Qaraqalpaqstannıń ekonomikalıq hám sociallıq geografiyası
.pdfÁJINIYAZ ATÍNDAǴÍ NÓKIS MÁMLEKETLIK
PEDAGOGIKALÍQ INSTITUTÍ
Umarov E.K.
Geografiya ilimleriniń doktorı
QARAQALPAQSTANNÍŃ
EKONOMIKALÍQ HÁM SOCIALLÍQ
GEOGRAFIYASÍ
NÓKIS -2014
2
Ájiniyaz atındaǵı NMPI geografiya kafedrasınıy 60-jıllıǵına baǵıshlanadı.
KIRISIW
«Qaraqalpaqstannıń ekonomikalıq hám soсiallıq geografiyası» páni oqıw qaraqalpaq tilinde alıp barılatuǵın pedagogikalıq oqıw orınları menen universitet geografiya-tábiyattanıw hám ekonomika fakultetlerinde, sonday-aq tarawlıq ministrliklerdegi joqarı qánigeler tayarlaytuǵın oqıw orınlarında úyreniledi. Ózbekstan Respublikası óz ǵárezsizligine erisiw menen geografiya páni joqarı oqıw studentlerine tálim-tárbiya beretuǵın tiykarǵı oqıw pánleriniń birine aynaldı. Hámmege málim, demokratiyalıq mámlekette oqıw sistemasınıń jańa dástúrlerine ılayıq shólkemlestiriw jumısların iske asırıw ushın respublikadaǵı joqarı bilim beretuǵın oqıw orınlarınıń strukturasında geografiya boyınsha qánigeler tayarlawǵa ayrıqsha itibar berilmekte. Sebebi, hár bir joqarı bilimli jas áwlad óz ana tilin, eliniń tariyxın ózlestirgenindey, úlkesiniń tábiyiyekonomikalıq potenсialın biliwi, eldiń óndiris tarawlarınıń strukturalıq dúzilisi hám aymaqlıq jaylasıwı tuwralı hám rawajlanıw tendenсiyaları boyınsha boljaw júrgiziw arqalı tábiyiy-ekonomikalıq rayonlar boyınsha qáliplesken óndiriwshi kúshlerdiń geografiyalıq jaylasıw nızamlıqların biliwi zárúr. Bunnan basqa jas qánigeler geografiya kursın oqıw hám
úyreniw arqalı tábiyiy-ekonomikalıq rayonlardıń xojalıǵın optimizaсiyalaw prinсiplerin tolıq ózlestiriwi kerek. Usı tiykarda student jaslar óz úlkesiniń tábiyiy baylıqların xalıq xojalıǵında paydalanıw jolların hám olardıń qorların qayta tiklewge, sonday-aq kóbeytiwge tiykarlanǵan qádelerdi ózlestire otırıp óz eliniń turaqlı ekonomikalıq, soсiallıq rawajlanıwına baylanıslı mashqalalardı sheshiwge qatnasadı hám jas qánigelerdi tálim-tárbiya beriwge shınıqtırıwı tiyis.
3
Usıǵan sáykes, joqarı oqıw orınlarınıń studentleri, akademiyalıq liсeyler menen kásip-óner kolledjleri, orta mekteplerdiń geografiya muǵallimleri, úlketanıw hám boljaw máseleleri menen shuǵıllanatuǵın mákemelerdiń xızmetkerleri ushın usınılıp otırǵan «Qaraqalpaqstan-nıń ekonomikalıq hám soсiallıq geografiyası» sabaqlıǵı boyınsha jaslarǵa bilim beriwdi jetilistiriwge baǵdarlanǵan oqıw metodikalıq hám tárbiyalıq xarakterdegi túsinikler berilip otır. Qaraqalpaqstan-nıń ekonomikalıq hám soсiallıq geografiyası kursı óndiristiń aymaqlıq rawajlanıwına, jaylasıwına baylanıslı mashqalalar menen shuǵıllanıp, óziniń izertleytuǵın materiallıq obekti retinde tábiyat penen jámiyet arasındaǵı baylanıs máselelerin qarastıradı. Bul quramalı máselelerdi sheshiw ushın «tábiyat-adam-xojalıq-tábiyat» dizbegine bir tutas integral dizim usılında analiz júrgizedi. Usıǵan sáykes, bul jumısta Qaraqalpaqstannıń tábiyiyekonomikalıq sharayatın úyreniw boyınsha kólemli maǵlıwmatlar berildi hám tábiyiy sharayatlardıń óndiristiń jaylasıwına, qánigelesiwine tásirin úyrene otırıp, Qaraqalpaqstanda xojalıq tarawlarınıń qáliplesiwi hám rawajlanıw etapları qarastırıldı. Bul kurstıń quramın dúziwde, maǵlıwmatlardı izbe-iz jaylastırıwda metodikalıq usıllar menen áhmiyetli máselelerdi, ásirese Qaraqalpaqstannıń xalıq xojalıǵınıń aymaqlıq dúzilisin anıqlawda jáne óndiriwshi kúshlerdiń geografiyalıq jaylasıwın jetilistiriwde ekologiyalıq daǵdarıstı bosańlastırıw mashqalaların sheshiwge múmkinshilik beredi. Solay etip, bul birinshiden qánigelerge bilim hám tárbiya beriwde geografiyalıq maǵlıwmatlardıń bahalılıǵın arttırsa, ekinshiden, óz eliniń dúnyanıń global ekonomikası strukturasına qatnasıwı ushın tábiyiy-ekonomikalıq potenсialdan nátiyjeli paydalanıwǵa tiykar dúzedi, jas qánigelerge óz úlkesi tuwralı bay maǵlıwmatlardı qáliplestiriwge múmkinshilik tuwdıradı.
4
Qaraqalpaqstan házir kólemli tábiyiy resurs potenсialına iye bolıwına qaramastan, Ózbekstanda sanaattıń rawajlanıw dárejesi boyınsha eń keyingi orınlardı iyeleydi hám jıl sayın Ózbekstanda islep shıǵarılǵan sanaat ónimleriniń tek bolǵanı
1,5-1,7%in jetistiredi. Sonlıqtan, bas wazıypa–respublikada sanaatlıq áhmiyetke iye shiyki zat resurs qorların anıqlaw hám onı sanaatta raсionallı paydalanıwdıń jolların belgilewden ibarat. Qaraqal-paqstan sharayatında xalıq xojalıǵın rawajlandırıw ushın mol rezervler tek materiallıq óndiris tarawlarında ǵana emes, al soсiallıq tarawlarda da kóplep ushıraydı. Sonlıqtan barlıq rezervlerdi iske qosıw, ásirese, paydalanılmay atırǵan tábiyiy resurslardı sanaatta keńnen paydalanıw arqalı jıl sayın óndiriletuǵın
ónimniń kólemin arttırıw, kún tártibindegi baslı wazıypalardıń qatarına kiredi. Usıǵan baylanıslı, bul arnawlı oqıwlıqta Qaraqalpaqstannıń
tábiyiy-ekonomikalıq potenсialınan xalıq xojalıǵında raсionallı paydalanıw jolları qarastırıldı, óndiristiń tarawlıq strukturasın analizlew jolı menen artta qalǵan tarawlardı, ásirese, awır sanaattı rawajlandırıw máseleleri analiz etildi hám onı iske asırıwdıń jolları kórsetildi. Bul pikirlerimizdiń iske asıwı aqırǵı esapta materiallıq
óndiris tarawlarınıń prognozlıq máselelerin sheshiwge, ásirese, Qaraqalpaqstanda sanaat, awıl xojalıǵı, transport hám infrastruktura tarawların rawajlandırıwǵa múmkinshilik beretuǵın-lıǵı sózsiz. Sonlıqtan joqarıda atı kórsetilgen ilájlardı sheshiw ushın respublika aymaǵında aldaǵı waqıtlarda óndiriwshi kúshlerdi rawajlandırıwǵa baǵdarlanǵan boljawlar, salıstırıwlar hám analizler bul oqıwlıqtıń strukturasına engizildi. Bul studentler, basqa da úlketanıw mashqalaları menen shuǵıllanıwshılarǵa oǵada túsinikli bolatuǵını sózsiz. Jumıstıń juwmaqlawshı bóliminde, respublikanıń zonallıq ózgesheliklerin e sapqa ala otırıp, óndiriwshi kúshlerdi aymaqlıq shólkemlestiriw máselelerin
5
jedellestiriwge, ekologiyalıq daǵdarıs jaǵdayında uzaq jıllar dawamında dúzilgen tiykarǵı óndirislik fondlardıń ekonomikalıq nátiyjeliligin arttırıwǵa ayrıqsha itibar beriwge prognozlıq maǵlıwmatlar usınıldı. Bul ilájlardıń is júzine asıwı birinshiden, xalıqtıń materiallıq turmıs abadanlıǵın joqarılatıwǵa hám joqarı kvalifikaсiyalı jaslardı tayarlawǵa jol ashsa, ekinshiden, Ózbekstannıń bir tutas territoriyalıq
óndirislik kompleksleriniń ajıralmas bólimi Qaraqalpaqstan Respublikasınıń ekonomikalıq potenсialın kóteriwge baǵdar tayarlaytuǵını sózsiz.
Jańa oqıwlıqtı tayarlaw kólemli ilimiy-metodikalıq máselelerdi sheshiw hám iske asırıwǵa baylanıslı boldı. Usıǵan sáykes, avtor oqıwlıqtı jazıwǵa, onı srtukturalıq jaqtan izbe-iz qurıwda járdem hám metodikalıq kórsetpeler bergeni ushın B. Umarovqa hám A.S. Joldasovqa, sonday-aq analitikalıq tabliсalar hám oqıwlıqtıń 2- babınıń 1-bólimi
«Qaraqalpaqstan xalqınıń ósiw páti hám onıń miynet resurslarınıń tolısıwına tásiri»,
5-babtıń 1-bólimi «Xalıqqa hızmet kórsetiw sferaları» atamasındaǵı temalardı jazıp baspaǵa tayarlaǵanı ushın Tábiyattanıw fakultetiniń «Geografiya» qánigeligi 1-kurs magistrantı Umarova Aysulıwǵa úlken minnetdarshılıq bildiredi.
6
I-BAP. QARAQALPAQSTANNÍŃ EKONOMIKALÍQGEOGRAFIYaLÍQ JAYLASQAN ORNÍ HÁM RESURS POTENCIALÍNA SÍPATLAMA
1.1. Qaraqalpaqstannıń ekonomikalıq-geografiyalıq jaylasqan ornıhám jer betiniń dúzilisi
Qaraqalpaqstan Ózbekstan Respublikasınıń arqa-batısında, tegislikte jaylasqan agrarlı-industriallı aymaqlardan esaplanıp, arqa keńliktiń 40º55′ hám 45º35′ hám shıǵıs boylıqtıń 56º hám 62º24′ aralıǵın iyeleydi. Maydanı 166,6 mıń km2 teń, bul e limizdiń 37% aslam territoriyası degen sóz. Administrativlik kóz qarastan Karakalpaqstan arqa-shıǵıs tárepte Ózbekstannıń Nawayı wálayatı, qubla-shıǵısında Xorezm hám Buxara wálayatları menen, qublada Turkmenstannıń Tashawız wálayatı, al arqa hám arqa-shıǵıs, batıs tárepinde Kazaxstan Respublikası menen shegaralasadı. Ekonomikalıq-geogafiyalıq kóz qarastan Qaraqalpaqstan Orta Aziya respublikalarınıń Rossiya Federaсiyası hám Evropa mámleketlerine shıǵatuǵın jolında tranzitlik poziсiyanı iyeleydi.
Jer beti tegislikten ibarat, biraq usıǵan qaramastan, tábiyiy kompleksiniń ózgesheligi boyınsha bir-birinen ajıralatuǵın tórt rayonnan turadı: 1) Ámiwdárya deltası, 2) Aral akvatoriyası hám Aral jaǵalawları, 3) Qaraqalpaqstan Ústirti, 4) Qaraqalpaqstan Qızılqumı.
1) Ámiwdárya deltası–Orta Aziyadaǵı eń ullı saxaralar Qaraqum hám Qızılqumnıń ushlasqan jerinde jaylasqan. Ol shama menen arqa keńliktiń 40º30′ hám
44º50′ shıǵıs boylıqtıń 56º hám 62º15′ aralıǵında jaylasqan hám ákimshilik dúzilisine qaray 14 rayon, 2 respublikalıq basqarıúǵa boysınatúǵan qaalardan twradı (Karta sxemaǵa qarań) . Ámiwdárya deltası Túyemoyın qısnaǵınan baslanıp, arqaǵa barǵan sayın biraz keńeyip, Aral teńizine shekem jetedi. Jer beti tegislikke xarakterli bolıp, onıń Aral teńizine qaray páseyip barıwı ortasha hárbir kilometrge 14 santimetrdi quraydı. Deltalıq aymaqtıń iyelep atırǵan jer maydanı hám onıń relefiniń dúzilisi kishigirim qaldıq tawlar (ústirtlikler) menen almasıp baradı. Bulardıń mısalı retinde, Beltaw, Qusxanataw, Qızıljar,
7
Qırantaw, Porlıtaw, Gáwir qala hám taǵı basqa da qaldıq bálentliklerdi atawǵa boladı. Bulardıń ishinen kólemi boyınsha úlkeniregi hám salıstırmalı túrde biyigiregi– Qusxana taw esaplanıp, uzınlıǵı 20 kilometrge, al eni 7 kilometrge sozılıp jatır. Onıń eń bálent jeriniń ulıwma biyikligi 123 metrge jetedi. Delta aymaǵında Ámiwdáryanıń kóp jıllıq suw rejimine sáykes aǵızıp ákelgen uyıqlarınan dúzilgen bálent tóbeshikler de ushırasıp turadı.
Bular kóbinese Ámiwdárya deltasınıń oraylıq bóliminde ushırasadı. Delta aymaǵında samaldıń tásirinde qáliplesken relef formaları da ushırasadı. Olardıń qatarına Arzımbetqum, Túrkmen qırılǵan qum hám t.b. sıyaqlı qumlı massivlerdi atawǵa boladı. Deltada, ásirese onıń arqa bóliminde, suwalmalı hám kóllerdiń tásirinde payda bolǵan relef formaları da gezlesedi. Bular qatarına mısalǵa, Sudoche, Qarawımbet, Qaratereń hám taǵı basqada aymaqlardı atap ótiw múmkin.
2)Aral rayonı, Aral teńiziniń Qaraqalpaqstanǵa tiyisli bólimin iyelep, onıń maydanı 3,7 mln. gektardı quraydı. Rayon Aral teńiziniń suwdan qurǵaǵan ultanı menen teńiz jaǵalawın iyelep, tábiyiy sharayatı boyınsha qolaysız aymaqlar qatarına kiredi. Onıń teńiz suwınan qurǵaǵan ultanında «Aralqum» shólistanı qáliplesip rayonnıń tábiyiy kompleksine hám átiraptaǵı rayonlarǵa, ásirese xalıq tıǵız jaylasqan diyxanshılıq aymaqlarǵa keri tásirin tiygizbekte.
3)Ústirt-Ámiwdárya deltasınıń batısında jaylasqan. Ámiwdárya deltasındaǵı tegislikten Ústirtke ótetuǵın jer tik jarlı formaǵa iye bolıp, onı jergilikli xalıqlar shıń (chink) dep ataydı. Ústirt arqa shıǵısında jaylasqan Aral teńizi hám túslik tárepinde Sarıqamıs kólinen ustirttiń qulamalı shıńları arqalı bólinip turadı. Ústirttiń Qaraqalpaqstanǵa tiyisli bólimi 70 mıń km2 maydandı iyelep, jer betiniń dúzilisi boyınsha bálentlik, oypatlıqlar hám qazanshuqırlar menen xarakterlenedi. Ústirtte kólemli oypatlıqlar ushıraydı: bularǵa Aspantay, Matay, Sam átirapındaǵı aymaqlardı atawǵa boladı. Asakawdan hám Sarıqamıs qazan shuqırınıń ultanı okean qáddinen 10-13 metr tómende jaylasqan. Shaqpaqtı qazanshuqırı uzını 6 kilometrge, eni 3 kilometrge sozılıp, ultanınıń ulıwma biyikligi 18-20 metrden aspaydı. Shaqpaqlı
8
qazanshuqırınıń ultanında samaldıń kúshi menen payda bolǵan Assakawdan aralıǵında Shorja qazanshuqırı jaylasıp, ol uzınına 9 kilometrge, al enine 5 kilometrge sozılıp atır.
A.Z.Genusov, V.V.Gorbunov, N.A.Kimberg maǵlumatlarına qaraǵanda Ústirttiń tiykarǵı shógindi taw jınıslarında sur-qońır topıraqlar, al áyyemgi kól wltanlarında taqırlı kebir topıraqlar basım keledi. Izvestnyaklı jatqızıqlar menen qaplanǵan aymaqlarda sur-qońır topıraqlar kóbirek tarqalǵan. Solay etip, Ústirtiniń jer betiniń dúzilisi hám topıraǵındaǵı ózgeshelikler onıń ósimlik hám haywanat-larınıń tarqalıwında ózine tán úlken ózgerislerdi payda etpekte.
4) Qızılqum sahrası, Ámiwdárya deltasınıń arqa shıǵısında jaylasqan bolıp, 20 mln. gektarday maydandı iyelep atır. Usınnan, Qaraqalpaqstanǵa tiyisli jaylawlar 3,2 mln. gektardı iyelep, otlaqlardıń jıllıq qorı 6-7 mln. сentnerdi quraydı. Qızılqumnıń Qaraqalpaqstandaǵı bólimi, batısta-Ámiwdárya deltasındaǵı allyuvial tegislik penen, arqa shıǵısta Oraylıq Qızılqum menen, al, arqabatısta Aral teńizi menen shegaralasadı.
Qaraqalpaqstan Qızılqumınıń arqa bólimi qurǵaq say-salalar menen tilkimlenip, jer beti tolqınlanǵan tegislik qumlardan ibarat. Bul qumlar Ámiwdárya hám Sırdáryanıń áyyemgi ózekleriniń jatqızıqlarınan payda bolǵan. Al, Qaraqalpaqstan Qızılqumınıń túslik bólimin Sultan-Wáyis tawı iyelep jatır. Qaraqalpaqstan Qızılqumınıń arqa bólimi qum aralas sazlı allyuvial tegis jatqızıqlarınan dúzilip, olar kópshilik jaǵdayda juwılıp ketken úshinshi dáwirdiń tiykarǵı jınıslarınıń ústinde gezlesedi. Onı Beltaw hám taǵı basqa da úshinshi dáwirdegi payda bolǵan qaldıq tawlardıń relefi de tastıyıqlaydı.
Qızılqumınıń topıraq túrleri Ámiwdárya deltasına salıstırǵanda pútkilley ózgeshe, bunıń baslı topıraǵınıń túrlerine qumlı topıraqlar menen sur-qońır topıraqlar jatadı. Sur qońır topıraqlar Sultan-Wáyis hám basqada qaldıq tawlarda ushıraydı. Yarım bekinisken espe qumlarda kóbinese qumlı topıraqlar gezlesedi.
arayalpaystan jer betiniy dyzilisi ám geologiyalıq jaqtan táriplegende, Turan platformasınıń ajıralmas bir bólegi bolıp
9
esaplanadı. Ol tektonikalıq jaqtan áyyemgi eralardan berli, turǵın bolıp qalǵan háreketsiz aymaqlar qatarına kiredi. Mezazoy erasına shekem Qaraqalpaqstan aymaǵı geosinklinal oblastlardan esaplanıp, taw payda bolıw proсessi palezoydıń aqırında tamamlanǵan. Sonlıqtan, platformanıń fundamenti mezazoyǵa shekemgi dáwirde jatqızılǵan shógindi taw jınıslarınan ibarat; hák taslar, metomorfizmge ushıraǵan saz ılay (slaneс), magmatikalıq jınıslardan - granit, gneys, serpentinler quraydı. Bul fundament palezoy arasında qáliplesken.
Áyyemgi qurǵaqlıqtıń payda bolıw dáwirlerinen baslap-aq jerdiń beti juwılıw proсessine ushırap, áste-aqırın jemirilip, úgilip, tegislene baslaǵan. Al, sońın ala platforma dáwiri baslanǵanda, jer beti áste-aqırın shógip, palezoy jınıslarınıń ústinde jańadan mezazoy hám kaynozoy qatlamları toplana baslaydı. Nátiyjede, olar házirgi kúni Qaraqalpaqstan aymaǵında ádewir tereńde jatır. Fundamentlik qatlam Ústirttiń Shaqpaqtı zonasında 100 metrden, Barsakelmeske qaray 6000 metr tereńlikte ushırassa, deltanıń Qońırat zonasında ádewir joqarıraqta 2000 metrde, Xojeli menen
Nókiste 1000 metr, Tórtkúlde 500 metr tereńlikte, al Sultan-Wáyis tawında bolsa, fundament qatlam jer betinde shıǵıp atır.
Fundamentti jawıp atırǵan shógindi taw jınıslarınıń qalıńlıǵı usı aymaqta sol dáwirde ústemlik etken fizikalıq-geografiyalıq sharayat menen tıǵız baylanıslı. Solay etip, Qaraqalpaqstan aymaǵı óziniń platformalıq rawajlanıw tariyxı boyınsha mezazoy, kaynozoy eralarında mudamı teńiz astı bolǵan. Sonlıqtan da, Qaraqalpaqstannıń kópshilik aymaǵı shógindi taw jınısları qatlamları menen qaplanıp jatır. Demek, bul respublikada qazılmalı jer astı baylıqlarınıń geografiyalıq tarqalıwlarına hám olardıń qorlarınıń qáliplesiwine kúshli tásir etken.
1.2.Karaqalpakstannıń resurs potenсialı hám oǵan xojalıq táreptenbaha
Karaqalpaqstanda bunnan kóp jıllar burın-aq sanaatlıq áhmiyetke iye temir
rudasınıń, reńli metallardıń, fosforittiń, as duzınıń, mirabilittiń, sulfat natriydiń, qońır kómirdiń qorları anıqlanǵan edi. Keyingi jıllarda, Ózbekstan Ilimler Akademiyasınıń geologiya
10
institutınıń hám Qaraqalpaqstan bóliminiń geologiya sektorınıń ilimpazlarınıń tikkeley qatnasıwında (Samanov J., Palıbekov A., Qurbaniyazov K. hám t.b.) janıwshı tábiyiy gazdiń, kóp sanlı fosforit kánleriniń, qurılıs ushın jaramlı taslardıń, ásirese mramordıń, hák taslarınıń, kaolin saz ılaylarınıń sanaatlıq qorları ashıldı. Solay etip, biziń úlkemizde búgingi kúnge kelip sanaatlıq áhmiyetke iye mineral shiyki zat resurslarınıń kóp ǵana qorları belgili boldı. Bulardı xalıq xojalıǵındaǵı áhmiyeti hám paydalanıwı baǵdarları boyınsha tómendegi toparlarǵa bóliwge boladı:
1.Otın-energetikalıy á miyetke iye mineral shiyki zat resursları;
2.Metallurgiyalıy á miyetke iye mineral shiyki zat resursları;
3.Ximiyalıy shiyki zat ushın á miyetke iye resurslar;
4.urılıs ushın áxmiyetke iye mineral resurslar;
5.Azıy-awyatlıy á miyetke iye shiyki zat resursları.
Joqarıdaǵı kórsetilgen otın-energetikalıq áhmiyetke iye tábiyiy resurslardıń qatarına janıwshı gazdi, kómirdi hám neftti atawǵa boladı. Tábiyiy janıwshı gaz, Qaraqalpaqstannıń Ústirt bólimindegi Shaxpaxtı, Quwanısh hám t.b. kánlerinde ashıldı. Qánigelerdiń kórsetiwinshe házirdiń ózinde onıń ulıwma qorı 195 mlrd. kub metrge barabar. Usınnan Shaxpaxtı gaz kániniń qorı 46,5 mlrd. kub metrdi qurap, keyingi jıllarda Respublika gaz qubırına tutastırılǵan edi. Qońır kómirdiń qorları tómengi hám orta yura jatqızıqlarında ushırasıp, bular Tuwarqar, Qulandıda 150-1500 metr tereńliktegi aralıqta ushıraydı hám úlken sanaatlıq áhmiyetke iye baylıqlar qatarına kiredi. Al, nefttiń sanaatlıq qorı Barsakelmes zonasında hám Aral teńiziniń qurǵaqlıqqa aynalǵan aymaqlarında kóplep ashılmaqta. Kólemli tabiyiy qorlarǵa iye baylıqlardıń geografiyalıq jaylasıwı hám olardan xalıq xojalıǵı tarawlarında paydalanıwdıń kázirgi dárejesi boyınsha maǵlıwmatlardı tómendegi 1-kestedende kóriwge boladı.
Joqarıda kórsetilgen minerallıq shiyki zat resurslardı sanaatta
paydalanıw ushın aldaǵı waqıtlarda Qaraqalpaqstannıń otın-energetikalıq bazasın bekkemlew gaz, neft, ximiya sanaatlarınıń rawajlanıwına jol ashatuǵını sózsiz. Biziń sharayatımızda bekkem otın-energetika bazasın dúziw, házirgi xalıq xojalıǵı tarawlarınıń energiyaǵa degen talabın
11