arzanlatıwǵa jol ashatuǵını sózsiz.

Aldaǵı perspektivada Qaraqalpaqstan jaǵdayında qoy sharwashılıǵınıń tiykarın qarakólshilik baǵdardaǵı qoylar iyeleytuǵın boladı. Sonlıqtan Ústirt jaylawların ózlestiriw bul jerde intensivli qarakólshilik baǵdardaǵı xojalaqlardı shólkemlestiriwge múmkinshilik beredi. Házirgi waqıtta Ústirttiń otlaqların hám basqa da baylıqların intinsiv paydalnnıw boyınsha kóplegen isler islenbekte. 1961jılǵı Ózbekstan húkimeti Ústirt jaylawların paydalanıwdı jaqsılaw isleri boyınsha

104

qararına sáykes Ústirtte qoy sharwashılıǵın rawajlandırıw jolǵa qóyıldı. Úsıǵan sáykes Ústirtti tez ózlestiriw isleri alıp barılmaqta.

Ústirt jaylawların ózlestiriw hám onı awıl-xojalıq aylanısına qosıw tek Qaraqalpaqstan ushın ǵana emes,al Qarshı,Mırzashól hám basqada aymaqlardı paxtashılıqqa paydalanıwga baylanıslı bul rayonlardaǵı qarakól qoylardı Ústirt zonasına awıstırıwǵa múmkinshilik jaratıladı. Bul Ózbekstanda qoy sharwashılıǵın bunnan bılay rawajlandırıwda jetekshi roldi iyeleytuǵını sózsiz.

Qaramal sharwashılıǵı. Qaraqalpaqstanda barlıq xojalıklarda qaramallardıń bas sanı 2010-jılǵı stat maǵlumat boyınsha 759,6 mıń bastı quraydı. Gósh óndiriwdiń jıllıq kólemi, soyılǵan salmaqta 50,4 mıń tonna, sút 158,7 mıń tonnanı quraydı. Keyingi jıllarda Ámiwdárya deltasınıń hám Aral teńizi boylarınıń áhmiyetli tábiyiy otlaqları, gósh baǵdarındaǵı mal sharwashılıǵın raúajlandırıw ushın keńnen paydanılmaqta. Házir bul jaylawlarda Qaraqalpaqstannıń paxtashılıq penen shuǵıllanatuǵın oraylıq hám túslik rayon xojalıqlarınıń 60 mıń bastan artıq qaramalları hám Xorezm oblostınıń 45 mıń bastay qara malları baǵıladı. Qaramal sharwashılıǵın rawajlandırıw ushın suwǵarmalı zonalarda kóp rezervlerge iye. Tek suwǵarmalı zornalardıń esabınan hár jılı 100-120 mıń tonna bede yaki Respublikada jıynap alınatuǵın qattı shóptiń jartısı tayarlanadı. Bunnan basqa Ámiwdárya deltasındaǵı tábiyiy jaylawlardıń esabınan hár jılı 300 mıń tonnaday shóp tayarlanadı ham bul rayon tolıǵı menen gósh baǵdarındaǵı mal sharwashılıqqa qániygelestirildi. Jaz aylarında bul jerde Respublikanıń barlıq iri qaramallarınıń 2/3 bólegi baǵıladı. Bul paxtashılıq hám ǵálleshilik xojalıqlarında jumıs praсessin durıs shólkemlestiriwge múmkinshilik dúzbekte. Sońǵı jıllarda qala xalqı sanınıń kóbeyiwine baylanıslı qala átirapı sút baǵdarındaǵı sharwashılıq fermaları dúzilip, bul qala xalqın sút penen támiyinlewde úlken áhmiyetke iye boldı.

Solay atip, qala átirapı sút xojalıqların shólkemlestiriw birinshiden

sútke bolǵan talaplardı sheshiwge tiykar dúzse, ekinshiden bul tarawdı sanaat tiykarında dúziw jolı menen awıl-xojalıq ónimleriniń kólemin artırıwǵa múmkinshilik tayarlanbaqta. Sút baǵdarındaǵı mal sharwashılıǵı,

105

qusshılıq hám shoshqashılıq ushın tasıp alıp kelinetuǵın kópshilik otshópler suwǵarılıp egiletuǵın zonadaǵı eginlerdiń tiykarında tayarlanbaqta. 2008-jılǵı maǵlıwmat boyınsha ot-shóplik eginler barlıq egislik maydanlardıń 39,4% iyeleydi. Bunnan basqa paxta hám ǵálle ushın 300-350 mıń gektarday egislik jerler paydalanılıp, olardan toplanǵan taslandılar da paydalanıladı. Ot-shóplik eginler ishinde jetekshi orındı jońıshqa hám mákke, júweri iyeleydi. hám bul e ginlerdiń maydanın keńeytiw ushın respublikada úlken múmkinshilikler bar. Bunnan baska Respublikada jońıshqashılıqtı rawajlandırıwǵa bunnan bılay úlken áhmiyet berildi. Aldaǵı perspektivada jońıshqa tek almaslap egiw sxemasındaǵı daqıl rolin atqarıp qoymastan mal sharwashılıǵı tarawın, ásirese sawın baǵdarındaǵı mallardı joqarı vitaminli ot-shóp penen támiyinleytuǵın boladı. Qaraqalpakstan awıl-xojalıgınıń strukturasındagı eń áhmiyetli qosımsha tarawlar retinde baǵshılıq, júzimgershilik, ovosh hám palız eginlerin rawajlandırıwǵa da ayrıqsha itibar berilekte. Usıǵan sáykes bul tarawdıń egislik maydanları keńeytildi hám hár bir gektar jerden alınatuǵın zúráátlik joqarıladı. Nátiyjede qaramal sharwashılıǵın rawajlandırıw ushın qosımsha ot-shóp balanısın dúziwge múmkinshilik tayarlanbaqta.

Qoy sharwashılıǵı: Qaraqalpaqstan Respublikası keń kólemdegi tábiyiy jaylawlar hám otlaqlardıń maydanına iye. Onıń ulıwma kólemi 10 mln. gektardı qurap, tiykarınan úsh tábiyi rayonnan turadı: 1) Qızılqum, 2) Ústirt 3) Ámiwdárya deltası. Usınnan Qızılqum tábiyiy rayonı 2,3 mln. gektarday jaylawlardı iyelep, onıń jıllıq ot-shóplik zapası 6-7 mln. сentnerdi quraydı. Bul jılına 700-800 mıń bas qarakól qoyların saqlawǵa hám rawajlandırıwga múmkinshilik beredi. Biraq, tábiyiy jaylawlarda suwlandırıw dárejesi tómen bolǵanlıqtan elede bolsa qoy sharwashılıǵında tómen dárejede ózlestirilmekte. Usıǵan sáykes mal jayılımı ushın qosımsha jaylaw-lardı ózlestiriw máselesi házirgi kúnniń baslı problemasına aylandı hám respublikanıń sharwashılıq aymaqları esabınan qosımsha 2,6 mln. gektarday jaylawlar yaki ózlestiriwge tiyisli jaylawlardıń 30% ózlesti. Bunda 450 artezian skvajinaları qurıldı hám

173 shaxta tipindegi qudıqlar qazılıp paydalanıwǵa berildi. Keleshekte

106

jaylawlardı ózlestiriw menen xojalıqlardıń orayların qurıw hám mádeniylestiriw, sonday-aq olardıń óndirislik qurılısların salıw qolǵa alınadı. Máselen: Qızılqum tek jaylaw ushın emes al súrimge jaramlı jer fondına da iye. Onıń ulıwma maydanı 250 mıń gektardı quraydı. Bul egislik ushın paydalanıwǵa da óte jaramlı. Házir Qızılqum tábiyiy rayonınıń Qırıqqız massivinen ózlestirilgen jerler gektarına 23-25 сentner paxta, 50 сentner mákke kók massasın hám 110 сentner bede bermekte. Bul jerde artezian suwları menen suwǵarıw tiykarında ot-shóp tayarlawǵa hám shopanlardıń ovoshqa degen talabın qanatlandırıw ushın kólemli jumıslar islenbekte. Qarakólshilik xojalıqlardıń ekanomikalıq korsetkishlerin analizlew Qızılqum tábiyiy rayonınıń ot-shóp resursların durıs paydalanıw úlken áhmiyetke iye ekenligin kórsetip atır.

Qaraqalpaqstan sharayatında qarakól qoy sharwashılıǵı mámleketlik kóz qarastan, sonday-aq jergilikli xalıqlardıń qızıǵıwshılıǵı boyınsha da úlken áhmiyetke iye taraw. Sonlıqtan qarakólshilikti intensivli rawajlandırıw Qaraqalpaqstan sháriyatında paxtashılıq penen bir qatarda úlken tabıs keltiriwi sózsiz. Ústirt tábiyiy rayonınıń otlakları da elege shekem sharwashılıq ushın tolıq ózlestirilgen joq. Bul tábiyiy geografiyalıq rayon 7 mln. gektardan aslam jaylawdı iyelesede kóp resursları tolıq izertlenbegenlikten hám qolaysız tábiyiy klimat sharayatlarına baylanıslı perspektivasız rayonlar qatarında tilge alınıp keldi. Biraq, Końırat sharwalarınıń tájiriybelerine hám keyingi jıllardaǵı júrgizilgen ilimiy-izertlew jumıslarınıń juwmaqlarına qaraǵanda, Ústirttiń Qaraqalpaqstanǵa tiyisli bóliminiń ot-shóp zapası

1,1 mln. tonna bolıp, ol 1,2 mln. bas qoy hám júz mıń bas túyeni baǵıwǵa múmkinshilik beretuǵını anıqlandı. Ústirttiń ot-shóplik resursların jıldıń kópshiliu waqıtlarında paydalanıwǵa boladı. Biraq, suw derekleri kem bolǵanlıqtan házir sardobalardıń suw balanısları tiykarında az kólemde paydalanılmaqta. Usıǵan sáykes jaylawlardı suwlandırıw islerin jaqsılaaqsetinde artezian qudıqların qazıw jumıslarına itibar bermekte. Bull keleshekte sharwashılıq xojalıqlarında qoylardıń bas sanın kóbeytiwge hám qoy sharwashılıǵı zonalarında qosımsha awıl-xojalıq ónimlerin jetistiriwge múmkinshilik dúzedi.

107

Solay etip, jaqın keleshekte Qaraqalpaqstanda qoylardıń bas sanı 700 mıń basqa kóbeyiw, olardan alınatugın gósh ónimleriniń kólemi 7500 tonnaǵa, al, júndi 1100 tonnaǵa jetkeriw múmkinshilikleri bar. Bul belgilengen wazıypalardı iske asırıw Qaraqalpaqstannıń esabınan Ózbestannıń basqa regionlarında mıńlaǵan gektar maydanlardı baǵshılıq hám basqa diyxanshılıq tarawları ushın ózlestiriwge real múmkinshilik dúziledi hám jaylawları sheklengen aymaqlardan mallardıń bas sanınıń ádewir bólegi Qaraqalpaqstan jaylawlarında baǵılatuǵın boladı.

Qaraqalpaqstanlı diyxanlar Andijanlılardı qoshlay otırıp awıl xojalıǵın, hásirese sharwashılıqtı intensiv rawajlandırıw boyınsha baslama kótermekte. Bul jańa texnologiyaǵa tiykarlanǵan baǵdar esaplanıp, keleshekte diyxanshılıqtı intenсifikaсiyalaw jolı menen hár gektar egislik jerden alınatuǵın hasıldarlıqtı joqarılatw esaplanadı. Nátiyjede diyxanshılıq tarawlarında 297-310 mıń tonna paxta, 0,5 mln. tonna ǵálle hám t.b awıl xojalıq ónimlerin tayarlawǵa múmkinshilik jaratıladı. Bul diyxanshılıq penen bir qatarda sharwashılıq tarawların rawajlandırıwǵa hám awıl xojalıǵınıń ónimdarlıǵın arttırıwǵa múmkinshilik beredi.Solay etip, sharwashılıqta úlken rejelerdiń is júzine asıwı xalqınıń materiallıq abadanlıǵın jaqsılawǵa tiykar dúzedi.

Juwmaqlap aytkanda, Qaraqalpaqstanda mal sharwashılıq tarawları keyingi jıllardıń ishinde aytarlıqtay rawajlandı. Máselen: 2008-jıldı 1975-jıllar menen salıstırǵanda iri qaramallardıń bas sanı 2,2 esege, sonıń ishinde sıyırlardıń bas sanı 1,8 esege kóbeydi. Biraq degen menen Qaraqalpaqstanda mal sharwashılıǵınıń házirgi raúajlanıw dárejesi xalıqtıń ósip baratırǵan sharwashılıq ónimlerine degen talapların tolıq qanatlandırmaydı. Sonlıqtan keleshekte mal sharwashılıǵın keskin rawajlandırıw hám onıń onimdarlıǵın arttırıw eń baslı wazıypalar qatarına kiredi.

Sorawlar ám tapsırmalar:

1. Awıl xojalıǵı ayyında tusinik beriy ám awıl xojalıy jumıslarınalıp barıwǵa tásir etetuǵın faktorlardı belgiley?

2. arayalpaystan Respublikası awıl xojalıǵınıy tarawlıy strukturasın belgiley ám onda diyxanshılıytıy roli ám á mietin anıylay?

108

3. arayalpaystanda awıl xojalıǵınıy rawajlanıwı ám aymaylıy θzgeshelikleri ayyında sıpatlama beriy jáne sharwashılıy tarawlarınıy diyxanshılıy penen yylesiwi ayyında fragmentarlıy sxema wziy?

4. Awıl xojalıǵı tarawların yánigelestiriw ám kompleksli rawajlandırıw degen tusiniklerge dálillemeler tayarlay ám baslı tarawdıy (paxtashılıytıy) yanigelesiw dárejesiniy rayonlıy koeffiсentten joyarı yamasa tθmen e kenligin anıylay?.

5.arayalpaystanda awıl xojalıy θnimlerin jetistiriwde diyyanshılıytıy salıstırmalı ylesin anıylay ám θndiristiy tarawlıy strukturasın sıpatlaytwǵın diyagramma dyziy?

6.arayalpaystanda sharwashılıy tarawların aymaylıy shθlkemlestiriwdi jetilistiriw ilájların dyziy ám sharuashılıy xojalıylarda nátijellikti joyarılatıw jolların atap kθrsetiy?

belgileytuǵın diagramalar dyziy ám ámelliy jumıslardı orınlay?

109

IV-BAP. ARAL DAǴDARÍSÍ ShARAYaTÍNDA QARAQALPAQSTANDA

AWÍL-XOJALÍǴÍN RAWAJLANDÍRÍWDÍŃ BASLÍ BAǴDARLARÍ 4.1. Aral daǵdarısınıń kelip shıǵıw sebepleri hám onıń

Qaraqalpaqstanda diyxanshılıqtıń rawajlanıwına tásiri

Ámiwdárya basseyini hám onıń Aral teńizine jaqın jaylasqan tómengi aǵısı jer júzindegi eń iri suwǵarılıp egiletuǵın diyxanshılıq regionlardıń birinen esaplanadı. Bul aymaqta 10 million gektardan aslam suwǵarılıp egiletuǵın jer maydanları jámlengen. Házirgi waqıtta usı jerlerdiń tekǵana 2,8 million gektarı suwǵarmalı diyqanshılıqtan paydalanıp otır. Usınnan Ózbekstannıń úlesine 1,6 million gektarda egislik jerler tiyisli.

Tıń hám partlaw jerlerdi ózlestiriw Ámiwdárya basseyinde ekinshi jer júzlik urıstan keyin keńnen rawajlana basladı. Óz kúshine hám qońsılas respublikalardıń járdeminde súyengen úlkemizdin xalqı kısqa waqıt ishinde Ámiwdárya basseyinde tıń hám partlaw jerlerdı ózlestiriwde ádewir tabıslarǵa eristi. Nátiyjede, awıl xojalıǵınan jıynap alınatuǵın kólemi arttı. Bul Orta Aziya respublikaların awıl xojalıǵında

óndiriletuǵın ónimniń 1/3 degen sóz. Awıl xojalıq ónimlerin kóbeytiw tiykarınan ishki rezervlerdi paydalanıwdın hám iri awıl xojalıq jumısların orınlawǵa, ásirese sekundına 400 kub.metr suw ótkeriw múmkinshiligine iye. Qarakum kanalınıń sekundına 195 kub metr suw ótkeretuǵın, Qarshı magistrallıq kanalınıń hám suw jıynaw sıyımlılıǵı 1,5 mlrd. kub metrlik taliymarjan suw saklaǵıshınıń jáne sekundına 140 kub metr suwdı mashina menen tartıp shıǵaratuǵın Ámiw-Buxara kanalı usaǵan iri suw xojalıǵı obektlerin qurıwdıń esabınan erisildi. Solay etip, Ámiwdáryanıń orta aǵısında 1965 jıldan baslap Qaraqum kanalı, 1968 jıldan baslap Ámiw-Buxara kanalı, al 1973 jıldan baslap Qarshi magistral kanalı islep kiyatır. Suw xojalıǵı obektleriniń qurılıwı awıl xojalıq eginleriniń maydanın 2,3 esege, atap aytqanda Qaraqum kanalı zonasında 3,5 esege kóbeyiwine tásir etti (28-keste). Joqarıda berilgen maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda suwǵarıp egiletuǵın egislik jerlerdiń maydanlarınıń kóbeyiwi nátiyjesinde paxtashılıq xojalıqlarınıń óndirislik potenсialı

110

bekkemlendi. Awıl xojalıǵı tarawlarınıń strukturasın jetilistiriwge baylanıslı suwǵarıp egiletuǵın diyxanshılıqtıń egislik maydanlarıaytarlıqtay kóbeydi.

28- keste

Ámiwdáryanıń orta hám tómengi aǵısında jaylaskan administrativlik rayonlarda suwgarmalı diyxanshılıqtıń egislik maydanlarınıń ósiwi hámjılına

Ámiwdáryadan alınatugın suwdıń kólemi

Máselen, 1958-jıllarda ayırım xojalıqlarda paxtanıń egislik maydanı ulıwma diyxanshılıqtıń egislik maydanlarınıń 65-70% tutqan bolsa, al házir ol derlik eki esege qısqardı. Yaǵnıy paxtashılıq ushın ajıratılǵan maydan suwǵarılıp egiletuǵın diyxanshılıq barlıǵı bolıp 39-42 % tin quraydı. Suwǵarılıp egiletuǵın eginlerdiń maydanın jetilistiriwge baylanıslı paxta ónimin óndiriw 1958 jılǵı 1,2 mln. tonnanıń ornına 1990 jılı 3,2 mln. tonnaǵa arttı.

Suwǵarılıp egiletuǵın jer maydanlarınıń kóbeyiwine baylanıslı Ámiwdrayanıń orta hám tómengi aǵısında Ámiwdárya suwınan paydalanıw ádewir arttı. Suwǵarıw ushın jumsalatuǵın suwdıń kólemi házirdiń ózinde 39-41 mlrd kub metrdi quraydı. Sonıń ishinde Ámiwdáryanıń orta hám tómengi aǵısında jılına paydalanatuǵın suwdıń kólemi 30-32 mlrd. kub metrdi quramaqta hám ol jıl sayın kóbeyip barmaqta. Máselen, Qaraqum kanalınıń Ámiwdáryadan alatuǵın suwınıń muǵdarı 1958-jılı sekundına

168 kubmetrdi quraǵan bolsa. 1965-jılı 219 kubmetrdi, 1970-jılı 330

111