Qaraqalpaqstannıń ekonomikalıq hám sociallıq geografiyası

respublikada paxtanıń egislik maydanınıń azayıwına hám hárbir gektaregislik maydannan alınatuǵın hasıldarlıqtıń paseyiwine tásir etti.

Nátiyjesinde paxta ónimin jetistiriw 1980 hám 1985-jıllarǵa salıstırganda 2,6 esege, al 1990-jıllarǵa qaraǵanda 17-19 % ke azaydı. Usı dáwir ishinde 1 gektar egislik maydannan jetistiriletuǵın hasıldarlıqta 19,3-46,0% ke páseydi. Bul bárinen de burın paxtashılıqta e gislik jerlerdiń melirotiv sharayatınıń buzılıwı hám agrotexnikalıq qádelerden paydalanıwdıń úziliske túsiwine baylanıslı boldı.

Ótmishke názer awdarsaq paxtanıń ulıwma óniminiń ósiwi egislik jerlerdiń maydanın kóbeyiwge baylanıslı bolǵan bolsa, al keyingi jılları zúráátliktiń aytarlıqtay joqarılaǵanı bayqaladı.Biraq, degen menen zúráátlik Qaraqalpaqstanda elede bolsa Respublikanıń ortashakórsetkishlerinenle tómen ekenligi bayqaladı.

Usıǵan sáykes zúráátlikti joqarılatıw ushın bir qansha ámeliy ilájlar ámelge asırılıwı zárúr. Bulardıń qatarına egislik jerlerdi suw menen támiyinlewdi jaqsılaw hám jerlerdiń kebir ashıwınıń aldın alıw, suwǵarıw tarmaqların qurıw hám olardan paydalanıwdıń koeffientin (KZI) arttırıw jatadı. Solay etip, paxtashılıq penen shuǵıllanatuǵın xojalıqlar zúráátlilikti joqarılatıw boyınsha bar múmkinshiliklerdi iske qosa almay atırǵan jaǵdayda agrotexnikalıq qádelerden paydalanıwdıń dárejeside talapka tolıq juwap bermeydi. Buǵan qosımsha Aral teńiziniń

92

burınǵı suw basıp jatırǵan qáddiniń sholistanlıqqa aynalıwı menen shańlı-duzlı qumlar shamaldıń tásirinde paxtashılıq zonaların duz tozańdarı menen qaplamaqta. Qánigelerdiń esaplawlarına qaraǵanda hár bir gektar jerge jıl sayın 500-1000 kg jaqın duz qosılıp egislik jerlerdiń qaytadan shorlanıwın payda etpekte. Nátijede paxtanıń zúráátliligide kemeyip baratır. Bunı Ózbekstanda paxtanıń ortasha zúráátliginde Qaraqalpaqstannıń tutqan salıstırmalı úleside tastıyqlaydı (24-keste).

24- keste

Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan Respublikalarında paxtanıń zúrááliliginiń salıstırmalı kórsetkishleri, с/ga.

Kestede berilgen maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda Qaraqalpaqstanda paxtanıń zúráátliligi 1970-1980-jıllarda 26% ke, al, 1980-2000-jıllar aralıǵında 40,5%ke kemeyip ketti. Kórsetilgen jıllar ishinde Ózbekstan boyınsha ortasha kórsetkishten 50% derlik kem zúráát alındı. Biraq, házirdiń ózinde respublikanıń ayrım paxtashılıqqa qáliplesken xojalıqlarında paxtanıń gektarına ortasha zúráátliligi 29-33 сentnerdi quraydı. Bul respublikada paxtashılıqtı Ózbekstan boyınsha ortasha dárejege jetistiriw ushın mol rezervlerdiń bar ekenligin kórsetedi.

Qaraqalpaqstan aldaǵı waqıtlarda paxta ónimin kóbeytiw boyınsha aytarlıqtay rezervlerge iye hám onı tezirek iske asırıw zárúr. Joqarı ónim beretuǵın sort tayarlaytuǵın stanсiyalardıń kórsetiwlerine, ayrım aldınǵı brigadalardıń, sonday-aq xojalıqlardıń jetiskenliklerine qaraǵanda zúráátlikti gektarına túslik rayonlarda 27-29

сentnerge shekem, al arqa zonada 21-23 сentnerge jetkeriwge bolatuǵınlıǵı is júzinde tastıyqlanıp otır. Bul aldaǵı waqıtlarda Qaraqalpaqstan boyınsha jıl

93

sayın óndiriletuǵın paxtanıń kólemin 300-30 mıń tonnaǵa jetkeriwge jol ashadı.

Aldaǵı perspektivada hár gektar egislik jerden alınatuǵın paxta zúrááttin joqarılatıw hám jańa jerlerdi paxtashılıqqa ózlestiriw jolı menen paxtanıń ulıwma ónimin kóbeytiwge múmkinshilik bar. Túslik rayonda jaylaskan Ellikqala, Jambasqala, Kırıqqız abad hám taǵı basqa elatlardıń esabınan paxtanıń egislik maydanı keńeytiledi. Bul birinshiden arqa zonadaǵı ayrım rayonlardan paxtanıń egislik maydanın tuslik zonaǵa awıstırıwǵa jol ashsa, ekinshiden arqa rayonlarda ǵálleshilikti hám maylı eginlerdi keńnen rawajlandırıwǵa imkaniyatlar beredi. Solay etip, respublikanıń tábiyǵıy sháriyatların e sapqa ala otırıp, diyxanshılıq tarawların durıs qániygelestiriwge ótiw aqırǵı esapta awıl-xojalıǵı tarawlarınıń rentabilligin arttırıwǵa jol ashıwı tiyis.

Ǵálleshilik. Tómengi Amwdárya, sonday-aq Qaraqalpaqstanda ǵálleshilik eń erte waqıtlardan berli egilip kiyatırǵan diyxanshılıq tarawları sıpatında belgili. Biraq, 60-jıllarǵa shekem bul taraw respublikada tovarlıq áhmiyetke iye emes edi. Ǵálleshiliktiń egislik maydanları paxtashılıq xojalıqlarınıń aralıǵında jaylastı.

Óndiristi oraylastırıwdıń hám salıgershilikti rawajlandırıwda basshılıq etetuǵın bir basqarmanıń bolmawı kóplegen kemshiliklerge duwshar etti. Ásirese irrigaсiyamelioraсiya tarmaqların qurıwda hám taza jerlerdi ózlestiriwdi rejelestiriwde kemshilikler boldı. Bul kóp jıllar dawamında Qaraqalpaqstanda ǵálleshiliktiń egislik maydanlarınıń ósiwine hám egislik maydanlarınıń kópshiligin burınǵı suwgarıp egiletuǵın jerlerde shekledi.

Qaraqalpaqstanda ǵálleshilikti rawajlandırıwda Ózbekstan húkimeti tárepinen qoyılǵan xalıqtı azıq-awqatlıq ónimler menen támiyinlew boyınsha qararları úlken áhmiyetke iye boldı. Usı qararlarǵa sáykes salıgershilik Qaraqalpaqstannıń awılxojalıǵında jetekshi tarawǵa aylandı. Qániygelesken xojalıqlar dúzile basladı.

Bularǵa Qońrat rayonında dúzilgen Rawshan salıgershilik xojalıǵı menen bir qatarda 1961jılı shólkemlestirilgen «Altınkól» hám «Mayjap» hám t.b xojalıqların

94

atawǵa boladı. 1964-jıllarǵa kele tazadan jáne bes salıgershilik xojalıǵı dúzildi. Bular qatarına Qońrat rayonındaǵı «Kók dárya», Nókis rayonındaǵı «Shortanbay», Chimbay rayonındaǵı «Oktyabr» hám Qaraózek rayonındaǵı «Qaraózek»,

shólkemlestiriw sistemasın jetistiriw menen baylanıslı sheshildi. Usıǵan sáykes 1966jılı «Qaraqalpaqirsovxozstroy» basqarması dúzildi. Ol óziniń barlıq salıgershilik xojalıqlardıń óndirislik hám mádeniy turmıs obektlerin salıwdı, salını suwǵarıw tarawların injenerlik usılda dúziw hám qayta rekanstrukсiyalaw, taza jerlerdi ózlestiriw, kadrlar tayarlawdı hám salı óndiriwshi xojalıqlardı materiallıq-texnikalıq jaqtan támiyinlewdi ózine jámledi. Solay-etip, óndiristi baskarıwı oraylastırıw, qánigelesken xojalıqlardı dúziw hám olardıń materiallıqtexnikalıq bazasın bekkemlew úlken áhmiyetke iye boladı. Usınıń nátiyjesinde salıgershilik xojalıqlardıń óndirislik kórsetkishleri tez waqıt ishinde 5,5 esege ósti. Al, 100 ga egislik jerge tuwra keletuǵın tiykarǵı óndiris fondlarınıń qunı 2,6 esege kóbeydi.

Nátiyjede 100 gektar egislik jerge tuwra keletuǵın óndirislik fondtıń qunı 1980-jılǵa kele 139 mıń som quradı, yaki bul 1966-jıl menen salıstırǵanda 6,3 e sege kóp degen sóz. Salıgershilik xojalıqların texnika menen támiyinlew 1981- 1985-jılları 4 esege ósti. Jerdiń minerativ jaǵdayların jaqsılaw ushın qurılıs islerine bólingen iri qarjılardıń muǵdarı 1970-jıllarda 9 mln.som bolǵan bolsa, al 1986-jıllarǵa kele 108mln. somǵa yaki 12 e sege arttı. Bul hám basqada iske asırılǵan ilájlar sanı

ónimleriniń kólemin arttırıwǵa tiykar dúzdi.

Jońıshqashılıq. Qaraqalpaqstan sharayatında jońıshka 2,5 mıń

jıldan berli egilip kiyatır. Jońıshqashılıqtı rawajlandırıwdaǵı toplaǵan tájriybeler nátiyjesinde joqarı onimdarlı sortlar islep shıǵıldı hám óndiriske engizildi. Qaraqalpaqstan Rossiyaǵa qosılıwı menen jońıshqa tuqımın xalıq aralıq bazarǵa yaki Germaniyaǵa, AQShqa, Kanadaǵa hám t.b e llerge shaqırıla basladı. Bul tarawdı bunnan bılay

95

rawajlandırıw ushın Shımbayda, tómengi Ámiwdáryanıń barlıq rayonların jońıshqa tuqımı menen támiyinleytuǵın oraylasqan punkt dúzildi hám jońıshka tuqımı ushın bir qansha jokarı baha ornatıldı. Qaraqalpaqstanda toplanǵan tájiriybeler tiykarında bul bahalı eksportlıq egindi tez pát penen raúajlandırıw maqsetinde qánigelesken jońıshqa egetuǵın xojalıqlar dúzildi.

Jer júzlik urıs jıllarında qıyraǵan qojalıqlar qayta tiklendi. Jońıshqalıqtı rawajlandırıw ushın ekanomikalıq hám shólkemlestiriw jumısların názerde tutatuǵın úlken ilájlar islep shıǵıldı hám rabochiylardı jumıslarınıń juwmaǵı boyınsha qoshámetlew tártibi engizildi. Solay etip, 1930-jılıdıń ózinde-aq jońıshqashılıqtıń maydanı 1913-jıllardaǵı dárejesine jetkerildi hám ayrım rayonlarda bul jumıslar túp tamırınan jaqsılandı. Nátiyjede 1939-jılı Shımbay rayonınıń miynetkeshleri mámleketke 568 tonna jońıshqa tuxımın tapsırdı.

Rayon xojalıqları 2300 gektar egislik maydannıń hár bir gektarınan 2,67 сentnerden zúráát aldı. Ayrım xojalıqlarda hár gektar jońıshqa maydanınan 11,2 сentinerden tuxım jetistirildi. Tez waqıt ishinde jońıshqanıń egislik maydanı 40,8 mıń gektarǵa jetkerildi hám jıl sayın mámleketke 2,1 mıńtonna tuxım tayarlanıp, sonnan eksportqa 1,7 mıń tonna jońıshqa jiberildi. Biraq, degen menen 1940-jıllarda jońıshqanıń egislik maydanı 22,2 mıń ga shekem azaydı hám zúráátlik aytarlıqtay páseydi.

Ekinshi jahan urısınan keyingi dáwirde jońıshqashılıq xojalıqları qayta tiklendi. Paxtashılıqtı hár qıylı awırıwlardan, ásirese viltten saqlawda hám mal sharwashılıǵı ushın bahalı ot-jem menen támiynlew maqsetinde jońıshqashılıqqa talap kúsheydi. Ózbekstan úkmetiniń jońıshqashılıqtı rawajlandırıw boyınsha qabıl etken qararına sáykes 1965-80-jıllardıń ishinde-aq, jońıshqanıń egislik maydanı qosımsha 21 mıń ga artırıldı, al 2000-jılǵa kele onıń egislik maydanı 27 mıń gektarǵajetkerildi (25-keste).

25- keste

Qaraqalpaqstanda jońıshqanıń egislik maydanınıń ósiwi.

Usınnan: barlıq

96

Kestede berilgen maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda Qaraqalpaqstanda paxtanıń zúráátliligi

1970-1980-jıllarda 26% ke, al, 1980-2000-jıllar aralıǵında 40,5%ke kemeyip ketti.

Kórsetilgen jıllar ishinde Ózbekstan boyınsha ortasha kórsetkishten 50% derlik kem

zúráát alındı. Biraq, házirdiń ózinde respublikanıń ayrım paxtashılıqqa qáliplesken

xojalıqlarında paxtanıń gektarına ortasha zúráátliligi 29-33 сentnerdi quraydı. Bul

respublikada paxtashılıqtı Ózbekstan boyınsha ortasha dárejege jetistiriw ushın mol

rezervlerdiń bar ekenligin kórset

Qaraqalpaqstan sháriyatında jońıshqa egislik jerlerdiń kebir ashıwın toqtatıw hám ónimdarlıǵın arttırıw ushın paydalanıladı. Mısalı: 1 gektar jońıshqa 300kg taza azotı payda etiw dárejesine iye. Eki jıllıq jońıshqa ornına úshinshi jıl úshinshi jıl paxta egilgende bir gektar jerden alınatuǵın paxtanıń zúráátligi qosımsha 15 сentnerdi quraydı hám paxtanıń bir gektar egislik maydanına sarıp etiletuǵın miynet shıǵınları 60 adam kúnine qısqaratuǵunı dálilenip atır. Izertlew maǵlıwmatlarına qaraǵanda hár bir gektar egislik jerdiń esabınan zúráátliktiń artıwına baylanıslı 400 som payda alıwna hám miynet shıǵınların 80 somǵa kemeytiwge boladı. Respublika aymaǵında keyingi jıllarda júrgizilgen ilim-izertlewlerdiń juwmaǵına qaraǵanda hár bir gektar jońıshqanıń meliroativlik paydası 480 somǵa barabar.

Bunnan basqa xojalıqlar jońıshqa bedesin birinshi jılı 30 сentnerge, al ekinshi jılı

80 сentnerge jetkerip, ot jemnen payda kórmekte. Solay etip, jońıshqa e giletuǵın hár bir gektar jerden paxta yaki salını almasıp

97

egiw nátiyjesinde xojalıqlar taza payda alatuǵını tájiriybede sınalıp atır. Sonlıqtanda paxtashılıqtı rawajlandırıwda almaslap e giw sxemasına sáykes jońıshqashılıq xojalıqların dúziw, paxta hám salı qusaǵan bahalı awıl-xojalıq eginleriniń zúráátligin arttırıwda, sondayaq, almaslap egiwge paydalanılatuǵın egislik maydanlardıń esabınan mal sharwashılıǵı ushın bekkem ot-shóp bazasın dúziwge múmkinshilik beredi. Bul aqırǵı esapta óndiristiń nátiyjeligin arttırıwda zor tásir tiygizetuǵını sózsiz.

Qaraqalpaqstanda jońıshqanıń egislik maydanın kóbeytiw suw resurslarınan raсionallı praydalanıwǵada jol ashadı. Biziń sháriyatımızda jayıp suwǵarıw dáwirinde paxta menen jońıshqa, salı menen jońıshqa arasındaǵı suwǵa degen talap gúzde hám báhárde bir waqıtqa tuwra kelmeydi. Bul óz gezeginde suw resurslarınan durıs paydalanıwǵa jaǵday tayarlaydı. Jobalawshı mekemelerdiń maǵlıwmatlarına qaraǵanda jaqın keleshekte jońıshqanıń maydanı 75 mıńga keńeytiledi hám zúráátlik artırıladı. Bul Respublikada jılına 3 mıń tonna tuxım hám 500 mıń tonna bede tayarlawǵa múmkinshilik beredi. Bul ilájlar paxta hám salınıń zúráátligin arttırıwǵa hám sharwashılıqtı ot-shóp penen támiyinlewge imkaniyat dúzetuǵın isenimli jollardıń biri bolıp esaplanadı.

Ovosh hám baǵshılıq. qaraqalpaqstanda suwǵarmalı egisliktiń júdá kóp emes bólegin ovosh hám palız eginleri, kartofel hám kóp jıllıq miywe aǵashları iyeleydi. Olar tiykarınan ishki talaplarǵa baylanıslı rawajlanbaqta.

Xorezm oazisinde, sonıń ishinde Qaraqalpaqstan Respublikası belgili dárejede gúrbektiń, sekerparanıń, gulyabınıń, bishektiń hám t.b. qawın sortlarınıń uatanı bolıp esaplanadı. Tarnek-eń tez pisetuǵın sortlar qatarına kirip, ol egilgennen keyin 30-35 kúnde ónim beredi. Jambılshada tez piser sortlardan esaplanadı hám 40-45 kúnde pisip jetisedi, al sekerpara bolsa 50-55 kúnde pisedi. Qaraqalpaqstanda qawınnıń kesh piser sortlarına bishek jatıp, ol gúzdiń ortalarına shekem baradı hám qısta saqlawǵa qolaylı keledi.

Qaraqalpaqstannıń klimat sháriyatı qurǵaq, quyashlı hám ıssılıqqa beyimlesken. Topıraǵı ónimdarlı allyubial jatqızıqlardan quralǵan. Bul

98

ovosh eginlerin ósiriwge paydalı tásir jasaydı. Usıǵan sáykes úlkemizzde qawınshılıq, miyue ósiriu hám baǵshılıqtı rawajlandırıw máseleleri qolǵa alındı. Sonlıqtan ámiwdárya deltasın qalay bolsa solay mazalı qawınlar ósiriu ushın rayonlastırıldı. Nátijede mazalı qaraqalpaq qawınları Qıtay, Indiya, Iranǵa hám Aziya ellerine eksportqa shıǵarılatwǵın boldı. Keyingi jıllarda Qaraqalpaqstan qawınları Rossiya hám basqada ellerge shıǵarılıp, transportlıq ekanomikalıq qatnastı kúsheytiwge de úlken tásir jasamaqta.

Qaraqalpaqstanda baǵshılıqtı hám júzimgershilikti rawajlan-dırıw ushın da úlken múmkinshilikler bar. Shreder atındaǵı baǵshılıqtı hám júzimgershilik ilim izertlew institutınıń maǵlıwmatlarına qaraǵanda Qaraqalpaqstanda hár qıylı vino sortların tayarlawǵa múmkinshilikler bar.Sonlıqtan keyingi jıllarda almurttıń óndirislik sortların qánigelesken xojalıqlarda ósiriwge baylanıslı sapalı ónimler tayarlana basladı hám transport arqalı jónetiwge qolaylı bolǵanlıqtan qońısı ellerge de shıǵarıla basladı.

Erteden ósirilip kiyatırǵan miywe aǵashlardan erik hám shabdal egiledi. Olar

óziniń joqarı sapalılıǵı menen ajıraladı. Bulardan erik joqarı qantlı, eń taza hám keptirilgen ónim tayarlaw múmkinshiligine iye, olardıń sipatlaması tómendegishe.

Erik-Qaraqalpaqstan sháriyatında miywe aǵashlarınıń ishindegi eń joqarı zúráátlisi hám úlkemizde topıraq sháriyatlarına jaqsı iykemlesken bolıp keledi. Erik ónimi kópshilik jaǵdaylarda kompot tayarlaw ushın paydalanıladı.

Almurt-basqa miywe aǵashlarǵa qaraǵanda bir qansha joqarı ónimdarlıǵı menen parq qıladı. Bul alma menen almurttıń baǵshılıq óndirisinde baylanıstırıwǵa múmkinshilik beredi. Bunnan basqa, xojalıqta almurt plantaсiyasın keńnen otırǵızıw jerden ónimdarlı paydalanıwǵa múmkinshilik tuwdıradı.

Alma hám almurt transport penen tasıwǵada qolaylı, yaki taza pisken túrinde olardı qálegen rayonǵa jetkeriwge múmkinshilik beredi.

Qaraqalpaqstannıń awıl-xojalıǵında paydalanılatuǵın egislik jerlerdiń strukturasında kartofel, pomidor, kapusta, geshir, piyaz, qıyar

99

hám taǵı basqa eginler ótken ásirdiń 30-jıllarınan berli egilip kiyatır hám úlkemizdiń tábiyiy-ekanomikalıq rayonları boyınsha qániygelesken tarawlar qatarına kirip, jersuw resurslarınan agrotexnika qádelerine sáykes paydalanǵanda joqarı zúráát beredi.

Sońǵı jılları respublikanıń diyxanshılıq tarawlarınıń strukturasında ovosh hám palız eginleri, sonday-aq baǵshılıqtıń egislik maydanları kóbeytildi. Mısalı: házirgi dáwirde ovoshtıń egislik maydanı 1913-jılı menen salıstırǵanda 1,9 esege, palız eginleriniń maydanı 9,2 esege, kartochkanıń egislik maydanı 10 esege derlik ósti.

Keyingi jıllar ishinde baǵshılıq hám júzimgershiliktiń de egislik maydanları aytarlıqtay keńeydi. Agrotexnikalıq ilájlardan paydalana otırıp, qánigelesken xojalıqlar dúzildi. Bulardıń barlıǵı palız hám miyweden alınatuǵın ónimniń kóleminiń artıwına hám zúráátliktiń joqarılawına jol ashatuǵını sózsiz.

Qaraqalpaqstan respublikasında ǵárezsizlikke eriskennen kiyingi jıllarda diyxanshılıqtıń joqarıda kórsetilgen tarawların rawajlandırıwdı jedellestiriw boyınsha úlken ilájlar iske asırıldı. 2000-2010- jıllar aralıǵında ovosh hám baǵshılıq xojalıqları strukturalıq jaqtan bekkemlendi hám egislik maydanları aytarlıqtay ósti.

Nátiyjede sabzavat óndiriwdiń ulıwma kólemi 1,9 esege, kartoshka ónimleri 2 esege, al ovosh jetistiriw 23,1% ke joqarıladı. Biraq degen menen respublika boyınsha palız, júzim óndiriw ásirese miywe ónimlerin jetistiriw júdá tómen.

Sonlıqtan Qaraqalpaqstan húkimetiniń qararlarına sáykes ovosh, palız, baǵshılıqtı hám júzimgershilikti rawajlandırıw hám olardı awılxojalıǵınıń joqarı ónimdarlıǵı tarawları qatarına aylandırıw, házirgi kúnlerde úlken xalıq xojalıq áhmiyetke iye máseleler qatarına kiredi.

Bul máselelerdi inabatlı sheshiw ushın Kegeyli rayonında jaylasqan Shreder atındaǵı Ózbekstan ilim izertlew hám vino islew boyınsha apornıy punkt xızmetkerleri hám qániygeler respublikanıń tábiyǵıy-ekanomikalıq sháriyatı hám topıraǵına iykemlesken taza sortlardı praktikaǵa engiziwi zárúr. Bul házirgi waqıtta respublikada 7 islep turǵan qánigelestirgen xojalıqlar menen bir qatarda baǵshılıqtı hám júzimgershilikke, ovosh-sút baǵdarında qániygelesken xojalıqlardı kóbeytiwge hám rayon orayları

100

átirapında qosımsha taraw aralıq óndirislik oraylardı shólkemldestiriwge tásir etiwi sózsiz. Solay etip, xojalıqtı óndiris aralıq hám agrosanaatlıq usılda shólkemlestiriw, egislik jerlerdiń meliorativ jaǵdayın jaqsılawovosh hám baǵshılıqtı rawajlandırıwda

úlken áhmiyetke iye.

Aldaǵı perspektivada tovarlıq áhmiyetke iye baqshılıq hám júzimgershilikpenen shǵıllanatwǵın xojalıqları Xojeli-Qońırat-Beynew temir jolına jaqın jerlerde hám Ámiwdáryanıń tómengi bóliminde dárya alabı boylarındaǵı allyuvial jatqızıqtan dúzilgen qayır jerlerde shólkemlestiriletúǵın boladı. Bul jaqın keleshekte ovosh hám baǵshılıqtıń egislik maydanların 27,3 mıń gektarǵa kóbeytiwge múmkinshilik beredi. Solay etip, baǵshılıq, júzimgershilik ham ovosh ushın paydalanılatuǵın egislik jerleriniń keńeytiliwi hám hár gektar egislik maydannan alınatuǵın zúráátliktiń joqarılawı aldaǵı waqıtta joqarıda atalǵan aymaqlarda, sonday-aq baǵshılıq, júeimgershilik hám ovosh ónimlerin jetistiretwǵın xojalıqlardıń sanın hám olardıń egislik maydanların kóbeytiu arqalı ónim jetistiriúdiń qólemi artadı hám usıǵan sáykes tayar ónimniń bir bólimin basqa rayonlarǵa hám qońsılas ellerge shıǵarıwǵa mumkinshilik túwdırıladı.

3.4. Qaraqalpaqstanda mal sharwashılıǵınıń rawajlanıwı hám geografiyalıq jaylasıwı

Qaraqalpaqstanda mal sharwashılıǵı diyxanshılıq sıyaqlı, awıl xojalıǵınıń áhmiyetli tarawlarınan esaplanadı hám jıl sayın 358,8 mlrd. sum kóleminde awılxojalıq ónimlerin jetistiredi. Nátiyjede ol, birinshiden, xalıqtı azıq-awqatlıq ónimleri menen támiyinlese, ekinshiden jeńil hám azıq-awqat sanaatı tarawların shiyki zat resursları menen támiyinleydi, sonday-aq basqa ekanomikalıq rayonlarǵa shıǵarıw ushın tiykarǵı tovarlıq ónimler tayarlap beredi. Mal sharwashılıǵınıń rawajlanǵan tarawlarına qoy sharwashılıǵı, iri qaramal ósiriwshilik, túye hám jılqıshılıq, qusshılıq hám pilleshilik tarawları kiredi. Bulardıń úlesinde awılxojalıǵında óndirilgen jıllıq ishrki jalpı ónimniń ½

101